Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā)

    ၁၀. ဓာတုဝိဘင္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

    10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā

    ၃၄၂. ဧဝံ မေ သုတန္တိ ဓာတုဝိဘင္ဂသုတ္တံ။ တတ္ထ စာရိကန္တိ တုရိတဂမနစာရိကံ။ သစေ တေ ဘဂ္ဂဝ အဂရူတိ သစေ တုယ္ဟံ ဘာရိယံ အဖာသုကံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ။ သစေ သော အနုဇာနာတီတိ ဘဂ္ဂဝသ္သ ကိရ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ပဗ္ဗဇိတာ နာမ နာနာအဇ္ဈာသယာ, ဧကော ဂဏာဘိရတော ဟောတိ, ဧကော ဧကာဘိရတော။ သစေ သော ဧကာဘိရတော ဘဝိသ္သတိ, ‘အာဝုသော, မာ ပာဝိသိ, မယာ သာလာ လဒ္ဓာ’တိ ဝက္ခတိ။ သစေ အယံ ဧကာဘိရတော ဘဝိသ္သတိ, ‘အာဝုသော, နိက္ခမ, မယာ သာလာ လဒ္ဓာ’တိ ဝက္ခတိ။ ဧဝံ သန္တေ အဟံ ဥဘိန္နံ ဝိဝာဒကာရေတာ နာမ ဘဝိသ္သာမိ, ဒိန္နံ နာမ ဒိန္နမေဝ ဝဋ္ဋတိ, ကတံ ကတမေဝာ’’တိ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။

    342.Evaṃme sutanti dhātuvibhaṅgasuttaṃ. Tattha cārikanti turitagamanacārikaṃ. Sace te bhaggava agarūti sace tuyhaṃ bhāriyaṃ aphāsukaṃ kiñci natthi. Sace so anujānātīti bhaggavassa kira etadahosi – ‘‘pabbajitā nāma nānāajjhāsayā, eko gaṇābhirato hoti, eko ekābhirato. Sace so ekābhirato bhavissati, ‘āvuso, mā pāvisi, mayā sālā laddhā’ti vakkhati. Sace ayaṃ ekābhirato bhavissati, ‘āvuso, nikkhama, mayā sālā laddhā’ti vakkhati. Evaṃ sante ahaṃ ubhinnaṃ vivādakāretā nāma bhavissāmi, dinnaṃ nāma dinnameva vaṭṭati, kataṃ katamevā’’ti. Tasmā evamāha.

    ကုလပုတ္တောတိ ဇာတိကုလပုတ္တောပိ အာစာရကုလပုတ္တောပိ။ ဝာသူပဂတောတိ ဝာသံ ဥပဂတော။ ကုတော အာဂန္တ္ဝာတိ? တက္ကသီလနဂရတော။

    Kulaputtoti jātikulaputtopi ācārakulaputtopi. Vāsūpagatoti vāsaṃ upagato. Kuto āgantvāti? Takkasīlanagarato.

    တတ္ရာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – မဇ္ဈိမပ္ပဒေသေ ကိရ ရာဇဂဟနဂရေ ဗိမ္ဗိသာရေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ပစ္စန္တေ တက္ကသီလနဂရေ ပုက္ကုသာတိ ရာဇာ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ အထ တက္ကသီလတော ဘဏ္ဍံ ဂဟေတ္ဝာ ဝာဏိဇာ ရာဇဂဟံ အာဂတာ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတ္ဝာ ရာဇာနံ အဒ္ဒသံသု။ ရာဇာ တေ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဌိတေ ‘‘ကတ္ထဝာသိနော တုမ္ဟေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တက္ကသီလဝာသိနော ဒေဝာတိ။ အထ နေ ရာဇာ ဇနပဒသ္သ ခေမသုဘိက္ခတာဒီနိ နဂရသ္သ စ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ကော နာမ တုမ္ဟာကံ ရာဇာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ပုက္ကုသာတိ နာမ ဒေဝာတိ။ ဓမ္မိကောတိ? အာမ ဒေဝ ဓမ္မိကော။ စတူဟိ သင္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဇနံ သင္ဂဏ္ဟာတိ, လောကသ္သ မာတာပိတိဋ္ဌာနေ ဌိတော, အင္ဂေ နိပန္နဒာရကံ ဝိယ ဇနံ တောသေတီတိ။ ကတရသ္မိံ ဝယေ ဝတ္တတီတိ? အထသ္သ ဝယံ အာစိက္ခိံသု။ ဝယေသုပိ ဗိမ္ဗိသာရေန သမဝယော ဇာတော။ အထ တေ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တာတာ တုမ္ဟာကံ ရာဇာ ဓမ္မိကော, ဝယေန စ မေ သမာနော, သက္ကုဏေယ္ယာထ တုမ္ဟာကံ ရာဇာနံ မမ မိတ္တံ ကာတု’’န္တိ။ သက္ကောမ ဒေဝာတိ။ ရာဇာ တေသံ သုင္ကံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဂေဟဉ္စ ဒာပေတ္ဝာ – ‘‘ဂစ္ဆထ ဘဏ္ဍံ ဝိက္ကိဏိတ္ဝာ ဂမနကာလေ မံ ဒိသ္ဝာ ဂစ္ဆေယ္ယာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တထာ ကတ္ဝာ ဂမနကာလေ ရာဇာနံ အဒ္ဒသံသု။ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမ္ဟာကံ ရာဇာနံ မမ ဝစနေန ပုနပ္ပုနံ အာရောဂ္ယံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘ရာဇာ တုမ္ဟေဟိ သဒ္ဓိံ မိတ္တဘာဝံ ဣစ္ဆတီ’တိ ဝဒထာ’’တိ အာဟ။

    Tatrāyaṃ anupubbikathā – majjhimappadese kira rājagahanagare bimbisāre rajjaṃ kārente paccante takkasīlanagare pukkusāti rājā rajjaṃ kāresi. Atha takkasīlato bhaṇḍaṃ gahetvā vāṇijā rājagahaṃ āgatā paṇṇākāraṃ gahetvā rājānaṃ addasaṃsu. Rājā te vanditvā ṭhite ‘‘katthavāsino tumhe’’ti pucchi. Takkasīlavāsino devāti. Atha ne rājā janapadassa khemasubhikkhatādīni nagarassa ca pavattiṃ pucchitvā ‘‘ko nāma tumhākaṃ rājā’’ti pucchi. Pukkusāti nāma devāti. Dhammikoti? Āma deva dhammiko. Catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ saṅgaṇhāti, lokassa mātāpitiṭṭhāne ṭhito, aṅge nipannadārakaṃ viya janaṃ tosetīti. Katarasmiṃ vaye vattatīti? Athassa vayaṃ ācikkhiṃsu. Vayesupi bimbisārena samavayo jāto. Atha te rājā āha – ‘‘tātā tumhākaṃ rājā dhammiko, vayena ca me samāno, sakkuṇeyyātha tumhākaṃ rājānaṃ mama mittaṃ kātu’’nti. Sakkoma devāti. Rājā tesaṃ suṅkaṃ vissajjetvā gehañca dāpetvā – ‘‘gacchatha bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā gamanakāle maṃ disvā gaccheyyāthā’’ti āha. Te tathā katvā gamanakāle rājānaṃ addasaṃsu. ‘‘Gacchatha tumhākaṃ rājānaṃ mama vacanena punappunaṃ ārogyaṃ pucchitvā ‘rājā tumhehi saddhiṃ mittabhāvaṃ icchatī’ti vadathā’’ti āha.

    တေ သာဓူတိ ပဋိသ္သုဏိတ္ဝာ ဂန္တ္ဝာ ဘဏ္ဍံ ပဋိသာမေတ္ဝာ ဘုတ္တပာတရာသာ ရာဇာနံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိံသု။ ရာဇာ ‘‘ကဟံ ဘဏေ တုမ္ဟေ ဧတ္တကေ ဣမေ ဒိဝသေ န ဒိသ္သထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ – ‘‘သာဓု, တာတာ, တုမ္ဟေ နိသ္သာယ မယာ မဇ္ဈိမပ္ပဒေသေ ရာဇာ မိတ္တော လဒ္ဓော’’တိ အတ္တမနော အဟောသိ။ အပရဘာဂေ ရာဇဂဟဝာသိနောပိ ဝာဏိဇာ တက္ကသီလံ အဂမံသု။ တေ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတ္ဝာ အာဂတေ ပုက္ကုသာတိ ရာဇာ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘ရာဇဂဟတော’’တိ သုတ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ သဟာယသ္သ နဂရတော အာဂတာ တုမ္ဟေ’’တိ။ အာမ ဒေဝာတိ။ အာရောဂ္ယံ မေ သဟာယသ္သာတိ အာရောဂ္ယံ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ယေ မယ္ဟံ သဟာယသ္သ နဂရတော ဇင္ဃသတ္ထေန ဝာ သကဋသတ္ထေန ဝာ ဝာဏိဇာ အာဂစ္ဆန္တိ, သဗ္ဗေသံ မမ ဝိသယံ ပဝိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ဝသနဂေဟာနိ, ရာဇကောဋ္ဌာဂာရတော နိဝာပဉ္စ ဒေန္တု, သုင္ကံ ဝိသ္သဇ္ဇေန္တု, ကိဉ္စိ ဥပဒ္ဒဝံ မာ ကရောန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ ဗိမ္ဗိသာရောပိ အတ္တနော နဂရေ တထေဝ ဘေရိံ စရာပေသိ။

    Te sādhūti paṭissuṇitvā gantvā bhaṇḍaṃ paṭisāmetvā bhuttapātarāsā rājānaṃ upasaṅkamitvā vandiṃsu. Rājā ‘‘kahaṃ bhaṇe tumhe ettake ime divase na dissathā’’ti pucchi. Te sabbaṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Rājā – ‘‘sādhu, tātā, tumhe nissāya mayā majjhimappadese rājā mitto laddho’’ti attamano ahosi. Aparabhāge rājagahavāsinopi vāṇijā takkasīlaṃ agamaṃsu. Te paṇṇākāraṃ gahetvā āgate pukkusāti rājā ‘‘kuto āgatatthā’’ti pucchitvā ‘‘rājagahato’’ti sutvā ‘‘mayhaṃ sahāyassa nagarato āgatā tumhe’’ti. Āma devāti. Ārogyaṃ me sahāyassāti ārogyaṃ pucchitvā ‘‘ajja paṭṭhāya ye mayhaṃ sahāyassa nagarato jaṅghasatthena vā sakaṭasatthena vā vāṇijā āgacchanti, sabbesaṃ mama visayaṃ paviṭṭhakālato paṭṭhāya vasanagehāni, rājakoṭṭhāgārato nivāpañca dentu, suṅkaṃ vissajjentu, kiñci upaddavaṃ mā karontū’’ti bheriṃ carāpesi. Bimbisāropi attano nagare tatheva bheriṃ carāpesi.

    အထ ဗိမ္ဗိသာရော ပုက္ကုသာတိသ္သ ပဏ္ဏံ ပဟိဏိ – ‘‘ပစ္စန္တဒေသေ နာမ မဏိမုတ္တာဒီနိ ရတနာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ, ယံ မယ္ဟံ သဟာယသ္သ ရဇ္ဇေ ဒသ္သနီယံ ဝာ သဝနီယံ ဝာ ရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မေ မာ မစ္ဆရာယတူ’’တိ။ ပုက္ကုသာတိပိ – ‘‘မဇ္ဈိမဒေသော နာမ မဟာဇနပဒော, ယံ တတ္ထ ဧဝရူပံ ရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ, တတ္ထ မေ သဟာယော မာ မစ္ဆရာယတူ’’တိ ပဋိပဏ္ဏံ ပဟိဏိ။ ဧဝံ တေ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ အညမညံ အဒိသ္ဝာပိ ဒဠ္ဟမိတ္တာ အဟေသုံ။

    Atha bimbisāro pukkusātissa paṇṇaṃ pahiṇi – ‘‘paccantadese nāma maṇimuttādīni ratanāni uppajjanti, yaṃ mayhaṃ sahāyassa rajje dassanīyaṃ vā savanīyaṃ vā ratanaṃ uppajjati, tattha me mā maccharāyatū’’ti. Pukkusātipi – ‘‘majjhimadeso nāma mahājanapado, yaṃ tattha evarūpaṃ ratanaṃ uppajjati, tattha me sahāyo mā maccharāyatū’’ti paṭipaṇṇaṃ pahiṇi. Evaṃ te gacchante gacchante kāle aññamaññaṃ adisvāpi daḷhamittā ahesuṃ.

    ဧဝံ တေသံ ကတိကံ ကတ္ဝာ ဝသန္တာနံ ပဌမတရံ ပုက္ကုသာတိသ္သ ပဏ္ဏာကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ရာဇာ ကိရ အဋ္ဌ ပဉ္စဝဏ္ဏေ အနဂ္ဃကမ္ဗလေ လဘိ။ သော – ‘‘အတိသုန္ဒရာ ဣမေ ကမ္ဗလာ, အဟံ သဟာယသ္သ ပေသိသ္သာမီ’’တိ လာခာဂုဠမတ္တေ အဋ္ဌ သာရကရဏ္ဍကေ လိခာပေတ္ဝာ တေသု တေ ကမ္ဗလေ ပက္ခိပိတ္ဝာ လာခာယ ဝဋ္ဋာပေတ္ဝာ သေတဝတ္ထေန ဝေဌေတ္ဝာ သမုဂ္ဂေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ဝတ္ထေန ဝေဌေတ္ဝာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆေတ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ သဟာယသ္သ ဒေထာ’’တိ အမစ္စေ ပေသေသိ။ သာသနဉ္စ အဒာသိ – ‘‘အယံ ပဏ္ဏာကာရော နဂရမဇ္ဈေ အမစ္စာဒိပရိဝုတေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ တေ ဂန္တ္ဝာ ဗိမ္ဗိသာရသ္သ အဒံသု။

    Evaṃ tesaṃ katikaṃ katvā vasantānaṃ paṭhamataraṃ pukkusātissa paṇṇākāro uppajji. Rājā kira aṭṭha pañcavaṇṇe anagghakambale labhi. So – ‘‘atisundarā ime kambalā, ahaṃ sahāyassa pesissāmī’’ti lākhāguḷamatte aṭṭha sārakaraṇḍake likhāpetvā tesu te kambale pakkhipitvā lākhāya vaṭṭāpetvā setavatthena veṭhetvā samugge pakkhipitvā vatthena veṭhetvā rājamuddikāya lañchetvā ‘‘mayhaṃ sahāyassa dethā’’ti amacce pesesi. Sāsanañca adāsi – ‘‘ayaṃ paṇṇākāro nagaramajjhe amaccādiparivutena daṭṭhabbo’’ti. Te gantvā bimbisārassa adaṃsu.

    သော သာသနံ သုတ္ဝာ အမစ္စာဒယော သန္နိပတန္တူတိ ဘေရိံ စရာပေတ္ဝာ နဂရမဇ္ဈေ အမစ္စာဒိပရိဝုတော သေတစ္ဆတ္တေန ဓာရိယမာနေန ပလ္လင္ကဝရေ နိသိန္နော လဉ္ဆနံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဝတ္ထံ အပနေတ္ဝာ သမုဂ္ဂံ ဝိဝရိတ္ဝာ အန္တော ဘဏ္ဍိကံ မုဉ္စိတ္ဝာ လာခာဂုဠေ ဒိသ္ဝာ ‘‘မယ္ဟံ သဟာယော ပုက္ကုသာတိ ‘ဇုတဝိတ္တကော မေ သဟာယော’တိ မညမာနော မညေ ဣမံ ပဏ္ဏာကာရံ ပဟိဏီ’’တိ ဧကံ ဂုဠံ ဂဟေတ္ဝာ ဟတ္ထေန ဝဋ္ဋေတ္ဝာ တုလယန္တောဝ အန္တော ဒုသ္သဘဏ္ဍိကံ အတ္ထီတိ အညာသိ။ အထ နံ ပလ္လင္ကပာဒေ ပဟရိတ္ဝာ တာဝဒေဝ လာခာ ပရိပတိ, သော နခေန ကရဏ္ဍကံ ဝိဝရိတ္ဝာ အန္တော ကမ္ဗလရတနံ ဒိသ္ဝာ ဣတရေပိ ဝိဝရာပေသိ, သဗ္ဗေပိ ကမ္ဗလာ အဟေသုံ။ အထ နေ ပတ္ထရာပေသိ, တေ ဝဏ္ဏသမ္ပန္နာ ဖသ္သသမ္ပန္နာ ဒီဃတော သောဠသဟတ္ထာ တိရိယံ အဋ္ဌဟတ္ထာ အဟေသုံ။ မဟာဇနော ဒိသ္ဝာ အင္ဂုလိယော ပောဌေသိ, စေလုက္ခေပံ အကာသိ, – ‘‘အမ္ဟာကံ ရညော အဒိဋ္ဌသဟာယော ပုက္ကုသာတိ အဒိသ္ဝာဝ ဧဝရူပံ ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ, ယုတ္တံ ဧဝရူပံ မိတ္တံ ကာတု’’န္တိ အတ္တမနော အဟောသိ။ ရာဇာ ဧကမေကံ ကမ္ဗလံ အဂ္ဃာပေသိ, သဗ္ဗေ အနဂ္ဃာ အဟေသုံ။ တေသု စတ္တာရော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ ပေသေသိ, စတ္တာရော အတ္တနော ဃရေ အကာသိ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘ပစ္ဆာ ပေသေန္တေန ပဌမံ ပေသိတပဏ္ဏာကာရတော အတိရေကံ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတိ, သဟာယေန စ မေ အနဂ္ဃော ပဏ္ဏာကာရော ပေသိတော, ကိံ နု ခော ပေသေမီ’’တိ?

    So sāsanaṃ sutvā amaccādayo sannipatantūti bheriṃ carāpetvā nagaramajjhe amaccādiparivuto setacchattena dhāriyamānena pallaṅkavare nisinno lañchanaṃ bhinditvā vatthaṃ apanetvā samuggaṃ vivaritvā anto bhaṇḍikaṃ muñcitvā lākhāguḷe disvā ‘‘mayhaṃ sahāyo pukkusāti ‘jutavittako me sahāyo’ti maññamāno maññe imaṃ paṇṇākāraṃ pahiṇī’’ti ekaṃ guḷaṃ gahetvā hatthena vaṭṭetvā tulayantova anto dussabhaṇḍikaṃ atthīti aññāsi. Atha naṃ pallaṅkapāde paharitvā tāvadeva lākhā paripati, so nakhena karaṇḍakaṃ vivaritvā anto kambalaratanaṃ disvā itarepi vivarāpesi, sabbepi kambalā ahesuṃ. Atha ne pattharāpesi, te vaṇṇasampannā phassasampannā dīghato soḷasahatthā tiriyaṃ aṭṭhahatthā ahesuṃ. Mahājano disvā aṅguliyo poṭhesi, celukkhepaṃ akāsi, – ‘‘amhākaṃ rañño adiṭṭhasahāyo pukkusāti adisvāva evarūpaṃ paṇṇākāraṃ pesesi, yuttaṃ evarūpaṃ mittaṃ kātu’’nti attamano ahosi. Rājā ekamekaṃ kambalaṃ agghāpesi, sabbe anagghā ahesuṃ. Tesu cattāro sammāsambuddhassa pesesi, cattāro attano ghare akāsi. Tato cintesi – ‘‘pacchā pesentena paṭhamaṃ pesitapaṇṇākārato atirekaṃ pesetuṃ vaṭṭati, sahāyena ca me anaggho paṇṇākāro pesito, kiṃ nu kho pesemī’’ti?

    ကိံ ပန ရာဇဂဟေ တတော အဓိကံ ရတနံ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ, မဟာပုညော ရာဇာ, အပိစ ခော ပနသ္သ သောတာပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဌပေတ္ဝာ တီဏိ ရတနာနိ အညံ ရတနံ သောမနသ္သံ ဇနေတုံ သမတ္ထံ နာမ နတ္ထိ ။ သော ရတနံ ဝိစိနိတုံ အာရဒ္ဓော – ရတနံ နာမ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ အဝိညာဏကံ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိ, သဝိညာဏကံ ဣန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓံ။ အဝိညာဏကံ သဝိညာဏကသ္သေဝ အလင္ကာရာဒိဝသေန ပရိဘောဂံ ဟောတိ, ဣတိ ဣမေသု ဒ္ဝီသု ရတနေသု သဝိညာဏကံ သေဋ္ဌံ။ သဝိညာဏကမ္ပိ ဒုဝိဓံ တိရစ္ဆာနရတနံ မနုသ္သရတနန္တိ။ တတ္ထ တိရစ္ဆာနရတနံ ဟတ္ထိအသ္သရတနံ, တမ္ပိ မနုသ္သာနံ ဥပဘောဂတ္ထမေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ , ဣတိ ဣမေသုပိ ဒ္ဝီသု မနုသ္သရတနံ သေဋ္ဌံ။ မနုသ္သရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဣတ္ထိရတနံ ပုရိသရတနန္တိ။ တတ္ထ စက္ကဝတ္တိနော ရညော ဥပ္ပန္နံ ဣတ္ထိရတနမ္ပိ ပုရိသသ္သေဝ ဥပဘောဂံ။ ဣတိ ဣမေသုပိ ဒ္ဝီသု ပုရိသရတနမေဝ သေဋ္ဌံ။

    Kiṃ pana rājagahe tato adhikaṃ ratanaṃ natthīti? No natthi, mahāpuñño rājā, apica kho panassa sotāpannakālato paṭṭhāya ṭhapetvā tīṇi ratanāni aññaṃ ratanaṃ somanassaṃ janetuṃ samatthaṃ nāma natthi . So ratanaṃ vicinituṃ āraddho – ratanaṃ nāma saviññāṇakaṃ aviññāṇakanti duvidhaṃ. Tattha aviññāṇakaṃ suvaṇṇarajatādi, saviññāṇakaṃ indriyabaddhaṃ. Aviññāṇakaṃ saviññāṇakasseva alaṅkārādivasena paribhogaṃ hoti, iti imesu dvīsu ratanesu saviññāṇakaṃ seṭṭhaṃ. Saviññāṇakampi duvidhaṃ tiracchānaratanaṃ manussaratananti. Tattha tiracchānaratanaṃ hatthiassaratanaṃ, tampi manussānaṃ upabhogatthameva nibbattati , iti imesupi dvīsu manussaratanaṃ seṭṭhaṃ. Manussaratanampi duvidhaṃ itthiratanaṃ purisaratananti. Tattha cakkavattino rañño uppannaṃ itthiratanampi purisasseva upabhogaṃ. Iti imesupi dvīsu purisaratanameva seṭṭhaṃ.

    ပုရိသရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ အဂာရိယရတနံ အနဂာရိယရတနဉ္စ။ တတ္ထ အဂာရိယရတနေသုပိ စက္ကဝတ္တိရာဇာ အဇ္ဇ ပဗ္ဗဇိတသာမဏေရံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒတိ, ဣတိ ဣမေသုပိ ဒ္ဝီသု အနဂာရိယရတနမေဝ သေဋ္ဌံ။ အနဂာရိယရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သေက္ခရတနဉ္စ အသေက္ခရတနဉ္စ။ တတ္ထ သတသဟသ္သမ္ပိ သေက္ခာနံ အသေက္ခသ္သ ပဒေသံ န ပာပုဏာတိ, ဣတိ ဣမေသုပိ ဒ္ဝီသု အသေက္ခရတနမေဝ သေဋ္ဌံ။ တမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဗုဒ္ဓရတနံ သာဝကရတနန္တိ။ တတ္ထ သတသဟသ္သမ္ပိ သာဝကရတနာနံ ဗုဒ္ဓရတနသ္သ ပဒေသံ န ပာပုဏာတိ, ဣတိ ဣမေသုပိ ဒ္ဝီသူ ဗုဒ္ဓရတနမေဝ သေဋ္ဌံ။

    Purisaratanampi duvidhaṃ agāriyaratanaṃ anagāriyaratanañca. Tattha agāriyaratanesupi cakkavattirājā ajja pabbajitasāmaṇeraṃ pañcapatiṭṭhitena vandati, iti imesupi dvīsu anagāriyaratanameva seṭṭhaṃ. Anagāriyaratanampi duvidhaṃ sekkharatanañca asekkharatanañca. Tattha satasahassampi sekkhānaṃ asekkhassa padesaṃ na pāpuṇāti, iti imesupi dvīsu asekkharatanameva seṭṭhaṃ. Tampi duvidhaṃ buddharatanaṃ sāvakaratananti. Tattha satasahassampi sāvakaratanānaṃ buddharatanassa padesaṃ na pāpuṇāti, iti imesupi dvīsū buddharatanameva seṭṭhaṃ.

    ဗုဒ္ဓရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓရတနံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓရတနန္တိ။ တတ္ထ သတသဟသ္သမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓာနံ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓသ္သ ပဒေသံ န ပာပုဏာတိ, ဣတိ ဣမေသုပိ ဒ္ဝီသု သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓရတနံယေဝ သေဋ္ဌံ။ သဒေဝကသ္မိဉ္ဟိ လောကေ ဗုဒ္ဓရတနသမံ ရတနံ နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ အသဒိသမေဝ ရတနံ မယ္ဟံ သဟာယသ္သ ပေသေသ္သာမီတိ စိန္တေတ္ဝာ တက္ကသီလဝာသိနော ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတာ တုမ္ဟာကံ ဇနပဒေ ဗုဒ္ဓော ဓမ္မော သင္ဃောတိ ဣမာနိ တီဏိ ရတနာနိ ဒိသ္သန္တီ’’တိ။ ဃောသောပိ သော မဟာရာဇ တာဝ တတ္ထ နတ္ထိ, ဒသ္သနံ ပန ကုတောတိ။

    Buddharatanampi duvidhaṃ paccekabuddharatanaṃ sabbaññubuddharatananti. Tattha satasahassampi paccekabuddhānaṃ sabbaññubuddhassa padesaṃ na pāpuṇāti, iti imesupi dvīsu sabbaññubuddharatanaṃyeva seṭṭhaṃ. Sadevakasmiñhi loke buddharatanasamaṃ ratanaṃ nāma natthi. Tasmā asadisameva ratanaṃ mayhaṃ sahāyassa pesessāmīti cintetvā takkasīlavāsino pucchi – ‘‘tātā tumhākaṃ janapade buddho dhammo saṅghoti imāni tīṇi ratanāni dissantī’’ti. Ghosopi so mahārāja tāva tattha natthi, dassanaṃ pana kutoti.

    ‘‘သုန္ဒရံ တာတာ’’တိ ရာဇာ တုဋ္ဌော စိန္တေသိ – ‘‘သက္ကာ ဘဝေယ္ယ ဇနသင္ဂဟတ္ထာယ မယ္ဟံ သဟာယသ္သ ဝသနဋ္ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ပေသေတုံ, ဗုဒ္ဓာ ပန ပစ္စန္တိမေသု ဇနပဒေသု န အရုဏံ ဥဋ္ဌပေန္တိ။ တသ္မာ သတ္ထာရာ ဂန္တုံ န သက္ကာ။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော မဟာသာဝကေ ပေသေတုံ သက္ကာ ဘဝေယ္ယ။ မယာ ပန ‘ထေရာ ပစ္စန္တေ ဝသန္တီ’တိ သုတ္ဝာပိ မနုသ္သေ ပေသေတ္ဝာ တေ အတ္တနော သမီပံ အာဏာပေတ္ဝာ ဥပဋ္ဌာတုမေဝ ယုတ္တံ။ တသ္မာ န ထေရေဟိပိ သက္ကာ ဂန္တုံ။ ယေန ပနာကာရေန သာသနေ ပေသိတေ သတ္ထာ စ မဟာသာဝကာ စ ဂတာ ဝိယ ဟောန္တိ, တေနာကာရေန သာသနံ ပဟိဏိသ္သာမီ’’တိ။ စိန္တေတ္ဝာ စတုရတနာယာမံ ဝိဒတ္ထိမတ္တပုထုလံ နာတိတနုံ နာတိဗဟလံ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ ကာရာပေတ္ဝာ ‘‘တတ္ထ အဇ္ဇ အက္ခရာနိ လိခိသ္သာမီ’’တိ။ ပာတောဝ သီသံ န္ဟာယိတ္ဝာ ဥပောသထင္ဂာနိ အဓိဋ္ဌာယ ဘုတ္တပာတရာသော အပနီတဂန္ဓမာလာဘရဏော သုဝဏ္ဏသရကေန ဇာတိဟိင္ဂုလိကံ အာဒာယ ဟေဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဒ္ဝာရာနိ ပိဒဟန္တော ပာသာဒမာရုယ္ဟ ပုဗ္ဗဒိသာမုခံ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတ္ဝာ အာကာသတလေ နိသီဒိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋေ အက္ခရာနိ လိခန္တော – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပန္နော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော သုဂတော လောကဝိဒူ အနုတ္တရော ပုရိသဒမ္မသာရထိ သတ္ထာ ဒေဝမနုသ္သာနံ ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓဂုဏေ တာဝ ဧကဒေသေန လိခိ။

    ‘‘Sundaraṃ tātā’’ti rājā tuṭṭho cintesi – ‘‘sakkā bhaveyya janasaṅgahatthāya mayhaṃ sahāyassa vasanaṭṭhānaṃ sammāsambuddhaṃ pesetuṃ, buddhā pana paccantimesu janapadesu na aruṇaṃ uṭṭhapenti. Tasmā satthārā gantuṃ na sakkā. Sāriputtamoggallānādayo mahāsāvake pesetuṃ sakkā bhaveyya. Mayā pana ‘therā paccante vasantī’ti sutvāpi manusse pesetvā te attano samīpaṃ āṇāpetvā upaṭṭhātumeva yuttaṃ. Tasmā na therehipi sakkā gantuṃ. Yena panākārena sāsane pesite satthā ca mahāsāvakā ca gatā viya honti, tenākārena sāsanaṃ pahiṇissāmī’’ti. Cintetvā caturatanāyāmaṃ vidatthimattaputhulaṃ nātitanuṃ nātibahalaṃ suvaṇṇapaṭṭaṃ kārāpetvā ‘‘tattha ajja akkharāni likhissāmī’’ti. Pātova sīsaṃ nhāyitvā uposathaṅgāni adhiṭṭhāya bhuttapātarāso apanītagandhamālābharaṇo suvaṇṇasarakena jātihiṅgulikaṃ ādāya heṭṭhato paṭṭhāya dvārāni pidahanto pāsādamāruyha pubbadisāmukhaṃ sīhapañjaraṃ vivaritvā ākāsatale nisīditvā suvaṇṇapaṭṭe akkharāni likhanto – ‘‘idha tathāgato loke uppanno arahaṃ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’’ti. Buddhaguṇe tāva ekadesena likhi.

    တတော ‘‘ဧဝံ ဒသ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ တုသိတဘဝနတော စဝိတ္ဝာ မာတုကုစ္ဆိမ္ဟိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိ , ဧဝံ လောကဝိဝရဏံ အဟောသိ, မာတုကုစ္ဆိယံ ဝသမာနေ ဣဒံ နာမ အဟောသိ, အဂာရမဇ္ဈေ ဝသမာနေ ဣဒံ နာမ အဟောသိ, ဧဝံ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တော ဧဝံ မဟာပဓာနံ ပဒဟိ။ ဧဝံ ဒုက္ကရကာရိကံ ကတ္ဝာ မဟာဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယ္ဟ အပရာဇိတပလ္လင္ကေ နိသိန္နော သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိ, သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တသ္သ ဧဝံ လောကဝိဝရဏံ အဟောသိ။ သဒေဝကေ လောကေ အညံ ဧဝရူပံ ရတနံ နာမ နတ္ထီတိ။

    Tato ‘‘evaṃ dasa pāramiyo pūretvā tusitabhavanato cavitvā mātukucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi , evaṃ lokavivaraṇaṃ ahosi, mātukucchiyaṃ vasamāne idaṃ nāma ahosi, agāramajjhe vasamāne idaṃ nāma ahosi, evaṃ mahābhinikkhamanaṃ nikkhanto evaṃ mahāpadhānaṃ padahi. Evaṃ dukkarakārikaṃ katvā mahābodhimaṇḍaṃ āruyha aparājitapallaṅke nisinno sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhi, sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhantassa evaṃ lokavivaraṇaṃ ahosi. Sadevake loke aññaṃ evarūpaṃ ratanaṃ nāma natthīti.

    ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝာ ဟုရံ ဝာ၊

    Yaṃkiñci vittaṃ idha vā huraṃ vā,

    သဂ္ဂေသု ဝာ ယံ ရတနံ ပဏီတံ။

    Saggesu vā yaṃ ratanaṃ paṇītaṃ;

    န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေန၊

    Na no samaṃ atthi tathāgatena,

    ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ။

    Idampi buddhe ratanaṃ paṇītaṃ;

    ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု. ပာ. ၆.၃; သု. နိ. ၂၂၆) –

    Etena saccena suvatthi hotū’’ti. (khu. pā. 6.3; su. ni. 226) –

    ဧဝံ ဧကဒေသေန ဗုဒ္ဓဂုဏေပိ လိခိတ္ဝာ ဒုတိယံ ဓမ္မရတနံ ထောမေန္တော – ‘‘သ္ဝာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော။ပေ.။ ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟီ’’တိ။ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ။ပေ.။ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော’’တိ။ ‘‘သတ္ထာရာ ဒေသိတဓမ္မော နာမ ဧဝရူပော စ ဧဝရူပော စာ’’တိ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယေ ဧကဒေသေန လိခိတ္ဝာ –

    Evaṃ ekadesena buddhaguṇepi likhitvā dutiyaṃ dhammaratanaṃ thomento – ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo…pe… paccattaṃ veditabbo viññūhī’’ti. ‘‘Cattāro satipaṭṭhānā…pe… ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’ti. ‘‘Satthārā desitadhammo nāma evarūpo ca evarūpo cā’’ti sattatiṃsa bodhipakkhiye ekadesena likhitvā –

    ‘‘ယံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော ပရိဝဏ္ဏယီ သုစိံ၊

    ‘‘Yaṃ buddhaseṭṭho parivaṇṇayī suciṃ,

    သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟု။

    Samādhimānantarikaññamāhu;

    သမာဓိနာ တေန သမော န ဝိဇ္ဇတိ၊

    Samādhinā tena samo na vijjati,

    ဣဒမ္ပိ ဓမ္မေ ရတနံ ပဏီတံ။

    Idampi dhamme ratanaṃ paṇītaṃ;

    ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု. ပာ. ၆.၅; သု. နိ. ၂၂၈) –

    Etena saccena suvatthi hotū’’ti. (khu. pā. 6.5; su. ni. 228) –

    ဧဝံ ဧကဒေသေန ဓမ္မဂုဏေ လိခိတ္ဝာ တတိယံ သင္ဃရတနံ ထောမေန္တော – ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသင္ဃော။ပေ.။ ပုညက္ခေတ္တံ လောကသ္သာ’’တိ။ ‘‘ကုလပုတ္တာ နာမ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတ္ဝာ ဧဝံ နိက္ခမိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇန္တိ, ကေစိ သေတစ္ဆတ္တံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇန္တိ, ကေစိ ဥပရဇ္ဇံ, ကေစိ သေနာပတိဋ္ဌာနာဒီနိ ပဟာယ ပဗ္ဗဇန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ စ ပန ဣမဉ္စ ပဋိပတ္တိံ ပူရေန္တီ’’တိ စူဠသီလမဇ္ဈိမသီလမဟာသီလာဒီနိ ဧကဒေသေန လိခိတ္ဝာ ဆဒ္ဝာရသံဝရံ သတိသမ္ပဇညံ စတုပစ္စယသန္တောသံ နဝဝိဓံ သေနာသနံ, နီဝရဏပ္ပဟာနံ ပရိကမ္မံ ဈာနာဘိညာ အဋ္ဌတိံသ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ယာဝ အာသဝက္ခယာ ဧကဒေသေန လိခိ, သောဠသဝိဓံ အာနာပာနသ္သတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိတ္ထာရေနေဝ လိခိတ္ဝာ ‘‘သတ္ထု သာဝကသင္ဃော နာမ ဧဝရူပေဟိ စ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော။

    Evaṃ ekadesena dhammaguṇe likhitvā tatiyaṃ saṅgharatanaṃ thomento – ‘‘suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅgho…pe… puññakkhettaṃ lokassā’’ti. ‘‘Kulaputtā nāma satthu dhammakathaṃ sutvā evaṃ nikkhamitvā pabbajanti, keci setacchattaṃ pahāya pabbajanti, keci uparajjaṃ, keci senāpatiṭṭhānādīni pahāya pabbajanti. Pabbajitvā ca pana imañca paṭipattiṃ pūrentī’’ti cūḷasīlamajjhimasīlamahāsīlādīni ekadesena likhitvā chadvārasaṃvaraṃ satisampajaññaṃ catupaccayasantosaṃ navavidhaṃ senāsanaṃ, nīvaraṇappahānaṃ parikammaṃ jhānābhiññā aṭṭhatiṃsa kammaṭṭhānāni yāva āsavakkhayā ekadesena likhi, soḷasavidhaṃ ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ vitthāreneva likhitvā ‘‘satthu sāvakasaṅgho nāma evarūpehi ca guṇehi samannāgato.

    ယေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌသတံ ပသဋ္ဌာ၊

    Ye puggalā aṭṭhasataṃ pasaṭṭhā,

    စတ္တာရိ ဧတာနိ ယုဂာနိ ဟောန္တိ။

    Cattāri etāni yugāni honti;

    တေ ဒက္ခိဏေယ္ယာ သုဂတသ္သ သာဝကာ၊

    Te dakkhiṇeyyā sugatassa sāvakā,

    ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ။

    Etesu dinnāni mahapphalāni;

    ဣဒမ္ပိ သင္ဃေ ရတနံ ပဏီတံ၊

    Idampi saṅghe ratanaṃ paṇītaṃ,

    ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု. ပာ. ၆.၆; သု. နိ. ၂၂၉) –

    Etena saccena suvatthi hotū’’ti. (khu. pā. 6.6; su. ni. 229) –

    ဧဝံ ဧကဒေသေန သင္ဃဂုဏေ လိခိတ္ဝာ – ‘‘ဘဂဝတော သာသနံ သ္ဝာက္ခာတံ နိယ္ယာနိကံ, သစေ မယ္ဟံ သဟာယော သက္ကောတိ, နိက္ခမိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇတူ’’တိ လိခိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ သံဟရိတ္ဝာ သုခုမကမ္ဗလေန ဝေဌေတ္ဝာ သာရသမုဂ္ဂေ ပက္ခိပိတ္ဝာ တံ သမုဂ္ဂံ သုဝဏ္ဏမယေ, သုဝဏ္ဏမယံ, ရဇတမယေ ရဇတမယံ မဏိမယေ, မဏိမယံ ပဝာဠမယေ, ပဝာဠမယံ လောဟိတင္ကမယေ, လောဟိတင္ကမယံ မသာရဂလ္လမယေ, မသာရဂလ္လမယံ ဖလိကမယေ, ဖလိကမယံ ဒန္တမယေ, ဒန္တမယံ သဗ္ဗရတနမယေ, သဗ္ဗရတနမယံ ကိလဉ္ဇမယေ, ကိလဉ္ဇမယံ သမုဂ္ဂံ သာရကရဏ္ဍကေ ဌပေသိ။

    Evaṃ ekadesena saṅghaguṇe likhitvā – ‘‘bhagavato sāsanaṃ svākkhātaṃ niyyānikaṃ, sace mayhaṃ sahāyo sakkoti, nikkhamitvā pabbajatū’’ti likhitvā suvaṇṇapaṭṭaṃ saṃharitvā sukhumakambalena veṭhetvā sārasamugge pakkhipitvā taṃ samuggaṃ suvaṇṇamaye, suvaṇṇamayaṃ, rajatamaye rajatamayaṃ maṇimaye, maṇimayaṃ pavāḷamaye, pavāḷamayaṃ lohitaṅkamaye, lohitaṅkamayaṃ masāragallamaye, masāragallamayaṃ phalikamaye, phalikamayaṃ dantamaye, dantamayaṃ sabbaratanamaye, sabbaratanamayaṃ kilañjamaye, kilañjamayaṃ samuggaṃ sārakaraṇḍake ṭhapesi.

    ပုန သာရကရဏ္ဍကံ သုဝဏ္ဏကရဏ္ဍကေတိ ပုရိမနယေနေဝ ဟရိတ္ဝာ သဗ္ဗရတနမယံ ကရဏ္ဍကံ ကိလဉ္ဇမယေ ကရဏ္ဍကေ ဌပေသိ။ တတော ကိလဉ္ဇမယံ ကရဏ္ဍကံ သာရမယပေဠာယာတိ ပုန ဝုတ္တနယေနေဝ ဟရိတ္ဝာ သဗ္ဗရတနမယံ ပေဠံ ကိလဉ္ဇမယပေဠာယ ဌပေတ္ဝာ ဗဟိ ဝတ္ထေန ဝေဌေတ္ဝာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆေတ္ဝာ အမစ္စေ အာဏာပေသိ – ‘‘မမ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနေ မဂ္ဂံ အလင္ကာရာပေထ မဂ္ဂော အဋ္ဌုသဘဝိတ္ထတော ဟောတု, စတုဥသဘဋ္ဌာနံ သောဓိတမတ္တကမေဝ ဟောတု, မဇ္ဈေ စတုဥသဘံ ရာဇာနုဘာဝေန ပဋိယာဒေထာ’’တိ။ တတော မင္ဂလဟတ္ထိံ အလင္ကာရာပေတ္ဝာ တသ္သ ဥပရိ ပလ္လင္ကံ ပညပေတ္ဝာ သေတစ္ဆတ္တံ ဥသ္သာပေတ္ဝာ နဂရဝီထိယော သိတ္တသမ္မဋ္ဌာ သမုသ္သိတဒ္ဓဇပဋာကာ ကဒလိပုဏ္ဏဃဋဂန္ဓဓူမပုပ္ဖာဒီဟိ သုပ္ပဋိမဏ္ဍိတာ ကာရေတ္ဝာ ‘‘အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယပ္ပဒေသေ ဧဝရူပံ ပူဇံ ကာရေန္တူ’’တိ အန္တရဘောဂိကာနံ ဇဝနဒူတေ ပေသေတ္ဝာ သယံ သဗ္ဗာလင္ကာရေန အလင္ကရိတ္ဝာ – ‘‘သဗ္ဗတာဠာဝစရသမ္မိသ္သဗလကာယပရိဝုတော ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေမီ’’တိ အတ္တနော ဝိသယပရိယန္တံ ဂန္တ္ဝာ အမစ္စသ္သ မုခသာသနံ အဒာသိ – ‘‘တာတ မယ္ဟံ သဟာယော ပုက္ကုသာတိ ဣမံ ပဏ္ဏာကာရံ ပဋိစ္ဆန္တော ဩရောဓမဇ္ဈေ အပဋိစ္ဆိတ္ဝာ ပာသာဒံ အာရုယ္ဟ ပဋိစ္ဆတူ’’တိ။ ဧဝံ သာသနံ ဒတ္ဝာ ပစ္စန္တဒေသံ သတ္ထာ ဂစ္ဆတီတိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတ္ဝာ နိဝတ္တိ။ အန္တရဘောဂိကာ တေနေဝ နိယာမေန မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေတ္ဝာ ပဏ္ဏာကာရံ နယိံသု။

    Puna sārakaraṇḍakaṃ suvaṇṇakaraṇḍaketi purimanayeneva haritvā sabbaratanamayaṃ karaṇḍakaṃ kilañjamaye karaṇḍake ṭhapesi. Tato kilañjamayaṃ karaṇḍakaṃ sāramayapeḷāyāti puna vuttanayeneva haritvā sabbaratanamayaṃ peḷaṃ kilañjamayapeḷāya ṭhapetvā bahi vatthena veṭhetvā rājamuddikāya lañchetvā amacce āṇāpesi – ‘‘mama āṇāpavattiṭṭhāne maggaṃ alaṅkārāpetha maggo aṭṭhusabhavitthato hotu, catuusabhaṭṭhānaṃ sodhitamattakameva hotu, majjhe catuusabhaṃ rājānubhāvena paṭiyādethā’’ti. Tato maṅgalahatthiṃ alaṅkārāpetvā tassa upari pallaṅkaṃ paññapetvā setacchattaṃ ussāpetvā nagaravīthiyo sittasammaṭṭhā samussitaddhajapaṭākā kadalipuṇṇaghaṭagandhadhūmapupphādīhi suppaṭimaṇḍitā kāretvā ‘‘attano attano visayappadese evarūpaṃ pūjaṃ kārentū’’ti antarabhogikānaṃ javanadūte pesetvā sayaṃ sabbālaṅkārena alaṅkaritvā – ‘‘sabbatāḷāvacarasammissabalakāyaparivuto paṇṇākāraṃ pesemī’’ti attano visayapariyantaṃ gantvā amaccassa mukhasāsanaṃ adāsi – ‘‘tāta mayhaṃ sahāyo pukkusāti imaṃ paṇṇākāraṃ paṭicchanto orodhamajjhe apaṭicchitvā pāsādaṃ āruyha paṭicchatū’’ti. Evaṃ sāsanaṃ datvā paccantadesaṃ satthā gacchatīti pañcapatiṭṭhitena vanditvā nivatti. Antarabhogikā teneva niyāmena maggaṃ paṭiyādetvā paṇṇākāraṃ nayiṃsu.

    ပုက္ကုသာတိပိ အတ္တနော ရဇ္ဇသီမတော ပဋ္ဌာယ တေနေဝ နိယာမေန မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေတ္ဝာ နဂရံ အလင္ကာရာပေတ္ဝာ ပဏ္ဏာကာရသ္သ ပစ္စုဂ္ဂမနံ အကာသိ။ ပဏ္ဏာကာရော တက္ကသီလံ ပာပုဏန္တော ဥပောသထဒိဝသေ ပာပုဏိ, ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတ္ဝာ ဂတအမစ္စောပိ ရညော ဝုတ္တသာသနံ အာရောစေသိ။ ရာဇာ တံ သုတ္ဝာ ပဏ္ဏာကာရေန သဒ္ဓိံ အာဂတာနံ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ဝိစာရေတ္ဝာ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒာယ ပာသာဒံ အာရုယ္ဟ ‘‘မာ ဣဓ ကောစိ ပဝိသတူ’’တိ ဒ္ဝာရေ အာရက္ခံ ကာရေတ္ဝာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတ္ဝာ ပဏ္ဏာကာရံ ဥစ္စာသနေ ဌပေတ္ဝာ သယံ နီစာသနေ နိသိန္နော လဉ္ဆနံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ နိဝာသနံ အပနေတ္ဝာ ကိလဉ္ဇပေဠတော ပဋ္ဌာယ အနုပုဗ္ဗေန ဝိဝရန္တော သာရမယံ သမုဂ္ဂံ ဒိသ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘မဟာပရိဟာရော နာယံ အညသ္သ ရတနသ္သ ဘဝိသ္သတိ, အဒ္ဓာ မဇ္ဈိမဒေသေ သောတဗ္ဗယုတ္တကံ ရတနံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ အထ တံ သမုဂ္ဂံ ဝိဝရိတ္ဝာ ရာဇလဉ္ဆနံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ သုခုမကမ္ဗလံ ဥဘတော ဝိယူဟိတ္ဝာ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ အဒ္ဒသ။

    Pukkusātipi attano rajjasīmato paṭṭhāya teneva niyāmena maggaṃ paṭiyādetvā nagaraṃ alaṅkārāpetvā paṇṇākārassa paccuggamanaṃ akāsi. Paṇṇākāro takkasīlaṃ pāpuṇanto uposathadivase pāpuṇi, paṇṇākāraṃ gahetvā gataamaccopi rañño vuttasāsanaṃ ārocesi. Rājā taṃ sutvā paṇṇākārena saddhiṃ āgatānaṃ kattabbakiccaṃ vicāretvā paṇṇākāraṃ ādāya pāsādaṃ āruyha ‘‘mā idha koci pavisatū’’ti dvāre ārakkhaṃ kāretvā sīhapañjaraṃ vivaritvā paṇṇākāraṃ uccāsane ṭhapetvā sayaṃ nīcāsane nisinno lañchanaṃ bhinditvā nivāsanaṃ apanetvā kilañjapeḷato paṭṭhāya anupubbena vivaranto sāramayaṃ samuggaṃ disvā cintesi – ‘‘mahāparihāro nāyaṃ aññassa ratanassa bhavissati, addhā majjhimadese sotabbayuttakaṃ ratanaṃ uppanna’’nti. Atha taṃ samuggaṃ vivaritvā rājalañchanaṃ bhinditvā sukhumakambalaṃ ubhato viyūhitvā suvaṇṇapaṭṭaṃ addasa.

    သော တံ ပသာရေတ္ဝာ – ‘‘မနာပာနိ ဝတ အက္ခရာနိ သမသီသာနိ သမပန္တီနိ စတုရသ္သာနီ’’တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝာစေတုံ အာရဘိ။ တသ္သ – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပန္နော’’တိ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဝာစေန္တသ္သ ဗလဝသောမနသ္သံ ဥပ္ပဇ္ဇိ, နဝနဝုတိလောမကူပသဟသ္သာနိ ဥဒ္ဓဂ္ဂလောမာနိ အဟေသုံ။ အတ္တနော ဌိတဘာဝံ ဝာ နိသိန္နဘာဝံ ဝာ န ဇာနာတိ။ အထသ္သ – ‘‘ကပ္ပကောဋိသတသဟသ္သေဟိပိ ဧတံ ဒုလ္လဘသာသနံ သဟာယံ နိသ္သာယ သောတုံ လဘာမီ’’တိ ဘိယ္ယော ဗလဝပီတိ ဥဒပာဒိ။ သော ဟိ ဥပရိ ဝာစေတုံ အသက္ကောန္တော ယာဝ ပီတိဝေဂပသ္သဒ္ဓိယာ နိသီဒိတ္ဝာ ပရတော – ‘‘သ္ဝာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိ ဓမ္မဂုဏေ အာရဘိ။ တတ္ရာပိသ္သ တထေဝ အဟောသိ။ သော ပုန ယာဝ ပီတိဝေဂပသ္သဒ္ဓိယာ နိသီဒိတ္ဝာ ပရတော ‘‘သုပ္ပဋိပန္နော’’တိ သင္ဃဂုဏေ အာရဘိ ။ တတ္ရာပိသ္သ တထေဝ အဟောသိ။ အထ သဗ္ဗပရိယန္တေ အာနာပာနသ္သတိကမ္မဋ္ဌာနံ ဝာစေတ္ဝာ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေသိ, သော ဈာနသုခေနေဝ ဝီတိနာမေသိ။ အညော ကောစိ ဒဋ္ဌုံ န လဘတိ, ဧကောဝ စူဠုပဋ္ဌာကော ပဝိသတိ။ ဧဝံ အဒ္ဓမာသမတ္တံ ဝီတိနာမေသိ။

    So taṃ pasāretvā – ‘‘manāpāni vata akkharāni samasīsāni samapantīni caturassānī’’tiādito paṭṭhāya vācetuṃ ārabhi. Tassa – ‘‘idha tathāgato loke uppanno’’ti buddhaguṇe vācentassa balavasomanassaṃ uppajji, navanavutilomakūpasahassāni uddhaggalomāni ahesuṃ. Attano ṭhitabhāvaṃ vā nisinnabhāvaṃ vā na jānāti. Athassa – ‘‘kappakoṭisatasahassehipi etaṃ dullabhasāsanaṃ sahāyaṃ nissāya sotuṃ labhāmī’’ti bhiyyo balavapīti udapādi. So hi upari vācetuṃ asakkonto yāva pītivegapassaddhiyā nisīditvā parato – ‘‘svākkhāto bhagavatā dhammo’’ti dhammaguṇe ārabhi. Tatrāpissa tatheva ahosi. So puna yāva pītivegapassaddhiyā nisīditvā parato ‘‘suppaṭipanno’’ti saṅghaguṇe ārabhi . Tatrāpissa tatheva ahosi. Atha sabbapariyante ānāpānassatikammaṭṭhānaṃ vācetvā catukkapañcakajjhānāni nibbattesi, so jhānasukheneva vītināmesi. Añño koci daṭṭhuṃ na labhati, ekova cūḷupaṭṭhāko pavisati. Evaṃ addhamāsamattaṃ vītināmesi.

    နာဂရာ ရာဇင္ဂဏေ သန္နိပတိတ္ဝာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ အကံသု ‘‘ပဏ္ဏာကာရံ ပဋိစ္ဆိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဗလဒသ္သနံ ဝာ နာဋကဒသ္သနံ ဝာ နတ္ထိ, ဝိနိစ္ဆယဒာနံ နတ္ထိ, ရာဇာ သဟာယေန ပဟိတံ ပဏ္ဏာကာရံ ယသ္သိစ္ဆတိ တသ္သ ဒသ္သေတု, ရာဇာနော နာမ ဧကစ္စသ္သ ပဏ္ဏာကာရဝသေနပိ ဝဉ္စေတ္ဝာ ရဇ္ဇံ အတ္တနော ကာတုံ ဝာယမန္တိ။ ကိံ နာမ အမ္ဟာကံ ရာဇာ ကရောတီ’’တိ? ရာဇာ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒံ သုတ္ဝာ – ‘‘ရဇ္ဇံ နု ခော ဓာရေမိ, ဥဒာဟု သတ္ထာရ’’န္တိ စိန္တေသိ။ အထသ္သ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ရဇ္ဇကာရိတအတ္တဘာဝော နာမ နေဝ ဂဏကေန, န ဂဏကမဟာမတ္တေန ဂဏေတုံ သက္ကော။ သတ္ထုသာသနံ ဓာရေသ္သာမီ’’တိ သယနေ ဌပိတံ အသိံ ဂဟေတ္ဝာ ကေသေ ဆိန္ဒိတ္ဝာ သီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရိတ္ဝာ – ‘‘ဧတံ ဂဟေတ္ဝာ ရဇ္ဇံ ကာရေထာ’’တိ သဒ္ဓိံ စူဠာမဏိနာ ကေသကလာပံ ပရိသမဇ္ဈေ ပာတေသိ, မဟာဇနော တံ ဥက္ခိပိတ္ဝာ – ‘‘သဟာယကသန္တိကာ လဒ္ဓပဏ္ဏာကာရာ နာမ ရာဇာနော တုမ္ဟာဒိသာ ဟောန္တိ ဒေဝာ’’တိ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဝိရဝိ။ ရညောပိ ဒ္ဝင္ဂုလမတ္တံ ကေသမသ္သု အဟောသိ။ ဗောဓိသတ္တသ္သ ပဗ္ဗဇ္ဇာသဒိသမေဝ ကိရ ဇာတံ။

    Nāgarā rājaṅgaṇe sannipatitvā ukkuṭṭhiṃ akaṃsu ‘‘paṇṇākāraṃ paṭicchitadivasato paṭṭhāya baladassanaṃ vā nāṭakadassanaṃ vā natthi, vinicchayadānaṃ natthi, rājā sahāyena pahitaṃ paṇṇākāraṃ yassicchati tassa dassetu, rājāno nāma ekaccassa paṇṇākāravasenapi vañcetvā rajjaṃ attano kātuṃ vāyamanti. Kiṃ nāma amhākaṃ rājā karotī’’ti? Rājā ukkuṭṭhisaddaṃ sutvā – ‘‘rajjaṃ nu kho dhāremi, udāhu satthāra’’nti cintesi. Athassa etadahosi – ‘‘rajjakāritaattabhāvo nāma neva gaṇakena, na gaṇakamahāmattena gaṇetuṃ sakko. Satthusāsanaṃ dhāressāmī’’ti sayane ṭhapitaṃ asiṃ gahetvā kese chinditvā sīhapañjaraṃ vivaritvā – ‘‘etaṃ gahetvā rajjaṃ kārethā’’ti saddhiṃ cūḷāmaṇinā kesakalāpaṃ parisamajjhe pātesi, mahājano taṃ ukkhipitvā – ‘‘sahāyakasantikā laddhapaṇṇākārā nāma rājāno tumhādisā honti devā’’ti ekappahāreneva viravi. Raññopi dvaṅgulamattaṃ kesamassu ahosi. Bodhisattassa pabbajjāsadisameva kira jātaṃ.

    တတော စူဠုပဋ္ဌာကံ ပေသေတ္ဝာ အန္တရာပဏာ ဒ္ဝေ ကာသာယဝတ္ထာနိ မတ္တိကာပတ္တဉ္စ အာဟရာပေတ္ဝာ – ‘‘ယေ လောကေ အရဟန္တော, တေ ဥဒ္ဒိသ္သ မယ္ဟံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသ္သ ဧကံ ကာသာဝံ နိဝာသေတ္ဝာ ဧကံ ပာရုပိတ္ဝာ ပတ္တံ ဝာမအံသကူဋေ ကတ္ဝာ ကတ္တရဒဏ္ဍံ ဂဟေတ္ဝာ – ‘‘သောဘတိ နု ခော မေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နော ဝာ’’တိ မဟာတလေ ကတိပယဝာရေ အပရာပရံ စင္ကမိတ္ဝာ – ‘‘သောဘတိ မေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ ဒ္ဝာရံ ဝိဝရိတ္ဝာ ပာသာဒာ ဩတရိ။ ဩတရန္တံ ပန နံ တီသု ဒ္ဝာရေသု ဌိတနာဋကာဒီနိ ဒိသ္ဝာပိ န သဉ္ဇာနိံသု။ ‘‘ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓော အမ္ဟာကံ ရညော ဓမ္မကထံ ကထေတုံ အာဂတော’’တိ ကိရ စိန္တယိံသု။ ဥပရိပာသာဒံ ပန အာရုယ္ဟ ရညော ဌိတနိသိန္နဋ္ဌာနာနိ ဒိသ္ဝာ ရာဇာ ဂတောတိ ဉတ္ဝာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ ဩသီဒမာနာယ နာဝာယ ဇနော ဝိယ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဝိရဝိံသု။ ကုလပုတ္တံ ဘူမိတလံ ဩတိဏ္ဏမတ္တံ အဋ္ဌာရသသေနိယော သဗ္ဗေ နာဂရာ ဗလကာယာ စ ပရိဝာရေတ္ဝာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိံသု။ အမစ္စာပိ တံ ဧတဒဝောစုံ – ‘‘ဒေဝ မဇ္ဈိမဒေသရာဇာနော နာမ ဗဟုမာယာ, သာသနံ ပေသေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓရတနံ နာမ လောကေ ဥပ္ပန္နံ ဝာ နော ဝာတိ ဉတ္ဝာ ဂမိသ္သထ , နိဝတ္တထ ဒေဝာ’’တိ။ သဒ္ဒဟာမဟံ မယ္ဟံ သဟာယကသ္သ, တသ္သ မယာ သဒ္ဓိံ ဒ္ဝေဇ္ဈဝစနံ နာမ နတ္ထိ, တိဋ္ဌထ တုမ္ဟေတိ။ တေ အနုဂစ္ဆန္တိယေဝ။

    Tato cūḷupaṭṭhākaṃ pesetvā antarāpaṇā dve kāsāyavatthāni mattikāpattañca āharāpetvā – ‘‘ye loke arahanto, te uddissa mayhaṃ pabbajjā’’ti satthāraṃ uddissa ekaṃ kāsāvaṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā pattaṃ vāmaaṃsakūṭe katvā kattaradaṇḍaṃ gahetvā – ‘‘sobhati nu kho me pabbajjā no vā’’ti mahātale katipayavāre aparāparaṃ caṅkamitvā – ‘‘sobhati me pabbajjā’’ti dvāraṃ vivaritvā pāsādā otari. Otarantaṃ pana naṃ tīsu dvāresu ṭhitanāṭakādīni disvāpi na sañjāniṃsu. ‘‘Eko paccekabuddho amhākaṃ rañño dhammakathaṃ kathetuṃ āgato’’ti kira cintayiṃsu. Uparipāsādaṃ pana āruyha rañño ṭhitanisinnaṭṭhānāni disvā rājā gatoti ñatvā samuddamajjhe osīdamānāya nāvāya jano viya ekappahāreneva viraviṃsu. Kulaputtaṃ bhūmitalaṃ otiṇṇamattaṃ aṭṭhārasaseniyo sabbe nāgarā balakāyā ca parivāretvā mahāviravaṃ viraviṃsu. Amaccāpi taṃ etadavocuṃ – ‘‘deva majjhimadesarājāno nāma bahumāyā, sāsanaṃ pesetvā buddharatanaṃ nāma loke uppannaṃ vā no vāti ñatvā gamissatha , nivattatha devā’’ti. Saddahāmahaṃ mayhaṃ sahāyakassa, tassa mayā saddhiṃ dvejjhavacanaṃ nāma natthi, tiṭṭhatha tumheti. Te anugacchantiyeva.

    ကုလပုတ္တော ကတ္တရဒဏ္ဍေန လေခံ ကတ္ဝာ – ‘‘ဣဒံ ရဇ္ဇံ ကသ္သာ’’တိ အာဟ? တုမ္ဟာကံ ဒေဝာတိ။ ယော ဣမံ လေခံ အန္တရံ ကရောတိ, ရာဇာဏာယ ကာရေတဗ္ဗောတိ။ မဟာဇနကဇာတကေ ဗောဓိသတ္တေန ကတလေခံ သီဝလိဒေဝီ အန္တရံ ကာတုံ အဝိသဟန္တီ ဝိဝတ္တမာနာ အဂမာသိ။ တသ္သာ ဂတမဂ္ဂေန မဟာဇနော အဂမာသိ။ တံ ပန လေခံ မဟာဇနော အန္တရံ ကာတုံ န ဝိသဟိ, လေခံ ဥသ္သီသကံ ကတ္ဝာ ဝိဝတ္တမာနာ ဝိရဝိံသု။ ကုလပုတ္တော ‘‘အယံ မေ ဂတဋ္ဌာနေ ဒန္တကဋ္ဌံ ဝာ မုခောဒကံ ဝာ ဒသ္သတီ’’တိ အန္တမသော ဧကစေဋကမ္ပိ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပက္ကာမိ။ ဧဝံ ကိရသ္သ အဟောသိ ‘‘မမ သတ္ထာ စ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတ္ဝာ ဧကကောဝ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧကကောဝ အဂမာသိ။ ‘‘သတ္ထု လဇ္ဇာမီ’’တိ စ – ‘‘သတ္ထာ ကိရ မေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ယာနံ နာရုဠ္ဟော’’တိ စ အန္တမသော ဧကပဋလိကမ္ပိ ဥပာဟနံ နာရုဟိ, ပဏ္ဏစ္ဆတ္တကမ္ပိ န ဓာရေသိ။ မဟာဇနော ရုက္ခပာကာရဋ္ဋာလကာဒီနိ အာရုယ္ဟ ဧသ အမ္ဟာကံ ရာဇာ ဂစ္ဆတီတိ ဩလောကေသိ။ ကုလပုတ္တော – ‘‘ဒူရံ ဂန္တဗ္ဗံ, န သက္ကာ ဧကေန မဂ္ဂော နိတ္ထရိတု’’န္တိ ဧကံ သတ္ထဝာဟံ အနုဗန္ဓိ။ သုခုမာလသ္သ ကုလပုတ္တသ္သ ကဌိနတတ္တာယ ပထဝိယာ ဂဆန္တသ္သ ပာဒတလေသု ဖောဋာ ဥဋ္ဌဟိတ္ဝာ ဘိဇ္ဇန္တိ, ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ သတ္ထဝာဟေ ခန္ဓာဝာရံ ဗန္ဓိတ္ဝာ နိသိန္နေ ကုလပုတ္တော မဂ္ဂာ ဩက္ကမ္မ ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒတိ။ နိသိန္နဋ္ဌာနေ ပာဒပရိကမ္မံ ဝာ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ ဝာ ကတ္တာ နာမ နတ္ထိ, ကုလပုတ္တော အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ မဂ္ဂဒရထကိလမထပရိဠာဟံ ဝိက္ခမ္ဘေတ္ဝာ ဈာနရတိယာ ဝီတိနာမေတိ။

    Kulaputto kattaradaṇḍena lekhaṃ katvā – ‘‘idaṃ rajjaṃ kassā’’ti āha? Tumhākaṃ devāti. Yo imaṃ lekhaṃ antaraṃ karoti, rājāṇāya kāretabboti. Mahājanakajātake bodhisattena katalekhaṃ sīvalidevī antaraṃ kātuṃ avisahantī vivattamānā agamāsi. Tassā gatamaggena mahājano agamāsi. Taṃ pana lekhaṃ mahājano antaraṃ kātuṃ na visahi, lekhaṃ ussīsakaṃ katvā vivattamānā viraviṃsu. Kulaputto ‘‘ayaṃ me gataṭṭhāne dantakaṭṭhaṃ vā mukhodakaṃ vā dassatī’’ti antamaso ekaceṭakampi aggahetvā pakkāmi. Evaṃ kirassa ahosi ‘‘mama satthā ca mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā ekakova pabbajito’’ti ekakova agamāsi. ‘‘Satthu lajjāmī’’ti ca – ‘‘satthā kira me pabbajitvā yānaṃ nāruḷho’’ti ca antamaso ekapaṭalikampi upāhanaṃ nāruhi, paṇṇacchattakampi na dhāresi. Mahājano rukkhapākāraṭṭālakādīni āruyha esa amhākaṃ rājā gacchatīti olokesi. Kulaputto – ‘‘dūraṃ gantabbaṃ, na sakkā ekena maggo nittharitu’’nti ekaṃ satthavāhaṃ anubandhi. Sukhumālassa kulaputtassa kaṭhinatattāya pathaviyā gachantassa pādatalesu phoṭā uṭṭhahitvā bhijjanti, dukkhā vedanā uppajjanti. Satthavāhe khandhāvāraṃ bandhitvā nisinne kulaputto maggā okkamma ekasmiṃ rukkhamūle nisīdati. Nisinnaṭṭhāne pādaparikammaṃ vā piṭṭhiparikammaṃ vā kattā nāma natthi, kulaputto ānāpānacatutthajjhānaṃ samāpajjitvā maggadarathakilamathapariḷāhaṃ vikkhambhetvā jhānaratiyā vītināmeti.

    ပုနဒိဝသေ ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတ္ဝာ ပုန သတ္ထဝာဟံ အနုဗန္ဓတိ။ ပာတရာသကာလေ ကုလပုတ္တသ္သ ပတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ခာဒနီယံ ဘောဇနီယံ ပတ္တေ ပက္ခိပိတ္ဝာ ဒေန္တိ။ တံ ဥတ္တဏ္ဍုလမ္ပိ ဟောတိ ကိလိန္နမ္ပိ သမသက္ခရမ္ပိ အလောဏာတိလောဏမ္ပိ, ကုလပုတ္တော ပဝိသနဋ္ဌာနံ ပစ္စဝေက္ခိတ္ဝာ အမတံ ဝိယ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ဧတေန နိယာမေန အဋ္ဌဟိ ဦနကာနိ ဒ္ဝေ ယောဇနသတာနိ ဂတော။ ဇေတဝနဒ္ဝာရကောဋ္ဌကသ္သ ပန သမီပေန ဂစ္ဆန္တောပိ – ‘‘ကဟံ သတ္ထာ ဝသတီ’’တိ နာပုစ္ဆိ။ ကသ္မာ? သတ္ထုဂာရဝေန စေဝ ရညော ပေသိတသာသနဝသေန စ။ ရညော ဟိ – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သတ္ထာရံ ရာဇဂဟေ ဥပ္ပန္နံ ဝိယ ကတ္ဝာ သာသနံ ပေသိတံ, တသ္မာ နံ အပုစ္ဆိတ္ဝာဝ ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနမတ္တံ မဂ္ဂံ အတိက္ကန္တော။ သော သူရိယတ္ထင္ဂမနဝေလာယ ရာဇဂဟံ ပတ္ဝာ သတ္ထာ ကဟံ ဝသတီတိ ပုစ္ဆိ။ ကုတော နု, ဘန္တေ, အာဂတောတိ? ဣတော ဥတ္တရတောတိ။ သတ္ထာ တုယ္ဟံ အာဂတမဂ္ဂေ ဣတော ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနမတ္တေ သာဝတ္ထိ နာမ အတ္ထိ, တတ္ထ ဝသတီတိ။ ကုလပုတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒာနိ အကာလော န သက္ကာ ဂန္တုံ, အဇ္ဇ ဣဓေဝ ဝသိတ္ဝာ သ္ဝေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ။ တတော – ‘‘ဝိကာလေ သမ္ပတ္တပဗ္ဗဇိတာ ကဟံ ဝသန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဣမာယ ကုမ္ဘကာရသာလာယ, ဘန္တေတိ။ အထ သော တံ ကုမ္ဘကာရံ ယာစိတ္ဝာ တတ္ထ ဝာသတ္ထာယ ပဝိသိတ္ဝာ နိသီဒိ။

    Punadivase uṭṭhite aruṇe sarīrapaṭijagganaṃ katvā puna satthavāhaṃ anubandhati. Pātarāsakāle kulaputtassa pattaṃ gahetvā khādanīyaṃ bhojanīyaṃ patte pakkhipitvā denti. Taṃ uttaṇḍulampi hoti kilinnampi samasakkharampi aloṇātiloṇampi, kulaputto pavisanaṭṭhānaṃ paccavekkhitvā amataṃ viya paribhuñjitvā etena niyāmena aṭṭhahi ūnakāni dve yojanasatāni gato. Jetavanadvārakoṭṭhakassa pana samīpena gacchantopi – ‘‘kahaṃ satthā vasatī’’ti nāpucchi. Kasmā? Satthugāravena ceva rañño pesitasāsanavasena ca. Rañño hi – ‘‘idha tathāgato loke uppajjatī’’ti satthāraṃ rājagahe uppannaṃ viya katvā sāsanaṃ pesitaṃ, tasmā naṃ apucchitvāva pañcacattālīsayojanamattaṃ maggaṃ atikkanto. So sūriyatthaṅgamanavelāya rājagahaṃ patvā satthā kahaṃ vasatīti pucchi. Kuto nu, bhante, āgatoti? Ito uttaratoti. Satthā tuyhaṃ āgatamagge ito pañcacattālīsayojanamatte sāvatthi nāma atthi, tattha vasatīti. Kulaputto cintesi – ‘‘idāni akālo na sakkā gantuṃ, ajja idheva vasitvā sve satthu santikaṃ gamissāmī’’ti. Tato – ‘‘vikāle sampattapabbajitā kahaṃ vasantī’’ti pucchi. Imāya kumbhakārasālāya, bhanteti. Atha so taṃ kumbhakāraṃ yācitvā tattha vāsatthāya pavisitvā nisīdi.

    ဘဂဝာပိ တံဒိဝသံ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝောလောကေန္တော ပုက္ကုသာတိံ ဒိသ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ကုလပုတ္တော သဟာယေန ပေသိတံ သာသနမတ္တကံ ဝာစေတ္ဝာ အတိရေကတိယောဇနသတိကံ မဟာရဇ္ဇံ ပဟာယ မံ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ အဋ္ဌဟိ ဦနကာနိ ဒ္ဝေ ယောဇနသတာနိ အတိက္ကမ္မ ရာဇဂဟံ ပာပုဏိသ္သတိ, မယိ အဂစ္ဆန္တေ ပန တီဏိ သာမညဖလာနိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဧကရတ္တိဝာသေန အနာထကာလကိရိယံ ကရိသ္သတိ, မယိ ပန ဂတေ တီဏိ သာမညဖလာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိသ္သတိ။ ဇနသင္ဂဟတ္ထာယေဝ ပန မယာ သတသဟသ္သကပ္ပာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ ပာရမိယော ပူရိတာ, ကရိသ္သာမိ တသ္သ သင္ဂဟ’’န္တိ ပာတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတ္ဝာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပာတပ္ပဋိက္ကန္တော ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတ္ဝာ မုဟုတ္တံ အတ္တဒရထကိလမထံ ပဋိပသ္သမ္ဘေတ္ဝာ – ‘‘ကုလပုတ္တော မယိ ဂာရဝေန ဒုက္ကရံ အကာသိ, အတိရေကယောဇနသတံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ အန္တမသော မုခဓောဝနဒာယကမ္ပိ စေဋကံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဧကကောဝ နိက္ခန္တော’’တိ သာရိပုတ္တမဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒီသု ကဉ္စိ အနာမန္တေတ္ဝာ သယမေဝ အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကကောဝ နိက္ခန္တော။ ဂစ္ဆန္တော စ နေဝ အာကာသေ ဥပ္ပတိ, န ပထဝိံ သံခိပိ, – ‘‘ကုလပုတ္တော မမ လဇ္ဇမာနော ဟတ္ထိအသ္သရထသုဝဏ္ဏသိဝိကာဒီသု ဧကယာနေပိ အနိသီဒိတ္ဝာ အန္တမသော ဧကပဋလိကံ ဥပာဟနမ္ပိ အနာရုယ္ဟ ပဏ္ဏစ္ဆတ္တကမ္ပိ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ နိက္ခန္တော, မယာပိ ပဒသာဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပန စိန္တေတ္ဝာ ပဒသာဝ အဂမာသိ။

    Bhagavāpi taṃdivasaṃ paccūsakāle lokaṃ volokento pukkusātiṃ disvā cintesi – ‘‘ayaṃ kulaputto sahāyena pesitaṃ sāsanamattakaṃ vācetvā atirekatiyojanasatikaṃ mahārajjaṃ pahāya maṃ uddissa pabbajitvā aṭṭhahi ūnakāni dve yojanasatāni atikkamma rājagahaṃ pāpuṇissati, mayi agacchante pana tīṇi sāmaññaphalāni appaṭivijjhitvā ekarattivāsena anāthakālakiriyaṃ karissati, mayi pana gate tīṇi sāmaññaphalāni paṭivijjhissati. Janasaṅgahatthāyeva pana mayā satasahassakappādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūritā, karissāmi tassa saṅgaha’’nti pātova sarīrapaṭijagganaṃ katvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto gandhakuṭiṃ pavisitvā muhuttaṃ attadarathakilamathaṃ paṭipassambhetvā – ‘‘kulaputto mayi gāravena dukkaraṃ akāsi, atirekayojanasataṃ rajjaṃ pahāya antamaso mukhadhovanadāyakampi ceṭakaṃ aggahetvā ekakova nikkhanto’’ti sāriputtamahāmoggallānādīsu kañci anāmantetvā sayameva attano pattacīvaraṃ gahetvā ekakova nikkhanto. Gacchanto ca neva ākāse uppati, na pathaviṃ saṃkhipi, – ‘‘kulaputto mama lajjamāno hatthiassarathasuvaṇṇasivikādīsu ekayānepi anisīditvā antamaso ekapaṭalikaṃ upāhanampi anāruyha paṇṇacchattakampi aggahetvā nikkhanto, mayāpi padasāva gantuṃ vaṭṭatī’’ti pana cintetvā padasāva agamāsi.

    သော အသီတိ အနုဗ္ယဉ္ဇနာနိ ဗ္ယာမပ္ပဘာ ဗာတ္တိံသ မဟာပုရိသလက္ခဏာနီတိ ဣမံ ဗုဒ္ဓသိရိံ ပဋိစ္ဆာဒေတ္ဝာ ဝလာဟကပဋိစ္ဆန္နော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝိယ အညတရဘိက္ခုဝေသေန ဂစ္ဆန္တော ဧကပစ္ဆာဘတ္တေနေဝ ပဉ္စစတ္တာလီသ ယောဇနာနိ အတိက္ကမ္မ သူရိယတ္ထင္ဂမလီဝေလာယ ကုလပုတ္တေ ပဝိဋ္ဌမတ္တေယေဝ တံ ကုမ္ဘကာရသာလံ ပာပုဏိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခော ပန သမယေန, ပုက္ကုသာတိ, နာမ ကုလပုတ္တော ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိသ္သ သဒ္ဓာယ အဂာရသ္မာ အနဂာရိယံ ပဗ္ဗဇိတော, သော တသ္မိံ ကုမ္ဘကာရာဝေသနေ ပဌမံ ဝာသူပဂတော ဟောတီ’’တိ။

    So asīti anubyañjanāni byāmappabhā bāttiṃsa mahāpurisalakkhaṇānīti imaṃ buddhasiriṃ paṭicchādetvā valāhakapaṭicchanno puṇṇacando viya aññatarabhikkhuvesena gacchanto ekapacchābhatteneva pañcacattālīsa yojanāni atikkamma sūriyatthaṅgamalīvelāya kulaputte paviṭṭhamatteyeva taṃ kumbhakārasālaṃ pāpuṇi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena, pukkusāti, nāma kulaputto bhagavantaṃ uddissa saddhāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, so tasmiṃ kumbhakārāvesane paṭhamaṃ vāsūpagato hotī’’ti.

    ဧဝံ ဂန္တ္ဝာပိ ပန ဘဂဝာ – ‘‘အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော’’တိ ပသယ္ဟ ကုမ္ဘကာရသာလံ အပဝိသိတ္ဝာ ဒ္ဝာရေ ဌိတောဝ ကုလပုတ္တံ ဩကာသံ ကာရေန္တော သစေ တေ ဘိက္ခူတိအာဒိမာဟ။ ဥရုန္ဒန္တိ ဝိဝိတ္တံ အသမ္ဗာဓံ။ ဝိဟရတာယသ္မာ ယထာသုခန္တိ ယေန ယေန ဣရိယာပထေန ဖာသု ဟောတိ, တေန တေန ယထာသုခံ အာယသ္မာ ဝိဟရတူတိ ဩကာသံ အကာသိ။ အတိရေကတိယောဇနသတဉ္ဟိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော ကုလပုတ္တော ပရသ္သ ဆဍ္ဍိတပတိတံ ကုမ္ဘကာရသာလံ ကိံ အညသ္သ သဗ္ရဟ္မစာရိနော မစ္ဆရာယိသ္သတိ။ ဧကစ္စေ ပန မောဃပုရိသာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ အာဝာသမစ္ဆရိယာဒီဟိ အဘိဘူတာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ မယ္ဟံ ကုဋိ မယ္ဟံ ပရိဝေဏန္တိ အညေသံ အဝာသာယ ပရက္ကမန္တိ။ နိသီဒီတိ အစ္စန္တသုခုမာလော လောကနာထော ဒေဝဝိမာနသဒိသံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဟာယ တတ္ထ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏဆာရိကာယ ဘိန္နဘာဇနတိဏပလာသကုက္ကုဋသူကရဝစ္စာဒိသံကိလိဋ္ဌာယ သင္ကာရဋ္ဌာနသဒိသာယ ကုမ္ဘကာရသာလာယ တိဏသန္ထာရံ သန္ထရိတ္ဝာ ပံသုကူလစီဝရံ ပညပေတ္ဝာ ဒေဝဝိမာနသဒိသံ ဒိဗ္ဗဂန္ဓသုဂန္ဓံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတ္ဝာ နိသီဒန္တော ဝိယ နိသီဒိ။

    Evaṃ gantvāpi pana bhagavā – ‘‘ahaṃ sammāsambuddho’’ti pasayha kumbhakārasālaṃ apavisitvā dvāre ṭhitova kulaputtaṃ okāsaṃ kārento sace te bhikkhūtiādimāha. Urundanti vivittaṃ asambādhaṃ. Viharatāyasmā yathāsukhanti yena yena iriyāpathena phāsu hoti, tena tena yathāsukhaṃ āyasmā viharatūti okāsaṃ akāsi. Atirekatiyojanasatañhi rajjaṃ pahāya pabbajito kulaputto parassa chaḍḍitapatitaṃ kumbhakārasālaṃ kiṃ aññassa sabrahmacārino maccharāyissati. Ekacce pana moghapurisā sāsane pabbajitvā āvāsamacchariyādīhi abhibhūtā attano vasanaṭṭhāne mayhaṃ kuṭi mayhaṃ pariveṇanti aññesaṃ avāsāya parakkamanti. Nisīdīti accantasukhumālo lokanātho devavimānasadisaṃ gandhakuṭiṃ pahāya tattha tattha vippakiṇṇachārikāya bhinnabhājanatiṇapalāsakukkuṭasūkaravaccādisaṃkiliṭṭhāya saṅkāraṭṭhānasadisāya kumbhakārasālāya tiṇasanthāraṃ santharitvā paṃsukūlacīvaraṃ paññapetvā devavimānasadisaṃ dibbagandhasugandhaṃ gandhakuṭiṃ pavisitvā nisīdanto viya nisīdi.

    ဣတိ ဘဂဝာပိ အသမ္ဘိန္နမဟာသမ္မတဝံသေ ဥပ္ပန္နော, ကုလပုတ္တောပိ ခတ္တိယဂဗ္ဘေ ဝဍ္ဎိတော။ ဘဂဝာပိ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော, ကုလပုတ္တောပိ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော။ ဘဂဝာပိ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတော, ကုလပုတ္တောပိ။ ဘဂဝာပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော, ကုလပုတ္တောပိ။ ဘဂဝာပိ သမာပတ္တိလာဘီ, ကုလပုတ္တောပိ။ ဣတိ ဒ္ဝေပိ ခတ္တိယာ ဒ္ဝေပိ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နာ ဒ္ဝေပိ ရာဇပဗ္ဗဇိတာ ဒ္ဝေပိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဒ္ဝေပိ သမာပတ္တိလာဘိနော ကုမ္ဘကာရသာလံ ပဝိသိတ္ဝာ နိသိန္နာတိ တေဟိ ကုမ္ဘကာရသာလာ အတိဝိယ သောဘတိ, ဒ္ဝီဟိ သီဟာဒီဟိ ပဝိဋ္ဌဂုဟာဒီဟိ အာဟရိတ္ဝာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ တေသု ပန ဒ္ဝီသု ဘဂဝာ – ‘‘သုခုမာလော အဟံ ပရမသုခုမာလော ဧကပစ္ဆာဘတ္တေန ပဉ္စစတ္တာလီသ ယောဇနာနိ အာဂတော, မုဟုတ္တံ တာဝ သီဟသေယ္ယံ ကပ္ပေတ္ဝာ မဂ္ဂဒရထံ ပဋိပသ္သမ္ဘေမီ’’တိ စိတ္တမ္ပိ အနုပ္ပာဒေတ္ဝာ နိသီဒန္တောဝ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ။ ကုလပုတ္တောပိ – ‘‘ဒ္ဝာနဝုတိယောဇနသတံ အာဂတောမ္ဟိ, မုဟုတ္တံ တာဝ နိပဇ္ဇိတ္ဝာ မဂ္ဂဒရထံ ဝိနောဒေမီ’’တိ စိတ္တံ အနုပ္ပာဒေတ္ဝာ နိသီဒမာနောဝ အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိ။ ဣဒံ သန္ဓာယ အထ ခော ဘဂဝာ ဗဟုဒေဝ ရတ္တိန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

    Iti bhagavāpi asambhinnamahāsammatavaṃse uppanno, kulaputtopi khattiyagabbhe vaḍḍhito. Bhagavāpi abhinīhārasampanno, kulaputtopi abhinīhārasampanno. Bhagavāpi rajjaṃ pahāya pabbajito, kulaputtopi. Bhagavāpi suvaṇṇavaṇṇo, kulaputtopi. Bhagavāpi samāpattilābhī, kulaputtopi. Iti dvepi khattiyā dvepi abhinīhārasampannā dvepi rājapabbajitā dvepi suvaṇṇavaṇṇā dvepi samāpattilābhino kumbhakārasālaṃ pavisitvā nisinnāti tehi kumbhakārasālā ativiya sobhati, dvīhi sīhādīhi paviṭṭhaguhādīhi āharitvā dīpetabbaṃ. Tesu pana dvīsu bhagavā – ‘‘sukhumālo ahaṃ paramasukhumālo ekapacchābhattena pañcacattālīsa yojanāni āgato, muhuttaṃ tāva sīhaseyyaṃ kappetvā maggadarathaṃ paṭipassambhemī’’ti cittampi anuppādetvā nisīdantova phalasamāpattiṃ samāpajji. Kulaputtopi – ‘‘dvānavutiyojanasataṃ āgatomhi, muhuttaṃ tāva nipajjitvā maggadarathaṃ vinodemī’’ti cittaṃ anuppādetvā nisīdamānova ānāpānacatutthajjhānaṃ samāpajji. Idaṃ sandhāya atha kho bhagavā bahudeva rattintiādi vuttaṃ.

    နနု စ ဘဂဝာ ကုလပုတ္တသ္သ ဓမ္မံ ဒေသေသ္သာမီတိ အာဂတော, ကသ္မာ န ဒေသေသီတိ? ကုလပုတ္တသ္သ မဂ္ဂဒရထော အပ္ပဋိပသ္သဒ္ဓော, န သက္ခိသ္သတိ ဓမ္မဒေသနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ, သော တာဝသ္သ ပဋိပသ္သမ္ဘတူတိ န ဒေသေသိ။ အပရေ – ‘‘ရာဇဂဟံ နာမ အာကိဏ္ဏမနုသ္သံ အဝိဝိတ္တံ ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ, သော သဒ္ဒော ဒိယဍ္ဎယာမမတ္တေန သန္နိသီဒတိ, တံ အာဂမေန္တော န ဒေသေသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံ အကာရဏံ, ဗ္ရဟ္မလောကပ္ပမာဏမ္ပိ ဟိ သဒ္ဒံ ဘဂဝာ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ဝူပသမေတုံ သက္ကောတိ, မဂ္ဂဒရထဝူပသမံ အာဂမေန္တောယေဝ ပန န ဒေသေသိ။

    Nanu ca bhagavā kulaputtassa dhammaṃ desessāmīti āgato, kasmā na desesīti? Kulaputtassa maggadaratho appaṭipassaddho, na sakkhissati dhammadesanaṃ sampaṭicchituṃ, so tāvassa paṭipassambhatūti na desesi. Apare – ‘‘rājagahaṃ nāma ākiṇṇamanussaṃ avivittaṃ dasahi saddehi, so saddo diyaḍḍhayāmamattena sannisīdati, taṃ āgamento na desesī’’ti vadanti. Taṃ akāraṇaṃ, brahmalokappamāṇampi hi saddaṃ bhagavā attano ānubhāvena vūpasametuṃ sakkoti, maggadarathavūpasamaṃ āgamentoyeva pana na desesi.

    တတ္ထ ဗဟုဒေဝ ရတ္တိန္တိ ဒိယဍ္ဎယာမမတ္တံ။ ဧတဒဟောသီတိ ဘဂဝာ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ သုဝဏ္ဏဝိမာနေ မဏိသီဟပဉ္ဇရံ ဝိဝရန္တော ဝိယ ပဉ္စပသာဒပ္ပဋိမဏ္ဍိတာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတ္ဝာ ဩလောကေသိ, အထသ္သ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စပာဒကုက္ကုစ္စသီသကမ္ပနဝိရဟိတံ သုနိခာတဣန္ဒခီလံ ဝိယ နိစ္စလံ အဝိဗ္ဘန္တံ သုဝဏ္ဏပဋိမံ ဝိယ နိသိန္နံ ကုလပုတ္တံ ဒိသ္ဝာ ဧတံ – ‘‘ပာသာဒိကံ ခော’’တိအာဒိ အဟောသိ။ တတ္ထ ပာသာဒိကန္တိ ပသာဒာဝဟံ။ ဘာဝနပုံသကံ ပနေတံ, ပာသာဒိကေန ဣရိယာပထေန ဣရိယတိ။ ယထာ ဣရိယတော ဣရိယာပထော ပာသာဒိကော ဟောတိ, ဧဝံ ဣရိယတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ စတူသု ဟိ ဣရိယာပထေသု တယော ဣရိယာပထာ န သောဘန္တိ။ ဂစ္ဆန္တသ္သ ဟိ ဘိက္ခုနော ဟတ္ထာ စလန္တိ, ပာဒာ စလန္တိ, သီသံ စလတိ, ဌိတသ္သ ကာယော ထဒ္ဓော ဟောတိ, နိပန္နသ္သာပိ ဣရိယာပထော အမနာပော ဟောတိ, ပစ္ဆာဘတ္တေ ပန ဒိဝာဋ္ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတ္ဝာ စမ္မခဏ္ဍံ ပညပေတ္ဝာ သုဓောတဟတ္ထပာဒသ္သ စတုသန္ဓိကပလ္လင္ကံ အာဘုဇိတ္ဝာ နိပန္နသ္သေဝ ဣရိယာပထော သောဘတိ။ အယဉ္စ ကုလပုတ္တော ပလ္လင္ကံ အာဘုဇိတ္ဝာ အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ အပ္ပေတ္ဝာ နိသီဒိ။ ဣတိသ္သ ဣရိယာပထေနေဝ ပသန္နော ဘဂဝာ – ‘‘ပာသာဒိကံ ခော’’တိ ပရိဝိတက္ကေသိ။

    Tattha bahudeva rattinti diyaḍḍhayāmamattaṃ. Etadahosīti bhagavā phalasamāpattito vuṭṭhāya suvaṇṇavimāne maṇisīhapañjaraṃ vivaranto viya pañcapasādappaṭimaṇḍitāni akkhīni ummīletvā olokesi, athassa hatthakukkuccapādakukkuccasīsakampanavirahitaṃ sunikhātaindakhīlaṃ viya niccalaṃ avibbhantaṃ suvaṇṇapaṭimaṃ viya nisinnaṃ kulaputtaṃ disvā etaṃ – ‘‘pāsādikaṃ kho’’tiādi ahosi. Tattha pāsādikanti pasādāvahaṃ. Bhāvanapuṃsakaṃ panetaṃ, pāsādikena iriyāpathena iriyati. Yathā iriyato iriyāpatho pāsādiko hoti, evaṃ iriyatīti ayamettha attho. Catūsu hi iriyāpathesu tayo iriyāpathā na sobhanti. Gacchantassa hi bhikkhuno hatthā calanti, pādā calanti, sīsaṃ calati, ṭhitassa kāyo thaddho hoti, nipannassāpi iriyāpatho amanāpo hoti, pacchābhatte pana divāṭṭhānaṃ sammajjitvā cammakhaṇḍaṃ paññapetvā sudhotahatthapādassa catusandhikapallaṅkaṃ ābhujitvā nipannasseva iriyāpatho sobhati. Ayañca kulaputto pallaṅkaṃ ābhujitvā ānāpānacatutthajjhānaṃ appetvā nisīdi. Itissa iriyāpatheneva pasanno bhagavā – ‘‘pāsādikaṃ kho’’ti parivitakkesi.

    ယံနူနာဟံ ပုစ္ဆေယ္ယန္တိ ကသ္မာ ပုစ္ဆတိ? ကိံ ဘဂဝာ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသ္သ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ န ဇာနာတီတိ? နော န ဇာနာတိ, အပုစ္ဆိတေ ပန ကထာ န ပတိဋ္ဌာတိ, အပတိဋ္ဌိတာယ ကထာယ ကထာ န သဉ္ဇာယတီတိ ကထာပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ ပုစ္ဆိ။

    Yaṃnūnāhaṃ puccheyyanti kasmā pucchati? Kiṃ bhagavā attānaṃ uddissa pabbajitabhāvaṃ na jānātīti? No na jānāti, apucchite pana kathā na patiṭṭhāti, apatiṭṭhitāya kathāya kathā na sañjāyatīti kathāpatiṭṭhāpanatthaṃ pucchi.

    ဒိသ္ဝာ စ ပန ဇာနေယ္ယာသီတိ တထာဂတံ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစန္တံ အယံ ဗုဒ္ဓောတိ သဗ္ဗေ ဇာနန္တိ။ အနစ္ဆရိယမေတံ ဇာနနံ, ဗုဒ္ဓသိရိံ ပန ပဋိစ္ဆာဒေတ္ဝာ အညတရပိဏ္ဍပာတိကဝေသေန စရန္တော ဒုဇ္ဇာနော ဟောတိ။ ဣစ္စာယသ္မာ, ပုက္ကုသာတိ, ‘‘န ဇာနေယ္ယ’’န္တိ သဘာဝမေဝ ကထေတိ။ တထာ ဟိ နံ ဧကကုမ္ဘကာရသာလာယ နိသိန္နမ္ပိ န ဇာနာတိ။

    Disvāca pana jāneyyāsīti tathāgataṃ buddhasiriyā virocantaṃ ayaṃ buddhoti sabbe jānanti. Anacchariyametaṃ jānanaṃ, buddhasiriṃ pana paṭicchādetvā aññatarapiṇḍapātikavesena caranto dujjāno hoti. Iccāyasmā, pukkusāti, ‘‘na jāneyya’’nti sabhāvameva katheti. Tathā hi naṃ ekakumbhakārasālāya nisinnampi na jānāti.

    ဧတဒဟောသီတိ မဂ္ဂဒရထသ္သ ဝူပသမဘာဝံ ဉတ္ဝာ အဟောသိ။ ဧဝမာဝုသောတိ ကုလပုတ္တော သဟာယေန ပေသိတံ သာသနမတ္တံ ဝာစေတ္ဝာ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇမာနော – ‘‘ဒသဗလသ္သ မဓုရဓမ္မဒေသနံ သောတုံ လဘိသ္သာမီ’’တိ။ ပဗ္ဗဇိတော, ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဧတ္တကံ အဒ္ဓာနံ အာဂစ္ဆန္တော – ‘‘ဓမ္မံ တေ ဘိက္ခု ဒေသေသ္သာမီ’’တိ ပဒမတ္တသ္သ ဝတ္တာရံ နာလတ္ထ, သော ‘‘ဓမ္မံ တေ ဘိက္ခု ဒေသေသ္သာမီ’’တိ ဝုတ္တံ ကိံ သက္ကစ္စံ န သုဏိသ္သတိ။ ပိပာသိတသောဏ္ဍော ဝိယ ဟိ ပိပာသိတဟတ္ထီ ဝိယ စာယံ, တသ္မာ သက္ကစ္စံ သဝနံ ပဋိဇာနန္တော ‘‘ဧဝမာဝုသော’’တိ အာဟ။

    Etadahosīti maggadarathassa vūpasamabhāvaṃ ñatvā ahosi. Evamāvusoti kulaputto sahāyena pesitaṃ sāsanamattaṃ vācetvā rajjaṃ pahāya pabbajamāno – ‘‘dasabalassa madhuradhammadesanaṃ sotuṃ labhissāmī’’ti. Pabbajito, pabbajitvā ettakaṃ addhānaṃ āgacchanto – ‘‘dhammaṃ te bhikkhu desessāmī’’ti padamattassa vattāraṃ nālattha, so ‘‘dhammaṃ te bhikkhu desessāmī’’ti vuttaṃ kiṃ sakkaccaṃ na suṇissati. Pipāsitasoṇḍo viya hi pipāsitahatthī viya cāyaṃ, tasmā sakkaccaṃ savanaṃ paṭijānanto ‘‘evamāvuso’’ti āha.

    ၃၄၃. ဆဓာတုရော အယန္တိ ဘဂဝာ ကုလပုတ္တသ္သ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ အကထေတ္ဝာ အာဒိတောဝ အရဟတ္တသ္သ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ အစ္စန္တသုညတံ ဝိပသ္သနာလက္ခဏမေဝ အာစိက္ခိတုံ အာရဒ္ဓော။ ယသ္သ ဟိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ အပရိသုဒ္ဓာ ဟောတိ, တသ္သ ပဌမမေဝ သီလသံဝရံ ဣန္ဒ္ရိယေသု ဂုတ္တဒ္ဝာရတံ ဘောဇနေ မတ္တညုတံ ဇာဂရိယာနုယောဂံ သတ္တ သဒ္ဓမ္မေ စတ္တာရိ ဈာနာနီတိ ဣမံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ အာစိက္ခတိ။ ယသ္သ ပနေသာ ပရိသုဒ္ဓာ, တသ္သ တံ အကထေတ္ဝာ အရဟတ္တသ္သ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ ဝိပသ္သနမေဝ အာစိက္ခတိ။ ကုလပုတ္တသ္သ စ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒာ ပရိသုဒ္ဓာ။ တထာ ဟိ အနေန သာသနံ ဝာစေတ္ဝာ ပာသာဒဝရဂတေနေဝ အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တိတံ, ယဒသ္သ ဒ္ဝာနဝုတိယောဇနသဘံ အာဂစ္ဆန္တသ္သ ယာနကိစ္စံ သာဓေသိ, သာမဏေရသီလမ္ပိသ္သ ပရိပုဏ္ဏံ။ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ အကထေတ္ဝာ အရဟတ္တသ္သ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ အစ္စန္တသုညတံ ဝိပသ္သနာလက္ခဏမေဝသ္သ အာစိက္ခိတုံ အာရဒ္ဓော။

    343.Chadhāturo ayanti bhagavā kulaputtassa pubbabhāgapaṭipadaṃ akathetvā āditova arahattassa padaṭṭhānabhūtaṃ accantasuññataṃ vipassanālakkhaṇameva ācikkhituṃ āraddho. Yassa hi pubbabhāgapaṭipadā aparisuddhā hoti, tassa paṭhamameva sīlasaṃvaraṃ indriyesu guttadvārataṃ bhojane mattaññutaṃ jāgariyānuyogaṃ satta saddhamme cattāri jhānānīti imaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhati. Yassa panesā parisuddhā, tassa taṃ akathetvā arahattassa padaṭṭhānabhūtaṃ vipassanameva ācikkhati. Kulaputtassa ca pubbabhāgapaṭipadā parisuddhā. Tathā hi anena sāsanaṃ vācetvā pāsādavaragateneva ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattitaṃ, yadassa dvānavutiyojanasabhaṃ āgacchantassa yānakiccaṃ sādhesi, sāmaṇerasīlampissa paripuṇṇaṃ. Tasmā pubbabhāgapaṭipadaṃ akathetvā arahattassa padaṭṭhānabhūtaṃ accantasuññataṃ vipassanālakkhaṇamevassa ācikkhituṃ āraddho.

    တတ္ထ ဆဓာတုရောတိ ဓာတုယော ဝိဇ္ဇမာနာ, ပုရိသော အဝိဇ္ဇမာနော။ ဘဂဝာ ဟိ ကတ္ထစိ ဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနံ ဒသ္သေတိ, ကတ္ထစိ အဝိဇ္ဇမာနေန ဝိဇ္ဇမာနံ, ကတ္ထစိ ဝိဇ္ဇမာနေန ဝိဇ္ဇမာနံ, ကတ္ထစိ အဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနန္တိ သဗ္ဗာသဝေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဝိဇ္ဇမာနေန အဝိဇ္ဇမာနံ ဒသ္သေန္တော ဧဝမာဟ။ သစေ ဟိ ဘဂဝာ ပုရိသောတိ ပဏ္ဏတ္တိံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဓာတုယော ဣစ္စေဝ ဝတ္ဝာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌာပေယ္ယ, ကုလပုတ္တော သန္ဒေဟံ ကရေယ္ယ, သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇေယ္ယ, ဒေသနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတုံ န သက္ကုဏေယ္ယ။ တသ္မာ တထာဂတော အနုပုဗ္ဗေန ပုရိသောတိ ပဏ္ဏတ္တိံ ပဟာယ ‘‘သတ္တောတိ ဝာ ပုရိသောတိ ဝာ ပုဂ္ဂလောတိ ဝာ ပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝ, ပရမတ္ထတော သတ္တော နာမ နတ္ထိ, ဓာတုမတ္တေယေဝ စိတ္တံ ဌပာပေတ္ဝာ တီဏိ ဖလာနိ ပဋိဝိဇ္ဈာပေသ္သာမီ’’တိ အနင္ဂဏသုတ္တေ (မ. နိ. ၁.၅၇ အာဒယော) ဝုတ္တဘာသန္တရကုသလော တာယ တာယ ဘာသာယ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏ္ဟာပေန္တော အာစရိယော ဝိယ ဧဝမာဟ။

    Tattha chadhāturoti dhātuyo vijjamānā, puriso avijjamāno. Bhagavā hi katthaci vijjamānena avijjamānaṃ dasseti, katthaci avijjamānena vijjamānaṃ, katthaci vijjamānena vijjamānaṃ, katthaci avijjamānena avijjamānanti sabbāsave vuttanayeneva vitthāretabbaṃ. Idha pana vijjamānena avijjamānaṃ dassento evamāha. Sace hi bhagavā purisoti paṇṇattiṃ vissajjetvā dhātuyo icceva vatvā cittaṃ upaṭṭhāpeyya, kulaputto sandehaṃ kareyya, sammohaṃ āpajjeyya, desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkuṇeyya. Tasmā tathāgato anupubbena purisoti paṇṇattiṃ pahāya ‘‘sattoti vā purisoti vā puggaloti vā paṇṇattimattameva, paramatthato satto nāma natthi, dhātumatteyeva cittaṃ ṭhapāpetvā tīṇi phalāni paṭivijjhāpessāmī’’ti anaṅgaṇasutte (ma. ni. 1.57 ādayo) vuttabhāsantarakusalo tāya tāya bhāsāya sippaṃ uggaṇhāpento ācariyo viya evamāha.

    တတ္ထ ဆ ဓာတုယော အသ္သာတိ ဆဓာတုရော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ တ္ဝံ ပုရိသောတိ သဉ္ဇာနာသိ, သော ဆဓာတုကော, န စေတ္ထ ပရမတ္ထတော ပုရိသော အတ္ထိ, ပုရိသောတိ ပန ပဏ္ဏတ္တိမတ္တမေဝာတိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ စတုရာဓိဋ္ဌာနောတိ ဧတ္ထ အဓိဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ ပတိဋ္ဌာ, စတုပတိဋ္ဌာနောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သ္ဝာယံ ဘိက္ခု ပုရိသော ဆဓာတုရော ဆဖသ္သာယတနော အဋ္ဌာရသမနောပဝိစာရော, သော ဧတ္တောဝ ဝိဝဋ္ဋိတ္ဝာ ဥတ္တမသိဒ္ဓိဘူတံ အရဟတ္တံ ဂဏ္ဟမာနော ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု ပတိဋ္ဌာယ ဂဏ္ဟာတီတိ စတုရာဓိဋ္ဌာနောတိ။ ယတ္ထ ဌိတန္တိ ယေသု အဓိဋ္ဌာနေသု ပတိဋ္ဌိတံ။ မညသ္သ ဝာ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ မညသ္သ ဝာ မာနသ္သ ဝာ နပ္ပဝတ္တန္တိ။ မုနိ သန္တောတိ ဝုစ္စတီတိ ခီဏာသဝမုနိ ဥပသန္တော နိဗ္ဗုတောတိ ဝုစ္စတိ။ ပညံ နပ္ပမဇ္ဇေယ္ယာတိ အရဟတ္တဖလပညာယ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထံ အာဒိတောဝ သမာဓိဝိပသ္သနာပညံ နပ္ပမဇ္ဇေယ္ယ။ သစ္စမနုရက္ခေယ္ယာတိ ပရမတ္ထသစ္စသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ သစ္ဆိကိရိယတ္ထံ အာဒိတောဝ ဝစီသစ္စံ ရက္ခေယ္ယ။ စာဂမနုဗ္ရူဟေယ္ယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသပရိစ္စာဂကရဏတ္ထံ အာဒိတောဝ ကိလေသပရိစ္စာဂံ ဗ္ရူဟေယ္ယ။ သန္တိမေဝ သော သိက္ခေယ္ယာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗကိလေသဝူပသမနတ္ထံ အာဒိတောဝ ကိလေသဝူပသမနံ သိက္ခေယ္ယ။ ဣတိ ပညာဓိဋ္ဌာနာဒီနံ အဓိဂမတ္ထာယ ဣမာနိ သမထဝိပသ္သနာပညာဒီနိ ပုဗ္ဗဘာဂာဓိဋ္ဌာနာနိ ဝုတ္တာနိ။

    Tattha cha dhātuyo assāti chadhāturo. Idaṃ vuttaṃ hoti – yaṃ tvaṃ purisoti sañjānāsi, so chadhātuko, na cettha paramatthato puriso atthi, purisoti pana paṇṇattimattamevāti. Sesapadesupi eseva nayo. Caturādhiṭṭhānoti ettha adhiṭṭhānaṃ vuccati patiṭṭhā, catupatiṭṭhānoti attho. Idaṃ vuttaṃ hoti – svāyaṃ bhikkhu puriso chadhāturo chaphassāyatano aṭṭhārasamanopavicāro, so ettova vivaṭṭitvā uttamasiddhibhūtaṃ arahattaṃ gaṇhamāno imesu catūsu ṭhānesu patiṭṭhāya gaṇhātīti caturādhiṭṭhānoti. Yattha ṭhitanti yesu adhiṭṭhānesu patiṭṭhitaṃ. Maññassa vā nappavattantīti maññassa vā mānassa vā nappavattanti. Muni santoti vuccatīti khīṇāsavamuni upasanto nibbutoti vuccati. Paññaṃ nappamajjeyyāti arahattaphalapaññāya paṭivijjhanatthaṃ āditova samādhivipassanāpaññaṃ nappamajjeyya. Saccamanurakkheyyāti paramatthasaccassa nibbānassa sacchikiriyatthaṃ āditova vacīsaccaṃ rakkheyya. Cāgamanubrūheyyāti arahattamaggena sabbakilesapariccāgakaraṇatthaṃ āditova kilesapariccāgaṃ brūheyya. Santimeva so sikkheyyāti arahattamaggena sabbakilesavūpasamanatthaṃ āditova kilesavūpasamanaṃ sikkheyya. Iti paññādhiṭṭhānādīnaṃ adhigamatthāya imāni samathavipassanāpaññādīni pubbabhāgādhiṭṭhānāni vuttāni.

    ၃၄၅. ဖသ္သာယတနန္တိ ဖသ္သသ္သ အာယတနံ, အာကရောတိ အတ္ထော။ ပညာဓိဋ္ဌာနန္တိအာဒီနိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာနံ အရဟတ္တဖလပညာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

    345.Phassāyatananti phassassa āyatanaṃ, ākaroti attho. Paññādhiṭṭhānantiādīni pubbe vuttānaṃ arahattaphalapaññādīnaṃ vasena veditabbāni.

    ၃၄၈. ဣဒာနိ နိက္ခိတ္တမာတိကာဝသေန ‘‘ယတ္ထ ဌိတံ မညသ္သ ဝာ နပ္ပဝတ္တန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယ္ယ, အရဟတ္တေ ပန ပတ္တေ ပုန ‘‘ပညံ နပ္ပမဇ္ဇေယ္ယာ’’တိအာဒီဟိ ကိစ္စံ နတ္ထိ။ ဣတိ ဘဂဝာ မာတိကံ ဥပ္ပဋိပာဋိဓာတုကံ ဌပေတ္ဝာပိ ယထာဓမ္မဝသေနေဝ ဝိဘင္ဂံ ဝိဘဇန္တော ပညံ နပ္ပမဇ္ဇေယ္ယာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကော ပညံ ပမဇ္ဇတိ, ကော နပ္ပမဇ္ဇတိ? ယော တာဝ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒိဝသေန ဧကဝီသတိဝိဓာယ အနေသနာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇာနုရူပေန စိတ္တုပ္ပာဒံ ဌပေတုံ န သက္ကောတိ, အယံ ပညံ ပမဇ္ဇတိ နာမ။ ယော ပန သာသနေ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ သီလေ ပတိဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ သပ္ပာယံ ဓုတင္ဂံ သမာဒာယ စိတ္တရုစိတံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတ္ဝာ ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ နိသ္သာယ ကသိဏပရိကမ္မံ ကတ္ဝာ သမာပတ္တိံ ပတ္ဝာ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တန္တိ ဝိပသ္သနံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ ဝိစရတိ, အယံ ပညံ နပ္ပမဇ္ဇတိ နာမ။ ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဧသ ပညာယ အပ္ပမာဒော ဝုတ္တော။ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေ ပနေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ ဟေဋ္ဌာ ဟတ္ထိပဒောပမသုတ္တာဒီသု ဝုတ္တမေဝ။

    348. Idāni nikkhittamātikāvasena ‘‘yattha ṭhitaṃ maññassa vā nappavattantī’’ti vattabbaṃ bhaveyya, arahatte pana patte puna ‘‘paññaṃ nappamajjeyyā’’tiādīhi kiccaṃ natthi. Iti bhagavā mātikaṃ uppaṭipāṭidhātukaṃ ṭhapetvāpi yathādhammavaseneva vibhaṅgaṃ vibhajanto paññaṃ nappamajjeyyātiādimāha. Tattha ko paññaṃ pamajjati, ko nappamajjati? Yo tāva imasmiṃ sāsane pabbajitvā vejjakammādivasena ekavīsatividhāya anesanāya jīvikaṃ kappento pabbajjānurūpena cittuppādaṃ ṭhapetuṃ na sakkoti, ayaṃ paññaṃ pamajjati nāma. Yo pana sāsane pabbajitvā sīle patiṭṭhāya buddhavacanaṃ uggaṇhitvā sappāyaṃ dhutaṅgaṃ samādāya cittarucitaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā vivittaṃ senāsanaṃ nissāya kasiṇaparikammaṃ katvā samāpattiṃ patvā ajjeva arahattanti vipassanaṃ vaḍḍhetvā vicarati, ayaṃ paññaṃ nappamajjati nāma. Imasmiṃ pana sutte dhātukammaṭṭhānavasena esa paññāya appamādo vutto. Dhātukammaṭṭhāne panettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ heṭṭhā hatthipadopamasuttādīsu vuttameva.

    ၃၅၄. အထာပရံ ဝိညာဏံယေဝ အဝသိသ္သတီတိ အယမ္ပေတ္ထ ပာဋိယေက္ကော အနုသန္ဓိ။ ဟေဋ္ဌတော ဟိ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထိတံ, ဣဒာနိ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒနာဝသေန နိဗ္ဗတ္တေတ္ဝာ ဒသ္သေတုံ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓာ။ ယံ ဝာ ပနေတံ ဣမသ္သ ဘိက္ခုနော ပထဝီဓာတုအာဒီသု အာဂမနိယဝိပသ္သနာဝသေန ကမ္မကာရကဝိညာဏံ, တံ ဝိညာဏဓာတုဝသေန ဘာဇေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တောပိ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။ တတ္ထ အဝသိသ္သတီတိ ကိမတ္ထာယ အဝသိသ္သတိ? သတ္ထု ကထနတ္ထာယ ကုလပုတ္တသ္သ စ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထာယ အဝသိသ္သတိ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသံ။ ပရိယောဒာတန္တိ ပဘသ္သရံ။ သုခန္တိပိ ဝိဇာနာတီတိ သုခဝေဒနံ ဝေဒယမာနော သုခဝေဒနံ ဝေဒယာမီတိ ပဇာနာတိ။ သေသပဒဒ္ဝယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သစေ ပနာယံ ဝေဒနာကထာ ဟေဋ္ဌာ န ကထိတာ ဘဝေယ္ယ, ဣဓ ဌတ္ဝာ ကထေတုံ ဝဋ္ဋေယ္ယ။ သတိပဋ္ဌာနေ ပနေသာ ကထိတာဝာတိ တတ္ထ ကထိတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခဝေဒနိယန္တိ ဧဝမာဒိ ပစ္စယဝသေန ဥဒယတ္ထင္ဂမနဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုခဝေဒနိယန္တိ သုခဝေဒနာယ ပစ္စယဘူတံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

    354.Athāparaṃviññāṇaṃyeva avasissatīti ayampettha pāṭiyekko anusandhi. Heṭṭhato hi rūpakammaṭṭhānaṃ kathitaṃ, idāni arūpakammaṭṭhānaṃ vedanāvasena nibbattetvā dassetuṃ ayaṃ desanā āraddhā. Yaṃ vā panetaṃ imassa bhikkhuno pathavīdhātuādīsu āgamaniyavipassanāvasena kammakārakaviññāṇaṃ, taṃ viññāṇadhātuvasena bhājetvā dassentopi imaṃ desanaṃ ārabhi. Tattha avasissatīti kimatthāya avasissati? Satthu kathanatthāya kulaputtassa ca paṭivijjhanatthāya avasissati. Parisuddhanti nirupakkilesaṃ. Pariyodātanti pabhassaraṃ. Sukhantipi vijānātīti sukhavedanaṃ vedayamāno sukhavedanaṃ vedayāmīti pajānāti. Sesapadadvayesupi eseva nayo. Sace panāyaṃ vedanākathā heṭṭhā na kathitā bhaveyya, idha ṭhatvā kathetuṃ vaṭṭeyya. Satipaṭṭhāne panesā kathitāvāti tattha kathitanayeneva veditabbā. Sukhavedaniyanti evamādi paccayavasena udayatthaṅgamanadassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha sukhavedaniyanti sukhavedanāya paccayabhūtaṃ. Sesapadesupi eseva nayo.

    ၃၆၀. ဥပေက္ခာယေဝ အဝသိသ္သတီတိ ဧတ္တာဝတာ ဟိ ယထာ နာမ ဆေကေန မဏိကာရာစရိယေန ဝဇိရသူစိယာ ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ စမ္မခဏ္ဍေ ပာတေတ္ဝာ ပာတေတ္ဝာ ဒိန္နမုတ္တံ အန္တေဝာသိကော ဂဟေတ္ဝာ ဂဟေတ္ဝာ သုတ္တဂတံ ကရောန္တော မုတ္တောလမ္ဗကမုတ္တဇာလာဒီနိ ကရောတိ, ဧဝမေဝ ဘဂဝတာ ကထေတ္ဝာ ကထေတ္ဝာ ဒိန္နံ ကမ္မဋ္ဌာနံ အယံ ကုလပုတ္တော မနသိကရောန္တော မနသိကရောန္တော ပဂုဏံ အကာသီတိ ရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိသ္သ အရူပကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ ပဂုဏံ ဇာတံ, အထ ဘဂဝာ ‘‘အထာပရံ ဥပေက္ခာယေဝ အဝသိသ္သတီ’’တိ အာဟ။

    360.Upekkhāyeva avasissatīti ettāvatā hi yathā nāma chekena maṇikārācariyena vajirasūciyā vijjhitvā cammakhaṇḍe pātetvā pātetvā dinnamuttaṃ antevāsiko gahetvā gahetvā suttagataṃ karonto muttolambakamuttajālādīni karoti, evameva bhagavatā kathetvā kathetvā dinnaṃ kammaṭṭhānaṃ ayaṃ kulaputto manasikaronto manasikaronto paguṇaṃ akāsīti rūpakammaṭṭhānampissa arūpakammaṭṭhānampi paguṇaṃ jātaṃ, atha bhagavā ‘‘athāparaṃ upekkhāyeva avasissatī’’ti āha.

    ကိမတ္ထံ ပန အဝသိသ္သတီတိ? သတ္ထု ကထနတ္ထံ။ ကုလပုတ္တသ္သ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထန္တိပိ ဝဒန္တိ , တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ။ ကုလပုတ္တေန ဟိ သဟာယသ္သ သာသနံ ဝာစေတ္ဝာ ပာသာဒတလေ ဌိတေနေဝ အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တိတံ, ယဒသ္သ ဧတ္တကံ မဂ္ဂံ အာဂစ္ဆန္တသ္သ ယာနကိစ္စံ သာဓေတိ။ သတ္ထု ကထနတ္ထံယေဝ အဝသိသ္သတိ။ ဣမသ္မိဉ္ဟိ ဌာနေ သတ္ထာ ကုလပုတ္တသ္သ ရူပာဝစရဇ္ဈာနေ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ ဣဒဉ္ဟိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဘိက္ခု ပဂုဏံ တဝ ဣဒံ ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာန’’န္တိ။ ပရိသုဒ္ဓာတိအာဒိ တသ္သာယေဝ ဥပေက္ခာယ ဝဏ္ဏဘဏနံ။ ဥက္ကံ ဗန္ဓေယ္ယာတိ အင္ဂာရကပလ္လံ သဇ္ဇေယ္ယ။ အာလိမ္ပေယ္ယာတိ တတ္ထ အင္ဂာရေ ပက္ခိပိတ္ဝာ အဂ္ဂိံ ဒတ္ဝာ နာဠိကာယ ဓမေန္တော အဂ္ဂိံ ဇာလေယ္ယ။ ဥက္ကာမုခေ ပက္ခိပေယ္ယာတိ အင္ဂာရေ ဝိယူဟိတ္ဝာ အင္ဂာရမတ္ထကေ ဝာ ဌပေယ္ယ, တတ္တကေ ဝာ ပက္ခိပေယ္ယ။ နီဟဋန္တိ နီဟဋဒောသံ။ နိန္နီတကသာဝန္တိ အပနီတကသာဝံ။ ဧဝမေဝ ခောတိ ယထာ တံ သုဝဏ္ဏံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာယ ပိဠန္ဓနဝိကတိယာ သံဝတ္တတိ, ဧဝမေဝ အယံ တာဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနုပေက္ခာ ဝိပသ္သနာ အဘိညာ နိရောဓော ဘဝောက္ကန္တီတိ ဣမေသု ယံ ဣစ္ဆတိ, တသ္သတ္ထာယ ဟောတီတိ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။

    Kimatthaṃ pana avasissatīti? Satthu kathanatthaṃ. Kulaputtassa paṭivijjhanatthantipi vadanti , taṃ na gahetabbaṃ. Kulaputtena hi sahāyassa sāsanaṃ vācetvā pāsādatale ṭhiteneva ānāpānacatutthajjhānaṃ nibbattitaṃ, yadassa ettakaṃ maggaṃ āgacchantassa yānakiccaṃ sādheti. Satthu kathanatthaṃyeva avasissati. Imasmiñhi ṭhāne satthā kulaputtassa rūpāvacarajjhāne vaṇṇaṃ kathesi. Idañhi vuttaṃ hoti ‘‘bhikkhu paguṇaṃ tava idaṃ rūpāvacaracatutthajjhāna’’nti. Parisuddhātiādi tassāyeva upekkhāya vaṇṇabhaṇanaṃ. Ukkaṃ bandheyyāti aṅgārakapallaṃ sajjeyya. Ālimpeyyāti tattha aṅgāre pakkhipitvā aggiṃ datvā nāḷikāya dhamento aggiṃ jāleyya. Ukkāmukhe pakkhipeyyāti aṅgāre viyūhitvā aṅgāramatthake vā ṭhapeyya, tattake vā pakkhipeyya. Nīhaṭanti nīhaṭadosaṃ. Ninnītakasāvanti apanītakasāvaṃ. Evameva khoti yathā taṃ suvaṇṇaṃ icchiticchitāya piḷandhanavikatiyā saṃvattati, evameva ayaṃ tāva catutthajjhānupekkhā vipassanā abhiññā nirodho bhavokkantīti imesu yaṃ icchati, tassatthāya hotīti vaṇṇaṃ kathesi.

    ကသ္မာ ပန ဘဂဝာ ဣမသ္မိံ ရူပာဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနေ နိကန္တိပရိယာဒာနတ္ထံ အဝဏ္ဏံ အကထေတ္ဝာ ဝဏ္ဏံ ကထေသီတိ။ ကုလပုတ္တသ္သ ဟိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ နိကန္တိပရိယုဋ္ဌာနံ ဗလဝံ။ သစေ အဝဏ္ဏံ ကထေယ္ယ, – ‘‘မယ္ဟံ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ ဒ္ဝာနဝုတိယောဇနသတံ အာဂစ္ဆန္တသ္သ ဣမံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ယာနကိစ္စံ သာဓေသိ, အဟံ ဧတ္တကံ မဂ္ဂံ အာဂစ္ဆန္တော ဈာနသုခေန ဈာနရတိယာ အာဂတော, ဧဝရူပသ္သ နာမ ပဏီတဓမ္မသ္သ အဝဏ္ဏံ ကထေတိ, ဇာနံ နု ခော ကထေတိ အဇာန’’န္တိ ကုလပုတ္တော သံသယံ သမ္မောဟံ အာပဇ္ဇေယ္ယ, တသ္မာ ဘဂဝာ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။

    Kasmā pana bhagavā imasmiṃ rūpāvacaracatutthajjhāne nikantipariyādānatthaṃ avaṇṇaṃ akathetvā vaṇṇaṃ kathesīti. Kulaputtassa hi catutthajjhāne nikantipariyuṭṭhānaṃ balavaṃ. Sace avaṇṇaṃ katheyya, – ‘‘mayhaṃ pabbajitvā dvānavutiyojanasataṃ āgacchantassa imaṃ catutthajjhānaṃ yānakiccaṃ sādhesi, ahaṃ ettakaṃ maggaṃ āgacchanto jhānasukhena jhānaratiyā āgato, evarūpassa nāma paṇītadhammassa avaṇṇaṃ katheti, jānaṃ nu kho katheti ajāna’’nti kulaputto saṃsayaṃ sammohaṃ āpajjeyya, tasmā bhagavā vaṇṇaṃ kathesi.

    ၃၆၁. တဒနုဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ အရူပာဝစရဇ္ဈာနံ ဓမ္မော နာမ, တံ အနုဂတတ္တာ ရူပာဝစရဇ္ဈာနံ အနုဓမ္မောတိ ဝုတ္တံ။ ဝိပာကဇ္ဈာနံ ဝာ ဓမ္မော, ကုသလဇ္ဈာနံ အနုဓမ္မော။ တဒုပာဒာနာတိ တဂ္ဂဟဏာ။ စိရံ ဒီဃမဒ္ဓာနန္တိ ဝီသတိကပ္ပသဟသ္သာနိ။ ဝိပာကဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ ဣတော ဥတ္တရိမ္ပိ ဧသေဝ နယော။

    361.Tadanudhammanti ettha arūpāvacarajjhānaṃ dhammo nāma, taṃ anugatattā rūpāvacarajjhānaṃ anudhammoti vuttaṃ. Vipākajjhānaṃ vā dhammo, kusalajjhānaṃ anudhammo. Tadupādānāti taggahaṇā. Ciraṃ dīghamaddhānanti vīsatikappasahassāni. Vipākavasena hetaṃ vuttaṃ. Ito uttarimpi eseva nayo.

    ၃၆၂. ဧဝံ စတူဟိ ဝာရေဟိ အရူပာဝစရဇ္ဈာနသ္သ ဝဏ္ဏံ ကထေတ္ဝာ ဣဒာနိ တသ္သေဝ အာဒီနဝံ ဒသ္သေန္တော သော ဧဝံ ပဇာနာတီတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင္ခတမေတန္တိ ကိဉ္စာပိ ဧတ္ထ ဝီသတိကပ္ပသဟသ္သာနိ အာယု အတ္ထိ, ဧတံ ပန သင္ခတံ ပကပ္ပိတံ အာယူဟိတံ, ကရောန္တေန ကရီယတိ, အနိစ္စံ အဓုဝံ အသသ္သတံ တာဝကာလိကံ, စဝနပရိဘေဒနဝိဒ္ဓံသနဓမ္မံ, ဇာတိယာ အနုဂတံ, ဇရာယ အနုသဋံ, မရဏေန အဗ္ဘာဟတံ, ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတံ, အတာဏံ အလေဏံ အသရဏံ အသရဏီဘူတန္တိ။ ဝိညာဏဉ္စာယတနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

    362. Evaṃ catūhi vārehi arūpāvacarajjhānassa vaṇṇaṃ kathetvā idāni tasseva ādīnavaṃ dassento so evaṃ pajānātītiādimāha. Tattha saṅkhatametanti kiñcāpi ettha vīsatikappasahassāni āyu atthi, etaṃ pana saṅkhataṃ pakappitaṃ āyūhitaṃ, karontena karīyati, aniccaṃ adhuvaṃ asassataṃ tāvakālikaṃ, cavanaparibhedanaviddhaṃsanadhammaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ aleṇaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtanti. Viññāṇañcāyatanādīsupi eseva nayo.

    ဣဒာနိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ ဂဏ္ဟန္တော သော နေဝ တံ အဘိသင္ခရောတီတိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ ဆေကော ဘိသက္ကော ဝိသဝိကာရံ ဒိသ္ဝာ ဝမနံ ကာရေတ္ဝာ ဝိသံ ဌာနတော စာဝေတ္ဝာ ဥပရိ အာရောပေတ္ဝာ ခန္ဓံ ဝာ သီသံ ဝာ ဂဟေတုံ အဒတ္ဝာ ဝိသံ ဩတာရေတ္ဝာ ပထဝိယံ ပာတေယ္ယ, ဧဝမေဝ ဘဂဝာ ကုလပုတ္တသ္သ အရူပာဝစရဇ္ဈာနေ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ။ တံ သုတ္ဝာ ကုလပုတ္တော ရူပာဝစရဇ္ဈာနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒာယ အရူပာဝစရဇ္ဈာနေ ပတ္ထနံ ဌပေသိ။

    Idāni arahattanikūṭena desanaṃ gaṇhanto so neva taṃ abhisaṅkharotītiādimāha. Yathā hi cheko bhisakko visavikāraṃ disvā vamanaṃ kāretvā visaṃ ṭhānato cāvetvā upari āropetvā khandhaṃ vā sīsaṃ vā gahetuṃ adatvā visaṃ otāretvā pathaviyaṃ pāteyya, evameva bhagavā kulaputtassa arūpāvacarajjhāne vaṇṇaṃ kathesi. Taṃ sutvā kulaputto rūpāvacarajjhāne nikantiṃ pariyādāya arūpāvacarajjhāne patthanaṃ ṭhapesi.

    ဘဂဝာ တံ ဉတ္ဝာ တံ အသမ္ပတ္တသ္သ အပ္ပဋိလဒ္ဓသ္သေဝ ဘိက္ခုနော ‘‘အတ္ထေသာ အာကာသာနဉ္စာယတနာဒီသု သမ္ပတ္တိ နာမ။ တေသဉ္ဟိ ပဌမဗ္ရဟ္မလောကေ ဝီသတိကပ္ပသဟသ္သာနိ အာယု, ဒုတိယေ စတ္တာလီသံ, တတိယေ သဋ္ဌိ, စတုတ္ထေ စတုရာသီတိ ကပ္ပသဟသ္သာနိ အာယု။ တံ ပန အနိစ္စံ အဓုဝံ အသသ္သတံ တာဝကာလိကံ, စဝနပရိဘေဒနဝိဒ္ဓံသနဓမ္မံ, ဇာတိယာ အနုဂတံ, ဇရာယ အနုသဋံ, မရဏေန အဗ္ဘာဟတံ, ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတံ, အတာဏံ အလေဏံ အသရဏံ အသရဏီဘူတံ, ဧတ္တကံ ကာလံ တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတ္ဝာပိ ပုထုဇ္ဇနကာလကိရိယံ ကတ္ဝာ ပုန စတူသု အပာယေသု ပတိတဗ္ဗ’’န္တိ သဗ္ဗမေတံ အာဒီနဝံ ဧကပဒေနေဝ ‘‘သင္ခတမေတ’’န္တိ ကထေသိ။ ကုလပုတ္တော တံ သုတ္ဝာ အရူပာဝစရဇ္ဈာနေ နိကန္တိံ ပရိယာဒိယိ, ဘဂဝာ တသ္သ ရူပာဝစရာရူပာဝစရေသု နိကန္တိယာ ပရိယာဒိန္နဘာဝံ ဉတ္ဝာ အရဟတ္တနိကူဋံ ဂဏ္ဟန္တော ‘‘သော နေဝ တံ အဘိသင္ခရောတီ’’တိအာဒိမာဟ။

    Bhagavā taṃ ñatvā taṃ asampattassa appaṭiladdhasseva bhikkhuno ‘‘atthesā ākāsānañcāyatanādīsu sampatti nāma. Tesañhi paṭhamabrahmaloke vīsatikappasahassāni āyu, dutiye cattālīsaṃ, tatiye saṭṭhi, catutthe caturāsīti kappasahassāni āyu. Taṃ pana aniccaṃ adhuvaṃ asassataṃ tāvakālikaṃ, cavanaparibhedanaviddhaṃsanadhammaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ aleṇaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ, ettakaṃ kālaṃ tattha sampattiṃ anubhavitvāpi puthujjanakālakiriyaṃ katvā puna catūsu apāyesu patitabba’’nti sabbametaṃ ādīnavaṃ ekapadeneva ‘‘saṅkhatameta’’nti kathesi. Kulaputto taṃ sutvā arūpāvacarajjhāne nikantiṃ pariyādiyi, bhagavā tassa rūpāvacarārūpāvacaresu nikantiyā pariyādinnabhāvaṃ ñatvā arahattanikūṭaṃ gaṇhanto ‘‘so neva taṃ abhisaṅkharotī’’tiādimāha.

    ယထာ ဝာ ပနေကော မဟာယောဓော ဧကံ ရာဇာနံ အာရာဓေတ္ဝာ သတသဟသ္သုဋ္ဌာနကံ ဂာမဝရံ လဘေယ္ယ, ပုန ရာဇာ တသ္သာနုဘာဝံ သရိတ္ဝာ – ‘‘မဟာနုဘာဝော ယောဓော, အပ္ပကံ တေန လဒ္ဓ’’န္တိ – ‘‘နာယံ တာတ ဂာမော တုယ္ဟံ အနုစ္ဆဝိကော, အညံ စတုသတသဟသ္သုဋ္ဌာနကံ ဂဏ္ဟာဟီ’’တိ ဒဒေယ္ယ သော သာဓု ဒေဝာတိ တံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဣတရံ ဂာမံ ဂဏ္ဟေယ္ယ။ ရာဇာ အသမ္ပတ္တမေဝ စ နံ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ – ‘‘ကိံ တေ တေန, အဟိဝာတရောဂော ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? အသုကသ္မိံ ပန ဌာနေ မဟန္တံ နဂရံ အတ္ထိ, တတ္ထ ဆတ္တံ ဥသ္သာပေတ္ဝာ ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ ပဟိဏေယ္ယ, သော တထာ ကရေယ္ယ။

    Yathā vā paneko mahāyodho ekaṃ rājānaṃ ārādhetvā satasahassuṭṭhānakaṃ gāmavaraṃ labheyya, puna rājā tassānubhāvaṃ saritvā – ‘‘mahānubhāvo yodho, appakaṃ tena laddha’’nti – ‘‘nāyaṃ tāta gāmo tuyhaṃ anucchaviko, aññaṃ catusatasahassuṭṭhānakaṃ gaṇhāhī’’ti dadeyya so sādhu devāti taṃ vissajjetvā itaraṃ gāmaṃ gaṇheyya. Rājā asampattameva ca naṃ pakkosāpetvā – ‘‘kiṃ te tena, ahivātarogo ettha uppajjati? Asukasmiṃ pana ṭhāne mahantaṃ nagaraṃ atthi, tattha chattaṃ ussāpetvā rajjaṃ kārehī’’ti pahiṇeyya, so tathā kareyya.

    တတ္ထ ရာဇာ ဝိယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော, မဟာယောဓော ဝိယ ပုက္ကုသာတိ ကုလပုတ္တော, ပဌမလဒ္ဓဂာမော ဝိယ အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ, တံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဣတရံ ဂာမံ ဂဏ္ဟာဟီတိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ အာနာပာနစတုတ္ထဇ္ဈာနေ နိကန္တိပရိယာဒာနံ ကတ္ဝာ အာရုပ္ပကထနံ, တံ ဂာမံ အသမ္ပတ္တမေဝ ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ‘‘ကိံ တေ တေန, အဟိဝာတရောဂော ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? အသုကသ္မိံ ဌာနေ နဂရံ အတ္ထိ, တတ္ထ ဆတ္တံ ဥသ္သာပေတ္ဝာ ရဇ္ဇံ ကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တကာလော ဝိယ အရူပေ သင္ခတမေတန္တိ အာဒီနဝကထနေန အပ္ပတ္တာသုယေဝ တာသု သမာပတ္တီသု ပတ္ထနံ နိဝတ္ထာပေတ္ဝာ ဥပရိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနာဂဟဏံ။

    Tattha rājā viya sammāsambuddho daṭṭhabbo, mahāyodho viya pukkusāti kulaputto, paṭhamaladdhagāmo viya ānāpānacatutthajjhānaṃ, taṃ vissajjetvā itaraṃ gāmaṃ gaṇhāhīti vuttakālo viya ānāpānacatutthajjhāne nikantipariyādānaṃ katvā āruppakathanaṃ, taṃ gāmaṃ asampattameva pakkosāpetvā ‘‘kiṃ te tena, ahivātarogo ettha uppajjati? Asukasmiṃ ṭhāne nagaraṃ atthi, tattha chattaṃ ussāpetvā rajjaṃ kārehī’’ti vuttakālo viya arūpe saṅkhatametanti ādīnavakathanena appattāsuyeva tāsu samāpattīsu patthanaṃ nivatthāpetvā upari arahattanikūṭena desanāgahaṇaṃ.

    တတ္ထ နေဝ အဘိသင္ခရောတီတိ နာယူဟတိ န ရာသိံ ကရောတိ။ န အဘိသဉ္စေတယတီတိ န ကပ္ပေတိ။ ဘဝာယ ဝာ ဝိဘဝာယ ဝာတိ ဝုဒ္ဓိယာ ဝာ ပရိဟာနိယာ ဝာ, သသ္သတုစ္ဆေဒဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ န ကိဉ္စိ လောကေ ဥပာဒိယတီတိ လောကေ ရူပာဒီသု ကိဉ္စိ ဧကဓမ္မမ္ပိ တဏ္ဟာယ န ဂဏ္ဟာတိ, န ပရာမသတိ။ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီတိ ဘဂဝာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဝိသယေ ဌတ္ဝာ ဒေသနာယ အရဟတ္တနိကူဋံ ဂဏ္ဟိ။ ကုလပုတ္တော ပန အတ္တနော ယထောပနိသ္သယေန တီဏိ သာမညဖလာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။ ယထာ နာမ ရာဇာ သုဝဏ္ဏဘာဇနေန နာနာရသဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော အတ္တနော ပမာဏေန ပိဏ္ဍံ ဝဋ္ဋေတ္ဝာ အင္ကေ နိသိန္နေန ရာဇကုမာရေန ပိဏ္ဍမ္ဟိ အာလယေ ဒသ္သိတေ တံ ပိဏ္ဍံ ဥပနာမေယ္ယ, ကုမာရော အတ္တနော မုခပ္ပမာဏေနေဝ ကဗဠံ ကရေယ္ယ, သေသံ ရာဇာ သယံ ဝာ ဘုဉ္ဇေယ္ယ, ပာတိယံ ဝာ ပက္ခိပေယ္ယ, ဧဝံ ဓမ္မရာဇာ တထာဂတော အတ္တနော ပမာဏေန အရဟတ္တနိကူဋံ ဂဏ္ဟန္တော ဒေသနံ ဒေသေသိ, ကုလပုတ္တော အတ္တနော ယထောပနိသ္သယေန တီဏိ သာမညဖလာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ။

    Tattha neva abhisaṅkharotīti nāyūhati na rāsiṃ karoti. Na abhisañcetayatīti na kappeti. Bhavāya vā vibhavāya vāti vuddhiyā vā parihāniyā vā, sassatucchedavasenapi yojetabbaṃ. Na kiñci loke upādiyatīti loke rūpādīsu kiñci ekadhammampi taṇhāya na gaṇhāti, na parāmasati. Nāparaṃ itthattāyāti pajānātīti bhagavā attano buddhavisaye ṭhatvā desanāya arahattanikūṭaṃ gaṇhi. Kulaputto pana attano yathopanissayena tīṇi sāmaññaphalāni paṭivijjhi. Yathā nāma rājā suvaṇṇabhājanena nānārasabhojanaṃ bhuñjanto attano pamāṇena piṇḍaṃ vaṭṭetvā aṅke nisinnena rājakumārena piṇḍamhi ālaye dassite taṃ piṇḍaṃ upanāmeyya, kumāro attano mukhappamāṇeneva kabaḷaṃ kareyya, sesaṃ rājā sayaṃ vā bhuñjeyya, pātiyaṃ vā pakkhipeyya, evaṃ dhammarājā tathāgato attano pamāṇena arahattanikūṭaṃ gaṇhanto desanaṃ desesi, kulaputto attano yathopanissayena tīṇi sāmaññaphalāni paṭivijjhi.

    ဣတော ပုဗ္ဗေ ပနသ္သ ခန္ဓာ ဓာတုယော အာယတနာနီတိ ဧဝရူပံ အစ္စန္တသုညတံ တိလက္ခဏာဟတံ ကထံ ကထေန္တသ္သ နေဝ ကင္ခာ, န ဝိမတိ, နာပိ – ‘‘ဧဝံ ကိရ တံ, ဧဝံ မေ အာစရိယေန ဝုတ္တ’’န္တိ ဣတိ ကိရ န ဒန္ဓာယိတတ္တံ န ဝိတ္ထာယိတတ္တံ အတ္ထိ ။ ဧကစ္စေသု စ ကိရ ဌာနေသု ဗုဒ္ဓာ အညာတကဝေသေန ဝိစရန္တိ, သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော နု ခော ဧသောတိ အဟုဒေဝ သံသယော, အဟု ဝိမတိ။ ယတော အနေန အနာဂာမိဖလံ ပဋိဝိဒ္ဓံ, အထ အယံ မေ သတ္ထာတိ နိဋ္ဌံ ဂတော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ အစ္စယံ န ဒေသေသီတိ။ ဩကာသာဘာဝတော။ ဘဂဝာ ဟိ ယထာနိက္ခိတ္တာယ မာတိကာယ အစ္ဆိန္နဓာရံ ကတ္ဝာ အာကာသဂင္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ ဒေသနံ ဒေသေသိယေဝ။

    Ito pubbe panassa khandhā dhātuyo āyatanānīti evarūpaṃ accantasuññataṃ tilakkhaṇāhataṃ kathaṃ kathentassa neva kaṅkhā, na vimati, nāpi – ‘‘evaṃ kira taṃ, evaṃ me ācariyena vutta’’nti iti kira na dandhāyitattaṃ na vitthāyitattaṃ atthi . Ekaccesu ca kira ṭhānesu buddhā aññātakavesena vicaranti, sammāsambuddho nu kho esoti ahudeva saṃsayo, ahu vimati. Yato anena anāgāmiphalaṃ paṭividdhaṃ, atha ayaṃ me satthāti niṭṭhaṃ gato. Yadi evaṃ kasmā accayaṃ na desesīti. Okāsābhāvato. Bhagavā hi yathānikkhittāya mātikāya acchinnadhāraṃ katvā ākāsagaṅgaṃ otārento viya desanaṃ desesiyeva.

    ၃၆၃. သောတိ အရဟာ။ အနဇ္ဈောသိတာတိ ဂိလိတ္ဝာ ပရိနိဋ္ဌာပေတ္ဝာ ဂဟေတုံ န ယုတ္ထာတိ ပဇာနာတိ။ အနဘိနန္ဒိတာတိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနန္ဒိတုံ န ယုတ္တာတိ ပဇာနာတိ။

    363.Soti arahā. Anajjhositāti gilitvā pariniṭṭhāpetvā gahetuṃ na yutthāti pajānāti. Anabhinanditāti taṇhādiṭṭhivasena abhinandituṃ na yuttāti pajānāti.

    ၃၆၄. ဝိသံယုတ္တော နံ ဝေဒေတီတိ သစေ ဟိသ္သ သုခဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ရာဂာနုသယော, ဒုက္ခဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ပဋိဃာနုသယော, ဣတရံ အာရဗ္ဘ အဝိဇ္ဇာနုသယော ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယ, သံယုတ္တော ဝေဒိယေယ္ယ နာမ။ အနုပ္ပဇ္ဇနတော ပန ဝိသံယုတ္တော နံ ဝေဒေတိ နိသ္သဋော ဝိပ္ပမုတ္တော။ ကာယပရိယန္တိကန္တိ ကာယကောဋိကံ။ ယာဝ ကာယပဝတ္တာ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ တတော ပရံ အနုပ္ပဇ္ဇနဝေဒနန္တိ အတ္ထော။ ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ အနဘိနန္ဒိတာနိ သီတီဘဝိသ္သန္တီတိ ဒ္ဝာဒသသု အာယတနေသု ကိလေသာနံ ဝိသေဝနသ္သ နတ္ထိတာယ အနဘိနန္ဒိတာနိ ဟုတ္ဝာ ဣဓ ဒ္ဝာဒသသုယေဝ အာယတနေသု နိရုဇ္ဈိသ္သန္တိ။ ကိလေသာ ဟိ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓာပိ ယတ္ထ နတ္ထိ, တတ္ထ နိရုဒ္ဓာတိ ဝုစ္စန္တိ။ သ္ဝာယမတ္ထော – ‘‘ဧတ္ထေသာ တဏ္ဟာ နိရုဇ္ဈမာနာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ သမုဒယပဉ္ဟေန ဒီပေတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဘဂဝာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ သီတိဘူတာနိပိ ဣဓေဝ သီတီဘဝိသ္သန္တီတိ အာဟ။ နနု စ ဣဓ ဝေဒယိတာနိ ဝုတ္တာနိ, န ကိလေသာတိ။ ဝေဒယိတာနိပိ ကိလေသာဘာဝေနေဝ သီတီဘဝန္တိ။ ဣတရထာ နေသံ သီတိဘာဝော နာမ နတ္ထီတိ သုဝုတ္တမေတံ။

    364.Visaṃyutto naṃ vedetīti sace hissa sukhavedanaṃ ārabbha rāgānusayo, dukkhavedanaṃ ārabbha paṭighānusayo, itaraṃ ārabbha avijjānusayo uppajjeyya, saṃyutto vediyeyya nāma. Anuppajjanato pana visaṃyutto naṃ vedeti nissaṭo vippamutto. Kāyapariyantikanti kāyakoṭikaṃ. Yāva kāyapavattā uppajjitvā tato paraṃ anuppajjanavedananti attho. Dutiyapadepi eseva nayo. Anabhinanditāni sītībhavissantīti dvādasasu āyatanesu kilesānaṃ visevanassa natthitāya anabhinanditāni hutvā idha dvādasasuyeva āyatanesu nirujjhissanti. Kilesā hi nibbānaṃ āgamma niruddhāpi yattha natthi, tattha niruddhāti vuccanti. Svāyamattho – ‘‘etthesā taṇhā nirujjhamānā nirujjhatī’’ti samudayapañhena dīpetabbo. Tasmā bhagavā nibbānaṃ āgamma sītibhūtānipi idheva sītībhavissantīti āha. Nanu ca idha vedayitāni vuttāni, na kilesāti. Vedayitānipi kilesābhāveneva sītībhavanti. Itarathā nesaṃ sītibhāvo nāma natthīti suvuttametaṃ.

    ၃၆၅. ဧဝမေဝ ခောတိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – ယထာ ဟိ ဧကော ပုရိသော တေလပဒီပသ္သ ဈာယတော တေလေ ခီဏေ တေလံ အာသိဉ္စတိ, ဝဋ္ဋိယာ ခီဏာယ ဝဋ္ဋိံ ပက္ခိပတိ, ဧဝံ ဒီပသိခာယ အနုပစ္ဆေဒောဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ ပုထုဇ္ဇနော ဧကသ္မိံ ဘဝေ ဌိတော ကုသလာကုသလံ ကရောတိ, သော တေန သုဂတိယဉ္စ အပာယေသု စ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ, ဧဝံ ဝေဒနာနံ အနုပစ္ဆေဒောဝ ဟောတိ။ ယထာ ပနေကော ဒီပသိခာယ ဥက္ကဏ္ဌိတော – ‘‘ဣမံ ပုရိသံ အာဂမ္မ ဒီပသိခာ န ဥပစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ နိလီနော တသ္သ ပုရိသသ္သ သီသံ ဆိန္ဒေယ္ယ, ဧဝံ ဝဋ္ဋိယာ စ တေလသ္သ စ အနုပဟာရာ ဒီပသိခာ အနာဟာရာ နိဗ္ဗာယတိ, ဧဝမေဝ ဝဋ္ဋေ ဥက္ကဏ္ဌိတော ယောဂာဝစရော အရဟတ္တမဂ္ဂေန ကုသလာကုသလံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ, တသ္သ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ခီဏာသဝသ္သ ဘိက္ခုနော ကာယသ္သ ဘေဒာ ပုန ဝေဒယိတာနိ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။

    365.Evamevakhoti ettha idaṃ opammasaṃsandanaṃ – yathā hi eko puriso telapadīpassa jhāyato tele khīṇe telaṃ āsiñcati, vaṭṭiyā khīṇāya vaṭṭiṃ pakkhipati, evaṃ dīpasikhāya anupacchedova hoti, evameva puthujjano ekasmiṃ bhave ṭhito kusalākusalaṃ karoti, so tena sugatiyañca apāyesu ca nibbattatiyeva, evaṃ vedanānaṃ anupacchedova hoti. Yathā paneko dīpasikhāya ukkaṇṭhito – ‘‘imaṃ purisaṃ āgamma dīpasikhā na upacchijjatī’’ti nilīno tassa purisassa sīsaṃ chindeyya, evaṃ vaṭṭiyā ca telassa ca anupahārā dīpasikhā anāhārā nibbāyati, evameva vaṭṭe ukkaṇṭhito yogāvacaro arahattamaggena kusalākusalaṃ samucchindati, tassa samucchinnattā khīṇāsavassa bhikkhuno kāyassa bhedā puna vedayitāni na uppajjantīti.

    တသ္မာတိ ယသ္မာ အာဒိမ္ဟိ သမာဓိဝိပသ္သနာပညာဟိ အရဟတ္တဖလပညာ ဥတ္တရိတရာ, တသ္မာ။ ဧဝံ သမန္နာဂတောတိ ဣမိနာ ဥတ္တမေန အရဟတ္တဖလပညာဓိဋ္ဌာနေန သမန္နာဂတော။ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယေ ဉာဏံ နာမ အရဟတ္တမဂ္ဂေ ဉာဏံ, ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တေ အရဟတ္တဖလေ ဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ တေနေဝာဟ တသ္သ သာ ဝိမုတ္တိ သစ္စေ ဌိတာ အကုပ္ပာ ဟောတီတိ။

    Tasmāti yasmā ādimhi samādhivipassanāpaññāhi arahattaphalapaññā uttaritarā, tasmā. Evaṃ samannāgatoti iminā uttamena arahattaphalapaññādhiṭṭhānena samannāgato. Sabbadukkhakkhayeñāṇaṃ nāma arahattamagge ñāṇaṃ, imasmiṃ pana sutte arahattaphale ñāṇaṃ adhippetaṃ. Tenevāha tassa sā vimutti sacce ṭhitā akuppā hotīti.

    ၃၆၆. ဧတ္ထ ဟိ ဝိမုတ္တီတိ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ, သစ္စန္တိ ပရမတ္ထသစ္စံ နိဗ္ဗာနံ။ ဣတိ အကုပ္ပာရမ္မဏကရဏေန အကုပ္ပာတိ ဝုတ္တာ။ မုသာတိ ဝိတထံ။ မောသဓမ္မန္တိ နသ္သနသဘာဝံ။ တံ သစ္စန္တိ တံ အဝိတထံ သဘာဝော။ အမောသဓမ္မန္တိ အနသ္သနသဘာဝံ။

    366. Ettha hi vimuttīti arahattaphalavimutti, saccanti paramatthasaccaṃ nibbānaṃ. Iti akuppārammaṇakaraṇena akuppāti vuttā. Musāti vitathaṃ. Mosadhammanti nassanasabhāvaṃ. Taṃ saccanti taṃ avitathaṃ sabhāvo. Amosadhammanti anassanasabhāvaṃ.

    တသ္မာတိ ယသ္မာ အာဒိတော သမထဝိပသ္သနာဝသေန ဝစီသစ္စတော ဒုက္ခသစ္စသမုဒယသစ္စေဟိ စ ပရမတ္ထသစ္စံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဥတ္တရိတရံ, တသ္မာ။ ဧဝံ သမန္နာဂတောတိ ဣမိနာ ဥတ္တမေန ပရမတ္ထသစ္စာဓိဋ္ဌာနေန သမန္နာဂတော။

    Tasmāti yasmā ādito samathavipassanāvasena vacīsaccato dukkhasaccasamudayasaccehi ca paramatthasaccaṃ nibbānameva uttaritaraṃ, tasmā. Evaṃ samannāgatoti iminā uttamena paramatthasaccādhiṭṭhānena samannāgato.

    ၃၆၇. ပုဗ္ဗေတိ ပုထုဇ္ဇနကာလေ။ ဥပဓီ ဟောန္တီတိ ခန္ဓူပဓိ ကိလေသူပဓိ အဘိသင္ခာရူပဓိ ပဉ္စကာမဂုဏူပဓီတိ ဣမေ ဥပဓယော ဟောန္တိ။ သမတ္တာ သမာဒိန္နာတိ ပရိပူရာ ဂဟိတာ ပရမဋ္ဌာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အာဒိတော သမထဝိပသ္သနာဝသေန ကိလေသပရိစ္စာဂတော, သောတာပတ္တိမဂ္ဂာဒီဟိ စ ကိလေသပရိစ္စာဂတော အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ကိလေသပရိစ္စာဂော ဥတ္တရိတရော, တသ္မာ။ ဧဝံ သမန္နာဂတောတိ ဣမိနာ ဥတ္တမေန စာဂာဓိဋ္ဌာနေန သမန္နာဂတော။

    367.Pubbeti puthujjanakāle. Upadhīhontīti khandhūpadhi kilesūpadhi abhisaṅkhārūpadhi pañcakāmaguṇūpadhīti ime upadhayo honti. Samattā samādinnāti paripūrā gahitā paramaṭṭhā. Tasmāti yasmā ādito samathavipassanāvasena kilesapariccāgato, sotāpattimaggādīhi ca kilesapariccāgato arahattamaggeneva kilesapariccāgo uttaritaro, tasmā. Evaṃ samannāgatoti iminā uttamena cāgādhiṭṭhānena samannāgato.

    ၃၆၈. အာဃာတောတိအာဒီသု အာဃာတကရဏဝသေန အာဃာတော, ဗ္ယာပဇ္ဇနဝသေန ဗ္ယာပာဒော, သမ္ပဒုသ္သနဝသေန သမ္ပဒောသောတိ တီဟိ ပဒေဟိ ဒောသာကုသလမူလမေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အာဒိတော သမထဝိပသ္သနာဝသေန ကိလေသဝူပသမတော, သောတာပတ္တိမဂ္ဂာဒီဟိ ကိလေသဝူပသမတော စ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ ကိလေသဝူပသမော ဥတ္တရိတရော, တသ္မာ။ ဧဝံ သမန္နာဂတောတိ ဣမိနာ ဥတ္တမေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနေန သမန္နာဂတော။

    368.Āghātotiādīsu āghātakaraṇavasena āghāto, byāpajjanavasena byāpādo, sampadussanavasena sampadosoti tīhi padehi dosākusalamūlameva vuttaṃ. Tasmāti yasmā ādito samathavipassanāvasena kilesavūpasamato, sotāpattimaggādīhi kilesavūpasamato ca arahattamaggeneva kilesavūpasamo uttaritaro, tasmā. Evaṃ samannāgatoti iminā uttamena upasamādhiṭṭhānena samannāgato.

    ၃၆၉. မညိတမေတန္တိ တဏ္ဟာမညိတံ မာနမညိတံ ဒိဋ္ဌိမညိတန္တိ တိဝိဓမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ အယမဟမသ္မီတိ ဧတ္ထ ပန အယမဟန္တိ ဧကံ တဏ္ဟာမညိတမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ ရောဂောတိအာဒီသု အာဗာဓဋ္ဌေန ရောဂော, အန္တောဒောသဋ္ဌေန ဂဏ္ဍော, အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန သလ္လံ။ မုနိ သန္တောတိ ဝုစ္စတီတိ ခီဏာသဝမုနိ သန္တော နိဗ္ဗုတောတိ ဝုစ္စတိ။ ယတ္ထ ဌိတန္တိ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတံ။ သံခိတ္တေနာတိ ဗုဒ္ဓာနံ ကိရ သဗ္ဗာပိ ဓမ္မဒေသနာ သံခိတ္တာဝ, ဝိတ္ထာရဒေသနာ နာမ နတ္ထိ, သမန္တပဋ္ဌာနကထာပိ သံခိတ္တာယေဝ။ ဣတိ ဘဂဝာ ဒေသနံ ယထာနုသန္ဓိံ ပာပေသိ။ ဥဂ္ဃာဋိတညူတိအာဒီသု ပန စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ပုက္ကုသာတိ ကုလပုတ္တော ဝိပဉ္စိတညူ, ဣတိ ဝိပဉ္စိတညုဝသေန ဘဂဝာ ဣမံ ဓာတုဝိဘင္ဂသုတ္တံ ကထေသိ။

    369.Maññitametanti taṇhāmaññitaṃ mānamaññitaṃ diṭṭhimaññitanti tividhampi vaṭṭati. Ayamahamasmīti ettha pana ayamahanti ekaṃ taṇhāmaññitameva vaṭṭati. Rogotiādīsu ābādhaṭṭhena rogo, antodosaṭṭhena gaṇḍo, anupaviṭṭhaṭṭhena sallaṃ. Muni santoti vuccatīti khīṇāsavamuni santo nibbutoti vuccati. Yattha ṭhitanti yasmiṃ ṭhāne ṭhitaṃ. Saṃkhittenāti buddhānaṃ kira sabbāpi dhammadesanā saṃkhittāva, vitthāradesanā nāma natthi, samantapaṭṭhānakathāpi saṃkhittāyeva. Iti bhagavā desanaṃ yathānusandhiṃ pāpesi. Ugghāṭitaññūtiādīsu pana catūsu puggalesu pukkusāti kulaputto vipañcitaññū, iti vipañcitaññuvasena bhagavā imaṃ dhātuvibhaṅgasuttaṃ kathesi.

    ၃၇၀. န ခော မေ, ဘန္တေ, ပရိပုဏ္ဏံ ပတ္တစီဝရန္တိ ကသ္မာ ကုလပုတ္တသ္သ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရံ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ပုဗ္ဗေ အဋ္ဌန္နံ ပရိက္ခာရာနံ အဒိန္နတ္တာ။ ကုလပုတ္တော ဟိ ဒိန္နဒာနော ကတာဘိနီဟာရော, န ဒိန္နတ္တာတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရံ ပန ပစ္ဆိမဘဝိကာနံယေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ, အယဉ္စ ပုနပဋိသန္ဓိကော, တသ္မာ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အထ ဘဂဝာ သယံ ပရိယေသိတ္ဝာ ကသ္မာ န ဥပသမ္ပာဒေသီတိ။ ဩကာသာဘာဝတော။ ကုလပုတ္တသ္သ အာယု ပရိက္ခီဏံ, သုဒ္ဓာဝာသိကော အနာဂာမီ မဟာဗ္ရဟ္မာ ကုမ္ဘကာရသာလံ အာဂန္တ္ဝာ နိသိန္နော ဝိယ အဟောသိ။ တသ္မာ သယံ န ပရိယေသိ။

    370.Na kho me, bhante, paripuṇṇaṃ pattacīvaranti kasmā kulaputtassa iddhimayapattacīvaraṃ na nibbattanti. Pubbe aṭṭhannaṃ parikkhārānaṃ adinnattā. Kulaputto hi dinnadāno katābhinīhāro, na dinnattāti na vattabbaṃ. Iddhimayapattacīvaraṃ pana pacchimabhavikānaṃyeva nibbattati, ayañca punapaṭisandhiko, tasmā na nibbattanti. Atha bhagavā sayaṃ pariyesitvā kasmā na upasampādesīti. Okāsābhāvato. Kulaputtassa āyu parikkhīṇaṃ, suddhāvāsiko anāgāmī mahābrahmā kumbhakārasālaṃ āgantvā nisinno viya ahosi. Tasmā sayaṃ na pariyesi.

    ပတ္တစီဝရပရိယေသနံ ပက္ကာမီတိ ကာယ ဝေလာယ ပက္ကာမိ? ဥဋ္ဌိတေ အရုဏေ။ ဘဂဝတော ကိရ ဓမ္မဒေသနာပရိနိဋ္ဌာနဉ္စ အရုဏုဋ္ဌာနဉ္စ ရသ္မိဝိသ္သဇ္ဇနဉ္စ ဧကက္ခဏေ အဟောသိ။ ဘဂဝာ ကိရ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေတ္ဝာဝ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဝိသ္သဇ္ဇိ, သကလကုမ္ဘကာရနိဝေသနံ ဧကပဇ္ဇောတံ အဟောသိ, ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော ဇာလဇာလာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာ ဟုတ္ဝာ ဝိဓာဝန္တိယော သဗ္ဗဒိသာဘာဂေ သုဝဏ္ဏပဋပရိယောနဒ္ဓေ ဝိယ စ နာနာဝဏ္ဏကုသုမရတနဝိသရသမုဇ္ဇလေ ဝိယ စ အကံသု။ ဘဂဝာ ‘‘နဂရဝာသိနော မံ ပသ္သန္တူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ နဂရဝာသိနော ဘဂဝန္တံ ဒိသ္ဝာဝ ‘‘သတ္ထာ ကိရ အာဂတော, ကုမ္ဘကာရသာလာယ ကိရ နိသိန္နော’’တိ အညမညသ္သ အာရောစေတ္ဝာ ရညော အာရောစေသုံ။

    Pattacīvarapariyesanaṃ pakkāmīti kāya velāya pakkāmi? Uṭṭhite aruṇe. Bhagavato kira dhammadesanāpariniṭṭhānañca aruṇuṭṭhānañca rasmivissajjanañca ekakkhaṇe ahosi. Bhagavā kira desanaṃ niṭṭhapetvāva chabbaṇṇarasmiyo vissajji, sakalakumbhakāranivesanaṃ ekapajjotaṃ ahosi, chabbaṇṇarasmiyo jālajālā puñjapuñjā hutvā vidhāvantiyo sabbadisābhāge suvaṇṇapaṭapariyonaddhe viya ca nānāvaṇṇakusumaratanavisarasamujjale viya ca akaṃsu. Bhagavā ‘‘nagaravāsino maṃ passantū’’ti adhiṭṭhāsi. Nagaravāsino bhagavantaṃ disvāva ‘‘satthā kira āgato, kumbhakārasālāya kira nisinno’’ti aññamaññassa ārocetvā rañño ārocesuṃ.

    ရာဇာ အာဂန္တ္ဝာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ, ‘‘ဘန္တေ, ကာယ ဝေလာယ အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ဟိယ္ယော သူရိယတ္ထင္ဂမနဝေလာယ မဟာရာဇာတိ။ ကေန ကမ္မေန ဘဂဝာတိ? တုမ္ဟာကံ သဟာယော ပုက္ကုသာတိ ရာဇာ တုမ္ဟေဟိ ပဟိတံ သာသနံ သုတ္ဝာ နိက္ခမိတ္ဝာ ပဗ္ဗဇိတ္ဝာ မံ ဥဒ္ဒိသ္သ အာဂစ္ဆန္တော သာဝတ္ထိံ အတိက္ကမ္မ ပဉ္စစတ္တာလီသ ယောဇနာနိ အာဂန္တ္ဝာ ဣမံ ကုမ္ဘကာရသာလံ ပဝိသိတ္ဝာ နိသီဒိ, အဟံ တသ္သ သင္ဂဟတ္ထံ အာဂန္တ္ဝာ ဓမ္မကထံ ကထေသိံ, ကုလပုတ္တော တီဏိ ဖလာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိ မဟာရာဇာတိ။ ဣဒာနိ ကဟံ, ဘန္တေတိ? ဥပသမ္ပဒံ ယာစိတ္ဝာ အပရိပုဏ္ဏပတ္တစီဝရတာယ ပတ္တစီဝရပရိယေသနတ္ထံ ဂတော မဟာရာဇာတိ။ ရာဇာ ကုလပုတ္တသ္သ ဂတဒိသာဘာဂေန အဂမာသိ။ ဘဂဝာပိ အာကာသေနာဂန္တ္ဝာ ဇေတဝနဂန္ဓကုဋိမ္ဟိယေဝ ပာတုရဟောသိ။

    Rājā āgantvā satthāraṃ vanditvā, ‘‘bhante, kāya velāya āgatatthā’’ti pucchi. Hiyyo sūriyatthaṅgamanavelāya mahārājāti. Kena kammena bhagavāti? Tumhākaṃ sahāyo pukkusāti rājā tumhehi pahitaṃ sāsanaṃ sutvā nikkhamitvā pabbajitvā maṃ uddissa āgacchanto sāvatthiṃ atikkamma pañcacattālīsa yojanāni āgantvā imaṃ kumbhakārasālaṃ pavisitvā nisīdi, ahaṃ tassa saṅgahatthaṃ āgantvā dhammakathaṃ kathesiṃ, kulaputto tīṇi phalāni paṭivijjhi mahārājāti. Idāni kahaṃ, bhanteti? Upasampadaṃ yācitvā aparipuṇṇapattacīvaratāya pattacīvarapariyesanatthaṃ gato mahārājāti. Rājā kulaputtassa gatadisābhāgena agamāsi. Bhagavāpi ākāsenāgantvā jetavanagandhakuṭimhiyeva pāturahosi.

    ကုလပုတ္တောပိ ပတ္တစီဝရံ ပရိယေသမာနော နေဝ ဗိမ္ဗိသာရရညော န တက္ကသီလကာနံ ဇင္ဃဝာဏိဇာနံ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဧဝံ ကိရသ္သ အဟောသိ – ‘‘န ခော မေ ကုက္ကုဋသ္သ ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ မနာပာမနာပမေဝ ဝိစိနိတ္ဝာ ပတ္တစီဝရံ ပရိယေသိတုံ ယုတ္တံ, မဟန္တံ နဂရံ ဝဇ္ဇိတ္ဝာ ဥဒကတိတ္ထသုသာနသင္ကာရဋ္ဌာနအန္တရဝီထီသု ပရိယေသိသ္သာမီ’’တိ အန္တရဝီထိယံ သင္ကာရကူဋေသု တာဝ ပိလောတိကံ ပရိယေသိတုံ အာရဒ္ဓော။

    Kulaputtopi pattacīvaraṃ pariyesamāno neva bimbisārarañño na takkasīlakānaṃ jaṅghavāṇijānaṃ santikaṃ agamāsi. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘na kho me kukkuṭassa viya tattha tattha manāpāmanāpameva vicinitvā pattacīvaraṃ pariyesituṃ yuttaṃ, mahantaṃ nagaraṃ vajjitvā udakatitthasusānasaṅkāraṭṭhānaantaravīthīsu pariyesissāmī’’ti antaravīthiyaṃ saṅkārakūṭesu tāva pilotikaṃ pariyesituṃ āraddho.

    ဇီဝိတာ ဝောရောပေသီတိ ဧတသ္မိံ သင္ကာရကူဋေ ပိလောတိကံ ဩလောကေန္တံ ဝိဗ္ဘန္တာ တရုဏဝစ္ဆာ ဂာဝီ ဥပဓာဝိတ္ဝာ သိင္ဂေန ဝိဇ္ဈိတ္ဝာ ဃာတေသိ။ ဆာတကဇ္ဈတ္တော ကုလပုတ္တော အာကာသေယေဝ အာယုက္ခယံ ပတ္ဝာ ပတိတော။ သင္ကာရဋ္ဌာနေ အဓောမုခဋ္ဌပိတာ သုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ အဟောသိ, ကာလင္ကတော စ ပန အဝိဟာဗ္ရဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ, နိဗ္ဗတ္တမတ္တောဝ အရဟတ္တံ ပာပုဏိ။ အဝိဟာဗ္ရဟ္မလောကေ ကိရ နိဗ္ဗတ္တမတ္တာဝ သတ္တ ဇနာ အရဟတ္တံ ပာပုဏိံသု။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –

    Jīvitā voropesīti etasmiṃ saṅkārakūṭe pilotikaṃ olokentaṃ vibbhantā taruṇavacchā gāvī upadhāvitvā siṅgena vijjhitvā ghātesi. Chātakajjhatto kulaputto ākāseyeva āyukkhayaṃ patvā patito. Saṅkāraṭṭhāne adhomukhaṭṭhapitā suvaṇṇapaṭimā viya ahosi, kālaṅkato ca pana avihābrahmaloke nibbatti, nibbattamattova arahattaṃ pāpuṇi. Avihābrahmaloke kira nibbattamattāva satta janā arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘အဝိဟံ ဥပပန္နာသေ၊ ဝိမုတ္တာ သတ္တ ဘိက္ခဝော။

    ‘‘Avihaṃ upapannāse, vimuttā satta bhikkhavo;

    ရာဂဒောသပရိက္ခီဏာ၊ တိဏ္ဏာ လောကေ ဝိသတ္တိကံ။

    Rāgadosaparikkhīṇā, tiṇṇā loke visattikaṃ.

    ကေ စ တေ အတရုံ ပင္ကံ၊ မစ္စုဓေယ္ယံ သုဒုတ္တရံ။

    Ke ca te ataruṃ paṅkaṃ, maccudheyyaṃ suduttaraṃ;

    ကေ ဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပစ္စဂုံ။

    Ke hitvā mānusaṃ dehaṃ, dibbayogaṃ upaccaguṃ.

    ဥပကော ပလဂဏ္ဍော စ၊ ပုက္ကုသာတိ စ တေ တယော။

    Upako palagaṇḍo ca, pukkusāti ca te tayo;

    ဘဒ္ဒိယော ခဏ္ဍဒေဝော စ၊ ဗာဟုရဂ္ဂိ စ သိင္ဂိယော။

    Bhaddiyo khaṇḍadevo ca, bāhuraggi ca siṅgiyo;

    တေ ဟိတ္ဝာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပစ္စဂု’’န္တိ။ (သံ. နိ. ၁.၅၀၊ ၁၀၅)။

    Te hitvā mānusaṃ dehaṃ, dibbayogaṃ upaccagu’’nti. (saṃ. ni. 1.50, 105);

    ဗိမ္ဗိသာရောပိ ‘‘မယ္ဟံ သဟာယော မယာ ပေသိတသာသနမတ္တံ ဝာစေတ္ဝာ ဟတ္ထဂတံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ဧတ္တကံ အဒ္ဓာနံ အာဂတော, ဒုက္ကရံ ကတံ ကုလပုတ္တေန, ပဗ္ဗဇိတသက္ကာရေန တံ သက္ကရိသ္သာမီ’’တိ ‘‘ပရိယေသထ မေ သဟာယက’’န္တိ တတ္ထ တတ္ထ ပေသေသိ။ ပေသိတာ တံ အဒ္ဒသံသု သင္ကာရဋ္ဌာနေ ပတိတံ, ဒိသ္ဝာ အာဂမ္မ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ဂန္တ္ဝာ ကုလပုတ္တံ ဒိသ္ဝာ – ‘‘န ဝတ, ဘော, လဘိမ္ဟာ သဟာယကသ္သ သက္ကာရံ ကာတုံ, အနာထော မေ ဇာတော သဟာယကော’’တိ။ ပရိဒေဝိတ္ဝာ ကုလပုတ္တံ မဉ္စကေန ဂဏ္ဟာပေတ္ဝာ ယုတ္တောကာသေ ဌပေတ္ဝာ အနုပသမ္ပန္နသ္သ သက္ကာရံ ကာတုံ ဇာနနာဘာဝေန န္ဟာပကကပ္ပကာဒယော ပက္ကောသာပေတ္ဝာ ကုလပုတ္တံ သီသံ န္ဟာပေတ္ဝာ သုဒ္ဓဝတ္ထာနိ နိဝာသာပေတ္ဝာ ရာဇဝေသေန အလင္ကာရာပေတ္ဝာ သောဝဏ္ဏသိဝိကံ အာရောပေတ္ဝာ သဗ္ဗတာဠာဝစရဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇံ ကရောန္တော နဂရာ နီဟရိတ္ဝာ ဗဟူဟိ ဂန္ဓကဋ္ဌေဟိ မဟာစိတကံ ကာရေတ္ဝာ ကုလပုတ္တသ္သ သရီရကိစ္စံ ကတ္ဝာ ဓာတုယော အာဒာယ စေတိယံ ပတိဋ္ဌပေသိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနမေဝာတိ။

    Bimbisāropi ‘‘mayhaṃ sahāyo mayā pesitasāsanamattaṃ vācetvā hatthagataṃ rajjaṃ pahāya ettakaṃ addhānaṃ āgato, dukkaraṃ kataṃ kulaputtena, pabbajitasakkārena taṃ sakkarissāmī’’ti ‘‘pariyesatha me sahāyaka’’nti tattha tattha pesesi. Pesitā taṃ addasaṃsu saṅkāraṭṭhāne patitaṃ, disvā āgamma rañño ārocesuṃ. Rājā gantvā kulaputtaṃ disvā – ‘‘na vata, bho, labhimhā sahāyakassa sakkāraṃ kātuṃ, anātho me jāto sahāyako’’ti. Paridevitvā kulaputtaṃ mañcakena gaṇhāpetvā yuttokāse ṭhapetvā anupasampannassa sakkāraṃ kātuṃ jānanābhāvena nhāpakakappakādayo pakkosāpetvā kulaputtaṃ sīsaṃ nhāpetvā suddhavatthāni nivāsāpetvā rājavesena alaṅkārāpetvā sovaṇṇasivikaṃ āropetvā sabbatāḷāvacaragandhamālādīhi pūjaṃ karonto nagarā nīharitvā bahūhi gandhakaṭṭhehi mahācitakaṃ kāretvā kulaputtassa sarīrakiccaṃ katvā dhātuyo ādāya cetiyaṃ patiṭṭhapesi. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.

    ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

    Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya

    ဓာတုဝိဘင္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

    Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ၁၁. သစ္စဝိဘင္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 11. Saccavibhaṅgasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၁၀. ဓာတုဝိဘင္ဂသုတ္တံ • 10. Dhātuvibhaṅgasuttaṃ

    ဋီကာ • Tīkā / သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ၁၀. ဓာတုဝိဘင္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact