Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / മജ്ഝിമനികായ (ടീകാ) • Majjhimanikāya (ṭīkā)

    ൧൦. ധാതുവിഭങ്ഗസുത്തവണ്ണനാ

    10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā

    ൩൪൨. അപരിക്ഖീണായുകം പുക്കുസാതികുലപുത്തം ഉദ്ദിസ്സ ഗമനന്തി കത്വാ വുത്തം ‘‘തുരിതഗമനചാരിക’’ന്തി. മമ വാസുപഗമനേന തവ ചിത്തസ്സ അഫാസുകം അനിട്ഠം സചേ നത്ഥി. സോതി പുബ്ബുപഗതോ. ദിന്നം ദിന്നമേവ വട്ടതീതി ഏകവാരം ദിന്നം ദിന്നമേവ യുത്തം, ന പുന ദാതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ. കതം കതമേവാതി സങ്ഗഹത്ഥം കതം അനുച്ഛവികകമ്മം കതമേവ, ന തം പുന വിപരിവത്തേതബ്ബന്തി അധിപ്പായോ.

    342. Aparikkhīṇāyukaṃ pukkusātikulaputtaṃ uddissa gamananti katvā vuttaṃ ‘‘turitagamanacārika’’nti. Mama vāsupagamanena tava cittassa aphāsukaṃ aniṭṭhaṃ sace natthi. Soti pubbupagato. Dinnaṃ dinnameva vaṭṭatīti ekavāraṃ dinnaṃ dinnameva yuttaṃ, na puna dātabbanti adhippāyo. Kataṃ katamevāti saṅgahatthaṃ kataṃ anucchavikakammaṃ katameva, na taṃ puna viparivattetabbanti adhippāyo.

    പുക്കുസാതിമ്ഹി ഉഭയഥാപി കുലപുത്തഭാവോ പരിപുണ്ണോ ഏവാതി ആഹ – ‘‘ജാതികുലപുത്തോപി ആചാരകുലപുത്തോപീ’’തി. തത്രാതി തസ്മിം തക്കസീലതോ ആഗമനേ. അങ്കേ നിപന്നദാരകം വിയ ജനം തോസേതി തുട്ഠിം പാപേതി. രതനാനി ഉപ്പജ്ജന്തി പബ്ബതസമുദ്ദാദിസന്നിസ്സിതത്താ പച്ചന്തദേസസ്സ. ദസ്സനീയന്തി ദസ്സനേനേവ സുഖാവഹം. ഏവരൂപന്തി ദസ്സനീയം സവനീയഞ്ച.

    Pukkusātimhi ubhayathāpi kulaputtabhāvo paripuṇṇo evāti āha – ‘‘jātikulaputtopi ācārakulaputtopī’’ti. Tatrāti tasmiṃ takkasīlato āgamane. Aṅke nipannadārakaṃ viya janaṃ toseti tuṭṭhiṃ pāpeti. Ratanāni uppajjanti pabbatasamuddādisannissitattā paccantadesassa. Dassanīyanti dassaneneva sukhāvahaṃ. Evarūpanti dassanīyaṃ savanīyañca.

    അനഗ്ഘകമ്ബലേ മഹഗ്ഘകമ്ബലേ. സാരകരണ്ഡകേതി ചന്ദനസാരാദിസാരമയകരണ്ഡകേ. ലിഖാപേത്വാ ഉക്കിരാപേത്വാ. ലാഖായ വട്ടാപേത്വാതി മുഖം പിദഹിത്വാ ലാഖാപരികമ്മം കാരേത്വാ.

    Anagghakambale mahagghakambale. Sārakaraṇḍaketi candanasārādisāramayakaraṇḍake. Likhāpetvā ukkirāpetvā. Lākhāya vaṭṭāpetvāti mukhaṃ pidahitvā lākhāparikammaṃ kāretvā.

    അന്തോ ദുസ്സഭണ്ഡികം അത്ഥീതി അഞ്ഞാസി നാതിഗരുകഭാവതോ. അനഗ്ഘാ അഹേസുന്തി വണ്ണസമ്പത്തിഫസ്സസമ്പത്തിപമാണമഹത്തദുന്നിമ്മാപിയതാഹി മഹഗ്ഘാ അഹേസും, മഹാപുഞ്ഞോ രാജാ തസ്സ അത്ഥേവാതി അധിപ്പായോ.

    Anto dussabhaṇḍikaṃ atthīti aññāsi nātigarukabhāvato. Anagghā ahesunti vaṇṇasampattiphassasampattipamāṇamahattadunnimmāpiyatāhi mahagghā ahesuṃ, mahāpuñño rājā tassa atthevāti adhippāyo.

    യദി ഏവം, ‘‘കിന്നു ഖോ പേസേമീ’’തി കസ്മാ വീമംസം ആപജ്ജീതി ആഹ – ‘‘അപിച ഖോ പനാ’’തിആദി. സോതി ബിമ്ബിസാരോ രാജാ. വിചിനിതും ആരദ്ധോ രതനസ്സ അനേകവിധത്താ ഉത്തരുത്തരിഞ്ച പണീതതരാദിഭാവതോ. സുവണ്ണരജതാദീതി സുവണ്ണരജതപവാളമണിമുത്താവേളുരിയാദി. ഇന്ദ്രിയബദ്ധന്തി ചക്ഖാദിഇന്ദ്രിയപടിബദ്ധം. പദേസന്തി ഗുണവസേന ഏകദേസം ന പാപുണാതി.

    Yadi evaṃ, ‘‘kinnu kho pesemī’’ti kasmā vīmaṃsaṃ āpajjīti āha – ‘‘apica kho panā’’tiādi. Soti bimbisāro rājā. Vicinituṃ āraddho ratanassa anekavidhattā uttaruttariñca paṇītatarādibhāvato. Suvaṇṇarajatādīti suvaṇṇarajatapavāḷamaṇimuttāveḷuriyādi. Indriyabaddhanti cakkhādiindriyapaṭibaddhaṃ. Padesanti guṇavasena ekadesaṃ na pāpuṇāti.

    സാമം സച്ചാനം അഭിസമ്ബുദ്ധതാസാമഞ്ഞേന, ‘‘ബുദ്ധരതനമ്പി ദുവിധ’’ന്തി വുത്തം. ബുദ്ധരതനസമം രതനം നാമ നത്ഥി, യസ്മാ പന ഇമസ്മിം ലോകേ പരസ്മിം വാ പന ബുദ്ധേന സദിസോ ന വിജ്ജതീതി. പഠമബോധിയംയേവ പവത്തതീതി കത്വാ വുത്തം ‘‘ഘോസോപീ’’തിആദി.

    Sāmaṃ saccānaṃ abhisambuddhatāsāmaññena, ‘‘buddharatanampi duvidha’’nti vuttaṃ. Buddharatanasamaṃ ratanaṃ nāma natthi, yasmā pana imasmiṃ loke parasmiṃ vā pana buddhena sadiso na vijjatīti. Paṭhamabodhiyaṃyeva pavattatīti katvā vuttaṃ ‘‘ghosopī’’tiādi.

    രാജാ തുട്ഠോ ചിന്തേസി, ‘‘തത്ഥ അവിജ്ജമാനംയേവ പേസേതും ലദ്ധ’’ന്തി. തസ്മാതി യസ്മാ പരിപുണ്ണം ഏകദിവസമ്പി തസ്മിം പദേസേ ബുദ്ധാനം ആവാസപരിഗ്ഗഹോ നത്ഥി, തസ്മാ. പുബ്ബദിസാമുഖന്തി പുബ്ബദിസാഭിമുഖം സീഹപഞ്ജരം. തേനസ്സ സുവിഭൂതാലോകതം ദസ്സേതി.

    Rājātuṭṭho cintesi, ‘‘tattha avijjamānaṃyeva pesetuṃ laddha’’nti. Tasmāti yasmā paripuṇṇaṃ ekadivasampi tasmiṃ padese buddhānaṃ āvāsapariggaho natthi, tasmā. Pubbadisāmukhanti pubbadisābhimukhaṃ sīhapañjaraṃ. Tenassa suvibhūtālokataṃ dasseti.

    ഏവം അനഞ്ഞസാധാരണസ്സ ഭഗവതോ ഈദിസോ സമുദാഗമോതി ദസ്സേതും, ‘‘ഏവം ദസ പാരമിയോ പൂരേത്വാ’’തിആദി വുത്തം. ഏവം സമ്പന്നസമുദാഗമസ്സ തദനുരൂപാ അയം ഫലസമ്പദാതി ദസ്സേതും, ‘‘തുസിതഭവനതോ’’തിആദി വുത്തം.

    Evaṃ anaññasādhāraṇassa bhagavato īdiso samudāgamoti dassetuṃ, ‘‘evaṃ dasa pāramiyo pūretvā’’tiādi vuttaṃ. Evaṃ sampannasamudāgamassa tadanurūpā ayaṃ phalasampadāti dassetuṃ, ‘‘tusitabhavanato’’tiādi vuttaṃ.

    അരിയധമ്മോ നാമ അരിയമഗ്ഗപ്പധാനോ, അരിയമഗ്ഗോ ച സത്തതിംസബോധിപക്ഖിയസങ്ഗഹോ, തേ ച ഉദ്ദേസമത്തേനേവ ഗഹിതാതി ആഹ – ‘‘സത്തതിംസബോധിപക്ഖിയേ ഏകദേസേന ലിഖിത്വാ’’തി. ചൂളസീലാദീനി ബ്രഹ്മജാലേ (ദീ॰ നി॰ ൧.൮-൯) ആഗതനയേന വേദിതബ്ബാനി. ഛദ്വാരസംവരം സതിസമ്പജഞ്ഞന്തി മനച്ഛട്ഠാനം ദ്വാരാനം സംവരണവസേന സത്തട്ഠാനികം സതിസമ്പജഞ്ഞം. ദ്വാദസപ്പഭേദം ചീവരാദിചതുപ്പച്ചയസന്തോസം. അരഞ്ഞരുക്ഖമൂലാദീനഞ്ച വിഭങ്ഗം ഭാവനാനുകൂലം സേനാസനം. ‘‘അഭിജ്ഝം ലോകേ പഹായാ’’തിആദിനാ വുത്തം നീവരണപ്പഹാനം. പരികമ്മന്തി കസിണാദിപരികമ്മം. പാളിയം ആഗതനയേന അട്ഠതിംസ കമ്മട്ഠാനാനി. വിസുദ്ധിപടിപാടിയാ യാവ ആസവക്ഖയാ ഇമം പടിപത്തിം ഏകദേസേന ലിഖി. സോളസവിധന്തി സോളസവിധഭാവനായ പയോഗം.

    Ariyadhammo nāma ariyamaggappadhāno, ariyamaggo ca sattatiṃsabodhipakkhiyasaṅgaho, te ca uddesamatteneva gahitāti āha – ‘‘sattatiṃsabodhipakkhiye ekadesena likhitvā’’ti. Cūḷasīlādīni brahmajāle (dī. ni. 1.8-9) āgatanayena veditabbāni. Chadvārasaṃvaraṃ satisampajaññanti manacchaṭṭhānaṃ dvārānaṃ saṃvaraṇavasena sattaṭṭhānikaṃ satisampajaññaṃ. Dvādasappabhedaṃ cīvarādicatuppaccayasantosaṃ. Araññarukkhamūlādīnañca vibhaṅgaṃ bhāvanānukūlaṃ senāsanaṃ. ‘‘Abhijjhaṃ loke pahāyā’’tiādinā vuttaṃ nīvaraṇappahānaṃ. Parikammanti kasiṇādiparikammaṃ. Pāḷiyaṃ āgatanayena aṭṭhatiṃsa kammaṭṭhānāni. Visuddhipaṭipāṭiyā yāva āsavakkhayā imaṃ paṭipattiṃ ekadesena likhi. Soḷasavidhanti soḷasavidhabhāvanāya payogaṃ.

    കിലഞ്ജമയേതി നാനാവിധഭിത്തിവിഭത്തേ സണ്ഹസുഖുമരതനപരിസിബ്ബിതേ കിലഞ്ജമയസമുഗ്ഗേ. ബഹി വത്ഥേന വേഠേത്വാതി പഠമം സുഖുമകമ്ബലേന വേഠേത്വാ പടിപാടിയാ തേത്തിംസായ സമുഗ്ഗേസു പക്ഖിപിത്വാ തതോ ബഹി സുഖുമവത്ഥേന വേഠേത്വാ ഛാദേത്വാ. തിണഗച്ഛപഹാനസമ്മജ്ജനാദിനാ സോധിതമത്തകമേവ ഹോതു, കദലിപുണ്ണഘടഠപനധജപടാകുസ്സാപനാദിഅലങ്കരണേന മാ നിട്ഠാപേഥാതി അത്ഥോ. രാജാനുഭാവേന പടിയാദേഥാതി മമ രാജാനുരൂപം സജ്ജേഥ, അലങ്കരോഥാതി അത്ഥോ. അന്തരഭോഗികാനന്തി അനുയുത്തരാജമഹാമത്താനം. ജവനദൂതേതി ഖിപ്പം ഗച്ഛന്തകദൂതപുരിസേ. താളേഹി സഹ അവചരന്തീതി താളാവചരാ.

    Kilañjamayeti nānāvidhabhittivibhatte saṇhasukhumaratanaparisibbite kilañjamayasamugge. Bahi vatthena veṭhetvāti paṭhamaṃ sukhumakambalena veṭhetvā paṭipāṭiyā tettiṃsāya samuggesu pakkhipitvā tato bahi sukhumavatthena veṭhetvā chādetvā. Tiṇagacchapahānasammajjanādinā sodhitamattakameva hotu, kadalipuṇṇaghaṭaṭhapanadhajapaṭākussāpanādialaṅkaraṇena mā niṭṭhāpethāti attho. Rājānubhāvena paṭiyādethāti mama rājānurūpaṃ sajjetha, alaṅkarothāti attho. Antarabhogikānanti anuyuttarājamahāmattānaṃ. Javanadūteti khippaṃ gacchantakadūtapurise. Tāḷehi saha avacarantīti tāḷāvacarā.

    രഞ്ഞാ പണ്ണാകാരം ഉദ്ദിസ്സ കതപൂജാസക്കാരസ്സ അമച്ചതോ സുതത്താ പണ്ണാകാരം ഉച്ചട്ഠാനേ ഠപേത്വാ സയം നീചാസനേ നിസിന്നോ. നായം അഞ്ഞസ്സ രതനസ്സ ഭവിസ്സതീതി അയം പരിഹാരോ അഞ്ഞസ്സ മണിമുത്താദിഭേദസ്സ രതനസ്സ ന ഭവിസ്സതി മണിമുത്താദീഹി അഭിസങ്ഖതത്താ. ബലവസോമനസ്സം ഉപ്പജ്ജി ചിരതനകാലം ബുദ്ധസാസനേ ഭാവിതഭാവനതായ വാസിതവാസനതായ ഘടേ ദീപോ വിയ അബ്ഭന്തരേ ഏവ സമുജ്ജലമാനപരിപക്കതിഹേതുകഭാവതോ.

    Raññā paṇṇākāraṃ uddissa katapūjāsakkārassa amaccato sutattā paṇṇākāraṃ uccaṭṭhāne ṭhapetvā sayaṃ nīcāsane nisinno. Nāyaṃ aññassa ratanassa bhavissatīti ayaṃ parihāro aññassa maṇimuttādibhedassa ratanassa na bhavissati maṇimuttādīhi abhisaṅkhatattā. Balavasomanassaṃuppajji ciratanakālaṃ buddhasāsane bhāvitabhāvanatāya vāsitavāsanatāya ghaṭe dīpo viya abbhantare eva samujjalamānaparipakkatihetukabhāvato.

    ധാരേമീതി ഇച്ഛാമി, ഗണ്ഹാമീതി അത്ഥോ. ദ്വേജ്ഝവചനന്തി ദ്വേള്ഹകഭാവോ. അന്തരം കരോതീതി ദ്വിന്നം പാദാനം അന്തരം തം ലേഖം കരോതി, ഏകേന പാദേന അതിക്കമീതി അത്ഥോ. തസ്സാ ഗതമഗ്ഗേനാതി തായ ദേവിയാ വിവട്ടമാനായ നാസിതായ ഗതമഗ്ഗേന. തം പന ലേഖന്തി പുക്കുസാതിനാ കതലേഖം. പണ്ണച്ഛത്തകന്തി താലപത്തമുട്ഠിം.

    Dhāremīti icchāmi, gaṇhāmīti attho. Dvejjhavacananti dveḷhakabhāvo. Antaraṃ karotīti dvinnaṃ pādānaṃ antaraṃ taṃ lekhaṃ karoti, ekena pādena atikkamīti attho. Tassā gatamaggenāti tāya deviyā vivaṭṭamānāya nāsitāya gatamaggena. Taṃ pana lekhanti pukkusātinā katalekhaṃ. Paṇṇacchattakanti tālapattamuṭṭhiṃ.

    സത്ഥുഗാരവേനാതി സത്ഥരി ഉപ്പന്നപസാദപേമബഹുമാനസമ്ഭവേന. തദാ സത്ഥാരംയേവ മനസി കത്വാ തന്നിന്നഭാവേന ഗച്ഛന്തോ, ‘‘പുച്ഛിസ്സാമീ’’തിപി ചിത്തം ന ഉപ്പാദേസി, ‘‘ഏത്ഥ നു ഖോ സത്ഥാ വസതീ’’തി പരിവിതക്കസ്സേവ അഭാവതോ; രാജഗഹം പന പത്വാ രഞ്ഞോ പേസിതസാസനവസേന തത്ഥ ച വിഹാരസ്സ ബഹുഭാവതോ സത്ഥാ കഹം വസതീതി പുച്ഛി. സത്ഥു ഏകകസ്സേവ നിക്ഖമനം പഞ്ചചത്താലീസ യോജനാനി പദസാ ഗമനഞ്ച ധമ്മപൂജാവസേന കതന്തി ദട്ഠബ്ബം. ധമ്മപൂജായ ച ബുദ്ധാനം ആചിണ്ണഭാവോ ഹേട്ഠാ വിത്ഥാരിതോയേവ. ബുദ്ധസോഭം പന പടിച്ഛാദേത്വാ അഞ്ഞാതകവേസേന തത്ഥ ഗമനം തസ്സ കുലപുത്തസ്സ വിസ്സത്ഥവസേന മഗ്ഗദരഥപടിപസ്സമ്ഭനത്ഥം. അപ്പടിപസ്സദ്ധമഗ്ഗദരഥോ ഹി ധമ്മദേസനായ ഭാജനം ന ഹോതീതി. തഥാഹി വക്ഖതി, ‘‘നനു ച ഭഗവാ’’തിആദി.

    Satthugāravenāti satthari uppannapasādapemabahumānasambhavena. Tadā satthāraṃyeva manasi katvā tanninnabhāvena gacchanto, ‘‘pucchissāmī’’tipi cittaṃ na uppādesi, ‘‘ettha nu kho satthā vasatī’’ti parivitakkasseva abhāvato; rājagahaṃ pana patvā rañño pesitasāsanavasena tattha ca vihārassa bahubhāvato satthā kahaṃ vasatīti pucchi. Satthu ekakasseva nikkhamanaṃ pañcacattālīsa yojanāni padasā gamanañca dhammapūjāvasena katanti daṭṭhabbaṃ. Dhammapūjāya ca buddhānaṃ āciṇṇabhāvo heṭṭhā vitthāritoyeva. Buddhasobhaṃ pana paṭicchādetvā aññātakavesena tattha gamanaṃ tassa kulaputtassa vissatthavasena maggadarathapaṭipassambhanatthaṃ. Appaṭipassaddhamaggadaratho hi dhammadesanāya bhājanaṃ na hotīti. Tathāhi vakkhati, ‘‘nanu ca bhagavā’’tiādi.

    ഉരുദ്ധന്തി വിസാലന്തി കേചി. അതിരേകതിയോജനസതന്തിആദിനാ അന്വയതോ ബ്യതിരേകതോ ച മച്ഛേരവിനയനേ സബ്രഹ്മചാരീനം ഓവാദദാനം. അച്ചന്തസുഖുമാലോതിആദിനാ സത്ഥു ധമ്മഗാരവേന സദ്ധിം കുലപുത്തസ്സപി ധമ്മഗാരവം സംസന്ദതി സമേതീതി ദസ്സേതി. തേന ഭഗവതോ കതസ്സ പച്ചുഗ്ഗമനസ്സ ഠാനഗതഭാവം വിഭാവേന്തോ അഞ്ഞേസമ്പി ഭബ്ബരൂപാനം കുലപുത്താനം യഥാരഹം സങ്ഗഹോ കാതബ്ബോതി ദസ്സേതി.

    Uruddhanti visālanti keci. Atirekatiyojanasatantiādinā anvayato byatirekato ca maccheravinayane sabrahmacārīnaṃ ovādadānaṃ. Accantasukhumālotiādinā satthu dhammagāravena saddhiṃ kulaputtassapi dhammagāravaṃ saṃsandati sametīti dasseti. Tena bhagavato katassa paccuggamanassa ṭhānagatabhāvaṃ vibhāvento aññesampi bhabbarūpānaṃ kulaputtānaṃ yathārahaṃ saṅgaho kātabboti dasseti.

    ബ്രഹ്മലോകപ്പമാണന്തി ഉച്ചഭാവേന. ആനുഭാവേനാതി ഇദ്ധാനുഭാവേന യഥാ സോ സോതപഥം ന ഉപഗച്ഛതി, ഏവം വൂപസമേതും സക്കോതി. അവിബ്ഭന്തന്തി വിബ്ഭമരഹിതം നില്ലോലുപ്പം. ‘‘ഭാവനപുംസകം പനേത’’ന്തി വത്വാ തസ്സ വിവരണത്ഥം, ‘‘പാസാദികേന ഇരിയാപഥേനാ’’തി വുത്തം. ഇത്ഥമ്ഭൂതലക്ഖണേ ഏതം കരണവചനം ദട്ഠബ്ബം. തേനാഹ ‘‘യഥാ ഇരിയതോ’’തിആദി. അമനാപോ ഹോതി പസ്സന്താനം. സീഹസേയ്യായ നിപന്നസ്സപി ഹി ഏകച്ചേ സരീരാവയവാ അധോഖിത്തവിക്ഖിത്താ വിയ ദിസ്സന്തി. കടിയം ദ്വിന്നം ഊരുസന്ധീനം ദ്വിന്നഞ്ച ജാണുസന്ധീനം വസേന ചതുസന്ധികപല്ലങ്കം. ന പതിട്ഠാതീതി നപ്പവത്തതി, ‘‘കംസി ത്വ’’ന്തിആദിനാ അപുച്ഛിതേ കഥാപവത്തി ഏവ ന ഹോതി. അപ്പതിട്ഠിതായ കഥായ ന സഞ്ജായതീതി തഥാ പന പുച്ഛാവസേന കഥായ അപ്പവത്തിതായ ഉപരി ധമ്മകഥാ ന സഞ്ജായതി ന ഉപ്പജ്ജതി. ഇതീതി തസ്മാ. കഥാപതിട്ഠാപനത്ഥം കഥാപവത്തനത്ഥം കഥാസമുട്ഠാപനത്ഥം വാ പുച്ഛി.

    Brahmalokappamāṇanti uccabhāvena. Ānubhāvenāti iddhānubhāvena yathā so sotapathaṃ na upagacchati, evaṃ vūpasametuṃ sakkoti. Avibbhantanti vibbhamarahitaṃ nilloluppaṃ. ‘‘Bhāvanapuṃsakaṃ paneta’’nti vatvā tassa vivaraṇatthaṃ, ‘‘pāsādikena iriyāpathenā’’ti vuttaṃ. Itthambhūtalakkhaṇe etaṃ karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘yathā iriyato’’tiādi. Amanāpohoti passantānaṃ. Sīhaseyyāya nipannassapi hi ekacce sarīrāvayavā adhokhittavikkhittā viya dissanti. Kaṭiyaṃ dvinnaṃ ūrusandhīnaṃ dvinnañca jāṇusandhīnaṃ vasena catusandhikapallaṅkaṃ. Na patiṭṭhātīti nappavattati, ‘‘kaṃsi tva’’ntiādinā apucchite kathāpavatti eva na hoti. Appatiṭṭhitāya kathāya na sañjāyatīti tathā pana pucchāvasena kathāya appavattitāya upari dhammakathā na sañjāyati na uppajjati. Itīti tasmā. Kathāpatiṭṭhāpanatthaṃ kathāpavattanatthaṃ kathāsamuṭṭhāpanatthaṃ vā pucchi.

    സഭാവമേവ കഥേതീതി അത്തനോ ഭഗവതോ അദിട്ഠപുബ്ബത്താ ‘‘അദിട്ഠപുബ്ബകം കഥമഹം ജാനേയ്യ’’ന്തി സഭാവമേവ കേവലം അത്തനോ അജ്ഝാസയമേവ കഥേതി; ന പന സദേവകസ്സ ലോകസ്സ സുപാകടം സഭാവസിദ്ധം ബുദ്ധരൂപകായസഭാവം. അഥ വാ സഭാവമേവ കഥേതീതി ‘‘ഇദമേവ’’ന്തി ജാനന്തോപി തദാ ഭഗവതോ രുചിയാ തഥാപവത്തമാനം രൂപകായസഭാവമേവ കഥേതി അപ്പവിക്ഖമ്ഭന്തി അധിപ്പായോ. തേനാഹ – ‘‘തഥാ ഹി ന’’ന്തിആദി, വിപസ്സനാലക്ഖണമേവ പടിപദന്തി അധിപ്പായോ.

    Sabhāvamevakathetīti attano bhagavato adiṭṭhapubbattā ‘‘adiṭṭhapubbakaṃ kathamahaṃ jāneyya’’nti sabhāvameva kevalaṃ attano ajjhāsayameva katheti; na pana sadevakassa lokassa supākaṭaṃ sabhāvasiddhaṃ buddharūpakāyasabhāvaṃ. Atha vā sabhāvameva kathetīti ‘‘idameva’’nti jānantopi tadā bhagavato ruciyā tathāpavattamānaṃ rūpakāyasabhāvameva katheti appavikkhambhanti adhippāyo. Tenāha – ‘‘tathā hi na’’ntiādi, vipassanālakkhaṇameva paṭipadanti adhippāyo.

    ൩൪൩. ‘‘പുബ്ബഭാഗപടിപദം അകഥേത്വാ’’തി വത്വാ പുബ്ബഭാഗപടിപദായ അകഥനേ കാരണം പുബ്ബഭാഗപടിപദഞ്ച സരൂപതോ ദസ്സേതും, ‘‘യസ്സ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. അപരിസുദ്ധായപി പുബ്ബഭാഗപടിപദായ വിപസ്സനാ തഥാ ന കിച്ചകാരീ, പഗേവ അവിജ്ജമാനായാതി, ‘‘യസ്സ ഹി…പേ॰… അപരിസുദ്ധാ ഹോതി’’ച്ചേവ വുത്തം. പുബ്ബഭാഗപടിപദാ ച നാമ സങ്ഖേപതോ പന്നരസ ചരണധമ്മാതി ആഹ – ‘‘സീലസംവരം…പേ॰… ഇമം പുബ്ബഭാഗപടിപദം ആചിക്ഖതീ’’തി. യാനകിച്ചം സാധേതി മഗ്ഗഗമനേന അകിലന്തഭാവസാധനത്താ. ചിരകാലം പരിഭാവിതായ പരിപക്കഗതായ ഹേതുസമ്പദായ ഉപട്ഠാപിതം സാമണേരസീലമ്പി പരിപുണ്ണം അഖണ്ഡാദിഭാവപ്പത്തിയാ, യം പുബ്ബഹേതുത്താ ‘‘സീല’’ന്തി വുച്ചതി.

    343.‘‘Pubbabhāgapaṭipadaṃ akathetvā’’ti vatvā pubbabhāgapaṭipadāya akathane kāraṇaṃ pubbabhāgapaṭipadañca sarūpato dassetuṃ, ‘‘yassa hī’’tiādi vuttaṃ. Aparisuddhāyapi pubbabhāgapaṭipadāya vipassanā tathā na kiccakārī, pageva avijjamānāyāti, ‘‘yassa hi…pe… aparisuddhā hoti’’cceva vuttaṃ. Pubbabhāgapaṭipadā ca nāma saṅkhepato pannarasa caraṇadhammāti āha – ‘‘sīlasaṃvaraṃ…pe… imaṃ pubbabhāgapaṭipadaṃ ācikkhatī’’ti. Yānakiccaṃ sādheti maggagamanena akilantabhāvasādhanattā. Cirakālaṃ paribhāvitāya paripakkagatāya hetusampadāya upaṭṭhāpitaṃ sāmaṇerasīlampi paripuṇṇaṃ akhaṇḍādibhāvappattiyā, yaṃ pubbahetuttā ‘‘sīla’’nti vuccati.

    ധാതുയോ പരമത്ഥതോ വിജ്ജമാനാ, പഞ്ഞത്തിമത്ഥോ പുരിസോ അവിജ്ജമാനോ. അഥ കസ്മാ ഭഗവാ അരഹത്തസ്സ പദട്ഠാനഭൂതം വിപസ്സനം കഥേന്തോ ‘‘ഛധാതുരോ’’തി അവിജ്ജമാനപ്പധാനം ദേസനം ആരഭീതി ആഹ – ‘‘ഭഗവാ ഹീ’’തിആദി. കത്ഥചി ‘‘തേവിജ്ജോ ഛളഭിഞ്ഞോ’’തിആദീസു വിജ്ജമാനേന അവിജ്ജമാനം ദസ്സേതി. കത്ഥചി – ‘‘ഇത്ഥിരൂപം, ഭിക്ഖവേ, പുരിസസ്സ ചിത്തം പരിയാദായ തിട്ഠതീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൧.൧) അവിജ്ജമാനേന വിജ്ജമാനം ദസ്സേതി. കത്ഥചി ‘‘ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം സോതവിഞ്ഞാണ’’ന്തിആദീസു (വിഭ॰ ൧൨൧) വിജ്ജമാനേന വിജ്ജമാനം ദസ്സേതി. കത്ഥചി – ‘‘ഖത്തിയകുമാരോ ബ്രാഹ്മണകഞ്ഞായ സദ്ധിം സംവാസം കപ്പേതീ’’തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൭൫) അവിജ്ജമാനേന അവിജ്ജമാനം ദസ്സേതി. ഇധ പന വിജ്ജമാനേന അവിജ്ജമാനം ദസ്സേതി. ‘‘ഛധാതുരോ’’തി ഹി സമാസത്ഥോ അവിജ്ജമാനോ പുഗ്ഗലവിസയത്താ, തസ്സ പദസ്സ അവയവത്ഥോ പന അപ്പധാനത്ഥോ വിജ്ജമാനോ, സോ സദ്ദക്കമേന അപ്പധാനോപി അത്ഥക്കമേന പധാനോതി ആഹ – ‘‘വിജ്ജമാനേന അവിജ്ജമാനം ദസ്സേന്തോ’’തി. പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനായേത്ഥ ദേസനായ കാരണം ദസ്സേതും, ‘‘സചേ ഹീ’’തിആദി വുത്തം. ഉപട്ഠാപേയ്യാതി – ‘‘ധാതുയോ’’ഇച്ചേവ കുലപുത്തസ്സ ചിത്തം നിവേസേയ്യ തഥാ സഞ്ജാനേയ്യ, ഏവം ധമ്മം ദേസേയ്യാതി അത്ഥോ. സന്ദേഹം കരേയ്യാതി അസതി പുരിസേ കോ കരോതി? കോ പടിസംവേദേതി, ധാതുയോ ഏവാതി കിം നു ഖോ ഇദം, കഥം നു ഖോ ഇദന്തി സംസയം ഉപ്പാദേയ്യ? സമ്മോഹം ആപജ്ജേയ്യാതി ചതുരങ്ഗസമന്നാഗതേ അന്ധകാരേ വത്തമാനം വിയ ദേസിയമാനേ അത്ഥേ സമ്മോഹം ആപജ്ജേയ്യ . തഥാഭൂതോ ച ദേസനായ അഭാജനഭൂതത്താ ദേസനം സമ്പടിച്ഛിതും ന സക്കുണേയ്യ. ഏവമാഹാതി ഏവം ‘‘ഛധാതുരോ’’തി ആഹ.

    Dhātuyo paramatthato vijjamānā, paññattimattho puriso avijjamāno. Atha kasmā bhagavā arahattassa padaṭṭhānabhūtaṃ vipassanaṃ kathento ‘‘chadhāturo’’ti avijjamānappadhānaṃ desanaṃ ārabhīti āha – ‘‘bhagavā hī’’tiādi. Katthaci ‘‘tevijjo chaḷabhiñño’’tiādīsu vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘itthirūpaṃ, bhikkhave, purisassa cittaṃ pariyādāya tiṭṭhatī’’tiādīsu (a. ni. 1.1) avijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci ‘‘cakkhuviññāṇaṃ sotaviññāṇa’’ntiādīsu (vibha. 121) vijjamānena vijjamānaṃ dasseti. Katthaci – ‘‘khattiyakumāro brāhmaṇakaññāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappetī’’tiādīsu (dī. ni. 1.275) avijjamānena avijjamānaṃ dasseti. Idha pana vijjamānena avijjamānaṃ dasseti. ‘‘Chadhāturo’’ti hi samāsattho avijjamāno puggalavisayattā, tassa padassa avayavattho pana appadhānattho vijjamāno, so saddakkamena appadhānopi atthakkamena padhānoti āha – ‘‘vijjamānena avijjamānaṃ dassento’’ti. Puggalādhiṭṭhānāyettha desanāya kāraṇaṃ dassetuṃ, ‘‘sace hī’’tiādi vuttaṃ. Upaṭṭhāpeyyāti – ‘‘dhātuyo’’icceva kulaputtassa cittaṃ niveseyya tathā sañjāneyya, evaṃ dhammaṃ deseyyāti attho. Sandehaṃ kareyyāti asati purise ko karoti? Ko paṭisaṃvedeti, dhātuyo evāti kiṃ nu kho idaṃ, kathaṃ nu kho idanti saṃsayaṃ uppādeyya? Sammohaṃ āpajjeyyāti caturaṅgasamannāgate andhakāre vattamānaṃ viya desiyamāne atthe sammohaṃ āpajjeyya . Tathābhūto ca desanāya abhājanabhūtattā desanaṃ sampaṭicchituṃ na sakkuṇeyya. Evamāhāti evaṃ ‘‘chadhāturo’’ti āha.

    യം ത്വം പുരിസോതി സഞ്ജാനാസീതി യം രൂപാരൂപധമ്മസമൂഹം പബന്ധവസേന പവത്തമാനം അധിട്ഠാനവിസേസവിസിട്ഠം – ‘‘പുരിസോ സത്തോ ഇത്ഥീ’’തിആദിനാ ത്വം സഞ്ജാനാസി, സോ ഛധാതുരോ. സന്തേസുപി ഛധാതുവിനിമുത്തേസു ധാത്വന്തരേസു സുഖാവഗ്ഗഹണത്ഥം തഥാ വുത്തം തഗ്ഗഹണേനേവ ച തേസം ഗഹേതബ്ബതോ, സ്വായമത്ഥോ ഹേട്ഠാ ദസ്സിതോ ഏവ. സേസപദേസൂതി ‘‘ഛഫസ്സായതനോ’’തിആദിപദേസുപി. ചത്താരി അധിട്ഠാനാനി ചതസ്സോ പതിട്ഠാ ഏതസ്സാതി ചതുരാധിട്ഠാനോ, അധിതിട്ഠതി പതിട്ഠഹതി ഏതേനാതി അധിട്ഠാനം, യേസു പതിട്ഠായ ഉത്തമത്ഥം അരഹത്തം അധിഗച്ഛതി, തേസം പഞ്ഞാദീനം ഏതം അധിവചനം. തേനാഹ ‘‘സ്വായം ഭിക്ഖൂ’’തിആദി. ഏത്തോതി വട്ടതോ. വിവട്ടിത്വാതി വിനിവട്ടിത്വാ അപസക്കിത്വാ. ഏത്തോതി വാ ഏതേഹി ഛധാതുആദീഹി. ഏത്ഥ ഹി നിവിട്ഠസ്സ ആയത്തസ്സ ഉത്തമായ സിദ്ധിയാ അസമ്ഭവോതി. പതിട്ഠിതന്തി അരിയമഗ്ഗാധിഗമവസേന സുപ്പതിട്ഠിതം. ഏവഞ്ഹി സബ്ബസോ പടിപക്ഖസമുച്ഛിന്ദനേന തത്ഥ പതിട്ഠിതോ ഹോതി. മഞ്ഞസ്സവാ നപ്പവത്തന്തീതി ഛഹിപി ദ്വാരേഹി പവത്തമാനസോതായ മഗ്ഗേന വിസോസിതായ സബ്ബസോ വിഗതായ സബ്ബസോ വിച്ഛേദപ്പത്തിയാ ന സന്ദന്തി. തേനാഹ ‘‘നപ്പവത്തന്തീ’’തി. യസ്മാ മാനേ സബ്ബസോ സമുച്ഛിന്നേ അസമുച്ഛിന്നോ അനുപസന്തോ കിലേസോ നാമ നത്ഥി, തസ്മാ ആഹ – ‘‘മുനി സന്തോതി വുച്ചതീ’’തി രാഗഗ്ഗിആദീനം നിബ്ബാനേന നിബ്ബുതോ.

    Yaṃ tvaṃ purisoti sañjānāsīti yaṃ rūpārūpadhammasamūhaṃ pabandhavasena pavattamānaṃ adhiṭṭhānavisesavisiṭṭhaṃ – ‘‘puriso satto itthī’’tiādinā tvaṃ sañjānāsi, so chadhāturo. Santesupi chadhātuvinimuttesu dhātvantaresu sukhāvaggahaṇatthaṃ tathā vuttaṃ taggahaṇeneva ca tesaṃ gahetabbato, svāyamattho heṭṭhā dassito eva. Sesapadesūti ‘‘chaphassāyatano’’tiādipadesupi. Cattāri adhiṭṭhānāni catasso patiṭṭhā etassāti caturādhiṭṭhāno, adhitiṭṭhati patiṭṭhahati etenāti adhiṭṭhānaṃ, yesu patiṭṭhāya uttamatthaṃ arahattaṃ adhigacchati, tesaṃ paññādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Tenāha ‘‘svāyaṃ bhikkhū’’tiādi. Ettoti vaṭṭato. Vivaṭṭitvāti vinivaṭṭitvā apasakkitvā. Ettoti vā etehi chadhātuādīhi. Ettha hi niviṭṭhassa āyattassa uttamāya siddhiyā asambhavoti. Patiṭṭhitanti ariyamaggādhigamavasena suppatiṭṭhitaṃ. Evañhi sabbaso paṭipakkhasamucchindanena tattha patiṭṭhito hoti. Maññassavā nappavattantīti chahipi dvārehi pavattamānasotāya maggena visositāya sabbaso vigatāya sabbaso vicchedappattiyā na sandanti. Tenāha ‘‘nappavattantī’’ti. Yasmā māne sabbaso samucchinne asamucchinno anupasanto kileso nāma natthi, tasmā āha – ‘‘muni santoti vuccatī’’ti rāgaggiādīnaṃ nibbānena nibbuto.

    പഞ്ഞം നപ്പമജ്ജേയ്യാതി, ‘‘ദിവസം ചങ്കമേന നിസജ്ജായ ആവരണീയേഹി ധമ്മേഹി ചിത്തം പരിസോധേതീ’’തിആദിനയപ്പവത്തായ (മ॰ നി॰ ൧.൪൨൩; ൨.൨൪; ൩.൭൫; സം॰ നി॰ ൪.൧൨൦; അ॰ നി॰ ൩.൧൫; വിഭ॰ ൫൧൯; മഹാനി॰ ൧൬൧) അപ്പമാദപ്പടിപത്തിയാ സമാധിവിപസ്സനാപഞ്ഞം നപ്പമജ്ജേയ്യ. ഏതേന പുബ്ബഭാഗിയം സമഥവിപസ്സനാഭാവനമാഹ. സച്ചമനുരക്ഖേയ്യാതി സച്ചാനുരക്ഖനാപദേസേന സീലവിസോധനമാഹ; സച്ചേ ഠിതോ സമാദിന്നസീലം അവികോപേത്വാ പരിപൂരേന്തോ സമാധിസംവത്തനിയതം കരോതി. തേനാഹ ‘‘വചീസച്ചം രക്ഖേയ്യാ’’തി. കിലേസപരിച്ചാഗം ബ്രൂഹേയ്യാതി തദങ്ഗാദിവസേന കിലേസാനം പരിച്ചജനവിധിം വഡ്ഢേയ്യ. കിലേസവൂപസമനം സിക്ഖേയ്യാതി യഥാ തേ കിലേസാ തദങ്ഗാദിവസേന പരിച്ചത്താ യഥാസമുദാചാരപ്പവത്തിയാ സന്താനേ പരിളാഹം ന ജനേന്തി; ഏവം കിലേസാനം വൂപസമനവിധിം സിക്ഖേയ്യ പഞ്ഞാധിട്ഠാനാദീനന്തി ലോകുത്തരാനം പഞ്ഞാധിട്ഠാനാദീനം. അധിഗമത്ഥായാതി പടിലാഭത്ഥായ.

    Paññaṃ nappamajjeyyāti, ‘‘divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetī’’tiādinayappavattāya (ma. ni. 1.423; 2.24; 3.75; saṃ. ni. 4.120; a. ni. 3.15; vibha. 519; mahāni. 161) appamādappaṭipattiyā samādhivipassanāpaññaṃ nappamajjeyya. Etena pubbabhāgiyaṃ samathavipassanābhāvanamāha. Saccamanurakkheyyāti saccānurakkhanāpadesena sīlavisodhanamāha; sacce ṭhito samādinnasīlaṃ avikopetvā paripūrento samādhisaṃvattaniyataṃ karoti. Tenāha ‘‘vacīsaccaṃ rakkheyyā’’ti. Kilesapariccāgaṃ brūheyyāti tadaṅgādivasena kilesānaṃ pariccajanavidhiṃ vaḍḍheyya. Kilesavūpasamanaṃ sikkheyyāti yathā te kilesā tadaṅgādivasena pariccattā yathāsamudācārappavattiyā santāne pariḷāhaṃ na janenti; evaṃ kilesānaṃ vūpasamanavidhiṃ sikkheyya paññādhiṭṭhānādīnanti lokuttarānaṃ paññādhiṭṭhānādīnaṃ. Adhigamatthāyāti paṭilābhatthāya.

    ൩൪൭. പുബ്ബേ വുത്താനന്തി, ‘‘ചതുരാധിട്ഠാനോ, യത്ഥ ഠിതം മഞ്ഞസ്സവാ നപ്പവത്തന്തീ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൩൪൩) ഏവം പുബ്ബേ വുത്താനം.

    347.Pubbevuttānanti, ‘‘caturādhiṭṭhāno, yattha ṭhitaṃ maññassavā nappavattantī’’ti (ma. ni. 3.343) evaṃ pubbe vuttānaṃ.

    ൩൪൮. വത്തബ്ബം ഭവേയ്യാതി നിദ്ദേസവസേന വത്തബ്ബം ഭവേയ്യ. ആദീഹീതി ഏവമാദീഹി. കിച്ചം നത്ഥി കിച്ചാഭാവതോ. ഉപ്പടിപാടിധാതുകന്തി അയഥാനുപുബ്ബികം. യഥാധമ്മവസേനേവാതി ദേസേതബ്ബധമ്മാനം യഥാസഭാവേനേവ. സപ്പായം ധുതങ്ഗന്തി അത്തനോ കിലേസനിഗ്ഗണ്ഹനയോഗ്ഗം ധുതങ്ഗം. ചിത്തരുചിതന്തി അത്തനോ ചിത്തപകതിയാ ആചരിയേഹി വിരോചേതബ്ബം, ചരിയാനുകൂലന്തി അത്ഥോ. ഹത്ഥിപദോപമസുത്താദീസൂതി ആദി-സദ്ദേന വിസുദ്ധിമഗ്ഗധാതുവിഭങ്ഗാദിം സങ്ഗണ്ഹാതി.

    348.Vattabbaṃ bhaveyyāti niddesavasena vattabbaṃ bhaveyya. Ādīhīti evamādīhi. Kiccaṃ natthi kiccābhāvato. Uppaṭipāṭidhātukanti ayathānupubbikaṃ. Yathādhammavasenevāti desetabbadhammānaṃ yathāsabhāveneva. Sappāyaṃ dhutaṅganti attano kilesaniggaṇhanayoggaṃ dhutaṅgaṃ. Cittarucitanti attano cittapakatiyā ācariyehi virocetabbaṃ, cariyānukūlanti attho. Hatthipadopamasuttādīsūti ādi-saddena visuddhimaggadhātuvibhaṅgādiṃ saṅgaṇhāti.

    ൩൫൪. അയമ്പേത്ഥാതി പി-സദ്ദോ സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ. തേന ‘‘അഥാപരം ഉപേക്ഖായേവ അവസിസ്സതീ’’തി ഉപരിദേസനം സമ്പിണ്ഡേതി. സോപി ഹി പാടിയേക്കോ അനുസന്ധീതി. നനു ചായം യഥാഉദ്ദിട്ഠായ വിഞ്ഞാണധാതുയാ നിദ്ദേസോപി ഭവിസ്സതീതി യഥാനുസന്ധിനയോ വിജ്ജതീതി? ന, വിഞ്ഞാണധാതുനിദ്ദേസനയേന ദേസനായ അപ്പവത്തത്താ തേനാഹ ‘‘ഹേട്ഠതോ’’തിആദി. യം വാ പനാതിആദിനാ പന ദേസനായ സാനുസന്ധിതം വിഭാവേതി. ന ഹി ബുദ്ധാ ഭഗവന്തോ അനനുസന്ധികം ദേസനം ദേസേന്തി. ആഗമനീയവിപസ്സനാവസേനാതി യസ്സാ പുബ്ബേ പവത്തത്താ ആഗമനീയട്ഠാനേ ഠിതാ വിപസ്സനാ, തസ്സാ വസേന. കമ്മകാരകവിഞ്ഞാണന്തി ‘‘നേതം മമ നേസോഹമസ്മി, ന മേസോ അത്താ’’തി ഏവം വിപസ്സനാകിച്ചകാരകം വിപസ്സനാസഹിതം വിഞ്ഞാണം. വിഞ്ഞാണധാതുവസേനാതി യഥാഉദ്ദിട്ഠായ വിഞ്ഞാണധാതുയാ ഭാജനവസേന. സത്ഥു കഥനത്ഥായാതി സത്ഥാരാ ഉദ്ദേസമേവ കത്വാ ഠപിതത്താ നിദ്ദേസവസേന കഥനത്ഥായ. അകഥിതഭാവോ ഏവ ഹിസ്സ അവസിട്ഠതാ കഥനത്ഥായ പടിവിജ്ഝനത്ഥായ ച. പടിപക്ഖവിഗമേന തസ്സ ചിത്തസ്സ പരിസുദ്ധതാതി ആഹ ‘‘നിരുപക്കിലേസ’’ന്തി. ഉപക്കിലേസാനം പന പഹീനഭാവതോ പരിയോദാതം. സമുദയവസേന ഉദയദസ്സനത്ഥഞ്ചേവ പച്ചയനിരോധവസേന അത്ഥങ്ഗമദസ്സനത്ഥഞ്ച. കാരണഭാവേന സുഖായ വേദനായ ഹിതന്തി സുഖവേദനിയം. തേനാഹ ‘‘സുഖവേദനായ പച്ചയഭൂത’’ന്തി.

    354.Ayampetthāti pi-saddo sampiṇḍanattho. Tena ‘‘athāparaṃ upekkhāyeva avasissatī’’ti uparidesanaṃ sampiṇḍeti. Sopi hi pāṭiyekko anusandhīti. Nanu cāyaṃ yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā niddesopi bhavissatīti yathānusandhinayo vijjatīti? Na, viññāṇadhātuniddesanayena desanāya appavattattā tenāha ‘‘heṭṭhato’’tiādi. Yaṃ vā panātiādinā pana desanāya sānusandhitaṃ vibhāveti. Na hi buddhā bhagavanto ananusandhikaṃ desanaṃ desenti. Āgamanīyavipassanāvasenāti yassā pubbe pavattattā āgamanīyaṭṭhāne ṭhitā vipassanā, tassā vasena. Kammakārakaviññāṇanti ‘‘netaṃ mama nesohamasmi, na meso attā’’ti evaṃ vipassanākiccakārakaṃ vipassanāsahitaṃ viññāṇaṃ. Viññāṇadhātuvasenāti yathāuddiṭṭhāya viññāṇadhātuyā bhājanavasena. Satthu kathanatthāyāti satthārā uddesameva katvā ṭhapitattā niddesavasena kathanatthāya. Akathitabhāvo eva hissa avasiṭṭhatā kathanatthāya paṭivijjhanatthāya ca. Paṭipakkhavigamena tassa cittassa parisuddhatāti āha ‘‘nirupakkilesa’’nti. Upakkilesānaṃ pana pahīnabhāvato pariyodātaṃ. Samudayavasena udayadassanatthañceva paccayanirodhavasena atthaṅgamadassanatthañca. Kāraṇabhāvena sukhāya vedanāya hitanti sukhavedaniyaṃ. Tenāha ‘‘sukhavedanāya paccayabhūta’’nti.

    ൩൬൦. രൂപകമ്മട്ഠാനമ്പി ചതുധാതുവവത്ഥാനവസേന, അരൂപകമ്മട്ഠാനമ്പി സുഖദുക്ഖവേദനാമുഖേന പഗുണം ജാതം.

    360.Rūpakammaṭṭhānampi catudhātuvavatthānavasena, arūpakammaṭṭhānampi sukhadukkhavedanāmukhena paguṇaṃ jātaṃ.

    സത്ഥു കഥനത്ഥംയേവ അവസിസ്സതീതി, ‘‘കുലപുത്തസ്സ പടിവിജ്ഝനത്ഥ’’ന്തി വുത്തമേവത്ഥം നിസേധേതി, തസ്മാ വുത്തമേവത്ഥം സമത്ഥേതും, ‘‘ഇമസ്മിം ഹീ’’തിആദി വുത്തം. കുലപുത്തസ്സ രൂപാവചരജ്ഝാനേതി കുലപുത്തേന അധിഗതരൂപാവചരജ്ഝാനേ. തേനാഹ – ‘‘ഭിക്ഖു പഗുണം തവ ഇദം രൂപാവചരചതുത്ഥജ്ഝാന’’ന്തി. യം കിഞ്ചി സുവണ്ണതാപനയോഗ്യം അങ്ഗാരഭാജനം ഇധ ‘‘ഉക്കാ’’തി അധിപ്പേതന്തി ആഹ ‘‘അങ്ഗാരകപല്ല’’ന്തി. സജ്ജേയ്യാതി യഥാ തത്ഥ പക്ഖിത്തസുവണ്ണഞ്ച തപ്പതി, ഏവം പടിയാദിയേയ്യ. നീഹടദോസന്തി വിഗതീഭൂതകാളകം. അപനീതകസാവന്തി അപഗതസുഖുമകാളകം.

    Satthu kathanatthaṃyeva avasissatīti, ‘‘kulaputtassa paṭivijjhanattha’’nti vuttamevatthaṃ nisedheti, tasmā vuttamevatthaṃ samatthetuṃ, ‘‘imasmiṃ hī’’tiādi vuttaṃ. Kulaputtassa rūpāvacarajjhāneti kulaputtena adhigatarūpāvacarajjhāne. Tenāha – ‘‘bhikkhu paguṇaṃ tava idaṃ rūpāvacaracatutthajjhāna’’nti. Yaṃ kiñci suvaṇṇatāpanayogyaṃ aṅgārabhājanaṃ idha ‘‘ukkā’’ti adhippetanti āha ‘‘aṅgārakapalla’’nti. Sajjeyyāti yathā tattha pakkhittasuvaṇṇañca tappati, evaṃ paṭiyādiyeyya. Nīhaṭadosanti vigatībhūtakāḷakaṃ. Apanītakasāvanti apagatasukhumakāḷakaṃ.

    അരിയമഗ്ഗേ പതിട്ഠാപേതുകാമേന നാമ സബ്ബസ്മിമ്പി ലോകിയധമ്മേ വിരജ്ജനത്ഥായ ധമ്മോ കഥേതബ്ബോതി അധിപ്പായേന, ‘‘കസ്മാ പനാ’’തിആദിനാ ചോദനാ കതാ. വിനേയ്യദമനകുസലേന ഭഗവതാ വേനേയ്യജ്ഝാസയവസേന താവ ചതുത്ഥജ്ഝാനുപേക്ഖായ വണ്ണോ കഥിതോതി തസ്സ പരിഹാരം വദന്തോ, ‘‘കുലപുത്തസ്സാ’’തിആദിമാഹ.

    Ariyamagge patiṭṭhāpetukāmena nāma sabbasmimpi lokiyadhamme virajjanatthāya dhammo kathetabboti adhippāyena, ‘‘kasmā panā’’tiādinā codanā katā. Vineyyadamanakusalena bhagavatā veneyyajjhāsayavasena tāva catutthajjhānupekkhāya vaṇṇo kathitoti tassa parihāraṃ vadanto, ‘‘kulaputtassā’’tiādimāha.

    ൩൬൧. തദനുധമ്മന്തി തസ്സ അരൂപാവചരസ്സ കുസലസ്സ അനുരൂപധമ്മം, യായ പടിപദായ തസ്സ അധിഗമോ ഹോതി, തസ്സ പുബ്ബഭാഗപടിപദന്തി അത്ഥോ. തേനാഹ ‘‘രൂപാവചരജ്ഝാന’’ന്തി. തഗ്ഗഹണാതി തസ്സ ഗഹണേന തസ്സാ പടിപത്തിയാ പടിപജ്ജമാനേന. ഇതോ ഉത്തരിന്തി ‘‘വിഞ്ഞാണഞ്ചായതന’’ന്തിആദീസു.

    361.Tadanudhammanti tassa arūpāvacarassa kusalassa anurūpadhammaṃ, yāya paṭipadāya tassa adhigamo hoti, tassa pubbabhāgapaṭipadanti attho. Tenāha ‘‘rūpāvacarajjhāna’’nti. Taggahaṇāti tassa gahaṇena tassā paṭipattiyā paṭipajjamānena. Ito uttarinti ‘‘viññāṇañcāyatana’’ntiādīsu.

    ൩൬൨. തസ്സേവാതി അരൂപാവചരജ്ഝാനസ്സ. ഏതം പന സവിപാകം അരൂപാവചരജ്ഝാനം സമേച്ച സമ്ഭുയ്യ പച്ചയേഹി കതത്താ സങ്ഖതം. പകപ്പിതന്തി പച്ചയവസേന സവിഹിതം. ആയൂഹിതന്തി സമ്പിണ്ഡിതം. കരോന്തേന കരീയതീതി പടിപജ്ജനകേന പടിപജ്ജീയതി സങ്ഖരീയതി. നിബ്ബാനം വിയ ന നിച്ചം ന സസ്സതം. അഥ ഖോ ഖണേ ഖണേ ഭിജ്ജനസഭാവതായ താവകാലികം. തതോ ഏവ ചവനാദിസഭാവന്തി സബ്ബമേതം രൂപാവചരധമ്മേസു ആദീനവവിഭാവനം. ദുക്ഖേ പതിട്ഠിതന്തി സങ്ഖാരദുക്ഖേ പതിട്ഠിതം. അതാണന്തി ചവനസഭാവാദിതായ താണരഹിതം. അലേണന്തി തതോ അരക്ഖത്താ ലീയനട്ഠാനരഹിതം. അസരണന്തി അപ്പടിസരണം. അസരണീഭൂതന്തി സബ്ബകാലമ്പി അപ്പടിസരണം.

    362.Tassevāti arūpāvacarajjhānassa. Etaṃ pana savipākaṃ arūpāvacarajjhānaṃ samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhataṃ. Pakappitanti paccayavasena savihitaṃ. Āyūhitanti sampiṇḍitaṃ. Karontena karīyatīti paṭipajjanakena paṭipajjīyati saṅkharīyati. Nibbānaṃ viya na niccaṃ na sassataṃ. Atha kho khaṇe khaṇe bhijjanasabhāvatāya tāvakālikaṃ. Tato eva cavanādisabhāvanti sabbametaṃ rūpāvacaradhammesu ādīnavavibhāvanaṃ. Dukkhe patiṭṭhitanti saṅkhāradukkhe patiṭṭhitaṃ. Atāṇanti cavanasabhāvāditāya tāṇarahitaṃ. Aleṇanti tato arakkhattā līyanaṭṭhānarahitaṃ. Asaraṇanti appaṭisaraṇaṃ. Asaraṇībhūtanti sabbakālampi appaṭisaraṇaṃ.

    സമത്തപത്തവിസേ ഖന്ധാദീസു ഗഹിതേ ദുത്തികിച്ഛാ സിയാതി, ‘‘ഖന്ധം വാ സീസം വാ ഗഹേതും അദത്വാ’’തി വുത്തം. ഏവമേവാതി ഏത്ഥായം ഉപമാസംസന്ദനാ – ഛേകോ ഭിസക്കോ വിയ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ. വിസവികാരോ വിയ കിലേസദുക്ഖാനുബന്ധോ, ഭിസക്കസ്സ വിസം ഠാനതോ ചാവേത്വാ ഉപരി ആരോപനം വിയ ഭഗവതോ ദേസനാനുഭാവേന കുലപുത്തസ്സ കാമഭവേ നികന്തിം പരിയാദായ അരൂപജ്ഝാനേ ഭവനം. ഭിസക്കസ്സ വിസം ഓതാരേത്വാ പഥവിയം പാതനം വിയ കുലപുത്തസ്സ ഓരമ്ഭാഗിയകിലേസദുക്ഖാപനയനം.

    Samattapattavise khandhādīsu gahite duttikicchā siyāti, ‘‘khandhaṃ vā sīsaṃ vā gahetuṃ adatvā’’ti vuttaṃ. Evamevāti etthāyaṃ upamāsaṃsandanā – cheko bhisakko viya sammāsambuddho. Visavikāro viya kilesadukkhānubandho, bhisakkassa visaṃ ṭhānato cāvetvā upari āropanaṃ viya bhagavato desanānubhāvena kulaputtassa kāmabhave nikantiṃ pariyādāya arūpajjhāne bhavanaṃ. Bhisakkassa visaṃ otāretvā pathaviyaṃ pātanaṃ viya kulaputtassa orambhāgiyakilesadukkhāpanayanaṃ.

    അസമ്പത്തസ്സാതി അരൂപാവചരജ്ഝാനം അനധിഗതസ്സ. അപ്പടിലദ്ധസ്സേവാതി തസ്സ വേവചനം. സബ്ബമേതന്തി ‘‘അനിച്ചം അധുവ’’ന്തിആദിനാ വിത്ഥാരതോ വുത്തം സബ്ബമേതം ആദീനവം. ഏകപദേനേവ ‘‘സങ്ഖതമേത’’ന്തി കഥേസി സങ്ഖതപദേനേവ തസ്സ അത്ഥസ്സ അനവസേസതോ പരിയാദിന്നത്താ.

    Asampattassāti arūpāvacarajjhānaṃ anadhigatassa. Appaṭiladdhassevāti tassa vevacanaṃ. Sabbametanti ‘‘aniccaṃ adhuva’’ntiādinā vitthārato vuttaṃ sabbametaṃ ādīnavaṃ. Ekapadeneva ‘‘saṅkhatameta’’nti kathesi saṅkhatapadeneva tassa atthassa anavasesato pariyādinnattā.

    നായൂഹതീതി ഭവകാരണചേതനാവസേന ബ്യാപാരം ന സമൂഹേതി ന സമ്പിണ്ഡേതി. തേനാഹ – ‘‘ന രാസിം കരോതീ’’തി. അഭിസങ്ഖരണം നാമ ചേതനാബ്യാപാരോതി ആഹ – ‘‘ന അഭിസഞ്ചേതയതീ’’തി. തം പന ഫലുപ്പാദനസമത്ഥതായ ഫലേന കപ്പനന്തി ആഹ ‘‘ന കപ്പേതീ’’തി. സചേ അഭിസങ്ഖാരചേതനാ ഉളാരാ, ഫലമഹത്തസങ്ഖാതായ വുഡ്ഢിയാ ഹോതി, അനുളാരാ ച അവുഡ്ഢിയാതി ആഹ – ‘‘വുഡ്ഢിയാ വാ പരിഹാനിയാ വാ’’തി. ബുദ്ധവിസയേ ഠത്വാതി ഭഗവാ അത്തനോ ബുദ്ധസുബുദ്ധതായ സീഹസമാനവുത്തിതായ ച ദേസനം ഉക്കംസതോ സാവകേഹി പത്തബ്ബം വിസേസം അനവസേസേന്തോ തഥാ വദതി, ന സാവകവിസയം അതിക്കമിത്വാ അത്തനോ ബുദ്ധവിസയമേവ ദേസേന്തോ. തേനാഹ – ‘‘അരഹത്തനികൂടം ഗണ്ഹീ’’തി. യദി കുലപുത്തോ അത്തനോ…പേ॰… പടിവിജ്ഝി, അഥ കസ്മാ ഭഗവാ ദേസനായ അരഹത്തനികൂടം ഗണ്ഹീതി ആഹ ‘‘യഥാ നാമാ’’തിആദി.

    Nāyūhatīti bhavakāraṇacetanāvasena byāpāraṃ na samūheti na sampiṇḍeti. Tenāha – ‘‘na rāsiṃ karotī’’ti. Abhisaṅkharaṇaṃ nāma cetanābyāpāroti āha – ‘‘na abhisañcetayatī’’ti. Taṃ pana phaluppādanasamatthatāya phalena kappananti āha ‘‘na kappetī’’ti. Sace abhisaṅkhāracetanā uḷārā, phalamahattasaṅkhātāya vuḍḍhiyā hoti, anuḷārā ca avuḍḍhiyāti āha – ‘‘vuḍḍhiyā vā parihāniyā vā’’ti. Buddhavisaye ṭhatvāti bhagavā attano buddhasubuddhatāya sīhasamānavuttitāya ca desanaṃ ukkaṃsato sāvakehi pattabbaṃ visesaṃ anavasesento tathā vadati, na sāvakavisayaṃ atikkamitvā attano buddhavisayameva desento. Tenāha – ‘‘arahattanikūṭaṃ gaṇhī’’ti. Yadi kulaputto attano…pe… paṭivijjhi, atha kasmā bhagavā desanāya arahattanikūṭaṃ gaṇhīti āha ‘‘yathā nāmā’’tiādi.

    ഇതോ പുബ്ബേതി ഇതോ അനാഗാമിഫലാധിഗമതോ ഉത്തരി ഉപരി. അസ്സാതി കുലപുത്തസ്സ. കഥേന്തസ്സ ഭഗവതോ ധമ്മേ നേവ കങ്ഖാ ന വിമതി പഠമമഗ്ഗേനേവ കങ്ഖായ സമുച്ഛിന്നത്താ. ഏകച്ചേസു ഠാനേസൂതി തഥാ വിനേയ്യഠാനേസു. തഥാ ഹി അയമ്പി കുലപുത്തോ അനാഗാമിഫലം പത്വാ ഭഗവന്തം സഞ്ജാനി. തേന വുത്തം ‘‘യതോ അനേനാ’’തിആദി.

    Ito pubbeti ito anāgāmiphalādhigamato uttari upari. Assāti kulaputtassa. Kathentassa bhagavato dhamme neva kaṅkhā na vimati paṭhamamaggeneva kaṅkhāya samucchinnattā. Ekaccesu ṭhānesūti tathā vineyyaṭhānesu. Tathā hi ayampi kulaputto anāgāmiphalaṃ patvā bhagavantaṃ sañjāni. Tena vuttaṃ ‘‘yato anenā’’tiādi.

    ൩൬൩. അനജ്ഝോസിതാതി അനജ്ഝോസനീയാതി അയമത്ഥോതി ആഹ – ‘‘ഗിലിത്വാ പരിനിട്ഠാപേത്വാ ഗഹേതും ന യുത്താ’’തി.

    363.Anajjhositāti anajjhosanīyāti ayamatthoti āha – ‘‘gilitvā pariniṭṭhāpetvā gahetuṃ na yuttā’’ti.

    ൩൬൪. രാഗോവ അനുസയോ രാഗാനുസയോ, സോ ച പച്ചയസമവായേ ഉപ്പജ്ജനാരഹോതി വത്തബ്ബതം ലഭതീതി വുത്തം – ‘‘സുഖവേദനം ആരബ്ഭ രാഗാനുസയോ ഉപ്പജ്ജേയ്യാ’’തി. ന പന തസ്സ ഉപ്പാദനം അത്ഥി ഖണത്തയസമായോഗാസമ്ഭവതോ. ഏസ നയോ സേസേസുപി. ഇതരന്തി അദുക്ഖമസുഖവേദനം. വിസംയുത്തോതി കേനചി സഞ്ഞോജനേന അസംയുത്തതായ ഏവ നിയതവിപ്പയുത്തോ. കായസ്സ കോടി പരമോ അന്തോ ഏതസ്സാതി കായകോടികം. ദുതിയപദേതി ‘‘ജീവിതപരിയന്തിക’’ന്തി ഇമസ്മിം പദേ. വിസേവനസ്സാതി ഉപാദാനസ്സ. സീതീഭവിസ്സന്തീതി പദസ്സ ‘‘നിരുജ്ഝിസ്സന്തീ’’തി അത്ഥോ വുത്തോ, കഥം പന വേദയിതാനം ദ്വാദസസു ആയതനേസു നിരുജ്ഝനം സീതിഭാവപ്പത്തീതി ചോദനം സന്ധായാഹ – ‘‘കിലേസാ ഹീ’’തിആദി. സമുദയപഞ്ഹേനാതി മഹാസതിപട്ഠാനേ (ദീ॰ നി॰ ൨.൪൦൦; മ॰ നി॰ ൧.൧൩൩) സമുദയസച്ചനിരോധപഞ്ഹേന. നനു സബ്ബസോ കിലേസപരിളാഹവിഗമേ സീതിഭാവോ നാമ വേദനാനിരോധമത്തേന അധിപ്പേതോ; തേന ഇധ വേദയിതാനി വുത്താനി, ന കിലേസാതി വേദയിതാനം അച്ചന്തനിരോധസങ്ഖാതോ സീതിഭാവോപി കിലേസസമുച്ഛേദേനേവാതി ആഹ ‘‘വേദയിതാനിപീ’’തിആദി.

    364. Rāgova anusayo rāgānusayo, so ca paccayasamavāye uppajjanārahoti vattabbataṃ labhatīti vuttaṃ – ‘‘sukhavedanaṃ ārabbha rāgānusayo uppajjeyyā’’ti. Na pana tassa uppādanaṃ atthi khaṇattayasamāyogāsambhavato. Esa nayo sesesupi. Itaranti adukkhamasukhavedanaṃ. Visaṃyuttoti kenaci saññojanena asaṃyuttatāya eva niyatavippayutto. Kāyassa koṭi paramo anto etassāti kāyakoṭikaṃ. Dutiyapadeti ‘‘jīvitapariyantika’’nti imasmiṃ pade. Visevanassāti upādānassa. Sītībhavissantīti padassa ‘‘nirujjhissantī’’ti attho vutto, kathaṃ pana vedayitānaṃ dvādasasu āyatanesu nirujjhanaṃ sītibhāvappattīti codanaṃ sandhāyāha – ‘‘kilesā hī’’tiādi. Samudayapañhenāti mahāsatipaṭṭhāne (dī. ni. 2.400; ma. ni. 1.133) samudayasaccanirodhapañhena. Nanu sabbaso kilesapariḷāhavigame sītibhāvo nāma vedanānirodhamattena adhippeto; tena idha vedayitāni vuttāni, na kilesāti vedayitānaṃ accantanirodhasaṅkhāto sītibhāvopi kilesasamucchedenevāti āha ‘‘vedayitānipī’’tiādi.

    ൩൬൫. ഇദം ഓപമ്മസംസന്ദനന്തി ഏത്ഥ സഞ്ഞോജനാ ദീപസിഖാ വിയ, അധിട്ഠാനകപല്ലികാ വിയ വേദനായ നിസ്സയഭൂതാ ചത്താരോ ഖന്ധാ, തേലം വിയ കിലേസാ, വട്ടി വിയ കമ്മവട്ടം, ഉപഹരണകപുരിസോ വിയ വട്ടഗാമീ പുഥുജ്ജനോ, തസ്സ സീസച്ഛേദകപുരിസോ വിയ അരഹത്തമഗ്ഗോ സന്താനസ്സ സമുച്ഛേദകരണതോ, അനാഹാരായ ദീപസിഖായ നിബ്ബായനം വിയ കമ്മകിലേസാനം അനന്തരപച്ചയതോ അനാഹാരായ വേദനായ അനുപാദിസേസവസേന നിബ്ബായനം.

    365.Idaṃopammasaṃsandananti ettha saññojanā dīpasikhā viya, adhiṭṭhānakapallikā viya vedanāya nissayabhūtā cattāro khandhā, telaṃ viya kilesā, vaṭṭi viya kammavaṭṭaṃ, upaharaṇakapuriso viya vaṭṭagāmī puthujjano, tassa sīsacchedakapuriso viya arahattamaggo santānassa samucchedakaraṇato, anāhārāya dīpasikhāya nibbāyanaṃ viya kammakilesānaṃ anantarapaccayato anāhārāya vedanāya anupādisesavasena nibbāyanaṃ.

    ആദിമ്ഹി സമാധിവിപസ്സനാപഞ്ഞാഹീതി പുബ്ബഭാഗപടിപദാഭൂതാ തയാ പഗുണസമാധിതോ അരഹത്തസ്സ പദട്ഠാനഭൂതവിപസ്സനാപഞ്ഞാതോ ച. ഉത്തരിതരാതി വിസിട്ഠതരാ. ഏവം സമന്നാഗതോതി ഏത്ഥ ഏവം-സദ്ദോ ഇദംസദ്ദത്ഥവചനോതി ആഹ – ‘‘ഇമിനാ ഉത്തമേന അരഹത്തഫലപഞ്ഞാധിട്ഠാനേനാ’’തി. സബ്ബം വട്ടദുക്ഖം ഖേപേതീതി സബ്ബദുക്ഖക്ഖയോ, അഗ്ഗമഗ്ഗോ, തംപരിയാപന്നതായ തത്ഥ ഞാണന്തി ആഹ – ‘‘സബ്ബദുക്ഖക്ഖയേ ഞാണം നാമ അരഹത്തമഗ്ഗേ ഞാണ’’ന്തി. അരഹത്തഫലേ ഞാണം അധിപ്പേതം വുത്തനയേന സബ്ബദുക്ഖക്ഖയേ സന്തേ തന്നിമിത്തം വാ ഉപ്പന്നഞാണന്തി കത്വാ. തസ്സാതി, ‘‘ഏവം സമന്നാഗതോ ഭിക്ഖു ഇമിനാ പരമേന പഞ്ഞാധിട്ഠാനേന സമന്നാഗതോ ഹോതീ’’തി വുത്തഭിക്ഖുനോ.

    Ādimhi samādhivipassanāpaññāhīti pubbabhāgapaṭipadābhūtā tayā paguṇasamādhito arahattassa padaṭṭhānabhūtavipassanāpaññāto ca. Uttaritarāti visiṭṭhatarā. Evaṃ samannāgatoti ettha evaṃ-saddo idaṃsaddatthavacanoti āha – ‘‘iminā uttamena arahattaphalapaññādhiṭṭhānenā’’ti. Sabbaṃ vaṭṭadukkhaṃ khepetīti sabbadukkhakkhayo, aggamaggo, taṃpariyāpannatāya tattha ñāṇanti āha – ‘‘sabbadukkhakkhaye ñāṇaṃ nāma arahattamagge ñāṇa’’nti. Arahattaphale ñāṇaṃ adhippetaṃ vuttanayena sabbadukkhakkhaye sante tannimittaṃ vā uppannañāṇanti katvā. Tassāti, ‘‘evaṃ samannāgato bhikkhu iminā paramena paññādhiṭṭhānena samannāgato hotī’’ti vuttabhikkhuno.

    ൩൬൬. ഹീതി യസ്മാ. വിമുത്തീതി അരഹത്തഫലവിമുത്തി, തസ്മാ സബ്ബദുക്ഖക്ഖയേ ഞാണന്തി അരഹത്തഫലഞാണം അധിപ്പേതം. സച്ചന്തി പരമത്ഥസച്ചം നിബ്ബാനം, ന മഗ്ഗസച്ചം. കാമം അരഹത്തഫലവിമുത്തി പടിപക്ഖേഹി അകോപനീയതായ അകുപ്പാ, ‘‘സച്ചേ ഠിതാ’’തി പന വചനതോ, ‘‘അകുപ്പാരമ്മണകരണേന അകുപ്പാതി വുത്താ’’തി ആഹ. വിതഥന്തി നട്ഠം, ജരായ മരണേന ച വിപരിണാമേതബ്ബതായ യാദിസം ഉപ്പാദാവത്ഥായ ജാതം, തതോ അഞ്ഞാദിസന്തി അത്ഥോ. തഥാ ഹി തം ജരാമരണേഹി പരിമുസിതബ്ബരൂപതായ ‘‘മുസാ’’തി വുത്തം. തേനാഹ – ‘‘മോസധമ്മന്തി നസ്സനസഭാവ’’ന്തി. തം അവിതഥന്തി തം വുത്തനയേന അവിതഥം നാമ, തം സഭാവോ സബ്ബകാലം തേനേവ ലബ്ഭനതോ. സമഥവിപസ്സനാവസേന വചീസച്ചതോതി സമഥവിപസ്സനാവസേന യം വിസുദ്ധിമത്തം വചീസച്ചം, തതോ. ദുക്ഖസച്ചസമുദയസച്ചേഹി തച്ഛവിപല്ലാസഭൂതസഭാവേഹി. ഇതി നേസം യഥാസകം സഭാവേന അവിതഥഭാവേ അമോസധമ്മതായ തേഹിപി അവിതഥഭാവാ പരമത്ഥസച്ചം നിബ്ബാനമേവ ഉത്തരിതരം. തസ്മാതി നിബ്ബാനസ്സേവ ഉത്തരിതരഭാവതോ.

    366.ti yasmā. Vimuttīti arahattaphalavimutti, tasmā sabbadukkhakkhaye ñāṇanti arahattaphalañāṇaṃ adhippetaṃ. Saccanti paramatthasaccaṃ nibbānaṃ, na maggasaccaṃ. Kāmaṃ arahattaphalavimutti paṭipakkhehi akopanīyatāya akuppā, ‘‘sacce ṭhitā’’ti pana vacanato, ‘‘akuppārammaṇakaraṇena akuppāti vuttā’’ti āha. Vitathanti naṭṭhaṃ, jarāya maraṇena ca vipariṇāmetabbatāya yādisaṃ uppādāvatthāya jātaṃ, tato aññādisanti attho. Tathā hi taṃ jarāmaraṇehi parimusitabbarūpatāya ‘‘musā’’ti vuttaṃ. Tenāha – ‘‘mosadhammanti nassanasabhāva’’nti. Taṃ avitathanti taṃ vuttanayena avitathaṃ nāma, taṃ sabhāvo sabbakālaṃ teneva labbhanato. Samathavipassanāvasena vacīsaccatoti samathavipassanāvasena yaṃ visuddhimattaṃ vacīsaccaṃ, tato. Dukkhasaccasamudayasaccehi tacchavipallāsabhūtasabhāvehi. Iti nesaṃ yathāsakaṃ sabhāvena avitathabhāve amosadhammatāya tehipi avitathabhāvā paramatthasaccaṃ nibbānameva uttaritaraṃ. Tasmāti nibbānasseva uttaritarabhāvato.

    ൩൬൭. ഉപധീയതി ഏത്ഥ ദുക്ഖന്തി ഉപധീ, ഖന്ധാ കാമഗുണാ ച. ഉപദഹന്തി ദുക്ഖന്തി ഉപധീ, കിലേസാഭിസങ്ഖാരാ. പരിപൂരാ ഗഹിതാ പരാമട്ഠാതി പരിയത്തഭാവേന തണ്ഹായ ഗഹിതാ ദിട്ഠിയാ പരാമട്ഠാ. സമഥവിപസ്സനാവസേന കിലേസപരിച്ചാഗതോതി വിക്ഖമ്ഭനവസേന തദങ്ഗപ്പഹാനവസേന ച കിലേസാനം പരിച്ചജനതോ. ഉത്തരിതരോ വിസിട്ഠതരസ്സ പഹാനപ്പകാരസ്സ അഭാവതോ.

    367. Upadhīyati ettha dukkhanti upadhī, khandhā kāmaguṇā ca. Upadahanti dukkhanti upadhī, kilesābhisaṅkhārā. Paripūrā gahitā parāmaṭṭhāti pariyattabhāvena taṇhāya gahitā diṭṭhiyā parāmaṭṭhā. Samathavipassanāvasena kilesapariccāgatoti vikkhambhanavasena tadaṅgappahānavasena ca kilesānaṃ pariccajanato. Uttaritaro visiṭṭhatarassa pahānappakārassa abhāvato.

    ൩൬൮. ആഘാതകരണവസേനാതി ചേതസികാഘാതസ്സ ഉപ്പജ്ജനവസേന. ബ്യാപജ്ജനവസേനാതി ചിത്തസ്സ വിപത്തിഭാവവസേന. സമ്പദുസ്സനവസേനാതി സബ്ബസോ ദുസ്സനവസേന. തീഹി പദേഹി യദി അരഹത്തമഗ്ഗേന കിലേസാനം പരിച്ചാഗോ ചാഗാധിട്ഠാനം, അരഹത്തമഗ്ഗേനേവ നേസം വൂപസമോ ഉപസമാധിട്ഠാനം ഹോതീതി ദസ്സേതി. ഏത്ഥ വിസേസേന പരിച്ചാഗോ സമ്പജഹനം അനുപ്പത്തിധമ്മതാപാദനം ചാഗോ, തഥാ പന പരിച്ചാഗേന യോ സോ നേസം തദാ വൂപസന്തതായ അഭാവോ, അയം ഉപസമോതി അയമേതേസം വിസേസോ.

    368.Āghātakaraṇavasenāti cetasikāghātassa uppajjanavasena. Byāpajjanavasenāti cittassa vipattibhāvavasena. Sampadussanavasenāti sabbaso dussanavasena. Tīhi padehi yadi arahattamaggena kilesānaṃ pariccāgo cāgādhiṭṭhānaṃ, arahattamaggeneva nesaṃ vūpasamo upasamādhiṭṭhānaṃ hotīti dasseti. Ettha visesena pariccāgo sampajahanaṃ anuppattidhammatāpādanaṃ cāgo, tathā pana pariccāgena yo so nesaṃ tadā vūpasantatāya abhāvo, ayaṃ upasamoti ayametesaṃ viseso.

    ൩൬൯. മഞ്ഞിതന്തി മഞ്ഞനാ, ‘‘ഏതം മമാ’’തിആദിനാ കപ്പനാതി അത്ഥോ. അവിജ്ജാവിബന്ധനതണ്ഹാഗാഹാദീനം സാധാരണഭാവതോ അയമഹന്തി ഏത്ഥ അഹന്തി ദിട്ഠിമഞ്ഞനാദസ്സനം, സാ പന ദിട്ഠി മാനമഞ്ഞനായ അത്തനിയഗാഹവസേന ഹോതീതി സ്വേവ ‘‘അയ’’ന്തി ഇമിനാ ഗഹിതോതി ആഹ – ‘‘അയമഹന്തി ഏകം തണ്ഹാമഞ്ഞിതമേവ വട്ടതീ’’തി. ആബാധട്ഠേനാതി പടിപീളനട്ഠേന. മഞ്ഞനാവസേന ഹി സത്താനം തഥാ ഹോതി. അന്തോദോസട്ഠേനാതി അബ്ഭന്തരദുട്ഠഭാവേന. മഞ്ഞനാദൂസിതത്താ ഹി സത്താനം അത്തഭാവോ ദുക്ഖതാമൂലായത്തോ, കിലേസാസുചിപഗ്ഘരണതോ ഉപ്പാദനിരോധഭങ്ഗേഹി ഉദ്ധമുദ്ധം പക്കപഭിന്നോ ഹോതീതി ഫലൂപചാരേന ‘‘മഞ്ഞിതം ഗണ്ഡോ’’തി വുത്തോ. അനുപവിട്ഠട്ഠേനാതി അനുപവിസിത്വാ ഹദയമാഹച്ച അധിട്ഠാനേന. മഞ്ഞിതഞ്ഹി പീളാജനനതോ അന്തോതുദനതോ ദുരുദ്ധരണതോ സല്ലം. ഖീണാസവമുനി സബ്ബസോ കിലേസാനം സന്തത്താ, തതോ ഏവ പരിളാഹാനം പരിനിബ്ബുതത്താ വൂപസന്തത്താ സന്തോ ഉപസന്തോ നിബ്ബുതോതി വുച്ചതി. യത്ഥ ഠിതന്തി യസ്മിം അസേക്ഖഭൂമിയം ഠിതം. യദി ഭഗവാ അത്തനോ ദേസനാഞാണാനുരൂപം ദേസനം പവത്താപേയ്യ, മഹാപഥവിം പത്ഥരന്തസ്സ വിയ, ആകാസം പസാരേന്തസ്സ വിയ, അനന്താപരിമേയ്യലോകധാതുയോ പടിച്ച തേസം ഠിതാകാരം അനുപ്പൂരം വിചിനന്തസ്സ വിയ ദേസനാ പരിയോസാനം ന ഗച്ഛേയ്യ. യസ്മാ പനസ്സ വിനേയ്യജ്ഝാസയാനുരൂപമേവ ദേസനാ പവത്തി, ന തതോ പരം അണുമത്തമ്പി വഡ്ഢതി. തസ്മാ വുത്തം – ‘‘സബ്ബാപി ധമ്മദേസനാ സംഖിത്താവ, വിത്ഥാരദേസനാ നാമ നത്ഥീ’’തി. നനു സത്തപകരണദേസനാ വിത്ഥാരകഥാതി? ന സാപി വിത്ഥാരകഥാതി ആഹ – ‘‘സമന്തപട്ഠാനകഥാപി സംഖിത്തായേവാ’’തി. സന്നിപതിതദേവപരിസായ അജ്ഝാസയാനുരൂപമേവ ഹി തസ്സാപി പവത്തി, ന സത്ഥുദേസനാഞാണാനുരൂപന്തി. യഥാനുസന്ധിം പാപേസി യഥാഉദ്ദിട്ഠേ അനുപുബ്ബേന അനവസേസതോ വിഭജനവസേന ദേസനായ നിട്ഠാപിതത്താ. വിപഞ്ചിതഞ്ഞൂ…പേ॰… കഥേസി നാതിസങ്ഖേപവിത്ഥാരവസേന ദേസിതത്താ.

    369.Maññitanti maññanā, ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā kappanāti attho. Avijjāvibandhanataṇhāgāhādīnaṃ sādhāraṇabhāvato ayamahanti ettha ahanti diṭṭhimaññanādassanaṃ, sā pana diṭṭhi mānamaññanāya attaniyagāhavasena hotīti sveva ‘‘aya’’nti iminā gahitoti āha – ‘‘ayamahanti ekaṃ taṇhāmaññitameva vaṭṭatī’’ti. Ābādhaṭṭhenāti paṭipīḷanaṭṭhena. Maññanāvasena hi sattānaṃ tathā hoti. Antodosaṭṭhenāti abbhantaraduṭṭhabhāvena. Maññanādūsitattā hi sattānaṃ attabhāvo dukkhatāmūlāyatto, kilesāsucipaggharaṇato uppādanirodhabhaṅgehi uddhamuddhaṃ pakkapabhinno hotīti phalūpacārena ‘‘maññitaṃ gaṇḍo’’ti vutto. Anupaviṭṭhaṭṭhenāti anupavisitvā hadayamāhacca adhiṭṭhānena. Maññitañhi pīḷājananato antotudanato duruddharaṇato sallaṃ. Khīṇāsavamuni sabbaso kilesānaṃ santattā, tato eva pariḷāhānaṃ parinibbutattā vūpasantattā santo upasanto nibbutoti vuccati. Yattha ṭhitanti yasmiṃ asekkhabhūmiyaṃ ṭhitaṃ. Yadi bhagavā attano desanāñāṇānurūpaṃ desanaṃ pavattāpeyya, mahāpathaviṃ pattharantassa viya, ākāsaṃ pasārentassa viya, anantāparimeyyalokadhātuyo paṭicca tesaṃ ṭhitākāraṃ anuppūraṃ vicinantassa viya desanā pariyosānaṃ na gaccheyya. Yasmā panassa vineyyajjhāsayānurūpameva desanā pavatti, na tato paraṃ aṇumattampi vaḍḍhati. Tasmā vuttaṃ – ‘‘sabbāpi dhammadesanā saṃkhittāva, vitthāradesanā nāma natthī’’ti. Nanu sattapakaraṇadesanā vitthārakathāti? Na sāpi vitthārakathāti āha – ‘‘samantapaṭṭhānakathāpi saṃkhittāyevā’’ti. Sannipatitadevaparisāya ajjhāsayānurūpameva hi tassāpi pavatti, na satthudesanāñāṇānurūpanti. Yathānusandhiṃpāpesi yathāuddiṭṭhe anupubbena anavasesato vibhajanavasena desanāya niṭṭhāpitattā. Vipañcitaññū…pe… kathesi nātisaṅkhepavitthāravasena desitattā.

    ൩൭൦. അട്ഠന്നം പരിക്ഖാരാനന്തി നയിദമനവസേസപരിയാദാനം, ലക്ഖണവചനം പനേതം, അഞ്ഞതരസ്സാതി വചനസേസോ. തഥാ ഹി, ‘‘മയ്ഹം ഇദ്ധിമയപരിക്ഖാരലാഭായ പച്ചയോ ഹോതൂ’’തി പത്ഥനം പട്ഠപേത്വാ പത്തചീവരം, പത്തം, ചീവരമേവ വാ ദിന്നേ ചരിമഭവേ ഇദ്ധിമയപരിക്ഖാരോ നിബ്ബത്തതീതി വദന്തി. അദിന്നത്താതി കേചിവാദോ, തേനാഹ ‘‘കുലപുത്തോ’’തിആദി. ഓകാസാഭാവതോതി ഉപസമ്പദാലക്ഖണസ്സ അസമ്ഭവതോ. തേനാഹ – ‘‘കുലപുത്തസ്സ ആയുപരിക്ഖീണ’’ന്തി. ഉദകതിത്ഥ…പേ॰… ആരദ്ധോ പരമപ്പിച്ഛഭാവതോ.

    370.Aṭṭhannaṃ parikkhārānanti nayidamanavasesapariyādānaṃ, lakkhaṇavacanaṃ panetaṃ, aññatarassāti vacanaseso. Tathā hi, ‘‘mayhaṃ iddhimayaparikkhāralābhāya paccayo hotū’’ti patthanaṃ paṭṭhapetvā pattacīvaraṃ, pattaṃ, cīvarameva vā dinne carimabhave iddhimayaparikkhāro nibbattatīti vadanti. Adinnattāti kecivādo, tenāha ‘‘kulaputto’’tiādi. Okāsābhāvatoti upasampadālakkhaṇassa asambhavato. Tenāha – ‘‘kulaputtassa āyuparikkhīṇa’’nti. Udakatittha…pe… āraddho paramappicchabhāvato.

    വിബ്ഭന്താതി ഭന്തചിത്താ. സിങ്ഗേന വിജ്ഝിത്വാ ഘാതേസി പുരിമജാതിബദ്ധാഘാതതായാതി വദന്തി.

    Vibbhantāti bhantacittā. Siṅgena vijjhitvā ghātesi purimajātibaddhāghātatāyāti vadanti.

    മാനുസം യോഗന്തി മനുസ്സത്തഭാവം. അത്തഭാവോ ഹി യുജ്ജതി കമ്മകിലേസേഹീതി ‘‘യോഗോ’’തി വുച്ചതി. ഉപച്ചഗുന്തി ഉപഗച്ഛിംസു. ഉപകോതിആദി തേസം നാമാനി.

    Mānusaṃ yoganti manussattabhāvaṃ. Attabhāvo hi yujjati kammakilesehīti ‘‘yogo’’ti vuccati. Upaccagunti upagacchiṃsu. Upakotiādi tesaṃ nāmāni.

    ഗന്ധകട്ഠേഹീതി ചന്ദനാഗരുസളലദേവദാരുആദീഹി ഗന്ധദാരൂഹി. സേസം സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.

    Gandhakaṭṭhehīti candanāgarusaḷaladevadāruādīhi gandhadārūhi. Sesaṃ suviññeyyameva.

    ധാതുവിഭങ്ഗസുത്തവണ്ണനായ ലീനത്ഥപ്പകാസനാ സമത്താ.

    Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / മജ്ഝിമനികായ • Majjhimanikāya / ൧൦. ധാതുവിഭങ്ഗസുത്തം • 10. Dhātuvibhaṅgasuttaṃ

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / സുത്തപിടക (അട്ഠകഥാ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / മജ്ഝിമനികായ (അട്ഠകഥാ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ൧൦. ധാതുവിഭങ്ഗസുത്തവണ്ണനാ • 10. Dhātuvibhaṅgasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact