Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය (ටීකා) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    10. ධාතුවිභඞ්‌ගසුත්‌තවණ්‌ණනා

    10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā

    342. අපරික්‌ඛීණායුකං පුක්‌කුසාතිකුලපුත්‌තං උද්‌දිස්‌ස ගමනන්‌ති කත්‌වා වුත්‌තං ‘‘තුරිතගමනචාරික’’න්‌ති. මම වාසුපගමනෙන තව චිත්‌තස්‌ස අඵාසුකං අනිට්‌ඨං සචෙ නත්‌ථි. සොති පුබ්‌බුපගතො. දින්‌නං දින්‌නමෙව වට්‌ටතීති එකවාරං දින්‌නං දින්‌නමෙව යුත්‌තං, න පුන දාතබ්‌බන්‌ති අධිප්‌පායො. කතං කතමෙවාති සඞ්‌ගහත්‌ථං කතං අනුච්‌ඡවිකකම්‌මං කතමෙව, න තං පුන විපරිවත්‌තෙතබ්‌බන්‌ති අධිප්‌පායො.

    342. Aparikkhīṇāyukaṃ pukkusātikulaputtaṃ uddissa gamananti katvā vuttaṃ ‘‘turitagamanacārika’’nti. Mama vāsupagamanena tava cittassa aphāsukaṃ aniṭṭhaṃ sace natthi. Soti pubbupagato. Dinnaṃ dinnameva vaṭṭatīti ekavāraṃ dinnaṃ dinnameva yuttaṃ, na puna dātabbanti adhippāyo. Kataṃ katamevāti saṅgahatthaṃ kataṃ anucchavikakammaṃ katameva, na taṃ puna viparivattetabbanti adhippāyo.

    පුක්‌කුසාතිම්‌හි උභයථාපි කුලපුත්‌තභාවො පරිපුණ්‌ණො එවාති ආහ – ‘‘ජාතිකුලපුත්‌තොපි ආචාරකුලපුත්‌තොපී’’ති. තත්‍රාති තස්‌මිං තක්‌කසීලතො ආගමනෙ. අඞ්‌කෙ නිපන්‌නදාරකං විය ජනං තොසෙති තුට්‌ඨිං පාපෙති. රතනානි උප්‌පජ්‌ජන්‌ති පබ්‌බතසමුද්‌දාදිසන්‌නිස්‌සිතත්‌තා පච්‌චන්‌තදෙසස්‌ස. දස්‌සනීයන්‌ති දස්‌සනෙනෙව සුඛාවහං. එවරූපන්‌ති දස්‌සනීයං සවනීයඤ්‌ච.

    Pukkusātimhi ubhayathāpi kulaputtabhāvo paripuṇṇo evāti āha – ‘‘jātikulaputtopi ācārakulaputtopī’’ti. Tatrāti tasmiṃ takkasīlato āgamane. Aṅke nipannadārakaṃ viya janaṃ toseti tuṭṭhiṃ pāpeti. Ratanāni uppajjanti pabbatasamuddādisannissitattā paccantadesassa. Dassanīyanti dassaneneva sukhāvahaṃ. Evarūpanti dassanīyaṃ savanīyañca.

    අනග්‌ඝකම්‌බලෙ මහග්‌ඝකම්‌බලෙ. සාරකරණ්‌ඩකෙති චන්‌දනසාරාදිසාරමයකරණ්‌ඩකෙ. ලිඛාපෙත්‌වා උක්‌කිරාපෙත්‌වා. ලාඛාය වට්‌ටාපෙත්‌වාති මුඛං පිදහිත්‌වා ලාඛාපරිකම්‌මං කාරෙත්‌වා.

    Anagghakambale mahagghakambale. Sārakaraṇḍaketi candanasārādisāramayakaraṇḍake. Likhāpetvā ukkirāpetvā. Lākhāya vaṭṭāpetvāti mukhaṃ pidahitvā lākhāparikammaṃ kāretvā.

    අන්‌තො දුස්‌සභණ්‌ඩිකං අත්‌ථීති අඤ්‌ඤාසි නාතිගරුකභාවතො. අනග්‌ඝා අහෙසුන්‌ති වණ්‌ණසම්‌පත්‌තිඵස්‌සසම්‌පත්‌තිපමාණමහත්‌තදුන්‌නිම්‌මාපියතාහි මහග්‌ඝා අහෙසුං, මහාපුඤ්‌ඤො රාජා තස්‌ස අත්‌ථෙවාති අධිප්‌පායො.

    Anto dussabhaṇḍikaṃ atthīti aññāsi nātigarukabhāvato. Anagghā ahesunti vaṇṇasampattiphassasampattipamāṇamahattadunnimmāpiyatāhi mahagghā ahesuṃ, mahāpuñño rājā tassa atthevāti adhippāyo.

    යදි එවං, ‘‘කින්‌නු ඛො පෙසෙමී’’ති කස්‌මා වීමංසං ආපජ්‌ජීති ආහ – ‘‘අපිච ඛො පනා’’තිආදි. සොති බිම්‌බිසාරො රාජා. විචිනිතුං ආරද්‌ධො රතනස්‌ස අනෙකවිධත්‌තා උත්‌තරුත්‌තරිඤ්‌ච පණීතතරාදිභාවතො. සුවණ්‌ණරජතාදීති සුවණ්‌ණරජතපවාළමණිමුත්‌තාවෙළුරියාදි. ඉන්‌ද්‍රියබද්‌ධන්‌ති චක්‌ඛාදිඉන්‌ද්‍රියපටිබද්‌ධං. පදෙසන්‌ති ගුණවසෙන එකදෙසං න පාපුණාති.

    Yadi evaṃ, ‘‘kinnu kho pesemī’’ti kasmā vīmaṃsaṃ āpajjīti āha – ‘‘apica kho panā’’tiādi. Soti bimbisāro rājā. Vicinituṃ āraddho ratanassa anekavidhattā uttaruttariñca paṇītatarādibhāvato. Suvaṇṇarajatādīti suvaṇṇarajatapavāḷamaṇimuttāveḷuriyādi. Indriyabaddhanti cakkhādiindriyapaṭibaddhaṃ. Padesanti guṇavasena ekadesaṃ na pāpuṇāti.

    සාමං සච්‌චානං අභිසම්‌බුද්‌ධතාසාමඤ්‌ඤෙන, ‘‘බුද්‌ධරතනම්‌පි දුවිධ’’න්‌ති වුත්‌තං. බුද්‌ධරතනසමං රතනං නාම නත්‌ථි, යස්‌මා පන ඉමස්‌මිං ලොකෙ පරස්‌මිං වා පන බුද්‌ධෙන සදිසො න විජ්‌ජතීති. පඨමබොධියංයෙව පවත්‌තතීති කත්‌වා වුත්‌තං ‘‘ඝොසොපී’’තිආදි.

    Sāmaṃ saccānaṃ abhisambuddhatāsāmaññena, ‘‘buddharatanampi duvidha’’nti vuttaṃ. Buddharatanasamaṃ ratanaṃ nāma natthi, yasmā pana imasmiṃ loke parasmiṃ vā pana buddhena sadiso na vijjatīti. Paṭhamabodhiyaṃyeva pavattatīti katvā vuttaṃ ‘‘ghosopī’’tiādi.

    රාජා තුට්‌ඨො චින්‌තෙසි, ‘‘තත්‌ථ අවිජ්‌ජමානංයෙව පෙසෙතුං ලද්‌ධ’’න්‌ති. තස්‌මාති යස්‌මා පරිපුණ්‌ණං එකදිවසම්‌පි තස්‌මිං පදෙසෙ බුද්‌ධානං ආවාසපරිග්‌ගහො නත්‌ථි, තස්‌මා. පුබ්‌බදිසාමුඛන්‌ති පුබ්‌බදිසාභිමුඛං සීහපඤ්‌ජරං. තෙනස්‌ස සුවිභූතාලොකතං දස්‌සෙති.

    Rājātuṭṭho cintesi, ‘‘tattha avijjamānaṃyeva pesetuṃ laddha’’nti. Tasmāti yasmā paripuṇṇaṃ ekadivasampi tasmiṃ padese buddhānaṃ āvāsapariggaho natthi, tasmā. Pubbadisāmukhanti pubbadisābhimukhaṃ sīhapañjaraṃ. Tenassa suvibhūtālokataṃ dasseti.

    එවං අනඤ්‌ඤසාධාරණස්‌ස භගවතො ඊදිසො සමුදාගමොති දස්‌සෙතුං, ‘‘එවං දස පාරමියො පූරෙත්‌වා’’තිආදි වුත්‌තං. එවං සම්‌පන්‌නසමුදාගමස්‌ස තදනුරූපා අයං ඵලසම්‌පදාති දස්‌සෙතුං, ‘‘තුසිතභවනතො’’තිආදි වුත්‌තං.

    Evaṃ anaññasādhāraṇassa bhagavato īdiso samudāgamoti dassetuṃ, ‘‘evaṃ dasa pāramiyo pūretvā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ sampannasamudāgamassa tadanurūpā ayaṃ phalasampadāti dassetuṃ, ‘‘tusitabhavanato’’tiādi vuttaṃ.

    අරියධම්‌මො නාම අරියමග්‌ගප්‌පධානො, අරියමග්‌ගො ච සත්‌තතිංසබොධිපක්‌ඛියසඞ්‌ගහො, තෙ ච උද්‌දෙසමත්‌තෙනෙව ගහිතාති ආහ – ‘‘සත්‌තතිංසබොධිපක්‌ඛියෙ එකදෙසෙන ලිඛිත්‌වා’’ති. චූළසීලාදීනි බ්‍රහ්‌මජාලෙ (දී. නි. 1.8-9) ආගතනයෙන වෙදිතබ්‌බානි. ඡද්‌වාරසංවරං සතිසම්‌පජඤ්‌ඤන්‌ති මනච්‌ඡට්‌ඨානං ද්‌වාරානං සංවරණවසෙන සත්‌තට්‌ඨානිකං සතිසම්‌පජඤ්‌ඤං. ද්‌වාදසප්‌පභෙදං චීවරාදිචතුප්‌පච්‌චයසන්‌තොසං. අරඤ්‌ඤරුක්‌ඛමූලාදීනඤ්‌ච විභඞ්‌ගං භාවනානුකූලං සෙනාසනං. ‘‘අභිජ්‌ඣං ලොකෙ පහායා’’තිආදිනා වුත්‌තං නීවරණප්‌පහානං. පරිකම්‌මන්‌ති කසිණාදිපරිකම්‌මං. පාළියං ආගතනයෙන අට්‌ඨතිංස කම්‌මට්‌ඨානානි. විසුද්‌ධිපටිපාටියා යාව ආසවක්‌ඛයා ඉමං පටිපත්‌තිං එකදෙසෙන ලිඛි. සොළසවිධන්‌ති සොළසවිධභාවනාය පයොගං.

    Ariyadhammo nāma ariyamaggappadhāno, ariyamaggo ca sattatiṃsabodhipakkhiyasaṅgaho, te ca uddesamatteneva gahitāti āha – ‘‘sattatiṃsabodhipakkhiye ekadesena likhitvā’’ti. Cūḷasīlādīni brahmajāle (dī. ni. 1.8-9) āgatanayena veditabbāni. Chadvārasaṃvaraṃ satisampajaññanti manacchaṭṭhānaṃ dvārānaṃ saṃvaraṇavasena sattaṭṭhānikaṃ satisampajaññaṃ. Dvādasappabhedaṃ cīvarādicatuppaccayasantosaṃ. Araññarukkhamūlādīnañca vibhaṅgaṃ bhāvanānukūlaṃ senāsanaṃ. ‘‘Abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā vuttaṃ nīvaraṇappahānaṃ. Parikammanti kasiṇādiparikammaṃ. Pāḷiyaṃ āgatanayena aṭṭhatiṃsa kammaṭṭhānāni. Visuddhipaṭipāṭiyā yāva āsavakkhayā imaṃ paṭipattiṃ ekadesena likhi. Soḷasavidhanti soḷasavidhabhāvanāya payogaṃ.

    කිලඤ්‌ජමයෙති නානාවිධභිත්‌තිවිභත්‌තෙ සණ්‌හසුඛුමරතනපරිසිබ්‌බිතෙ කිලඤ්‌ජමයසමුග්‌ගෙ. බහි වත්‌ථෙන වෙඨෙත්‌වාති පඨමං සුඛුමකම්‌බලෙන වෙඨෙත්‌වා පටිපාටියා තෙත්‌තිංසාය සමුග්‌ගෙසු පක්‌ඛිපිත්‌වා තතො බහි සුඛුමවත්‌ථෙන වෙඨෙත්‌වා ඡාදෙත්‌වා. තිණගච්‌ඡපහානසම්‌මජ්‌ජනාදිනා සොධිතමත්‌තකමෙව හොතු, කදලිපුණ්‌ණඝටඨපනධජපටාකුස්‌සාපනාදිඅලඞ්‌කරණෙන මා නිට්‌ඨාපෙථාති අත්‌ථො. රාජානුභාවෙන පටියාදෙථාති මම රාජානුරූපං සජ්‌ජෙථ, අලඞ්‌කරොථාති අත්‌ථො. අන්‌තරභොගිකානන්‌ති අනුයුත්‌තරාජමහාමත්‌තානං. ජවනදූතෙති ඛිප්‌පං ගච්‌ඡන්‌තකදූතපුරිසෙ. තාළෙහි සහ අවචරන්‌තීති තාළාවචරා.

    Kilañjamayeti nānāvidhabhittivibhatte saṇhasukhumaratanaparisibbite kilañjamayasamugge. Bahi vatthena veṭhetvāti paṭhamaṃ sukhumakambalena veṭhetvā paṭipāṭiyā tettiṃsāya samuggesu pakkhipitvā tato bahi sukhumavatthena veṭhetvā chādetvā. Tiṇagacchapahānasammajjanādinā sodhitamattakameva hotu, kadalipuṇṇaghaṭaṭhapanadhajapaṭākussāpanādialaṅkaraṇena mā niṭṭhāpethāti attho. Rājānubhāvena paṭiyādethāti mama rājānurūpaṃ sajjetha, alaṅkarothāti attho. Antarabhogikānanti anuyuttarājamahāmattānaṃ. Javanadūteti khippaṃ gacchantakadūtapurise. Tāḷehi saha avacarantīti tāḷāvacarā.

    රඤ්‌ඤා පණ්‌ණාකාරං උද්‌දිස්‌ස කතපූජාසක්‌කාරස්‌ස අමච්‌චතො සුතත්‌තා පණ්‌ණාකාරං උච්‌චට්‌ඨානෙ ඨපෙත්‌වා සයං නීචාසනෙ නිසින්‌නො. නායං අඤ්‌ඤස්‌ස රතනස්‌ස භවිස්‌සතීති අයං පරිහාරො අඤ්‌ඤස්‌ස මණිමුත්‌තාදිභෙදස්‌ස රතනස්‌ස න භවිස්‌සති මණිමුත්‌තාදීහි අභිසඞ්‌ඛතත්‌තා. බලවසොමනස්‌සං උප්‌පජ්‌ජි චිරතනකාලං බුද්‌ධසාසනෙ භාවිතභාවනතාය වාසිතවාසනතාය ඝටෙ දීපො විය අබ්‌භන්‌තරෙ එව සමුජ්‌ජලමානපරිපක්‌කතිහෙතුකභාවතො.

    Raññā paṇṇākāraṃ uddissa katapūjāsakkārassa amaccato sutattā paṇṇākāraṃ uccaṭṭhāne ṭhapetvā sayaṃ nīcāsane nisinno. Nāyaṃ aññassa ratanassa bhavissatīti ayaṃ parihāro aññassa maṇimuttādibhedassa ratanassa na bhavissati maṇimuttādīhi abhisaṅkhatattā. Balavasomanassaṃuppajji ciratanakālaṃ buddhasāsane bhāvitabhāvanatāya vāsitavāsanatāya ghaṭe dīpo viya abbhantare eva samujjalamānaparipakkatihetukabhāvato.

    ධාරෙමීති ඉච්‌ඡාමි, ගණ්‌හාමීති අත්‌ථො. ද්‌වෙජ්‌ඣවචනන්‌ති ද්‌වෙළ්‌හකභාවො. අන්‌තරං කරොතීති ද්‌වින්‌නං පාදානං අන්‌තරං තං ලෙඛං කරොති, එකෙන පාදෙන අතික්‌කමීති අත්‌ථො. තස්‌සා ගතමග්‌ගෙනාති තාය දෙවියා විවට්‌ටමානාය නාසිතාය ගතමග්‌ගෙන. තං පන ලෙඛන්‌ති පුක්‌කුසාතිනා කතලෙඛං. පණ්‌ණච්‌ඡත්‌තකන්‌ති තාලපත්‌තමුට්‌ඨිං.

    Dhāremīti icchāmi, gaṇhāmīti attho. Dvejjhavacananti dveḷhakabhāvo. Antaraṃ karotīti dvinnaṃ pādānaṃ antaraṃ taṃ lekhaṃ karoti, ekena pādena atikkamīti attho. Tassā gatamaggenāti tāya deviyā vivaṭṭamānāya nāsitāya gatamaggena. Taṃ pana lekhanti pukkusātinā katalekhaṃ. Paṇṇacchattakanti tālapattamuṭṭhiṃ.

    සත්‌ථුගාරවෙනාති සත්‌ථරි උප්‌පන්‌නපසාදපෙමබහුමානසම්‌භවෙන. තදා සත්‌ථාරංයෙව මනසි කත්‌වා තන්‌නින්‌නභාවෙන ගච්‌ඡන්‌තො, ‘‘පුච්‌ඡිස්‌සාමී’’තිපි චිත්‌තං න උප්‌පාදෙසි, ‘‘එත්‌ථ නු ඛො සත්‌ථා වසතී’’ති පරිවිතක්‌කස්‌සෙව අභාවතො; රාජගහං පන පත්‌වා රඤ්‌ඤො පෙසිතසාසනවසෙන තත්‌ථ ච විහාරස්‌ස බහුභාවතො සත්‌ථා කහං වසතීති පුච්‌ඡි. සත්‌ථු එකකස්‌සෙව නික්‌ඛමනං පඤ්‌චචත්‌තාලීස යොජනානි පදසා ගමනඤ්‌ච ධම්‌මපූජාවසෙන කතන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. ධම්‌මපූජාය ච බුද්‌ධානං ආචිණ්‌ණභාවො හෙට්‌ඨා විත්‌ථාරිතොයෙව. බුද්‌ධසොභං පන පටිච්‌ඡාදෙත්‌වා අඤ්‌ඤාතකවෙසෙන තත්‌ථ ගමනං තස්‌ස කුලපුත්‌තස්‌ස විස්‌සත්‌ථවසෙන මග්‌ගදරථපටිපස්‌සම්‌භනත්‌ථං. අප්‌පටිපස්‌සද්‌ධමග්‌ගදරථො හි ධම්‌මදෙසනාය භාජනං න හොතීති. තථාහි වක්‌ඛති, ‘‘නනු ච භගවා’’තිආදි.

    Satthugāravenāti satthari uppannapasādapemabahumānasambhavena. Tadā satthāraṃyeva manasi katvā tanninnabhāvena gacchanto, ‘‘pucchissāmī’’tipi cittaṃ na uppādesi, ‘‘ettha nu kho satthā vasatī’’ti parivitakkasseva abhāvato; rājagahaṃ pana patvā rañño pesitasāsanavasena tattha ca vihārassa bahubhāvato satthā kahaṃ vasatīti pucchi. Satthu ekakasseva nikkhamanaṃ pañcacattālīsa yojanāni padasā gamanañca dhammapūjāvasena katanti daṭṭhabbaṃ. Dhammapūjāya ca buddhānaṃ āciṇṇabhāvo heṭṭhā vitthāritoyeva. Buddhasobhaṃ pana paṭicchādetvā aññātakavesena tattha gamanaṃ tassa kulaputtassa vissatthavasena maggadarathapaṭipassambhanatthaṃ. Appaṭipassaddhamaggadaratho hi dhammadesanāya bhājanaṃ na hotīti. Tathāhi vakkhati, ‘‘nanu ca bhagavā’’tiādi.

    උරුද්‌ධන්‌ති විසාලන්‌ති කෙචි. අතිරෙකතියොජනසතන්‌තිආදිනා අන්‌වයතො බ්‍යතිරෙකතො ච මච්‌ඡෙරවිනයනෙ සබ්‍රහ්‌මචාරීනං ඔවාදදානං. අච්‌චන්‌තසුඛුමාලොතිආදිනා සත්‌ථු ධම්‌මගාරවෙන සද්‌ධිං කුලපුත්‌තස්‌සපි ධම්‌මගාරවං සංසන්‌දති සමෙතීති දස්‌සෙති. තෙන භගවතො කතස්‌ස පච්‌චුග්‌ගමනස්‌ස ඨානගතභාවං විභාවෙන්‌තො අඤ්‌ඤෙසම්‌පි භබ්‌බරූපානං කුලපුත්‌තානං යථාරහං සඞ්‌ගහො කාතබ්‌බොති දස්‌සෙති.

    Uruddhanti visālanti keci. Atirekatiyojanasatantiādinā anvayato byatirekato ca maccheravinayane sabrahmacārīnaṃ ovādadānaṃ. Accantasukhumālotiādinā satthu dhammagāravena saddhiṃ kulaputtassapi dhammagāravaṃ saṃsandati sametīti dasseti. Tena bhagavato katassa paccuggamanassa ṭhānagatabhāvaṃ vibhāvento aññesampi bhabbarūpānaṃ kulaputtānaṃ yathārahaṃ saṅgaho kātabboti dasseti.

    බ්‍රහ්‌මලොකප්‌පමාණන්‌ති උච්‌චභාවෙන. ආනුභාවෙනාති ඉද්‌ධානුභාවෙන යථා සො සොතපථං න උපගච්‌ඡති, එවං වූපසමෙතුං සක්‌කොති. අවිබ්‌භන්‌තන්‌ති විබ්‌භමරහිතං නිල්‌ලොලුප්‌පං. ‘‘භාවනපුංසකං පනෙත’’න්‌ති වත්‌වා තස්‌ස විවරණත්‌ථං, ‘‘පාසාදිකෙන ඉරියාපථෙනා’’ති වුත්‌තං. ඉත්‌ථම්‌භූතලක්‌ඛණෙ එතං කරණවචනං දට්‌ඨබ්‌බං. තෙනාහ ‘‘යථා ඉරියතො’’තිආදි. අමනාපො හොති පස්‌සන්‌තානං. සීහසෙය්‍යාය නිපන්‌නස්‌සපි හි එකච්‌චෙ සරීරාවයවා අධොඛිත්‌තවික්‌ඛිත්‌තා විය දිස්‌සන්‌ති. කටියං ද්‌වින්‌නං ඌරුසන්‌ධීනං ද්‌වින්‌නඤ්‌ච ජාණුසන්‌ධීනං වසෙන චතුසන්‌ධිකපල්‌ලඞ්‌කං. න පතිට්‌ඨාතීති නප්‌පවත්‌තති, ‘‘කංසි ත්‌ව’’න්‌තිආදිනා අපුච්‌ඡිතෙ කථාපවත්‌ති එව න හොති. අප්‌පතිට්‌ඨිතාය කථාය න සඤ්‌ජායතීති තථා පන පුච්‌ඡාවසෙන කථාය අප්‌පවත්‌තිතාය උපරි ධම්‌මකථා න සඤ්‌ජායති න උප්‌පජ්‌ජති. ඉතීති තස්‌මා. කථාපතිට්‌ඨාපනත්‌ථං කථාපවත්‌තනත්‌ථං කථාසමුට්‌ඨාපනත්‌ථං වා පුච්‌ඡි.

    Brahmalokappamāṇanti uccabhāvena. Ānubhāvenāti iddhānubhāvena yathā so sotapathaṃ na upagacchati, evaṃ vūpasametuṃ sakkoti. Avibbhantanti vibbhamarahitaṃ nilloluppaṃ. ‘‘Bhāvanapuṃsakaṃ paneta’’nti vatvā tassa vivaraṇatthaṃ, ‘‘pāsādikena iriyāpathenā’’ti vuttaṃ. Itthambhūtalakkhaṇe etaṃ karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘yathā iriyato’’tiādi. Amanāpohoti passantānaṃ. Sīhaseyyāya nipannassapi hi ekacce sarīrāvayavā adhokhittavikkhittā viya dissanti. Kaṭiyaṃ dvinnaṃ ūrusandhīnaṃ dvinnañca jāṇusandhīnaṃ vasena catusandhikapallaṅkaṃ. Na patiṭṭhātīti nappavattati, ‘‘kaṃsi tva’’ntiādinā apucchite kathāpavatti eva na hoti. Appatiṭṭhitāya kathāya na sañjāyatīti tathā pana pucchāvasena kathāya appavattitāya upari dhammakathā na sañjāyati na uppajjati. Itīti tasmā. Kathāpatiṭṭhāpanatthaṃ kathāpavattanatthaṃ kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ vā pucchi.

    සභාවමෙව කථෙතීති අත්‌තනො භගවතො අදිට්‌ඨපුබ්‌බත්‌තා ‘‘අදිට්‌ඨපුබ්‌බකං කථමහං ජානෙය්‍ය’’න්‌ති සභාවමෙව කෙවලං අත්‌තනො අජ්‌ඣාසයමෙව කථෙති; න පන සදෙවකස්‌ස ලොකස්‌ස සුපාකටං සභාවසිද්‌ධං බුද්‌ධරූපකායසභාවං. අථ වා සභාවමෙව කථෙතීති ‘‘ඉදමෙව’’න්‌ති ජානන්‌තොපි තදා භගවතො රුචියා තථාපවත්‌තමානං රූපකායසභාවමෙව කථෙති අප්‌පවික්‌ඛම්‌භන්‌ති අධිප්‌පායො. තෙනාහ – ‘‘තථා හි න’’න්‌තිආදි, විපස්‌සනාලක්‌ඛණමෙව පටිපදන්‌ති අධිප්‌පායො.

    Sabhāvamevakathetīti attano bhagavato adiṭṭhapubbattā ‘‘adiṭṭhapubbakaṃ kathamahaṃ jāneyya’’nti sabhāvameva kevalaṃ attano ajjhāsayameva katheti; na pana sadevakassa lokassa supākaṭaṃ sabhāvasiddhaṃ buddharūpakāyasabhāvaṃ. Atha vā sabhāvameva kathetīti ‘‘idameva’’nti jānantopi tadā bhagavato ruciyā tathāpavattamānaṃ rūpakāyasabhāvameva katheti appavikkhambhanti adhippāyo. Tenāha – ‘‘tathā hi na’’ntiādi, vipassanālakkhaṇameva paṭipadanti adhippāyo.

    343. ‘‘පුබ්‌බභාගපටිපදං අකථෙත්‌වා’’ති වත්‌වා පුබ්‌බභාගපටිපදාය අකථනෙ කාරණං පුබ්‌බභාගපටිපදඤ්‌ච සරූපතො දස්‌සෙතුං, ‘‘යස්‌ස හී’’තිආදි වුත්‌තං. අපරිසුද්‌ධායපි පුබ්‌බභාගපටිපදාය විපස්‌සනා තථා න කිච්‌චකාරී, පගෙව අවිජ්‌ජමානායාති, ‘‘යස්‌ස හි…පෙ.… අපරිසුද්‌ධා හොති’’ච්‌චෙව වුත්‌තං. පුබ්‌බභාගපටිපදා ච නාම සඞ්‌ඛෙපතො පන්‌නරස චරණධම්‌මාති ආහ – ‘‘සීලසංවරං…පෙ.… ඉමං පුබ්‌බභාගපටිපදං ආචික්‌ඛතී’’ති. යානකිච්‌චං සාධෙති මග්‌ගගමනෙන අකිලන්‌තභාවසාධනත්‌තා. චිරකාලං පරිභාවිතාය පරිපක්‌කගතාය හෙතුසම්‌පදාය උපට්‌ඨාපිතං සාමණෙරසීලම්‌පි පරිපුණ්‌ණං අඛණ්‌ඩාදිභාවප්‌පත්‌තියා, යං පුබ්‌බහෙතුත්‌තා ‘‘සීල’’න්‌ති වුච්‌චති.

    343.‘‘Pubbabhāgapaṭipadaṃ akathetvā’’ti vatvā pubbabhāgapaṭipadāya akathane kāraṇaṃ pubbabhāgapaṭipadañca sarūpato dassetuṃ, ‘‘yassa hī’’tiādi vuttaṃ. Aparisuddhāyapi pubbabhāgapaṭipadāya vipassanā tathā na kiccakārī, pageva avijjamānāyāti, ‘‘yassa hi…pe… aparisuddhā hoti’’cceva vuttaṃ. Pubbabhāgapaṭipadā ca nāma saṅkhepato pannarasa caraṇadhammāti āha – ‘‘sīlasaṃvaraṃ…pe… imaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhatī’’ti. Yānakiccaṃ sādheti maggagamanena akilantabhāvasādhanattā. Cirakālaṃ paribhāvitāya paripakkagatāya hetusampadāya upaṭṭhāpitaṃ sāmaṇerasīlampi paripuṇṇaṃ akhaṇḍādibhāvappattiyā, yaṃ pubbahetuttā ‘‘sīla’’nti vuccati.

    ධාතුයො පරමත්‌ථතො විජ්‌ජමානා, පඤ්‌ඤත්‌තිමත්‌ථො පුරිසො අවිජ්‌ජමානො. අථ කස්‌මා භගවා අරහත්‌තස්‌ස පදට්‌ඨානභූතං විපස්‌සනං කථෙන්‌තො ‘‘ඡධාතුරො’’ති අවිජ්‌ජමානප්‌පධානං දෙසනං ආරභීති ආහ – ‘‘භගවා හී’’තිආදි. කත්‌ථචි ‘‘තෙවිජ්‌ජො ඡළභිඤ්‌ඤො’’තිආදීසු විජ්‌ජමානෙන අවිජ්‌ජමානං දස්‌සෙති. කත්‌ථචි – ‘‘ඉත්‌ථිරූපං, භික්‌ඛවෙ, පුරිසස්‌ස චිත්‌තං පරියාදාය තිට්‌ඨතී’’තිආදීසු (අ. නි. 1.1) අවිජ්‌ජමානෙන විජ්‌ජමානං දස්‌සෙති. කත්‌ථචි ‘‘චක්‌ඛුවිඤ්‌ඤාණං සොතවිඤ්‌ඤාණ’’න්‌තිආදීසු (විභ. 121) විජ්‌ජමානෙන විජ්‌ජමානං දස්‌සෙති. කත්‌ථචි – ‘‘ඛත්‌තියකුමාරො බ්‍රාහ්‌මණකඤ්‌ඤාය සද්‌ධිං සංවාසං කප්‌පෙතී’’තිආදීසු (දී. නි. 1.275) අවිජ්‌ජමානෙන අවිජ්‌ජමානං දස්‌සෙති. ඉධ පන විජ්‌ජමානෙන අවිජ්‌ජමානං දස්‌සෙති. ‘‘ඡධාතුරො’’ති හි සමාසත්‌ථො අවිජ්‌ජමානො පුග්‌ගලවිසයත්‌තා, තස්‌ස පදස්‌ස අවයවත්‌ථො පන අප්‌පධානත්‌ථො විජ්‌ජමානො, සො සද්‌දක්‌කමෙන අප්‌පධානොපි අත්‌ථක්‌කමෙන පධානොති ආහ – ‘‘විජ්‌ජමානෙන අවිජ්‌ජමානං දස්‌සෙන්‌තො’’ති. පුග්‌ගලාධිට්‌ඨානායෙත්‌ථ දෙසනාය කාරණං දස්‌සෙතුං, ‘‘සචෙ හී’’තිආදි වුත්‌තං. උපට්‌ඨාපෙය්‍යාති – ‘‘ධාතුයො’’ඉච්‌චෙව කුලපුත්‌තස්‌ස චිත්‌තං නිවෙසෙය්‍ය තථා සඤ්‌ජානෙය්‍ය, එවං ධම්‌මං දෙසෙය්‍යාති අත්‌ථො. සන්‌දෙහං කරෙය්‍යාති අසති පුරිසෙ කො කරොති? කො පටිසංවෙදෙති, ධාතුයො එවාති කිං නු ඛො ඉදං, කථං නු ඛො ඉදන්‌ති සංසයං උප්‌පාදෙය්‍ය? සම්‌මොහං ආපජ්‌ජෙය්‍යාති චතුරඞ්‌ගසමන්‌නාගතෙ අන්‌ධකාරෙ වත්‌තමානං විය දෙසියමානෙ අත්‌ථෙ සම්‌මොහං ආපජ්‌ජෙය්‍ය . තථාභූතො ච දෙසනාය අභාජනභූතත්‌තා දෙසනං සම්‌පටිච්‌ඡිතුං න සක්‌කුණෙය්‍ය. එවමාහාති එවං ‘‘ඡධාතුරො’’ති ආහ.

    Dhātuyo paramatthato vijjamānā, paññattimattho puriso avijjamāno. Atha kasmā bhagavā arahattassa padaṭṭhānabhūtaṃ vipassanaṃ kathento ‘‘chadhāturo’’ti avijjamānappadhānaṃ desanaṃ ārabhīti āha – ‘‘bhagavā hī’’tiādi. Katthaci ‘‘tevijjo chaḷabhiñño’’tiādīsu vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’tiādīsu (a. ni. 1.1) avijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci ‘‘cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇa’’ntiādīsu (vibha. 121) vijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘khattiyakumāro brāhmaṇakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetī’’tiādīsu (dī. ni. 1.275) avijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Idha pana vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. ‘‘Chadhāturo’’ti hi samāsattho avijjamāno puggalavisayattā, tassa padassa avayavattho pana appadhānattho vijjamāno, so saddakkamena appadhānopi atthakkamena padhānoti āha – ‘‘vijjamānena avijjamānaṃ dassento’’ti. Puggalādhiṭṭhānāyettha desanāya kāraṇaṃ dassetuṃ, ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ. Upaṭṭhāpeyyāti – ‘‘dhātuyo’’icceva kulaputtassa cittaṃ niveseyya tathā sañjāneyya, evaṃ dhammaṃ deseyyāti attho. Sandehaṃ kareyyāti asati purise ko karoti? Ko paṭisaṃvedeti, dhātuyo evāti kiṃ nu kho idaṃ, kathaṃ nu kho idanti saṃsayaṃ uppādeyya? Sammohaṃ āpajjeyyāti caturaṅgasamannāgate andhakāre vattamānaṃ viya desiyamāne atthe sammohaṃ āpajjeyya . Tathābhūto ca desanāya abhājanabhūtattā desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkuṇeyya. Evamāhāti evaṃ ‘‘chadhāturo’’ti āha.

    යං ත්‌වං පුරිසොති සඤ්‌ජානාසීති යං රූපාරූපධම්‌මසමූහං පබන්‌ධවසෙන පවත්‌තමානං අධිට්‌ඨානවිසෙසවිසිට්‌ඨං – ‘‘පුරිසො සත්‌තො ඉත්‌ථී’’තිආදිනා ත්‌වං සඤ්‌ජානාසි, සො ඡධාතුරො. සන්‌තෙසුපි ඡධාතුවිනිමුත්‌තෙසු ධාත්‌වන්‌තරෙසු සුඛාවග්‌ගහණත්‌ථං තථා වුත්‌තං තග්‌ගහණෙනෙව ච තෙසං ගහෙතබ්‌බතො, ස්‌වායමත්‌ථො හෙට්‌ඨා දස්‌සිතො එව. සෙසපදෙසූති ‘‘ඡඵස්‌සායතනො’’තිආදිපදෙසුපි. චත්‌තාරි අධිට්‌ඨානානි චතස්‌සො පතිට්‌ඨා එතස්‌සාති චතුරාධිට්‌ඨානො, අධිතිට්‌ඨති පතිට්‌ඨහති එතෙනාති අධිට්‌ඨානං, යෙසු පතිට්‌ඨාය උත්‌තමත්‌ථං අරහත්‌තං අධිගච්‌ඡති, තෙසං පඤ්‌ඤාදීනං එතං අධිවචනං. තෙනාහ ‘‘ස්‌වායං භික්‌ඛූ’’තිආදි. එත්‌තොති වට්‌ටතො. විවට්‌ටිත්‌වාති විනිවට්‌ටිත්‌වා අපසක්‌කිත්‌වා. එත්‌තොති වා එතෙහි ඡධාතුආදීහි. එත්‌ථ හි නිවිට්‌ඨස්‌ස ආයත්‌තස්‌ස උත්‌තමාය සිද්‌ධියා අසම්‌භවොති. පතිට්‌ඨිතන්‌ති අරියමග්‌ගාධිගමවසෙන සුප්‌පතිට්‌ඨිතං. එවඤ්‌හි සබ්‌බසො පටිපක්‌ඛසමුච්‌ඡින්‌දනෙන තත්‌ථ පතිට්‌ඨිතො හොති. මඤ්‌ඤස්‌සවා නප්‌පවත්‌තන්‌තීති ඡහිපි ද්‌වාරෙහි පවත්‌තමානසොතාය මග්‌ගෙන විසොසිතාය සබ්‌බසො විගතාය සබ්‌බසො විච්‌ඡෙදප්‌පත්‌තියා න සන්‌දන්‌ති. තෙනාහ ‘‘නප්‌පවත්‌තන්‌තී’’ති. යස්‌මා මානෙ සබ්‌බසො සමුච්‌ඡින්‌නෙ අසමුච්‌ඡින්‌නො අනුපසන්‌තො කිලෙසො නාම නත්‌ථි, තස්‌මා ආහ – ‘‘මුනි සන්‌තොති වුච්‌චතී’’ති රාගග්‌ගිආදීනං නිබ්‌බානෙන නිබ්‌බුතො.

    Yaṃ tvaṃ purisoti sañjānāsīti yaṃ rūpārūpadhammasamūhaṃ pabandhavasena pavattamānaṃ adhiṭṭhānavisesavisiṭṭhaṃ – ‘‘puriso satto itthī’’tiādinā tvaṃ sañjānāsi, so chadhāturo. Santesupi chadhātuvinimuttesu dhātvantaresu sukhāvaggahaṇatthaṃ tathā vuttaṃ taggahaṇeneva ca tesaṃ gahetabbato, svāyamattho heṭṭhā dassito eva. Sesapadesūti ‘‘chaphassāyatano’’tiādipadesupi. Cattāri adhiṭṭhānāni catasso patiṭṭhā etassāti caturādhiṭṭhāno, adhitiṭṭhati patiṭṭhahati etenāti adhiṭṭhānaṃ, yesu patiṭṭhāya uttamatthaṃ arahattaṃ adhigacchati, tesaṃ paññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tenāha ‘‘svāyaṃ bhikkhū’’tiādi. Ettoti vaṭṭato. Vivaṭṭitvāti vinivaṭṭitvā apasakkitvā. Ettoti vā etehi chadhātuādīhi. Ettha hi niviṭṭhassa āyattassa uttamāya siddhiyā asambhavoti. Patiṭṭhitanti ariyamaggādhigamavasena suppatiṭṭhitaṃ. Evañhi sabbaso paṭipakkhasamucchindanena tattha patiṭṭhito hoti. Maññassavā nappavattantīti chahipi dvārehi pavattamānasotāya maggena visositāya sabbaso vigatāya sabbaso vicchedappattiyā na sandanti. Tenāha ‘‘nappavattantī’’ti. Yasmā māne sabbaso samucchinne asamucchinno anupasanto kileso nāma natthi, tasmā āha – ‘‘muni santoti vuccatī’’ti rāgaggiādīnaṃ nibbānena nibbuto.

    පඤ්‌ඤං නප්‌පමජ්‌ජෙය්‍යාති, ‘‘දිවසං චඞ්‌කමෙන නිසජ්‌ජාය ආවරණීයෙහි ධම්‌මෙහි චිත්‌තං පරිසොධෙතී’’තිආදිනයප්‌පවත්‌තාය (ම. නි. 1.423; 2.24; 3.75; සං. නි. 4.120; අ. නි. 3.15; විභ. 519; මහානි. 161) අප්‌පමාදප්‌පටිපත්‌තියා සමාධිවිපස්‌සනාපඤ්‌ඤං නප්‌පමජ්‌ජෙය්‍ය. එතෙන පුබ්‌බභාගියං සමථවිපස්‌සනාභාවනමාහ. සච්‌චමනුරක්‌ඛෙය්‍යාති සච්‌චානුරක්‌ඛනාපදෙසෙන සීලවිසොධනමාහ; සච්‌චෙ ඨිතො සමාදින්‌නසීලං අවිකොපෙත්‌වා පරිපූරෙන්‌තො සමාධිසංවත්‌තනියතං කරොති. තෙනාහ ‘‘වචීසච්‌චං රක්‌ඛෙය්‍යා’’ති. කිලෙසපරිච්‌චාගං බ්‍රූහෙය්‍යාති තදඞ්‌ගාදිවසෙන කිලෙසානං පරිච්‌චජනවිධිං වඩ්‌ඪෙය්‍ය. කිලෙසවූපසමනං සික්‌ඛෙය්‍යාති යථා තෙ කිලෙසා තදඞ්‌ගාදිවසෙන පරිච්‌චත්‌තා යථාසමුදාචාරප්‌පවත්‌තියා සන්‌තානෙ පරිළාහං න ජනෙන්‌ති; එවං කිලෙසානං වූපසමනවිධිං සික්‌ඛෙය්‍ය පඤ්‌ඤාධිට්‌ඨානාදීනන්‌ති ලොකුත්‌තරානං පඤ්‌ඤාධිට්‌ඨානාදීනං. අධිගමත්‌ථායාති පටිලාභත්‌ථාය.

    Paññaṃ nappamajjeyyāti, ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’tiādinayappavattāya (ma. ni. 1.423; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 3.15; vibha. 519; mahāni. 161) appamādappaṭipattiyā samādhivipassanāpaññaṃ nappamajjeyya. Etena pubbabhāgiyaṃ samathavipassanābhāvanamāha. Saccamanurakkheyyāti saccānurakkhanāpadesena sīlavisodhanamāha; sacce ṭhito samādinnasīlaṃ avikopetvā paripūrento samādhisaṃvattaniyataṃ karoti. Tenāha ‘‘vacīsaccaṃ rakkheyyā’’ti. Kilesapariccāgaṃ brūheyyāti tadaṅgādivasena kilesānaṃ pariccajanavidhiṃ vaḍḍheyya. Kilesavūpasamanaṃ sikkheyyāti yathā te kilesā tadaṅgādivasena pariccattā yathāsamudācārappavattiyā santāne pariḷāhaṃ na janenti; evaṃ kilesānaṃ vūpasamanavidhiṃ sikkheyya paññādhiṭṭhānādīnanti lokuttarānaṃ paññādhiṭṭhānādīnaṃ. Adhigamatthāyāti paṭilābhatthāya.

    347. පුබ්‌බෙ වුත්‌තානන්‌ති, ‘‘චතුරාධිට්‌ඨානො, යත්‌ථ ඨිතං මඤ්‌ඤස්‌සවා නප්‌පවත්‌තන්‌තී’’ති (ම. නි. 3.343) එවං පුබ්‌බෙ වුත්‌තානං.

    347.Pubbevuttānanti, ‘‘caturādhiṭṭhāno, yattha ṭhitaṃ maññassavā nappavattantī’’ti (ma. ni. 3.343) evaṃ pubbe vuttānaṃ.

    348. වත්‌තබ්‌බං භවෙය්‍යාති නිද්‌දෙසවසෙන වත්‌තබ්‌බං භවෙය්‍ය. ආදීහීති එවමාදීහි. කිච්‌චං නත්‌ථි කිච්‌චාභාවතො. උප්‌පටිපාටිධාතුකන්‌ති අයථානුපුබ්‌බිකං. යථාධම්‌මවසෙනෙවාති දෙසෙතබ්‌බධම්‌මානං යථාසභාවෙනෙව. සප්‌පායං ධුතඞ්‌ගන්‌ති අත්‌තනො කිලෙසනිග්‌ගණ්‌හනයොග්‌ගං ධුතඞ්‌ගං. චිත්‌තරුචිතන්‌ති අත්‌තනො චිත්‌තපකතියා ආචරියෙහි විරොචෙතබ්‌බං, චරියානුකූලන්‌ති අත්‌ථො. හත්‌ථිපදොපමසුත්‌තාදීසූති ආදි-සද්‌දෙන විසුද්‌ධිමග්‌ගධාතුවිභඞ්‌ගාදිං සඞ්‌ගණ්‌හාති.

    348.Vattabbaṃ bhaveyyāti niddesavasena vattabbaṃ bhaveyya. Ādīhīti evamādīhi. Kiccaṃ natthi kiccābhāvato. Uppaṭipāṭidhātukanti ayathānupubbikaṃ. Yathādhammavasenevāti desetabbadhammānaṃ yathāsabhāveneva. Sappāyaṃ dhutaṅganti attano kilesaniggaṇhanayoggaṃ dhutaṅgaṃ. Cittarucitanti attano cittapakatiyā ācariyehi virocetabbaṃ, cariyānukūlanti attho. Hatthipadopamasuttādīsūti ādi-saddena visuddhimaggadhātuvibhaṅgādiṃ saṅgaṇhāti.

    354. අයම්‌පෙත්‌ථාති පි-සද්‌දො සම්‌පිණ්‌ඩනත්‌ථො. තෙන ‘‘අථාපරං උපෙක්‌ඛායෙව අවසිස්‌සතී’’ති උපරිදෙසනං සම්‌පිණ්‌ඩෙති. සොපි හි පාටියෙක්‌කො අනුසන්‌ධීති. නනු චායං යථාඋද්‌දිට්‌ඨාය විඤ්‌ඤාණධාතුයා නිද්‌දෙසොපි භවිස්‌සතීති යථානුසන්‌ධිනයො විජ්‌ජතීති? න, විඤ්‌ඤාණධාතුනිද්‌දෙසනයෙන දෙසනාය අප්‌පවත්‌තත්‌තා තෙනාහ ‘‘හෙට්‌ඨතො’’තිආදි. යං වා පනාතිආදිනා පන දෙසනාය සානුසන්‌ධිතං විභාවෙති. න හි බුද්‌ධා භගවන්‌තො අනනුසන්‌ධිකං දෙසනං දෙසෙන්‌ති. ආගමනීයවිපස්‌සනාවසෙනාති යස්‌සා පුබ්‌බෙ පවත්‌තත්‌තා ආගමනීයට්‌ඨානෙ ඨිතා විපස්‌සනා, තස්‌සා වසෙන. කම්‌මකාරකවිඤ්‌ඤාණන්‌ති ‘‘නෙතං මම නෙසොහමස්‌මි, න මෙසො අත්‌තා’’ති එවං විපස්‌සනාකිච්‌චකාරකං විපස්‌සනාසහිතං විඤ්‌ඤාණං. විඤ්‌ඤාණධාතුවසෙනාති යථාඋද්‌දිට්‌ඨාය විඤ්‌ඤාණධාතුයා භාජනවසෙන. සත්‌ථු කථනත්‌ථායාති සත්‌ථාරා උද්‌දෙසමෙව කත්‌වා ඨපිතත්‌තා නිද්‌දෙසවසෙන කථනත්‌ථාය. අකථිතභාවො එව හිස්‌ස අවසිට්‌ඨතා කථනත්‌ථාය පටිවිජ්‌ඣනත්‌ථාය ච. පටිපක්‌ඛවිගමෙන තස්‌ස චිත්‌තස්‌ස පරිසුද්‌ධතාති ආහ ‘‘නිරුපක්‌කිලෙස’’න්‌ති. උපක්‌කිලෙසානං පන පහීනභාවතො පරියොදාතං. සමුදයවසෙන උදයදස්‌සනත්‌ථඤ්‌චෙව පච්‌චයනිරොධවසෙන අත්‌ථඞ්‌ගමදස්‌සනත්‌ථඤ්‌ච. කාරණභාවෙන සුඛාය වෙදනාය හිතන්‌ති සුඛවෙදනියං. තෙනාහ ‘‘සුඛවෙදනාය පච්‌චයභූත’’න්‌ති.

    354.Ayampetthāti pi-saddo sampiṇḍanattho. Tena ‘‘athāparaṃ upekkhāyeva avasissatī’’ti uparidesanaṃ sampiṇḍeti. Sopi hi pāṭiyekko anusandhīti. Nanu cāyaṃ yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā niddesopi bhavissatīti yathānusandhinayo vijjatīti? Na, viññāṇadhātuniddesanayena desanāya appavattattā tenāha ‘‘heṭṭhato’’tiādi. Yaṃ vā panātiādinā pana desanāya sānusandhitaṃ vibhāveti. Na hi buddhā bhagavanto ananusandhikaṃ desanaṃ desenti. Āgamanīyavipassanāvasenāti yassā pubbe pavattattā āgamanīyaṭṭhāne ṭhitā vipassanā, tassā vasena. Kammakārakaviññāṇanti ‘‘netaṃ mama nesohamasmi, na meso attā’’ti evaṃ vipassanākiccakārakaṃ vipassanāsahitaṃ viññāṇaṃ. Viññāṇadhātuvasenāti yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā bhājanavasena. Satthu kathanatthāyāti satthārā uddesameva katvā ṭhapitattā niddesavasena kathanatthāya. Akathitabhāvo eva hissa avasiṭṭhatā kathanatthāya paṭivijjhanatthāya ca. Paṭipakkhavigamena tassa cittassa parisuddhatāti āha ‘‘nirupakkilesa’’nti. Upakkilesānaṃ pana pahīnabhāvato pariyodātaṃ. Samudayavasena udayadassanatthañceva paccayanirodhavasena atthaṅgamadassanatthañca. Kāraṇabhāvena sukhāya vedanāya hitanti sukhavedaniyaṃ. Tenāha ‘‘sukhavedanāya paccayabhūta’’nti.

    360. රූපකම්‌මට්‌ඨානම්‌පි චතුධාතුවවත්‌ථානවසෙන, අරූපකම්‌මට්‌ඨානම්‌පි සුඛදුක්‌ඛවෙදනාමුඛෙන පගුණං ජාතං.

    360.Rūpakammaṭṭhānampi catudhātuvavatthānavasena, arūpakammaṭṭhānampi sukhadukkhavedanāmukhena paguṇaṃ jātaṃ.

    සත්‌ථු කථනත්‌ථංයෙව අවසිස්‌සතීති, ‘‘කුලපුත්‌තස්‌ස පටිවිජ්‌ඣනත්‌ථ’’න්‌ති වුත්‌තමෙවත්‌ථං නිසෙධෙති, තස්‌මා වුත්‌තමෙවත්‌ථං සමත්‌ථෙතුං, ‘‘ඉමස්‌මිං හී’’තිආදි වුත්‌තං. කුලපුත්‌තස්‌ස රූපාවචරජ්‌ඣානෙති කුලපුත්‌තෙන අධිගතරූපාවචරජ්‌ඣානෙ. තෙනාහ – ‘‘භික්‌ඛු පගුණං තව ඉදං රූපාවචරචතුත්‌ථජ්‌ඣාන’’න්‌ති. යං කිඤ්‌චි සුවණ්‌ණතාපනයොග්‍යං අඞ්‌ගාරභාජනං ඉධ ‘‘උක්‌කා’’ති අධිප්‌පෙතන්‌ති ආහ ‘‘අඞ්‌ගාරකපල්‌ල’’න්‌ති. සජ්‌ජෙය්‍යාති යථා තත්‌ථ පක්‌ඛිත්‌තසුවණ්‌ණඤ්‌ච තප්‌පති, එවං පටියාදියෙය්‍ය. නීහටදොසන්‌ති විගතීභූතකාළකං. අපනීතකසාවන්‌ති අපගතසුඛුමකාළකං.

    Satthu kathanatthaṃyeva avasissatīti, ‘‘kulaputtassa paṭivijjhanattha’’nti vuttamevatthaṃ nisedheti, tasmā vuttamevatthaṃ samatthetuṃ, ‘‘imasmiṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Kulaputtassa rūpāvacarajjhāneti kulaputtena adhigatarūpāvacarajjhāne. Tenāha – ‘‘bhikkhu paguṇaṃ tava idaṃ rūpāvacaracatutthajjhāna’’nti. Yaṃ kiñci suvaṇṇatāpanayogyaṃ aṅgārabhājanaṃ idha ‘‘ukkā’’ti adhippetanti āha ‘‘aṅgārakapalla’’nti. Sajjeyyāti yathā tattha pakkhittasuvaṇṇañca tappati, evaṃ paṭiyādiyeyya. Nīhaṭadosanti vigatībhūtakāḷakaṃ. Apanītakasāvanti apagatasukhumakāḷakaṃ.

    අරියමග්‌ගෙ පතිට්‌ඨාපෙතුකාමෙන නාම සබ්‌බස්‌මිම්‌පි ලොකියධම්‌මෙ විරජ්‌ජනත්‌ථාය ධම්‌මො කථෙතබ්‌බොති අධිප්‌පායෙන, ‘‘කස්‌මා පනා’’තිආදිනා චොදනා කතා. විනෙය්‍යදමනකුසලෙන භගවතා වෙනෙය්‍යජ්‌ඣාසයවසෙන තාව චතුත්‌ථජ්‌ඣානුපෙක්‌ඛාය වණ්‌ණො කථිතොති තස්‌ස පරිහාරං වදන්‌තො, ‘‘කුලපුත්‌තස්‌සා’’තිආදිමාහ.

    Ariyamagge patiṭṭhāpetukāmena nāma sabbasmimpi lokiyadhamme virajjanatthāya dhammo kathetabboti adhippāyena, ‘‘kasmā panā’’tiādinā codanā katā. Vineyyadamanakusalena bhagavatā veneyyajjhāsayavasena tāva catutthajjhānupekkhāya vaṇṇo kathitoti tassa parihāraṃ vadanto, ‘‘kulaputtassā’’tiādimāha.

    361. තදනුධම්‌මන්‌ති තස්‌ස අරූපාවචරස්‌ස කුසලස්‌ස අනුරූපධම්‌මං, යාය පටිපදාය තස්‌ස අධිගමො හොති, තස්‌ස පුබ්‌බභාගපටිපදන්‌ති අත්‌ථො. තෙනාහ ‘‘රූපාවචරජ්‌ඣාන’’න්‌ති. තග්‌ගහණාති තස්‌ස ගහණෙන තස්‌සා පටිපත්‌තියා පටිපජ්‌ජමානෙන. ඉතො උත්‌තරින්‌ති ‘‘විඤ්‌ඤාණඤ්‌චායතන’’න්‌තිආදීසු.

    361.Tadanudhammanti tassa arūpāvacarassa kusalassa anurūpadhammaṃ, yāya paṭipadāya tassa adhigamo hoti, tassa pubbabhāgapaṭipadanti attho. Tenāha ‘‘rūpāvacarajjhāna’’nti. Taggahaṇāti tassa gahaṇena tassā paṭipattiyā paṭipajjamānena. Ito uttarinti ‘‘viññāṇañcāyatana’’ntiādīsu.

    362. තස්‌සෙවාති අරූපාවචරජ්‌ඣානස්‌ස. එතං පන සවිපාකං අරූපාවචරජ්‌ඣානං සමෙච්‌ච සම්‌භුය්‍ය පච්‌චයෙහි කතත්‌තා සඞ්‌ඛතං. පකප්‌පිතන්‌ති පච්‌චයවසෙන සවිහිතං. ආයූහිතන්‌ති සම්‌පිණ්‌ඩිතං. කරොන්‌තෙන කරීයතීති පටිපජ්‌ජනකෙන පටිපජ්‌ජීයති සඞ්‌ඛරීයති. නිබ්‌බානං විය න නිච්‌චං න සස්‌සතං. අථ ඛො ඛණෙ ඛණෙ භිජ්‌ජනසභාවතාය තාවකාලිකං. තතො එව චවනාදිසභාවන්‌ති සබ්‌බමෙතං රූපාවචරධම්‌මෙසු ආදීනවවිභාවනං. දුක්‌ඛෙ පතිට්‌ඨිතන්‌ති සඞ්‌ඛාරදුක්‌ඛෙ පතිට්‌ඨිතං. අතාණන්‌ති චවනසභාවාදිතාය තාණරහිතං. අලෙණන්‌ති තතො අරක්‌ඛත්‌තා ලීයනට්‌ඨානරහිතං. අසරණන්‌ති අප්‌පටිසරණං. අසරණීභූතන්‌ති සබ්‌බකාලම්‌පි අප්‌පටිසරණං.

    362.Tassevāti arūpāvacarajjhānassa. Etaṃ pana savipākaṃ arūpāvacarajjhānaṃ samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhataṃ. Pakappitanti paccayavasena savihitaṃ. Āyūhitanti sampiṇḍitaṃ. Karontena karīyatīti paṭipajjanakena paṭipajjīyati saṅkharīyati. Nibbānaṃ viya na niccaṃ na sassataṃ. Atha kho khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvatāya tāvakālikaṃ. Tato eva cavanādisabhāvanti sabbametaṃ rūpāvacaradhammesu ādīnavavibhāvanaṃ. Dukkhe patiṭṭhitanti saṅkhāradukkhe patiṭṭhitaṃ. Atāṇanti cavanasabhāvāditāya tāṇarahitaṃ. Aleṇanti tato arakkhattā līyanaṭṭhānarahitaṃ. Asaraṇanti appaṭisaraṇaṃ. Asaraṇībhūtanti sabbakālampi appaṭisaraṇaṃ.

    සමත්‌තපත්‌තවිසෙ ඛන්‌ධාදීසු ගහිතෙ දුත්‌තිකිච්‌ඡා සියාති, ‘‘ඛන්‌ධං වා සීසං වා ගහෙතුං අදත්‌වා’’ති වුත්‌තං. එවමෙවාති එත්‌ථායං උපමාසංසන්‌දනා – ඡෙකො භිසක්‌කො විය සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධො. විසවිකාරො විය කිලෙසදුක්‌ඛානුබන්‌ධො, භිසක්‌කස්‌ස විසං ඨානතො චාවෙත්‌වා උපරි ආරොපනං විය භගවතො දෙසනානුභාවෙන කුලපුත්‌තස්‌ස කාමභවෙ නිකන්‌තිං පරියාදාය අරූපජ්‌ඣානෙ භවනං. භිසක්‌කස්‌ස විසං ඔතාරෙත්‌වා පථවියං පාතනං විය කුලපුත්‌තස්‌ස ඔරම්‌භාගියකිලෙසදුක්‌ඛාපනයනං.

    Samattapattavise khandhādīsu gahite duttikicchā siyāti, ‘‘khandhaṃ vā sīsaṃ vā gahetuṃ adatvā’’ti vuttaṃ. Evamevāti etthāyaṃ upamāsaṃsandanā – cheko bhisakko viya sammāsambuddho. Visavikāro viya kilesadukkhānubandho, bhisakkassa visaṃ ṭhānato cāvetvā upari āropanaṃ viya bhagavato desanānubhāvena kulaputtassa kāmabhave nikantiṃ pariyādāya arūpajjhāne bhavanaṃ. Bhisakkassa visaṃ otāretvā pathaviyaṃ pātanaṃ viya kulaputtassa orambhāgiyakilesadukkhāpanayanaṃ.

    අසම්‌පත්‌තස්‌සාති අරූපාවචරජ්‌ඣානං අනධිගතස්‌ස. අප්‌පටිලද්‌ධස්‌සෙවාති තස්‌ස වෙවචනං. සබ්‌බමෙතන්‌ති ‘‘අනිච්‌චං අධුව’’න්‌තිආදිනා විත්‌ථාරතො වුත්‌තං සබ්‌බමෙතං ආදීනවං. එකපදෙනෙව ‘‘සඞ්‌ඛතමෙත’’න්‌ති කථෙසි සඞ්‌ඛතපදෙනෙව තස්‌ස අත්‌ථස්‌ස අනවසෙසතො පරියාදින්‌නත්‌තා.

    Asampattassāti arūpāvacarajjhānaṃ anadhigatassa. Appaṭiladdhassevāti tassa vevacanaṃ. Sabbametanti ‘‘aniccaṃ adhuva’’ntiādinā vitthārato vuttaṃ sabbametaṃ ādīnavaṃ. Ekapadeneva ‘‘saṅkhatameta’’nti kathesi saṅkhatapadeneva tassa atthassa anavasesato pariyādinnattā.

    නායූහතීති භවකාරණචෙතනාවසෙන බ්‍යාපාරං න සමූහෙති න සම්‌පිණ්‌ඩෙති. තෙනාහ – ‘‘න රාසිං කරොතී’’ති. අභිසඞ්‌ඛරණං නාම චෙතනාබ්‍යාපාරොති ආහ – ‘‘න අභිසඤ්‌චෙතයතී’’ති. තං පන ඵලුප්‌පාදනසමත්‌ථතාය ඵලෙන කප්‌පනන්‌ති ආහ ‘‘න කප්‌පෙතී’’ති. සචෙ අභිසඞ්‌ඛාරචෙතනා උළාරා, ඵලමහත්‌තසඞ්‌ඛාතාය වුඩ්‌ඪියා හොති, අනුළාරා ච අවුඩ්‌ඪියාති ආහ – ‘‘වුඩ්‌ඪියා වා පරිහානියා වා’’ති. බුද්‌ධවිසයෙ ඨත්‌වාති භගවා අත්‌තනො බුද්‌ධසුබුද්‌ධතාය සීහසමානවුත්‌තිතාය ච දෙසනං උක්‌කංසතො සාවකෙහි පත්‌තබ්‌බං විසෙසං අනවසෙසෙන්‌තො තථා වදති, න සාවකවිසයං අතික්‌කමිත්‌වා අත්‌තනො බුද්‌ධවිසයමෙව දෙසෙන්‌තො. තෙනාහ – ‘‘අරහත්‌තනිකූටං ගණ්‌හී’’ති. යදි කුලපුත්‌තො අත්‌තනො…පෙ.… පටිවිජ්‌ඣි, අථ කස්‌මා භගවා දෙසනාය අරහත්‌තනිකූටං ගණ්‌හීති ආහ ‘‘යථා නාමා’’තිආදි.

    Nāyūhatīti bhavakāraṇacetanāvasena byāpāraṃ na samūheti na sampiṇḍeti. Tenāha – ‘‘na rāsiṃ karotī’’ti. Abhisaṅkharaṇaṃ nāma cetanābyāpāroti āha – ‘‘na abhisañcetayatī’’ti. Taṃ pana phaluppādanasamatthatāya phalena kappananti āha ‘‘na kappetī’’ti. Sace abhisaṅkhāracetanā uḷārā, phalamahattasaṅkhātāya vuḍḍhiyā hoti, anuḷārā ca avuḍḍhiyāti āha – ‘‘vuḍḍhiyā vā parihāniyā vā’’ti. Buddhavisaye ṭhatvāti bhagavā attano buddhasubuddhatāya sīhasamānavuttitāya ca desanaṃ ukkaṃsato sāvakehi pattabbaṃ visesaṃ anavasesento tathā vadati, na sāvakavisayaṃ atikkamitvā attano buddhavisayameva desento. Tenāha – ‘‘arahattanikūṭaṃ gaṇhī’’ti. Yadi kulaputto attano…pe… paṭivijjhi, atha kasmā bhagavā desanāya arahattanikūṭaṃ gaṇhīti āha ‘‘yathā nāmā’’tiādi.

    ඉතො පුබ්‌බෙති ඉතො අනාගාමිඵලාධිගමතො උත්‌තරි උපරි. අස්‌සාති කුලපුත්‌තස්‌ස. කථෙන්‌තස්‌ස භගවතො ධම්‌මෙ නෙව කඞ්‌ඛා න විමති පඨමමග්‌ගෙනෙව කඞ්‌ඛාය සමුච්‌ඡින්‌නත්‌තා. එකච්‌චෙසු ඨානෙසූති තථා විනෙය්‍යඨානෙසු. තථා හි අයම්‌පි කුලපුත්‌තො අනාගාමිඵලං පත්‌වා භගවන්‌තං සඤ්‌ජානි. තෙන වුත්‌තං ‘‘යතො අනෙනා’’තිආදි.

    Ito pubbeti ito anāgāmiphalādhigamato uttari upari. Assāti kulaputtassa. Kathentassa bhagavato dhamme neva kaṅkhā na vimati paṭhamamaggeneva kaṅkhāya samucchinnattā. Ekaccesu ṭhānesūti tathā vineyyaṭhānesu. Tathā hi ayampi kulaputto anāgāmiphalaṃ patvā bhagavantaṃ sañjāni. Tena vuttaṃ ‘‘yato anenā’’tiādi.

    363. අනජ්‌ඣොසිතාති අනජ්‌ඣොසනීයාති අයමත්‌ථොති ආහ – ‘‘ගිලිත්‌වා පරිනිට්‌ඨාපෙත්‌වා ගහෙතුං න යුත්‌තා’’ති.

    363.Anajjhositāti anajjhosanīyāti ayamatthoti āha – ‘‘gilitvā pariniṭṭhāpetvā gahetuṃ na yuttā’’ti.

    364. රාගොව අනුසයො රාගානුසයො, සො ච පච්‌චයසමවායෙ උප්‌පජ්‌ජනාරහොති වත්‌තබ්‌බතං ලභතීති වුත්‌තං – ‘‘සුඛවෙදනං ආරබ්‌භ රාගානුසයො උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යා’’ති. න පන තස්‌ස උප්‌පාදනං අත්‌ථි ඛණත්‌තයසමායොගාසම්‌භවතො. එස නයො සෙසෙසුපි. ඉතරන්‌ති අදුක්‌ඛමසුඛවෙදනං. විසංයුත්‌තොති කෙනචි සඤ්‌ඤොජනෙන අසංයුත්‌තතාය එව නියතවිප්‌පයුත්‌තො. කායස්‌ස කොටි පරමො අන්‌තො එතස්‌සාති කායකොටිකං. දුතියපදෙති ‘‘ජීවිතපරියන්‌තික’’න්‌ති ඉමස්‌මිං පදෙ. විසෙවනස්‌සාති උපාදානස්‌ස. සීතීභවිස්‌සන්‌තීති පදස්‌ස ‘‘නිරුජ්‌ඣිස්‌සන්‌තී’’ති අත්‌ථො වුත්‌තො, කථං පන වෙදයිතානං ද්‌වාදසසු ආයතනෙසු නිරුජ්‌ඣනං සීතිභාවප්‌පත්‌තීති චොදනං සන්‌ධායාහ – ‘‘කිලෙසා හී’’තිආදි. සමුදයපඤ්‌හෙනාති මහාසතිපට්‌ඨානෙ (දී. නි. 2.400; ම. නි. 1.133) සමුදයසච්‌චනිරොධපඤ්‌හෙන. නනු සබ්‌බසො කිලෙසපරිළාහවිගමෙ සීතිභාවො නාම වෙදනානිරොධමත්‌තෙන අධිප්‌පෙතො; තෙන ඉධ වෙදයිතානි වුත්‌තානි, න කිලෙසාති වෙදයිතානං අච්‌චන්‌තනිරොධසඞ්‌ඛාතො සීතිභාවොපි කිලෙසසමුච්‌ඡෙදෙනෙවාති ආහ ‘‘වෙදයිතානිපී’’තිආදි.

    364. Rāgova anusayo rāgānusayo, so ca paccayasamavāye uppajjanārahoti vattabbataṃ labhatīti vuttaṃ – ‘‘sukhavedanaṃ ārabbha rāgānusayo uppajjeyyā’’ti. Na pana tassa uppādanaṃ atthi khaṇattayasamāyogāsambhavato. Esa nayo sesesupi. Itaranti adukkhamasukhavedanaṃ. Visaṃyuttoti kenaci saññojanena asaṃyuttatāya eva niyatavippayutto. Kāyassa koṭi paramo anto etassāti kāyakoṭikaṃ. Dutiyapadeti ‘‘jīvitapariyantika’’nti imasmiṃ pade. Visevanassāti upādānassa. Sītībhavissantīti padassa ‘‘nirujjhissantī’’ti attho vutto, kathaṃ pana vedayitānaṃ dvādasasu āyatanesu nirujjhanaṃ sītibhāvappattīti codanaṃ sandhāyāha – ‘‘kilesā hī’’tiādi. Samudayapañhenāti mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133) samudayasaccanirodhapañhena. Nanu sabbaso kilesapariḷāhavigame sītibhāvo nāma vedanānirodhamattena adhippeto; tena idha vedayitāni vuttāni, na kilesāti vedayitānaṃ accantanirodhasaṅkhāto sītibhāvopi kilesasamucchedenevāti āha ‘‘vedayitānipī’’tiādi.

    365. ඉදං ඔපම්‌මසංසන්‌දනන්‌ති එත්‌ථ සඤ්‌ඤොජනා දීපසිඛා විය, අධිට්‌ඨානකපල්‌ලිකා විය වෙදනාය නිස්‌සයභූතා චත්‌තාරො ඛන්‌ධා, තෙලං විය කිලෙසා, වට්‌ටි විය කම්‌මවට්‌ටං, උපහරණකපුරිසො විය වට්‌ටගාමී පුථුජ්‌ජනො, තස්‌ස සීසච්‌ඡෙදකපුරිසො විය අරහත්‌තමග්‌ගො සන්‌තානස්‌ස සමුච්‌ඡෙදකරණතො, අනාහාරාය දීපසිඛාය නිබ්‌බායනං විය කම්‌මකිලෙසානං අනන්‌තරපච්‌චයතො අනාහාරාය වෙදනාය අනුපාදිසෙසවසෙන නිබ්‌බායනං.

    365.Idaṃopammasaṃsandananti ettha saññojanā dīpasikhā viya, adhiṭṭhānakapallikā viya vedanāya nissayabhūtā cattāro khandhā, telaṃ viya kilesā, vaṭṭi viya kammavaṭṭaṃ, upaharaṇakapuriso viya vaṭṭagāmī puthujjano, tassa sīsacchedakapuriso viya arahattamaggo santānassa samucchedakaraṇato, anāhārāya dīpasikhāya nibbāyanaṃ viya kammakilesānaṃ anantarapaccayato anāhārāya vedanāya anupādisesavasena nibbāyanaṃ.

    ආදිම්‌හි සමාධිවිපස්‌සනාපඤ්‌ඤාහීති පුබ්‌බභාගපටිපදාභූතා තයා පගුණසමාධිතො අරහත්‌තස්‌ස පදට්‌ඨානභූතවිපස්‌සනාපඤ්‌ඤාතො ච. උත්‌තරිතරාති විසිට්‌ඨතරා. එවං සමන්‌නාගතොති එත්‌ථ එවං-සද්‌දො ඉදංසද්‌දත්‌ථවචනොති ආහ – ‘‘ඉමිනා උත්‌තමෙන අරහත්‌තඵලපඤ්‌ඤාධිට්‌ඨානෙනා’’ති. සබ්‌බං වට්‌ටදුක්‌ඛං ඛෙපෙතීති සබ්‌බදුක්‌ඛක්‌ඛයො, අග්‌ගමග්‌ගො, තංපරියාපන්‌නතාය තත්‌ථ ඤාණන්‌ති ආහ – ‘‘සබ්‌බදුක්‌ඛක්‌ඛයෙ ඤාණං නාම අරහත්‌තමග්‌ගෙ ඤාණ’’න්‌ති. අරහත්‌තඵලෙ ඤාණං අධිප්‌පෙතං වුත්‌තනයෙන සබ්‌බදුක්‌ඛක්‌ඛයෙ සන්‌තෙ තන්‌නිමිත්‌තං වා උප්‌පන්‌නඤාණන්‌ති කත්‌වා. තස්‌සාති, ‘‘එවං සමන්‌නාගතො භික්‌ඛු ඉමිනා පරමෙන පඤ්‌ඤාධිට්‌ඨානෙන සමන්‌නාගතො හොතී’’ති වුත්‌තභික්‌ඛුනො.

    Ādimhi samādhivipassanāpaññāhīti pubbabhāgapaṭipadābhūtā tayā paguṇasamādhito arahattassa padaṭṭhānabhūtavipassanāpaññāto ca. Uttaritarāti visiṭṭhatarā. Evaṃ samannāgatoti ettha evaṃ-saddo idaṃsaddatthavacanoti āha – ‘‘iminā uttamena arahattaphalapaññādhiṭṭhānenā’’ti. Sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ khepetīti sabbadukkhakkhayo, aggamaggo, taṃpariyāpannatāya tattha ñāṇanti āha – ‘‘sabbadukkhakkhaye ñāṇaṃ nāma arahattamagge ñāṇa’’nti. Arahattaphale ñāṇaṃ adhippetaṃ vuttanayena sabbadukkhakkhaye sante tannimittaṃ vā uppannañāṇanti katvā. Tassāti, ‘‘evaṃ samannāgato bhikkhu iminā paramena paññādhiṭṭhānena samannāgato hotī’’ti vuttabhikkhuno.

    366. හීති යස්‌මා. විමුත්‌තීති අරහත්‌තඵලවිමුත්‌ති, තස්‌මා සබ්‌බදුක්‌ඛක්‌ඛයෙ ඤාණන්‌ති අරහත්‌තඵලඤාණං අධිප්‌පෙතං. සච්‌චන්‌ති පරමත්‌ථසච්‌චං නිබ්‌බානං, න මග්‌ගසච්‌චං. කාමං අරහත්‌තඵලවිමුත්‌ති පටිපක්‌ඛෙහි අකොපනීයතාය අකුප්‌පා, ‘‘සච්‌චෙ ඨිතා’’ති පන වචනතො, ‘‘අකුප්‌පාරම්‌මණකරණෙන අකුප්‌පාති වුත්‌තා’’ති ආහ. විතථන්‌ති නට්‌ඨං, ජරාය මරණෙන ච විපරිණාමෙතබ්‌බතාය යාදිසං උප්‌පාදාවත්‌ථාය ජාතං, තතො අඤ්‌ඤාදිසන්‌ති අත්‌ථො. තථා හි තං ජරාමරණෙහි පරිමුසිතබ්‌බරූපතාය ‘‘මුසා’’ති වුත්‌තං. තෙනාහ – ‘‘මොසධම්‌මන්‌ති නස්‌සනසභාව’’න්‌ති. තං අවිතථන්‌ති තං වුත්‌තනයෙන අවිතථං නාම, තං සභාවො සබ්‌බකාලං තෙනෙව ලබ්‌භනතො. සමථවිපස්‌සනාවසෙන වචීසච්‌චතොති සමථවිපස්‌සනාවසෙන යං විසුද්‌ධිමත්‌තං වචීසච්‌චං, තතො. දුක්‌ඛසච්‌චසමුදයසච්‌චෙහි තච්‌ඡවිපල්‌ලාසභූතසභාවෙහි. ඉති නෙසං යථාසකං සභාවෙන අවිතථභාවෙ අමොසධම්‌මතාය තෙහිපි අවිතථභාවා පරමත්‌ථසච්‌චං නිබ්‌බානමෙව උත්‌තරිතරං. තස්‌මාති නිබ්‌බානස්‌සෙව උත්‌තරිතරභාවතො.

    366.ti yasmā. Vimuttīti arahattaphalavimutti, tasmā sabbadukkhakkhaye ñāṇanti arahattaphalañāṇaṃ adhippetaṃ. Saccanti paramatthasaccaṃ nibbānaṃ, na maggasaccaṃ. Kāmaṃ arahattaphalavimutti paṭipakkhehi akopanīyatāya akuppā, ‘‘sacce ṭhitā’’ti pana vacanato, ‘‘akuppārammaṇakaraṇena akuppāti vuttā’’ti āha. Vitathanti naṭṭhaṃ, jarāya maraṇena ca vipariṇāmetabbatāya yādisaṃ uppādāvatthāya jātaṃ, tato aññādisanti attho. Tathā hi taṃ jarāmaraṇehi parimusitabbarūpatāya ‘‘musā’’ti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘mosadhammanti nassanasabhāva’’nti. Taṃ avitathanti taṃ vuttanayena avitathaṃ nāma, taṃ sabhāvo sabbakālaṃ teneva labbhanato. Samathavipassanāvasena vacīsaccatoti samathavipassanāvasena yaṃ visuddhimattaṃ vacīsaccaṃ, tato. Dukkhasaccasamudayasaccehi tacchavipallāsabhūtasabhāvehi. Iti nesaṃ yathāsakaṃ sabhāvena avitathabhāve amosadhammatāya tehipi avitathabhāvā paramatthasaccaṃ nibbānameva uttaritaraṃ. Tasmāti nibbānasseva uttaritarabhāvato.

    367. උපධීයති එත්‌ථ දුක්‌ඛන්‌ති උපධී, ඛන්‌ධා කාමගුණා ච. උපදහන්‌ති දුක්‌ඛන්‌ති උපධී, කිලෙසාභිසඞ්‌ඛාරා. පරිපූරා ගහිතා පරාමට්‌ඨාති පරියත්‌තභාවෙන තණ්‌හාය ගහිතා දිට්‌ඨියා පරාමට්‌ඨා. සමථවිපස්‌සනාවසෙන කිලෙසපරිච්‌චාගතොති වික්‌ඛම්‌භනවසෙන තදඞ්‌ගප්‌පහානවසෙන ච කිලෙසානං පරිච්‌චජනතො. උත්‌තරිතරො විසිට්‌ඨතරස්‌ස පහානප්‌පකාරස්‌ස අභාවතො.

    367. Upadhīyati ettha dukkhanti upadhī, khandhā kāmaguṇā ca. Upadahanti dukkhanti upadhī, kilesābhisaṅkhārā. Paripūrā gahitā parāmaṭṭhāti pariyattabhāvena taṇhāya gahitā diṭṭhiyā parāmaṭṭhā. Samathavipassanāvasena kilesapariccāgatoti vikkhambhanavasena tadaṅgappahānavasena ca kilesānaṃ pariccajanato. Uttaritaro visiṭṭhatarassa pahānappakārassa abhāvato.

    368. ආඝාතකරණවසෙනාති චෙතසිකාඝාතස්‌ස උප්‌පජ්‌ජනවසෙන. බ්‍යාපජ්‌ජනවසෙනාති චිත්‌තස්‌ස විපත්‌තිභාවවසෙන. සම්‌පදුස්‌සනවසෙනාති සබ්‌බසො දුස්‌සනවසෙන. තීහි පදෙහි යදි අරහත්‌තමග්‌ගෙන කිලෙසානං පරිච්‌චාගො චාගාධිට්‌ඨානං, අරහත්‌තමග්‌ගෙනෙව නෙසං වූපසමො උපසමාධිට්‌ඨානං හොතීති දස්‌සෙති. එත්‌ථ විසෙසෙන පරිච්‌චාගො සම්‌පජහනං අනුප්‌පත්‌තිධම්‌මතාපාදනං චාගො, තථා පන පරිච්‌චාගෙන යො සො නෙසං තදා වූපසන්‌තතාය අභාවො, අයං උපසමොති අයමෙතෙසං විසෙසො.

    368.Āghātakaraṇavasenāti cetasikāghātassa uppajjanavasena. Byāpajjanavasenāti cittassa vipattibhāvavasena. Sampadussanavasenāti sabbaso dussanavasena. Tīhi padehi yadi arahattamaggena kilesānaṃ pariccāgo cāgādhiṭṭhānaṃ, arahattamaggeneva nesaṃ vūpasamo upasamādhiṭṭhānaṃ hotīti dasseti. Ettha visesena pariccāgo sampajahanaṃ anuppattidhammatāpādanaṃ cāgo, tathā pana pariccāgena yo so nesaṃ tadā vūpasantatāya abhāvo, ayaṃ upasamoti ayametesaṃ viseso.

    369. මඤ්‌ඤිතන්‌ති මඤ්‌ඤනා, ‘‘එතං මමා’’තිආදිනා කප්‌පනාති අත්‌ථො. අවිජ්‌ජාවිබන්‌ධනතණ්‌හාගාහාදීනං සාධාරණභාවතො අයමහන්‌ති එත්‌ථ අහන්‌ති දිට්‌ඨිමඤ්‌ඤනාදස්‌සනං, සා පන දිට්‌ඨි මානමඤ්‌ඤනාය අත්‌තනියගාහවසෙන හොතීති ස්‌වෙව ‘‘අය’’න්‌ති ඉමිනා ගහිතොති ආහ – ‘‘අයමහන්‌ති එකං තණ්‌හාමඤ්‌ඤිතමෙව වට්‌ටතී’’ති. ආබාධට්‌ඨෙනාති පටිපීළනට්‌ඨෙන. මඤ්‌ඤනාවසෙන හි සත්‌තානං තථා හොති. අන්‌තොදොසට්‌ඨෙනාති අබ්‌භන්‌තරදුට්‌ඨභාවෙන. මඤ්‌ඤනාදූසිතත්‌තා හි සත්‌තානං අත්‌තභාවො දුක්‌ඛතාමූලායත්‌තො, කිලෙසාසුචිපග්‌ඝරණතො උප්‌පාදනිරොධභඞ්‌ගෙහි උද්‌ධමුද්‌ධං පක්‌කපභින්‌නො හොතීති ඵලූපචාරෙන ‘‘මඤ්‌ඤිතං ගණ්‌ඩො’’ති වුත්‌තො. අනුපවිට්‌ඨට්‌ඨෙනාති අනුපවිසිත්‌වා හදයමාහච්‌ච අධිට්‌ඨානෙන. මඤ්‌ඤිතඤ්‌හි පීළාජනනතො අන්‌තොතුදනතො දුරුද්‌ධරණතො සල්‌ලං. ඛීණාසවමුනි සබ්‌බසො කිලෙසානං සන්‌තත්‌තා, තතො එව පරිළාහානං පරිනිබ්‌බුතත්‌තා වූපසන්‌තත්‌තා සන්‌තො උපසන්‌තො නිබ්‌බුතොති වුච්‌චති. යත්‌ථ ඨිතන්‌ති යස්‌මිං අසෙක්‌ඛභූමියං ඨිතං. යදි භගවා අත්‌තනො දෙසනාඤාණානුරූපං දෙසනං පවත්‌තාපෙය්‍ය, මහාපථවිං පත්‌ථරන්‌තස්‌ස විය, ආකාසං පසාරෙන්‌තස්‌ස විය, අනන්‌තාපරිමෙය්‍යලොකධාතුයො පටිච්‌ච තෙසං ඨිතාකාරං අනුප්‌පූරං විචිනන්‌තස්‌ස විය දෙසනා පරියොසානං න ගච්‌ඡෙය්‍ය. යස්‌මා පනස්‌ස විනෙය්‍යජ්‌ඣාසයානුරූපමෙව දෙසනා පවත්‌ති, න තතො පරං අණුමත්‌තම්‌පි වඩ්‌ඪති. තස්‌මා වුත්‌තං – ‘‘සබ්‌බාපි ධම්‌මදෙසනා සංඛිත්‌තාව, විත්‌ථාරදෙසනා නාම නත්‌ථී’’ති. නනු සත්‌තපකරණදෙසනා විත්‌ථාරකථාති? න සාපි විත්‌ථාරකථාති ආහ – ‘‘සමන්‌තපට්‌ඨානකථාපි සංඛිත්‌තායෙවා’’ති. සන්‌නිපතිතදෙවපරිසාය අජ්‌ඣාසයානුරූපමෙව හි තස්‌සාපි පවත්‌ති, න සත්‌ථුදෙසනාඤාණානුරූපන්‌ති. යථානුසන්‌ධිං පාපෙසි යථාඋද්‌දිට්‌ඨෙ අනුපුබ්‌බෙන අනවසෙසතො විභජනවසෙන දෙසනාය නිට්‌ඨාපිතත්‌තා. විපඤ්‌චිතඤ්‌ඤූ…පෙ.… කථෙසි නාතිසඞ්‌ඛෙපවිත්‌ථාරවසෙන දෙසිතත්‌තා.

    369.Maññitanti maññanā, ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā kappanāti attho. Avijjāvibandhanataṇhāgāhādīnaṃ sādhāraṇabhāvato ayamahanti ettha ahanti diṭṭhimaññanādassanaṃ, sā pana diṭṭhi mānamaññanāya attaniyagāhavasena hotīti sveva ‘‘aya’’nti iminā gahitoti āha – ‘‘ayamahanti ekaṃ taṇhāmaññitameva vaṭṭatī’’ti. Ābādhaṭṭhenāti paṭipīḷanaṭṭhena. Maññanāvasena hi sattānaṃ tathā hoti. Antodosaṭṭhenāti abbhantaraduṭṭhabhāvena. Maññanādūsitattā hi sattānaṃ attabhāvo dukkhatāmūlāyatto, kilesāsucipaggharaṇato uppādanirodhabhaṅgehi uddhamuddhaṃ pakkapabhinno hotīti phalūpacārena ‘‘maññitaṃ gaṇḍo’’ti vutto. Anupaviṭṭhaṭṭhenāti anupavisitvā hadayamāhacca adhiṭṭhānena. Maññitañhi pīḷājananato antotudanato duruddharaṇato sallaṃ. Khīṇāsavamuni sabbaso kilesānaṃ santattā, tato eva pariḷāhānaṃ parinibbutattā vūpasantattā santo upasanto nibbutoti vuccati. Yattha ṭhitanti yasmiṃ asekkhabhūmiyaṃ ṭhitaṃ. Yadi bhagavā attano desanāñāṇānurūpaṃ desanaṃ pavattāpeyya, mahāpathaviṃ pattharantassa viya, ākāsaṃ pasārentassa viya, anantāparimeyyalokadhātuyo paṭicca tesaṃ ṭhitākāraṃ anuppūraṃ vicinantassa viya desanā pariyosānaṃ na gaccheyya. Yasmā panassa vineyyajjhāsayānurūpameva desanā pavatti, na tato paraṃ aṇumattampi vaḍḍhati. Tasmā vuttaṃ – ‘‘sabbāpi dhammadesanā saṃkhittāva, vitthāradesanā nāma natthī’’ti. Nanu sattapakaraṇadesanā vitthārakathāti? Na sāpi vitthārakathāti āha – ‘‘samantapaṭṭhānakathāpi saṃkhittāyevā’’ti. Sannipatitadevaparisāya ajjhāsayānurūpameva hi tassāpi pavatti, na satthudesanāñāṇānurūpanti. Yathānusandhiṃpāpesi yathāuddiṭṭhe anupubbena anavasesato vibhajanavasena desanāya niṭṭhāpitattā. Vipañcitaññū…pe… kathesi nātisaṅkhepavitthāravasena desitattā.

    370. අට්‌ඨන්‌නං පරික්‌ඛාරානන්‌ති නයිදමනවසෙසපරියාදානං, ලක්‌ඛණවචනං පනෙතං, අඤ්‌ඤතරස්‌සාති වචනසෙසො. තථා හි, ‘‘මය්‌හං ඉද්‌ධිමයපරික්‌ඛාරලාභාය පච්‌චයො හොතූ’’ති පත්‌ථනං පට්‌ඨපෙත්‌වා පත්‌තචීවරං, පත්‌තං, චීවරමෙව වා දින්‌නෙ චරිමභවෙ ඉද්‌ධිමයපරික්‌ඛාරො නිබ්‌බත්‌තතීති වදන්‌ති. අදින්‌නත්‌තාති කෙචිවාදො, තෙනාහ ‘‘කුලපුත්‌තො’’තිආදි. ඔකාසාභාවතොති උපසම්‌පදාලක්‌ඛණස්‌ස අසම්‌භවතො. තෙනාහ – ‘‘කුලපුත්‌තස්‌ස ආයුපරික්‌ඛීණ’’න්‌ති. උදකතිත්‌ථ…පෙ.… ආරද්‌ධො පරමප්‌පිච්‌ඡභාවතො.

    370.Aṭṭhannaṃ parikkhārānanti nayidamanavasesapariyādānaṃ, lakkhaṇavacanaṃ panetaṃ, aññatarassāti vacanaseso. Tathā hi, ‘‘mayhaṃ iddhimayaparikkhāralābhāya paccayo hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapetvā pattacīvaraṃ, pattaṃ, cīvarameva vā dinne carimabhave iddhimayaparikkhāro nibbattatīti vadanti. Adinnattāti kecivādo, tenāha ‘‘kulaputto’’tiādi. Okāsābhāvatoti upasampadālakkhaṇassa asambhavato. Tenāha – ‘‘kulaputtassa āyuparikkhīṇa’’nti. Udakatittha…pe… āraddho paramappicchabhāvato.

    විබ්‌භන්‌තාති භන්‌තචිත්‌තා. සිඞ්‌ගෙන විජ්‌ඣිත්‌වා ඝාතෙසි පුරිමජාතිබද්‌ධාඝාතතායාති වදන්‌ති.

    Vibbhantāti bhantacittā. Siṅgena vijjhitvā ghātesi purimajātibaddhāghātatāyāti vadanti.

    මානුසං යොගන්‌ති මනුස්‌සත්‌තභාවං. අත්‌තභාවො හි යුජ්‌ජති කම්‌මකිලෙසෙහීති ‘‘යොගො’’ති වුච්‌චති. උපච්‌චගුන්‌ති උපගච්‌ඡිංසු. උපකොතිආදි තෙසං නාමානි.

    Mānusaṃ yoganti manussattabhāvaṃ. Attabhāvo hi yujjati kammakilesehīti ‘‘yogo’’ti vuccati. Upaccagunti upagacchiṃsu. Upakotiādi tesaṃ nāmāni.

    ගන්‌ධකට්‌ඨෙහීති චන්‌දනාගරුසළලදෙවදාරුආදීහි ගන්‌ධදාරූහි. සෙසං සුවිඤ්‌ඤෙය්‍යමෙව.

    Gandhakaṭṭhehīti candanāgarusaḷaladevadāruādīhi gandhadārūhi. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ධාතුවිභඞ්‌ගසුත්‌තවණ්‌ණනාය ලීනත්‌ථප්‌පකාසනා සමත්‌තා.

    Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / මජ්‌ඣිමනිකාය • Majjhimanikāya / 10. ධාතුවිභඞ්‌ගසුත්‌තං • 10. Dhātuvibhaṅgasuttaṃ

    අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / මජ්‌ඣිමනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / 10. ධාතුවිභඞ්‌ගසුත්‌තවණ්‌ණනා • 10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact