Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ౩. ధాతువిభఙ్గో

    3. Dhātuvibhaṅgo

    ౧. సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ౧౭౨. అభిధమ్మే చ ఆగతాతి ఇమస్మిం ధాతువిభఙ్గే అభిధమ్మభాజనీయపఞ్హపుచ్ఛకేసు, నిక్ఖేపకణ్డధమ్మహదయవిభఙ్గాదీసు చ దేసనారుళ్హా. యథా పన సుత్తన్తే అభిధమ్మే చ ఆగతా ఖన్ధాదయో సుత్తన్తే దేసితనియామేన ఖన్ధవిభఙ్గాదీసు సుత్తన్తభాజనీయవసేన విభత్తా, ఏవమిధాపి చక్ఖుధాతాదయో సుత్తన్తభాజనీయవసేన విభజితబ్బా సియుం. తత్థ ఖన్ధాదీనం సబ్బసఙ్గాహకో అభిధమ్మదేసనావిసిట్ఠో సుత్తన్తే ఆగతో అఞ్ఞో దేసేతబ్బాకారో నత్థీతి తే రూపక్ఖన్ధాదివసేనేవ సుత్తన్తభాజనీయే దేసితా, ధాతూనం పన సో అత్థీతి తే తిణ్ణం ధాతుఛక్కానం వసేన ఇధ దేసితాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘సుత్తన్తేస్వేవ…పే॰… విభత్తన్తి వేదితబ్బ’’న్తి. తేనాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సబ్బా ధాతుయో ఛహి ఛహి ధాతూహి సఙ్ఖిపిత్వా’’తి.

    172. Abhidhammeca āgatāti imasmiṃ dhātuvibhaṅge abhidhammabhājanīyapañhapucchakesu, nikkhepakaṇḍadhammahadayavibhaṅgādīsu ca desanāruḷhā. Yathā pana suttante abhidhamme ca āgatā khandhādayo suttante desitaniyāmena khandhavibhaṅgādīsu suttantabhājanīyavasena vibhattā, evamidhāpi cakkhudhātādayo suttantabhājanīyavasena vibhajitabbā siyuṃ. Tattha khandhādīnaṃ sabbasaṅgāhako abhidhammadesanāvisiṭṭho suttante āgato añño desetabbākāro natthīti te rūpakkhandhādivaseneva suttantabhājanīye desitā, dhātūnaṃ pana so atthīti te tiṇṇaṃ dhātuchakkānaṃ vasena idha desitāti dassento āha ‘‘suttantesveva…pe… vibhattanti veditabba’’nti. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā’’ti.

    కథం పన ఛసు ఛసు ధాతూసు అట్ఠారసన్నం ధాతూనం సమవరోధోతి? సభావనిస్సయద్వారారమ్మణసమ్పయోగసామఞ్ఞతో. తత్థ పఠమఛక్కే తావ పథవీతేజోవాయోధాతుయో సభావతో ఫోట్ఠబ్బధాతు. ఆపోధాతుఆకాసధాతుయో ధమ్మధాతుఏకదేసో. విఞ్ఞాణధాతు సత్తవిఞ్ఞాణధాతుయో. చతుధాతుగ్గహణేన చేత్థ తదాయత్తవుత్తికా నిస్సయాపదేసేన, విఞ్ఞాణధాతుయా ద్వారారమ్మణభావేన వా అవసిట్ఠా రూపధాతుయో సమవరుద్ధా, విఞ్ఞాణధాతుగ్గహణేన తంసమ్పయోగతో ధమ్మధాతుఏకదేసోతి ఏవం సబ్బధాతుసమవరోధో దట్ఠబ్బో. దుతియే ఛపి ధాతుయో సభావతో, ధమ్మాయతనేకదేసో, తంసమ్పయోగతో సత్తవిఞ్ఞాణధాతుయో, యథారహం తేసం నిస్సయద్వారారమ్మణభావతో అవసిట్ఠధాతుయో సమవరుద్ధా. తతియఛక్కేపి ఏసేవ నయో. ఏవమేత్థ ఛసు ఛసు ధాతూసు అట్ఠారసన్నం ధాతూనం సమవరోధో దట్ఠబ్బో. తేన వుత్తం ‘‘సబ్బా ధాతుయో ఛహి ఛహి ధాతూహి సఙ్ఖిపిత్వా’’తి.

    Kathaṃ pana chasu chasu dhātūsu aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ samavarodhoti? Sabhāvanissayadvārārammaṇasampayogasāmaññato. Tattha paṭhamachakke tāva pathavītejovāyodhātuyo sabhāvato phoṭṭhabbadhātu. Āpodhātuākāsadhātuyo dhammadhātuekadeso. Viññāṇadhātu sattaviññāṇadhātuyo. Catudhātuggahaṇena cettha tadāyattavuttikā nissayāpadesena, viññāṇadhātuyā dvārārammaṇabhāvena vā avasiṭṭhā rūpadhātuyo samavaruddhā, viññāṇadhātuggahaṇena taṃsampayogato dhammadhātuekadesoti evaṃ sabbadhātusamavarodho daṭṭhabbo. Dutiye chapi dhātuyo sabhāvato, dhammāyatanekadeso, taṃsampayogato sattaviññāṇadhātuyo, yathārahaṃ tesaṃ nissayadvārārammaṇabhāvato avasiṭṭhadhātuyo samavaruddhā. Tatiyachakkepi eseva nayo. Evamettha chasu chasu dhātūsu aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ samavarodho daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā’’ti.

    సుఞ్ఞోతి అత్తసుఞ్ఞో, తేన ససభావతాయ చ ఇధ ధాతువోహారోతి ఆహ ‘‘సుఞ్ఞే సభావమత్తే నిరుళ్హో ధాతుసద్దో’’తి. తంతంభూతవివిత్తతా రూపపరియన్తోవ ఆకాసోతి యేహి వివిత్తో, యేసఞ్చ పరిచ్ఛేదో, తేహి అసమ్ఫుట్ఠతా తేసం బ్యాపకభావే సతి న హోతీతి ఆహ ‘‘చతూహి మహాభూతేహి అబ్యాపితభావో’’తి. పరిచ్ఛిన్నవుత్తీని హి భూతానీతి.

    Suññoti attasuñño, tena sasabhāvatāya ca idha dhātuvohāroti āha ‘‘suññe sabhāvamatte niruḷho dhātusaddo’’ti. Taṃtaṃbhūtavivittatā rūpapariyantova ākāsoti yehi vivitto, yesañca paricchedo, tehi asamphuṭṭhatā tesaṃ byāpakabhāve sati na hotīti āha ‘‘catūhi mahābhūtehi abyāpitabhāvo’’ti. Paricchinnavuttīni hi bhūtānīti.

    ౧౭౩. అవయవవినిముత్తో సముదాయో నామ కోచి నత్థీతి పురిమత్థం అసమ్భావేన్తో ‘‘ద్వే ఏవ వా’’తిఆదినా సముదాయేన వినా దుతియత్థమాహ. పచ్చత్తం అత్తని జాతతన్తి పాటిపుగ్గలికతం.

    173. Avayavavinimutto samudāyo nāma koci natthīti purimatthaṃ asambhāvento ‘‘dve eva vā’’tiādinā samudāyena vinā dutiyatthamāha. Paccattaṃ attani jātatanti pāṭipuggalikataṃ.

    పాటియేక్కో కోట్ఠాసోతి వా లోమాదిఇతరకోట్ఠాసేహి అసమ్మిస్సో విసుం ఏకో పథవీకోట్ఠాసోతి అత్థో.

    Pāṭiyekko koṭṭhāsoti vā lomādiitarakoṭṭhāsehi asammisso visuṃ eko pathavīkoṭṭhāsoti attho.

    పయోగన్తి భావనాపయోగం. వీరియన్తి భావనానిప్ఫాదకం ఉస్సాహం. ఆయూహనన్తి తాదిసం చేతనం.

    Payoganti bhāvanāpayogaṃ. Vīriyanti bhāvanānipphādakaṃ ussāhaṃ. Āyūhananti tādisaṃ cetanaṃ.

    ధాతుపటిక్కూలవణ్ణమనసికారానన్తి ధాతుమనసికారపటిక్కూలమనసికారవణ్ణమనసికారానం. అబ్యాపారతాయాతి ‘‘అహమేతం నిప్ఫాదేమి, మమ ఏసా నిప్ఫాదనా’’తి చేతనారహితతాయ. కరోన్తీతి ఆభోగపచ్చవేక్ఖణాని ఉప్పాదేన్తి.

    Dhātupaṭikkūlavaṇṇamanasikārānanti dhātumanasikārapaṭikkūlamanasikāravaṇṇamanasikārānaṃ. Abyāpāratāyāti ‘‘ahametaṃ nipphādemi, mama esā nipphādanā’’ti cetanārahitatāya. Karontīti ābhogapaccavekkhaṇāni uppādenti.

    లక్ఖణవసేనాతి సభావవసేన. సో పన యస్మా పథవీధాతుయా కక్ఖళఖరతా హోతీతి ఆహ ‘‘కక్ఖళం ఖరిగతన్తిఆదివచనం సన్ధాయ వుత్త’’న్తి.

    Lakkhaṇavasenāti sabhāvavasena. So pana yasmā pathavīdhātuyā kakkhaḷakharatā hotīti āha ‘‘kakkhaḷaṃ kharigatantiādivacanaṃ sandhāya vutta’’nti.

    వేకన్తకం నామ సబ్బలోహచ్ఛేదనసమత్థం లోహం. తథా హి తం వికన్తతి ఛిన్దతీతి వికన్తం, వికన్తమేవ వేకన్తకన్తి వుచ్చతి. లోహసదిసన్తి లోహాకారం లోహమలం వియ ఘనసహితం హుత్వా తిట్ఠతి. తాపేత్వా తాళితం పన ఛిన్నం ఛిన్నం హుత్వా విసరతి, ముదు మట్ఠం కమ్మనియం వా న హోతి, తేన ‘‘లోహవిజాతీ’’తి వుచ్చతీతి. తిపుతమ్బాదీహీతి తిపుతమ్బే మిస్సేత్వా కతం కంసలోహం, సీసతమ్బే మిస్సేత్వా కతం వట్టలోహం, జసదతమ్బే మిస్సేత్వా కతం ఆరకూటం . యం పన కేవలం జసదధాతువినిగ్గతం, యం ‘‘పిత్తల’’న్తిపి వదన్తి, తం ఇధ నాధిప్పేతం, యథావుత్తమిస్సకమేవ పన గహేత్వా ‘‘కిత్తిమ’’న్తి వుత్తం.

    Vekantakaṃ nāma sabbalohacchedanasamatthaṃ lohaṃ. Tathā hi taṃ vikantati chindatīti vikantaṃ, vikantameva vekantakanti vuccati. Lohasadisanti lohākāraṃ lohamalaṃ viya ghanasahitaṃ hutvā tiṭṭhati. Tāpetvā tāḷitaṃ pana chinnaṃ chinnaṃ hutvā visarati, mudu maṭṭhaṃ kammaniyaṃ vā na hoti, tena ‘‘lohavijātī’’ti vuccatīti. Tiputambādīhīti tiputambe missetvā kataṃ kaṃsalohaṃ, sīsatambe missetvā kataṃ vaṭṭalohaṃ, jasadatambe missetvā kataṃ ārakūṭaṃ. Yaṃ pana kevalaṃ jasadadhātuviniggataṃ, yaṃ ‘‘pittala’’ntipi vadanti, taṃ idha nādhippetaṃ, yathāvuttamissakameva pana gahetvā ‘‘kittima’’nti vuttaṃ.

    నిదస్సనమత్తన్తి ముత్తానం జాతితో అనేకభేదత్తా వుత్తం. తథా హి హత్థికుమ్భం వరాహదాఠం భుజఙ్గసీసం వలాహకూటం వేణుపబ్బం మచ్ఛసిరో సఙ్ఖో సిప్పీతి అట్ఠ ముత్తాయోనియో. తత్థ హత్థికుమ్భజా పీతవణ్ణా పభాహీనా. వరాహదాఠజా వరాహదాఠవణ్ణావ. భుజఙ్గసీసజా నీలాదివణ్ణా సువిసుద్ధా, వట్టలా చ. వలాహకజా భాసురా దుబ్బిభాగరూపా రత్తిభాగే అన్ధకారం విధమన్తా తిట్ఠన్తి, దేవూపభోగా ఏవ హోన్తి. వేణుపబ్బజా కారఫలసమానవణ్ణా, న భాసురా, తే చ వేళవో అమనుస్సగోచరే ఏవ పదేసే జాయన్తి. మచ్ఛసీసజా పాఠీనపిట్ఠిసమానవణ్ణా, వట్టలా, లఘవో చ హోన్తి పభావిహీనా, తే చ మచ్ఛా సముద్దమజ్ఝేయేవ జాయన్తి. సఙ్ఖజా సఙ్ఖోరచ్ఛవివణ్ణా, కోలప్పమాణాపి హోన్తి పభావిహీనావ. సిప్పిజా పన పభావిసేసయుత్తావ హోన్తి నానాసణ్ఠానా. ఏవం జాతితో అట్ఠవిధాసు ముత్తాసు యా మచ్ఛసఙ్ఖసిప్పిజా, తా సాముద్దికా. భుజఙ్గజాపి కాచి సాముద్దికాతి వదన్తి, ఇతరా అసాముద్దికా. తేన వుత్తం ‘‘సాముద్దికముత్తాతి నిదస్సనమత్తమేతం, సబ్బాపి పన ముత్తా ముత్తా ఏవా’’తి. బహులతో వా అట్ఠకథాయం ఏతం వుత్తం ‘‘ముత్తాతి సాముద్దికముత్తా’’తి. బహులఞ్హి లోకే సాముద్దికావ ముత్తా దిస్సన్తి. తత్థాపి సిప్పిజావ, ఇతరా కదాచి కాచీతి.

    Nidassanamattanti muttānaṃ jātito anekabhedattā vuttaṃ. Tathā hi hatthikumbhaṃ varāhadāṭhaṃ bhujaṅgasīsaṃ valāhakūṭaṃ veṇupabbaṃ macchasiro saṅkho sippīti aṭṭha muttāyoniyo. Tattha hatthikumbhajā pītavaṇṇā pabhāhīnā. Varāhadāṭhajā varāhadāṭhavaṇṇāva. Bhujaṅgasīsajā nīlādivaṇṇā suvisuddhā, vaṭṭalā ca. Valāhakajā bhāsurā dubbibhāgarūpā rattibhāge andhakāraṃ vidhamantā tiṭṭhanti, devūpabhogā eva honti. Veṇupabbajā kāraphalasamānavaṇṇā, na bhāsurā, te ca veḷavo amanussagocare eva padese jāyanti. Macchasīsajā pāṭhīnapiṭṭhisamānavaṇṇā, vaṭṭalā, laghavo ca honti pabhāvihīnā, te ca macchā samuddamajjheyeva jāyanti. Saṅkhajā saṅkhoracchavivaṇṇā, kolappamāṇāpi honti pabhāvihīnāva. Sippijā pana pabhāvisesayuttāva honti nānāsaṇṭhānā. Evaṃ jātito aṭṭhavidhāsu muttāsu yā macchasaṅkhasippijā, tā sāmuddikā. Bhujaṅgajāpi kāci sāmuddikāti vadanti, itarā asāmuddikā. Tena vuttaṃ ‘‘sāmuddikamuttāti nidassanamattametaṃ, sabbāpi pana muttā muttā evā’’ti. Bahulato vā aṭṭhakathāyaṃ etaṃ vuttaṃ ‘‘muttāti sāmuddikamuttā’’ti. Bahulañhi loke sāmuddikāva muttā dissanti. Tatthāpi sippijāva, itarā kadāci kācīti.

    ౧౭౪. ఇధ నత్థి నియమో కేవలం ద్రవభావస్సేవ అధిప్పేతత్తా.

    174. Idha natthi niyamo kevalaṃ dravabhāvasseva adhippetattā.

    ౧౭౫. నిసితభావేనాతి సన్తాపనాదివసప్పవత్తేన తిఖిణభావేన. ఉస్మాకారఞ్హి నిసానం ఇధ నిసితభావో. పాకతికోతి సాభావికో కాయుస్మాతి అధిప్పేతో. సదాతి సబ్బకాలం యావ జీవితిన్ద్రియం పవత్తతి. పేతగ్గి నిజ్ఝామతణ్హికపేతగ్గి. ఇధాతి బాహిరతేజోధాతుకథాయం.

    175. Nisitabhāvenāti santāpanādivasappavattena tikhiṇabhāvena. Usmākārañhi nisānaṃ idha nisitabhāvo. Pākatikoti sābhāviko kāyusmāti adhippeto. Sadāti sabbakālaṃ yāva jīvitindriyaṃ pavattati. Petaggi nijjhāmataṇhikapetaggi. Idhāti bāhiratejodhātukathāyaṃ.

    ౧౭౬. వాయనం బీజనం, తం పన థామసా పవత్తీతి ఆహ ‘‘సవేగగమనవసేనా’’తి. సముదీరణం అల్లపరిసోసనం, భూతసఙ్ఘాతస్స దేసన్తరుప్పత్తిహేతుభావో వా.

    176. Vāyanaṃ bījanaṃ, taṃ pana thāmasā pavattīti āha ‘‘savegagamanavasenā’’ti. Samudīraṇaṃ allaparisosanaṃ, bhūtasaṅghātassa desantaruppattihetubhāvo vā.

    ౧౭౭. భిత్తిచ్ఛిద్దాదివసేన లబ్భమానం అజటాకాసం నిస్సాయేవ పరిచ్ఛేదాకాసస్స పరికమ్మకరణన్తి ఆహ ‘‘అజటాకాసస్స చ కథితత’’న్తి.

    177. Bhitticchiddādivasena labbhamānaṃ ajaṭākāsaṃ nissāyeva paricchedākāsassa parikammakaraṇanti āha ‘‘ajaṭākāsassa ca kathitata’’nti.

    ౧౭౯. సుఖదుక్ఖఫోట్ఠబ్బసముట్ఠాపనపచ్చయభావేనాతి ఇట్ఠానిట్ఠఫోట్ఠబ్బానం నిబ్బత్తకభూతేన పచ్చయభావేన. కస్స పన సో పచ్చయభావోతి ఆహ ‘‘సరీరట్ఠకఉతుస్సా’’తి . పచ్చయభావేనాతి చ హేతుమ్హి కరణవచనం. తేన హి కారణభూతేన సుఖదుక్ఖఫోట్ఠబ్బానం యథావుత్తసమత్థతా హోతీతి. ‘‘తథేవా’’తి ఇమినా ‘‘యథాబలం సరీరేకదేససకలసరీర’’న్తి ఇదం అనుకడ్ఢతి. ఏవన్తి అత్తనో ఫలూపచారసిద్ధేన ఫరణప్పకారేన. ఏతేసన్తి సుఖాదీనం. ‘‘ఓళారికప్పవత్తి ఏవ వా ఫరణ’’న్తి ఇమినా నిరుపచారం ఏతేసం ఫరణట్ఠం దస్సేతి. ఉభయవతోతి సుఖదుక్ఖవతో, సోమనస్సదోమనస్సవతో చ, ఫరణాఫరణట్ఠానవతో వా.

    179. Sukhadukkhaphoṭṭhabbasamuṭṭhāpanapaccayabhāvenāti iṭṭhāniṭṭhaphoṭṭhabbānaṃ nibbattakabhūtena paccayabhāvena. Kassa pana so paccayabhāvoti āha ‘‘sarīraṭṭhakautussā’’ti . Paccayabhāvenāti ca hetumhi karaṇavacanaṃ. Tena hi kāraṇabhūtena sukhadukkhaphoṭṭhabbānaṃ yathāvuttasamatthatā hotīti. ‘‘Tathevā’’ti iminā ‘‘yathābalaṃ sarīrekadesasakalasarīra’’nti idaṃ anukaḍḍhati. Evanti attano phalūpacārasiddhena pharaṇappakārena. Etesanti sukhādīnaṃ. ‘‘Oḷārikappavatti eva vā pharaṇa’’nti iminā nirupacāraṃ etesaṃ pharaṇaṭṭhaṃ dasseti. Ubhayavatoti sukhadukkhavato, somanassadomanassavato ca, pharaṇāpharaṇaṭṭhānavato vā.

    ౧౮౧. ఏత్థ వుత్తం సఙ్కప్పన్తి ఏతస్మిం ‘‘సఙ్కప్పో కామో’’తిఆదికే (మహాని॰ ౧; చూళని॰ అజితమాణవపుచ్ఛానిద్దేస ౮) నిద్దేసపదేసే వుత్తం సఙ్కప్పం. తత్థ హి కిలేసకామోవ ‘‘సఙ్కప్పరాగో పురిసస్స కామో’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౬.౬౩; కథా॰ ౫౧౩) వియ. వత్థుకామస్స తథా తథా సఙ్కప్పనతో పరికప్పనతో ‘‘సఙ్కప్పో’’తి వుత్తో, న వితక్కోతి అయమేత్థ అత్థో వుత్తో. టీకాయం పన వితక్కవసేన అత్థం దస్సేతుం ‘‘సోపి హీ’’తిఆది వుత్తం. తత్రాపి పురిమో ఏవత్థో అధిప్పేతోతి చే, సమ్పిణ్డనత్థో పి-సద్దో నిరత్థకో సియా, ‘‘కిలేససన్థవసమ్భవతో’’తి చ న వత్తబ్బం సియా, పరతో చ ‘‘బ్యాపాదవచనేన బ్యాపాదవితక్కం దస్సేతీ’’తి వక్ఖతి. కిలేసకామో విభత్తో కిలేససమ్పయుత్తత్తాతి అధిప్పాయో. కామపటిబద్ధాతి ఏత్థ కామ-సద్దేన వత్థుకామాపి సఙ్గహితాతి దట్ఠబ్బా.

    181. Ettha vuttaṃ saṅkappanti etasmiṃ ‘‘saṅkappo kāmo’’tiādike (mahāni. 1; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 8) niddesapadese vuttaṃ saṅkappaṃ. Tattha hi kilesakāmova ‘‘saṅkapparāgo purisassa kāmo’’tiādīsu (a. ni. 6.63; kathā. 513) viya. Vatthukāmassa tathā tathā saṅkappanato parikappanato ‘‘saṅkappo’’ti vutto, na vitakkoti ayamettha attho vutto. Ṭīkāyaṃ pana vitakkavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘sopi hī’’tiādi vuttaṃ. Tatrāpi purimo evattho adhippetoti ce, sampiṇḍanattho pi-saddo niratthako siyā, ‘‘kilesasanthavasambhavato’’ti ca na vattabbaṃ siyā, parato ca ‘‘byāpādavacanena byāpādavitakkaṃ dassetī’’ti vakkhati. Kilesakāmo vibhatto kilesasampayuttattāti adhippāyo. Kāmapaṭibaddhāti ettha kāma-saddena vatthukāmāpi saṅgahitāti daṭṭhabbā.

    ౧౮౨. ఉభయత్థ ఉప్పన్నోతి సత్తేసు, సఙ్ఖారేసూతి ఉభయత్థ ఉప్పన్నో, సత్తాకారో, సఙ్ఖారాకారోతి వా ఆరమ్మణస్స ఉభయాకారగ్గహణవసేన ఉప్పన్నో. కమ్మపథవిసేసో, కమ్మపథవినాసకో చ కమ్మపథభేదోతి దస్సేతుం ‘‘అభిజ్ఝాసంయోగేనా’’తిఆది వుత్తం. తథా విహింసాయ విహింసావితక్కం దస్సేతీతి యోజనా. విహింసాయాతి చ విహింసావచనేనాతి అత్థో. యథాసమ్భవం పాణాతిపాతాదివసేనాతి ఆది-సద్దేన అదిన్నాదానముసావాదపేసుఞ్ఞఫరుసవాచాసమ్ఫప్పలాపే సఙ్గణ్హాతి. సబ్బ…పే॰… సఙ్గాహకేహి కామనేక్ఖమ్మధాతూహి. ద్వే ద్వేతి బ్యాపాదవిహింసాధాతుయో, అబ్యాపాదఅవిహింసాధాతుయో చ. ‘‘ఏత్థాతి పనా’’తిఆదినా సంకిలేసవోదానానం సఙ్కరభావస్స అనిట్ఠాపజ్జనస్స చ దస్సనేన పురిమంయేవ అత్థం బ్యతిరేకముఖేన సమ్పాదేతి.

    182. Ubhayattha uppannoti sattesu, saṅkhāresūti ubhayattha uppanno, sattākāro, saṅkhārākāroti vā ārammaṇassa ubhayākāraggahaṇavasena uppanno. Kammapathaviseso, kammapathavināsako ca kammapathabhedoti dassetuṃ ‘‘abhijjhāsaṃyogenā’’tiādi vuttaṃ. Tathā vihiṃsāya vihiṃsāvitakkaṃ dassetīti yojanā. Vihiṃsāyāti ca vihiṃsāvacanenāti attho. Yathāsambhavaṃ pāṇātipātādivasenāti ādi-saddena adinnādānamusāvādapesuññapharusavācāsamphappalāpe saṅgaṇhāti. Sabba…pe… saṅgāhakehi kāmanekkhammadhātūhi. Dve dveti byāpādavihiṃsādhātuyo, abyāpādaavihiṃsādhātuyo ca. ‘‘Etthāti panā’’tiādinā saṃkilesavodānānaṃ saṅkarabhāvassa aniṭṭhāpajjanassa ca dassanena purimaṃyeva atthaṃ byatirekamukhena sampādeti.

    సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ౧౮౩. ఆవేణికత్థో అతిసయత్థో చ విసేససద్దో హోతీతి తదుభయం దస్సేతుం ‘‘పుగ్గలన్తరాసాధారణం, నీలాదిసబ్బరూపసాధారణఞ్చా’’తి వుత్తం. అసాధారణకారణేనాపి హి నిద్దేసో హోతి యథా ‘‘భేరిసద్దో, యవఙ్కురో’’తి. అతిసయకారణేనపి యథా ‘‘అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నానం కమ్మసమాదానానం ఠానసో హేతుసో విపాకం యథాభూతం పజానాతీ’’తి (కథా॰ ౩౫౫; పటి॰ మ॰ ౨.౪౪). ధాతుఅత్థో ఏవాతి ‘‘ధాతు’’ఇతి ఇమస్స ధాతుసద్దస్సేవ అత్థో. ధాతువచనీయో హి అత్థో ఉపసగ్గేన జోతీయతి.

    183. Āveṇikattho atisayattho ca visesasaddo hotīti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘puggalantarāsādhāraṇaṃ, nīlādisabbarūpasādhāraṇañcā’’ti vuttaṃ. Asādhāraṇakāraṇenāpi hi niddeso hoti yathā ‘‘bherisaddo, yavaṅkuro’’ti. Atisayakāraṇenapi yathā ‘‘atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (kathā. 355; paṭi. ma. 2.44). Dhātuattho evāti ‘‘dhātu’’iti imassa dhātusaddasseva attho. Dhātuvacanīyo hi attho upasaggena jotīyati.

    పురిమేన అసదిసో విధానధారణత్థానం పాకటో భేదోతి. విసభాగలక్ఖణా విసదిససభావా అవయవా భాగా, తేసు.

    Purimena asadiso vidhānadhāraṇatthānaṃ pākaṭo bhedoti. Visabhāgalakkhaṇā visadisasabhāvā avayavā bhāgā, tesu.

    యథాసమ్భవన్తి కిరియామనోధాతు ఉపనిస్సయకోటియా, విపాకమనోధాతు విపాకమనోవిఞ్ఞాణస్స అనన్తరాదినాపి, ఇతరస్స సబ్బాపి ఉపనిస్సయకోటియావ. ధమ్మధాతు పన వేదనాదికా సహజాతా సహజాతాదినా, అసహజాతా అనన్తరాదినా, ఉపనిస్సయేన ఆరమ్మణాదినా చ మనోవిఞ్ఞాణస్స పచ్చయోతి ఏవం మనోధాతుధమ్మధాతూనం మనోవిఞ్ఞాణస్స హేతుభావో యథాసమ్భవం యోజేతబ్బో. ద్వారభూతమనోపి సుత్తే ‘‘మనోధాతూ’’తి వుచ్చతీతి ఆహ ‘‘ద్వారభూతమనోవసేన వా’’తి. తస్సా మనోధాతుయా మనోవిఞ్ఞాణస్స హేతుభావో యథాసమ్భవం యోజేతబ్బోతి సమ్బన్ధో.

    Yathāsambhavanti kiriyāmanodhātu upanissayakoṭiyā, vipākamanodhātu vipākamanoviññāṇassa anantarādināpi, itarassa sabbāpi upanissayakoṭiyāva. Dhammadhātu pana vedanādikā sahajātā sahajātādinā, asahajātā anantarādinā, upanissayena ārammaṇādinā ca manoviññāṇassa paccayoti evaṃ manodhātudhammadhātūnaṃ manoviññāṇassa hetubhāvo yathāsambhavaṃ yojetabbo. Dvārabhūtamanopi sutte ‘‘manodhātū’’ti vuccatīti āha ‘‘dvārabhūtamanovasena vā’’ti. Tassā manodhātuyā manoviññāṇassa hetubhāvo yathāsambhavaṃ yojetabboti sambandho.

    పురిమనయేనాతి విసేసనం దుతియనయస్స హీనత్తికవసేనేవ విభత్తత్తా. నానాధాతూనఞ్చ చక్ఖుధాతుఆదీనన్తి సమ్బన్ధో.

    Purimanayenāti visesanaṃ dutiyanayassa hīnattikavaseneva vibhattattā. Nānādhātūnañca cakkhudhātuādīnanti sambandho.

    న హి ద్వే మనోవిఞ్ఞాణధాతుయో సన్తి అట్ఠారసధాతువిభాగదస్సనేతి అధిప్పాయో. ఖన్ధాయతనధాతిన్ద్రియానంయేవ వసేన సఙ్ఖేపాదివిభాగదస్సనం తేసం బహులం పరిఞ్ఞేయ్యధమ్మసఙ్గణ్హనతో. సచ్చదేసనా పన అతిసంఖిత్తభావతోయేవేత్థ బహికతా.

    Na hi dve manoviññāṇadhātuyo santi aṭṭhārasadhātuvibhāgadassaneti adhippāyo. Khandhāyatanadhātindriyānaṃyeva vasena saṅkhepādivibhāgadassanaṃ tesaṃ bahulaṃ pariññeyyadhammasaṅgaṇhanato. Saccadesanā pana atisaṃkhittabhāvatoyevettha bahikatā.

    నిజ్జీవస్సాతిఆది విసేసతో సత్తసుఞ్ఞతాదీపనత్థా ధాతుదేసనాతి కత్వా వుత్తం. పురిమనయో అఞ్ఞేసమ్పి కమవుత్తీనం ధాతూనం సమ్భవతీతి అధిప్పాయేన వుత్తోతి ‘‘మనోధాతుయేవ వా’’తిఆదినా దుతియనయో వుత్తో. తత్థ అవిజ్జమానేపి పురేచరానుచరభావేతి పురేచరానుచరాభిసన్ధియా అభావేపి కేవలం అనన్తరపుబ్బకాలఅనన్తరాపరకాలతాయ మనోధాతు పురేచరానుచరా వియ దట్ఠబ్బాతి వుత్తా.

    Nijjīvassātiādi visesato sattasuññatādīpanatthā dhātudesanāti katvā vuttaṃ. Purimanayo aññesampi kamavuttīnaṃ dhātūnaṃ sambhavatīti adhippāyena vuttoti ‘‘manodhātuyeva vā’’tiādinā dutiyanayo vutto. Tattha avijjamānepi purecarānucarabhāveti purecarānucarābhisandhiyā abhāvepi kevalaṃ anantarapubbakālaanantarāparakālatāya manodhātu purecarānucarā viya daṭṭhabbāti vuttā.

    ‘‘అఞ్ఞం అగ్గహేత్వా పవత్తితుం అసమత్థతాయా’’తి ఏతేన విఞ్ఞాణస్స ఏకన్తసారమ్మణతాదస్సనేన ‘‘ఆరమ్మణేన వినా సయమేవ నీలాదిఆభాసం చిత్తం పవత్తతీ’’తి ఏవం పవత్తితం విఞ్ఞాణవాదం పటిసేధేతి.

    ‘‘Aññaṃ aggahetvā pavattituṃ asamatthatāyā’’ti etena viññāṇassa ekantasārammaṇatādassanena ‘‘ārammaṇena vinā sayameva nīlādiābhāsaṃ cittaṃ pavattatī’’ti evaṃ pavattitaṃ viññāṇavādaṃ paṭisedheti.

    ౧౮౪. ఏకనానాసన్తానగతానన్తి ఏకసన్తానగతానం అభిన్నసన్తానగతానం ద్వారానం, నానాసన్తానగతానం భిన్నసన్తానగతానం ఆరమ్మణానన్తి యోజనా. ఏకనానాజాతికత్తాతి చక్ఖాదిఏకేకజాతికత్తా ద్వారానం, నీలాదిఅనేకజాతికత్తా ఆరమ్మణానం.

    184. Ekanānāsantānagatānanti ekasantānagatānaṃ abhinnasantānagatānaṃ dvārānaṃ, nānāsantānagatānaṃ bhinnasantānagatānaṃ ārammaṇānanti yojanā. Ekanānājātikattāti cakkhādiekekajātikattā dvārānaṃ, nīlādianekajātikattā ārammaṇānaṃ.

    చక్ఖాది ఏకమ్పి విఞ్ఞాణస్స పచ్చయో హోతి, రూపాది పన అనేకమేవ సంహతన్తి ఇమస్స వా అత్థవిసేసస్స దస్సనత్థం చక్ఖురూపాదీసు వచనభేదో కతో. కిం పన కారణం చక్ఖాది ఏకమ్పి విఞ్ఞాణస్స పచ్చయో హోతి, రూపాది పన అనేకమేవాతి? పచ్చయభావవిసేసతో. చక్ఖు హి చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స నిస్సయపురేజాతఇన్ద్రియవిప్పయుత్తపచ్చయేహి పచ్చయో హోన్తం అత్థిభావేనేవ హోతి తస్మిం సతి తస్స భావతో, అసతి అభావతో, యతో తం అత్థిఅవిగతపచ్చయేహిస్స పచ్చయో హోతీతి వుచ్చతీతి. తంనిస్సయతా చస్స న ఏకదేసేన అల్లీయనవసేన ఇచ్ఛితబ్బా అరూపభావతో, అథ ఖో గరురాజాదీసు సిస్సరాజపురిసాదీనం వియ తప్పటిబద్ధవుత్తితాయ. ఇతరే చ పచ్చయా తేన తేన విసేసేన వేదితబ్బా. స్వాయం పచ్చయభావో న ఏకస్మిం న సమ్భవతీతి ఏకమ్పి చక్ఖు చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స పచ్చయో హోతీతి దస్సేతుం పాళియం ‘‘చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చా’’తి ఏకవచననిద్దేసో కతో.

    Cakkhādi ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpādi pana anekameva saṃhatanti imassa vā atthavisesassa dassanatthaṃ cakkhurūpādīsu vacanabhedo kato. Kiṃ pana kāraṇaṃ cakkhādi ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpādi pana anekamevāti? Paccayabhāvavisesato. Cakkhu hi cakkhuviññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttapaccayehi paccayo hontaṃ atthibhāveneva hoti tasmiṃ sati tassa bhāvato, asati abhāvato, yato taṃ atthiavigatapaccayehissa paccayo hotīti vuccatīti. Taṃnissayatā cassa na ekadesena allīyanavasena icchitabbā arūpabhāvato, atha kho garurājādīsu sissarājapurisādīnaṃ viya tappaṭibaddhavuttitāya. Itare ca paccayā tena tena visesena veditabbā. Svāyaṃ paccayabhāvo na ekasmiṃ na sambhavatīti ekampi cakkhu cakkhuviññāṇassa paccayo hotīti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘cakkhuñca paṭiccā’’ti ekavacananiddeso kato.

    రూపం పన యదిపి చక్ఖు వియ పురేజాతఅత్థిఅవిగతపచ్చయేహి పచ్చయో హోతి పురేతరం ఉప్పన్నం హుత్వా విజ్జమానక్ఖణేయేవ ఉపకారకత్తా, తథాపి అనేకమేవ సంహతం హుత్వా పచ్చయో హోతి ఆరమ్మణభావతో. యఞ్హి పచ్చయధమ్మం సభావభూతం, పరికప్పితాకారమత్తం వా విఞ్ఞాణం విభావేన్తం పవత్తతి, తదఞ్ఞేసఞ్చ సతిపి పచ్చయభావే సో తస్స సారమ్మణసభావతో యం కిఞ్చి అనాలమ్బిత్వా పవత్తితుం అసమత్థస్స ఓలుబ్భ పవత్తికారణతాయ ఆలమ్బనీయతో ఆరమ్మణం నామ. తస్స యస్మా యథా యథా సభావూపలద్ధి విఞ్ఞాణస్స ఆరమ్మణపచ్చయలాభో, తస్మా చక్ఖువిఞ్ఞాణం రూపం ఆరబ్భ పవత్తమానం తస్స సభావం విభావేన్తమేవ పవత్తతి. సా చస్స ఇన్ద్రియాధీనవుత్తికస్స ఆరమ్మణసభావూపలద్ధి న ఏకద్వికలాపగతవణ్ణవసేనేవ హోతి, నాపి కతిపయకలాపవణ్ణవసేన, అథ ఖో ఆభోగానురూపం ఆపాథగతవణ్ణవసేనాతి అనేకమేవ రూపం సంహచ్చకారితాయ విఞ్ఞాణస్స పచ్చయో హోతీతి దస్సేన్తో భగవా ‘‘రూపే చా’’తి బహువచనేన నిద్దిసి.

    Rūpaṃ pana yadipi cakkhu viya purejātaatthiavigatapaccayehi paccayo hoti puretaraṃ uppannaṃ hutvā vijjamānakkhaṇeyeva upakārakattā, tathāpi anekameva saṃhataṃ hutvā paccayo hoti ārammaṇabhāvato. Yañhi paccayadhammaṃ sabhāvabhūtaṃ, parikappitākāramattaṃ vā viññāṇaṃ vibhāventaṃ pavattati, tadaññesañca satipi paccayabhāve so tassa sārammaṇasabhāvato yaṃ kiñci anālambitvā pavattituṃ asamatthassa olubbha pavattikāraṇatāya ālambanīyato ārammaṇaṃ nāma. Tassa yasmā yathā yathā sabhāvūpaladdhi viññāṇassa ārammaṇapaccayalābho, tasmā cakkhuviññāṇaṃ rūpaṃ ārabbha pavattamānaṃ tassa sabhāvaṃ vibhāventameva pavattati. Sā cassa indriyādhīnavuttikassa ārammaṇasabhāvūpaladdhi na ekadvikalāpagatavaṇṇavaseneva hoti, nāpi katipayakalāpavaṇṇavasena, atha kho ābhogānurūpaṃ āpāthagatavaṇṇavasenāti anekameva rūpaṃ saṃhaccakāritāya viññāṇassa paccayo hotīti dassento bhagavā ‘‘rūpe cā’’ti bahuvacanena niddisi.

    యం పన ‘‘రూపాయతనం చక్ఖువిఞ్ఞాణధాతుయా, తంసమ్పయుత్తకానఞ్చ ధమ్మానం ఆరమ్మణపచ్చయేన పచ్చయో’’తి (పట్ఠా॰ ౧.౧.౧) వుత్తం, తం కథన్తి? తమ్పి యాదిసం రూపాయతనం చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స ఆరమ్మణపచ్చయో, తాదిసమేవ సన్ధాయ వుత్తం. కీదిసం పన తన్తి? సముదితన్తి పాకటోయమత్థో. ఏవఞ్చ కత్వా యదేకే వదన్తి ‘‘ఆయతనసల్లక్ఖణవసేన చక్ఖువిఞ్ఞాణాదయో సల్లక్ఖణారమ్మణా, న దబ్యసల్లక్ఖణవసేనా’’తి, తం యుత్తమేవ హోతి. న చేత్థ సముదాయారమ్మణతా ఆసఙ్కితబ్బా సముదాయాభోగస్సేవ అభావతో, సముదితా పన వణ్ణధమ్మా ఆరమ్మణపచ్చయా హోన్తి. కథం పన పచ్చేకం అసమత్థా సముదితా ఆరమ్మణా హోన్తి, న హి పచ్చేకం దట్ఠుం అసక్కోన్తా అన్ధా సముదితా పస్సన్తీతి? నయిదమేకన్తికం విసుం అసమత్థానం సివికావహనాదీసు సమత్థతాయ దస్సనతో. కేసాదీనఞ్చ యస్మిం ఠానే ఠితానం పచ్చేకం వణ్ణం గహేతుం న సక్కా, తస్మింయేవ ఠానే సముదితానం తం గహేతుం సక్కాతి భియ్యోపి తేసం సంహచ్చకారితా పరిబ్యత్తా. ఏతేన కిం చక్ఖువిఞ్ఞాణస్స పరమాణురూపం ఆరమ్మణం, ఉదాహు తంసముదాయోతిఆదికా చోదనా పటిక్ఖిత్తా వేదితబ్బా. ‘‘సోతఞ్చ పటిచ్చ సద్దే చా’’తిఆదీసుపి అయమేవ నయో.

    Yaṃ pana ‘‘rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā, taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.1) vuttaṃ, taṃ kathanti? Tampi yādisaṃ rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa ārammaṇapaccayo, tādisameva sandhāya vuttaṃ. Kīdisaṃ pana tanti? Samuditanti pākaṭoyamattho. Evañca katvā yadeke vadanti ‘‘āyatanasallakkhaṇavasena cakkhuviññāṇādayo sallakkhaṇārammaṇā, na dabyasallakkhaṇavasenā’’ti, taṃ yuttameva hoti. Na cettha samudāyārammaṇatā āsaṅkitabbā samudāyābhogasseva abhāvato, samuditā pana vaṇṇadhammā ārammaṇapaccayā honti. Kathaṃ pana paccekaṃ asamatthā samuditā ārammaṇā honti, na hi paccekaṃ daṭṭhuṃ asakkontā andhā samuditā passantīti? Nayidamekantikaṃ visuṃ asamatthānaṃ sivikāvahanādīsu samatthatāya dassanato. Kesādīnañca yasmiṃ ṭhāne ṭhitānaṃ paccekaṃ vaṇṇaṃ gahetuṃ na sakkā, tasmiṃyeva ṭhāne samuditānaṃ taṃ gahetuṃ sakkāti bhiyyopi tesaṃ saṃhaccakāritā paribyattā. Etena kiṃ cakkhuviññāṇassa paramāṇurūpaṃ ārammaṇaṃ, udāhu taṃsamudāyotiādikā codanā paṭikkhittā veditabbā. ‘‘Sotañca paṭicca sadde cā’’tiādīsupi ayameva nayo.

    ఏవమ్పి అత్థో లబ్భతీతి ‘‘మనోధాతుయాపీ’’తి పి-సద్దేన న కేవలం జవనపరియోసానా మనోవిఞ్ఞాణధాతుయేవ సమ్పిణ్డీయతి, అథ ఖో తదారమ్మణభవఙ్గసఙ్ఖాతాపి సమ్పిణ్డీయతీతి ఏవమ్పి అత్థో లబ్భతి, సమ్భవతీతి అత్థో. ఏవం సతీతి ఏవం అఞ్ఞమనోధాతుప్పవత్తియా ఓరం పవత్తచిత్తానం మనోవిఞ్ఞాణధాతుతాదస్సనే సతి. సతిపి మనసో సమ్భూతభావే మనోధాతుయా మనోవిఞ్ఞాణధాతుభావప్పసఙ్గో న హోతియేవ తంసభావస్సేవ మనోవిఞ్ఞాణధాతుభావేన నిద్దిట్ఠత్తా. ఇదాని తమేవత్థం ‘‘పఞ్చవిఞ్ఞాణధాతుమనోధాతూ’’తిఆదినా పాకటతరం కరోతి. తబ్బిధురసభావేనాతి పఞ్చవిఞ్ఞాణధాతూహి విసదిససభావేన. ఉప్పత్తిట్ఠానేన చాతి మనోధాతుకిరియమనోవిఞ్ఞాణధాతుఆదీహి పరిచ్ఛిన్నేన ఉప్పజ్జనట్ఠానేన చ. ఇదాని ఏకత్తగ్గహణం వినాపి యథావుత్తస్స అత్థస్స సమ్భవం దస్సేతుం ‘‘అనుపనీతేపీ’’తిఆది వుత్తం. తత్థ సామఞ్ఞవసేనాతి సదిసతావసేన. తస్సాతి భవఙ్గానన్తరం ఉప్పన్నచిత్తస్స. అమనోవిఞ్ఞాణధాతుభావాసిద్ధితోతి మనోధాతుభావాసిద్ధితో. న హి ‘‘మనోవిఞ్ఞాణధాతుయాపి ఉప్పజ్జిత్వా నిరుద్ధసమనన్తరం ఉప్పజ్జతి చిత్తం…పే॰… తజ్జా మనోవిఞ్ఞాణధాతూ’’తి ఇదం వచనం భవఙ్గానన్తరం ఉప్పన్నచిత్తస్స మనోధాతుభావం సాధేతి. సిద్ధే హి మనోధాతుభావే తం తస్స నివత్తకం సియాతి అధిప్పాయో. మనోవిఞ్ఞాణధాతుయా పన ఉప్పన్నస్స చిత్తస్స మనోవిఞ్ఞాణధాతుభావదీపకం వచనం తాదిసాయ మనోధాతుయాపి మనోవిఞ్ఞాణధాతుభావమేవ దీపేయ్యాతి కథం తస్సా నివత్తకం సియాతి ఆహ ‘‘న హి యం చోదీయతి, తదేవ పరిహారాయ హోతీ’’తి.

    Evampiattho labbhatīti ‘‘manodhātuyāpī’’ti pi-saddena na kevalaṃ javanapariyosānā manoviññāṇadhātuyeva sampiṇḍīyati, atha kho tadārammaṇabhavaṅgasaṅkhātāpi sampiṇḍīyatīti evampi attho labbhati, sambhavatīti attho. Evaṃ satīti evaṃ aññamanodhātuppavattiyā oraṃ pavattacittānaṃ manoviññāṇadhātutādassane sati. Satipi manaso sambhūtabhāve manodhātuyā manoviññāṇadhātubhāvappasaṅgo na hotiyeva taṃsabhāvasseva manoviññāṇadhātubhāvena niddiṭṭhattā. Idāni tamevatthaṃ ‘‘pañcaviññāṇadhātumanodhātū’’tiādinā pākaṭataraṃ karoti. Tabbidhurasabhāvenāti pañcaviññāṇadhātūhi visadisasabhāvena. Uppattiṭṭhānena cāti manodhātukiriyamanoviññāṇadhātuādīhi paricchinnena uppajjanaṭṭhānena ca. Idāni ekattaggahaṇaṃ vināpi yathāvuttassa atthassa sambhavaṃ dassetuṃ ‘‘anupanītepī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāmaññavasenāti sadisatāvasena. Tassāti bhavaṅgānantaraṃ uppannacittassa. Amanoviññāṇadhātubhāvāsiddhitoti manodhātubhāvāsiddhito. Na hi ‘‘manoviññāṇadhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantaraṃ uppajjati cittaṃ…pe… tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ vacanaṃ bhavaṅgānantaraṃ uppannacittassa manodhātubhāvaṃ sādheti. Siddhe hi manodhātubhāve taṃ tassa nivattakaṃ siyāti adhippāyo. Manoviññāṇadhātuyā pana uppannassa cittassa manoviññāṇadhātubhāvadīpakaṃ vacanaṃ tādisāya manodhātuyāpi manoviññāṇadhātubhāvameva dīpeyyāti kathaṃ tassā nivattakaṃ siyāti āha ‘‘na hi yaṃ codīyati, tadeva parihārāya hotī’’ti.

    యది ఏవం పఞ్చద్వారావజ్జనస్స మనోవిఞ్ఞాణధాతుభావాపత్తి ఏవాతి చోదనం మనసి కత్వా ఆహ ‘‘మనోధాతుయాపీ’’తిఆది. పఞ్చవిఞ్ఞాణేహి మనోధాతూహి చ విసిట్ఠో సభావో పఞ్చవిఞ్ఞాణ…పే॰… సభావో, తస్స వసేన. చుతిపటిసన్ధిభవఙ్గానన్తి తదారమ్మణమ్పి భవఙ్గన్తోగధం కత్వా వుత్తం. జవనావసానానీతి వా జవనారమ్మణత్తా తదారమ్మణమ్పి గహితం దట్ఠబ్బం. తేనేవాహ ‘‘ఛద్వారికచిత్తేహి వా’’తిఆది.

    Yadi evaṃ pañcadvārāvajjanassa manoviññāṇadhātubhāvāpatti evāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘manodhātuyāpī’’tiādi. Pañcaviññāṇehi manodhātūhi ca visiṭṭho sabhāvo pañcaviññāṇa…pe… sabhāvo, tassa vasena. Cutipaṭisandhibhavaṅgānanti tadārammaṇampi bhavaṅgantogadhaṃ katvā vuttaṃ. Javanāvasānānīti vā javanārammaṇattā tadārammaṇampi gahitaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenevāha ‘‘chadvārikacittehi vā’’tiādi.

    విసుం కాతుం యుత్తన్తి ఆవజ్జనమ్పి యదిపి రూపాదివిసయం హోతి, జవనం వియ ఆరమ్మణరసానుభవనం పన న హోతీతి ఏదిసే ఠానే విసుం కాతబ్బమేవ. మనో చాతి -సద్దో ‘‘మనఞ్చ పటిచ్చా’’తిఆదీసు వియ న సమ్పిణ్డనత్థో, అథ ఖో బ్యతిరేకత్థో దట్ఠబ్బో.

    Visuṃ kātuṃ yuttanti āvajjanampi yadipi rūpādivisayaṃ hoti, javanaṃ viya ārammaṇarasānubhavanaṃ pana na hotīti edise ṭhāne visuṃ kātabbameva. Manoti ca-saddo ‘‘manañca paṭiccā’’tiādīsu viya na sampiṇḍanattho, atha kho byatirekattho daṭṭhabbo.

    అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ౩. పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    హేట్ఠా వుత్తనయత్తాతి ధమ్మధాతుమనోవిఞ్ఞాణధాతూనం ‘‘పఞ్చపణ్ణాస కామావచరధమ్మే ఆరబ్భ రజ్జన్తస్సా’’తిఆదినా (విభ॰ అట్ఠ॰ ౧౫౦; ౧౬౮) పరిత్తారమ్మణాదిభావే దస్సియమానే ‘‘చిత్తుప్పాదరూపవసేన తం తం సముదాయం ఏకేకం ధమ్మం కత్వా’’తిఆదినా (విభ॰ మూలటీ॰ ౧౫౦) తదత్థస్స ఖన్ధవిభఙ్గవణ్ణనాదీసు వుత్తనయత్తా.

    Heṭṭhāvuttanayattāti dhammadhātumanoviññāṇadhātūnaṃ ‘‘pañcapaṇṇāsa kāmāvacaradhamme ārabbha rajjantassā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 150; 168) parittārammaṇādibhāve dassiyamāne ‘‘cittuppādarūpavasena taṃ taṃ samudāyaṃ ekekaṃ dhammaṃ katvā’’tiādinā (vibha. mūlaṭī. 150) tadatthassa khandhavibhaṅgavaṇṇanādīsu vuttanayattā.

    పఞ్హపుచ్ఛకవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ధాతువిభఙ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dhātuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౩. ధాతువిభఙ్గో • 3. Dhātuvibhaṅgo

    అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ౧. సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ౨. అభిధమ్మభాజనీయవణ్ణనా • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-మూలటీకా • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ౩. ధాతువిభఙ్గో • 3. Dhātuvibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact