| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā |
೩. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೋ
3. Dhātuvibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೧೭೨. ಯದಿಪಿ ಧಾತುಸಂಯುತ್ತಾದೀಸು ‘‘ಧಾತುನಾನತ್ತಂ ವೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ದೇಸೇಸ್ಸಾಮಿ, ಕತಮಞ್ಚ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಾತುನಾನತ್ತಂ? ಚಕ್ಖುಧಾತು…ಪೇ॰… ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೮೫) ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ಆಗತಾ, ತಾ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಆಗತಾತಿ ಸಾಧಾರಣತ್ತಾ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತೇಸ್ವೇವ ಆಗತೇ ತಯೋ ಧಾತುಛಕ್ಕೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯಂ ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಪಿ। ಸುಞ್ಞೇ ಸಭಾವಮತ್ತೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಧಾತು-ಸದ್ದೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠಧಾತೂತಿ ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಅಬ್ಯಾಪಿತಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
172. Yadipi dhātusaṃyuttādīsu ‘‘dhātunānattaṃ vo, bhikkhave, desessāmi, katamañca, bhikkhave, dhātunānattaṃ? Cakkhudhātu…pe… manoviññāṇadhātū’’tiādinā (saṃ. ni. 2.85) aṭṭhārasa dhātuyo āgatā, tā pana abhidhamme ca āgatāti sādhāraṇattā aggahetvā suttantesveva āgate tayo dhātuchakke gahetvā suttantabhājanīyaṃ vibhattanti veditabbaṃ. Sabbā dhātuyoti aṭṭhārasapi. Suññe sabhāvamatte niruḷho dhātu-saddo daṭṭhabbo. Asamphuṭṭhadhātūti catūhi mahābhūtehi abyāpitabhāvoti attho.
೧೭೩. ಪಥವೀಧಾತುದ್ವಯನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಪದುದ್ಧಾರೋ ಕತೋ, ಪಾಳಿಯಂ ಪನ ‘‘ದ್ವೇಯ’’ನ್ತಿ ಆಗಚ್ಛತಿ, ಅತ್ಥೋ ಪನ ಯಥಾವುತ್ತೋವ। ದ್ವಯನ್ತಿ ಪನ ಪಾಠೇ ಸತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭವತಿ। ದ್ವೇ ಅವಯವಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ದ್ವಯಂ, ಪಥವೀಧಾತೂನಂ ದ್ವಯಂ ಪಥವೀಧಾತುದ್ವಯಂ, ದ್ವಿನ್ನಂ ಪಥವೀಧಾತೂನಂ ಸಮುದಾಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ದ್ವೇ ಏವ ವಾ ಅವಯವಾ ಸಮುದಿತಾ ದ್ವಯಂ, ಪಥವೀಧಾತುದ್ವಯನ್ತಿ। ‘‘ತತ್ಥ ಕತಮಾ ಪಥವೀಧಾತು? ಪಥವೀಧಾತುದ್ವಯಂ, ಏಸಾ ಪಥವೀಧಾತೂ’’ತಿ ಸಙ್ಖೇಪೇನ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಿ। ಅತ್ಥಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಾ ಅತ್ಥಿ ಬಾಹಿರಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರ-ಸದ್ದಾ ನ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕದುಕೇ ವಿಯ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಬಾಹಿರಾಯತನವಾಚಕಾ, ನಾಪಿ ಅಜ್ಝತ್ತತ್ತಿಕೇ ವುತ್ತೇಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾ-ಸದ್ದೇಹಿ ಸಮಾನತ್ಥಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧಾನಿನ್ದ್ರಿಯಬದ್ಧವಾಚಕಾ ಪನ ಏತೇ। ತೇನ ‘‘ಸತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ನಿಯಕಜ್ಝತ್ತಾತಿ ಚ ನ ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ಜಾತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ಅಥ ಖೋ ಸಬ್ಬಸತ್ತಸನ್ತಾನೇಸು ಜಾತತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಪಚ್ಚತ್ತನ್ತಿ ವಚನೇನ ಹಿ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಪರಿಯಾಪನ್ನತಾಯ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ನ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕತಾಯ। ಸಭಾವಾಕಾರತೋತಿ ಆಪಾದೀಹಿ ವಿಸಿಟ್ಠೇನ ಅತ್ತನೋ ಏವ ಸಭಾವಭೂತೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೇನ।
173. Pathavīdhātudvayanti aṭṭhakathāyaṃ paduddhāro kato, pāḷiyaṃ pana ‘‘dveya’’nti āgacchati, attho pana yathāvuttova. Dvayanti pana pāṭhe sati ayampi attho sambhavati. Dve avayavā etassāti dvayaṃ, pathavīdhātūnaṃ dvayaṃ pathavīdhātudvayaṃ, dvinnaṃ pathavīdhātūnaṃ samudāyoti attho. Dve eva vā avayavā samuditā dvayaṃ, pathavīdhātudvayanti. ‘‘Tattha katamā pathavīdhātu? Pathavīdhātudvayaṃ, esā pathavīdhātū’’ti saṅkhepena vissajjeti. Atthi ajjhattikā atthi bāhirāti ettha ajjhattikabāhira-saddā na ajjhattikaduke viya ajjhattikabāhirāyatanavācakā, nāpi ajjhattattike vuttehi ajjhattabahiddhā-saddehi samānatthā, indriyabaddhānindriyabaddhavācakā pana ete. Tena ‘‘sattasantānapariyāpannā’’tiādi vuttaṃ. Niyakajjhattāti ca na paccattaṃ attani jātataṃ sandhāya vuttaṃ, atha kho sabbasattasantānesu jātatanti daṭṭhabbaṃ. Ajjhattaṃ paccattanti vacanena hi sattasantānapariyāpannatāya ajjhattikabhāvaṃ dasseti, na pāṭipuggalikatāya. Sabhāvākāratoti āpādīhi visiṭṭhena attano eva sabhāvabhūtena gahetabbākārena.
ಕೇಸಾ ಕಕ್ಖಳತ್ತಲಕ್ಖಣಾತಿ ಕಕ್ಖಳತಾಧಿಕತಾಯ ವುತ್ತಾ। ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಪಥವೀಕೋಟ್ಠಾಸಮತ್ತೋ ಸುಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮತ್ಥಲುಙ್ಗಂ ಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಗ್ಗಹಣೇನ ಗಹಿತನ್ತಿ ಇಧ ವಿಸುಂ ನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Kesākakkhaḷattalakkhaṇāti kakkhaḷatādhikatāya vuttā. Pāṭiyekko koṭṭhāsoti pathavīkoṭṭhāsamatto suññoti attho. Matthaluṅgaṃ aṭṭhimiñjaggahaṇena gahitanti idha visuṃ na vuttanti veditabbaṃ.
ಇಮಿನಾತಿ ‘‘ಸೇಯ್ಯಥಿದಂ ಕೇಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾತಿ ಪಯೋಗಂ ವೀರಿಯಂ ಆಯೂಹನಂ ವಾ ಕತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭೋಗಕಾಮೇನ ಕಸಿಯಾದೀಸು ವಿಯ ಅರಹತ್ತಕಾಮೇನ ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಮನಸಿಕಾರೇ ಕಮ್ಮಂ ಕತ್ತಬ್ಬನ್ತಿ। ಪುಬ್ಬಪಲಿಬೋಧಾತಿ ಆವಾಸಾದಯೋ ದೀಘಕೇಸಾದಿಕೇ ಖುದ್ದಕಪಲಿಬೋಧೇ ಅಪರಪಲಿಬೋಧಾತಿ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ವುತ್ತಾ।
Imināti ‘‘seyyathidaṃ kesā’’tiādinā. Kammaṃ katvāti payogaṃ vīriyaṃ āyūhanaṃ vā katvāti attho. Bhogakāmena kasiyādīsu viya arahattakāmena ca imasmiṃ manasikāre kammaṃ kattabbanti. Pubbapalibodhāti āvāsādayo dīghakesādike khuddakapalibodhe aparapalibodhāti apekkhitvā vuttā.
ವಣ್ಣಾದೀನಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ ಧಾತುಪಟಿಕೂಲವಣ್ಣಮನಸಿಕಾರಾನಂ ಸಾಧಾರಣೋ ಪುಬ್ಬಭಾಗೋತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಧಾತುಮನಸಿಕಾರಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅವಸಾನೇ ಏವಂ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪವತ್ತೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಆಹ। ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಆಭೋಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣರಹಿತಾತಿ ಕಾರಣಸ್ಸ ಚ ಫಲಸ್ಸ ಚ ಅಬ್ಯಾಪಾರತಾಯ ಧಾತುಮತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಆಭೋಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾದೀನಮ್ಪಿ ಏವಮೇವ ಅಬ್ಯಾಪಾರತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ನ ಹಿ ತಾನಿ, ತೇಸಞ್ಚ ಕಾರಣಾನಿ ಆಭುಜಿತ್ವಾ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಚ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತಿ ಕರೋನ್ತಿ ಚಾತಿ। ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ‘‘ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತ’’ನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
Vaṇṇādīnaṃ pañcannaṃ vasena manasikāro dhātupaṭikūlavaṇṇamanasikārānaṃ sādhāraṇo pubbabhāgoti nibbattitadhātumanasikāraṃ dassetuṃ ‘‘avasāne evaṃ manasikāro pavattetabbo’’ti āha. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitāti kāraṇassa ca phalassa ca abyāpāratāya dhātumattataṃ dasseti. Ābhogapaccavekkhaṇādīnampi evameva abyāpāratā daṭṭhabbā. Na hi tāni, tesañca kāraṇāni ābhujitvā paccavekkhitvā ca uppajjanti karonti cāti. Lakkhaṇavasenāti ‘‘kakkhaḷaṃ kharigata’’ntiādivacanaṃ sandhāya vuttaṃ.
ವೇಕನ್ತಕಂ ಏಕಾ ಲೋಹಜಾತಿ। ನಾಗನಾಸಿಕಲೋಹಂ ಲೋಹಸದಿಸಂ ಲೋಹವಿಜಾತಿ ಹಲಿದ್ದಿವಿಜಾತಿ ವಿಯ। ತಿಪುತಮ್ಬಾದೀಹಿ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತತ್ತಾ ಕಿತ್ತಿಮಲೋಹಂ। ಮೋರಕ್ಖಾದೀನಿ ಏವಂನಾಮಾನೇವೇತಾನಿ। ಸಾಮುದ್ದಿಕಮುತ್ತಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪನ ಮುತ್ತಾ ಮುತ್ತಾ ಏವ।
Vekantakaṃ ekā lohajāti. Nāganāsikalohaṃ lohasadisaṃ lohavijāti haliddivijāti viya. Tiputambādīhi missetvā kataṃ karaṇena nibbattattā kittimalohaṃ. Morakkhādīni evaṃnāmānevetāni. Sāmuddikamuttāti nidassanamattametaṃ, sabbāpi pana muttā muttā eva.
೧೭೪. ಅಪ್ಪೇತೀತಿ ಆಪೋ, ಆಬನ್ಧನವಸೇನ ಸೇಸಭೂತತ್ತಯಂ ಪಾಪುಣಾತಿ ಸಿಲೇಸತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೂಸಭೂತೋತಿ ರಸಭೂತೋ। ವಕ್ಕಹದಯಯಕನಪಪ್ಫಾಸಾನಿ ತೇಮೇನ್ತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಯಕನಂ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗಪೂರಣೇನ, ಇತರಾನಿ ತೇಸಂ ಉಪರಿ ಥೋಕಂ ಥೋಕಂ ಪಗ್ಘರಣೇನ ತೇಮೇತಿ। ಹೇಟ್ಠಾ ಲೇಡ್ಡುಖಣ್ಡಾನಿ ತೇಮಯಮಾನೇತಿ ತೇಮಕತೇಮಿತಬ್ಬಾನಂ ಅಬ್ಯಾಪಾರಸಾಮಞ್ಞನಿದಸ್ಸನತ್ಥಾಯೇವ ಉಪಮಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ, ನ ಠಾನಸಾಮಞ್ಞನಿದಸ್ಸನತ್ಥಾಯ। ಸನ್ನಿಚಿತಲೋಹಿತೇನ ತೇಮೇತಬ್ಬಾನಂ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಹೇಟ್ಠಾ, ಕಸ್ಸಚಿ ಉಪರಿ ಠಿತತಞ್ಹಿ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಙ್ಗೇ ವಕ್ಖತೀತಿ, ಯಕನಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾಭಾಗೋ ‘‘ಠಿತಂ ಮಯಿ ಲೋಹಿತ’’ನ್ತಿ ನ ಜಾನಾತಿ, ವಕ್ಕಾದೀನಿ ‘‘ಅಮ್ಹೇ ತೇಮಯಮಾನಂ ಲೋಹಿತಂ ಠಿತ’’ನ್ತಿ ನ ಜಾನನ್ತೀತಿ ಏವಂ ಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ಯಥಾ ಪನ ಭೇಸಜ್ಜಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ನಿಯಮೋ ಅತ್ಥಿ ‘‘ಯೇಸಂ ಮಂಸಂ ಕಪ್ಪತಿ, ತೇಸಂ ಖೀರ’’ನ್ತಿ, ಏವಮಿಧ ನತ್ಥಿ।
174. Appetīti āpo, ābandhanavasena sesabhūtattayaṃ pāpuṇāti silesatīti attho. Yūsabhūtoti rasabhūto. Vakkahadayayakanapapphāsāni tementanti ettha yakanaṃ heṭṭhābhāgapūraṇena, itarāni tesaṃ upari thokaṃ thokaṃ paggharaṇena temeti. Heṭṭhā leḍḍukhaṇḍāni temayamāneti temakatemitabbānaṃ abyāpārasāmaññanidassanatthāyeva upamā daṭṭhabbā, na ṭhānasāmaññanidassanatthāya. Sannicitalohitena temetabbānaṃ kesañci heṭṭhā, kassaci upari ṭhitatañhi satipaṭṭhānavibhaṅge vakkhatīti, yakanassa heṭṭhābhāgo ‘‘ṭhitaṃ mayi lohita’’nti na jānāti, vakkādīni ‘‘amhe temayamānaṃ lohitaṃ ṭhita’’nti na jānantīti evaṃ yojanā kātabbā. Yathā pana bhesajjasikkhāpade niyamo atthi ‘‘yesaṃ maṃsaṃ kappati, tesaṃ khīra’’nti, evamidha natthi.
೧೭೫. ತೇಜನವಸೇನಾತಿ ನಿಸಿತಭಾವೇನ ತಿಕ್ಖಭಾವೇನ। ಸರೀರಸ್ಸ ಪಕತಿಂ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಉಣ್ಹಭಾವೋ ಸನ್ತಾಪೋ, ಸರೀರದಹನವಸೇನ ಪವತ್ತೋ ಮಹಾದಾಹೋ ಪರಿದಾಹೋ। ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋ। ಯೇನ ಜೀರೀಯತೀತಿ ಏಕಾಹಿಕಾದಿಜರರೋಗೇನ ಜೀರೀಯತೀತಿಪಿ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತಿ। ಸತವಾರಂ ತಾಪೇತ್ವಾ ಉದಕೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಉದ್ಧಟಸಪ್ಪಿ ಸತಧೋತಸಪ್ಪೀತಿ ವದನ್ತಿ। ರಸಸೋಣಿತಮೇದಮಂಸನ್ಹಾರುಅಟ್ಠಿಅಟ್ಠಿಮಿಞ್ಜಾ ರಸಾದಯೋ। ಕೇಚಿ ನ್ಹಾರುಂ ಅಪನೇತ್ವಾ ಸುಕ್ಕಂ ಸತ್ತಮಧಾತುಂ ಅವೋಚುನ್ತಿ। ಪಾಕತಿಕೋತಿ ಖೋಭಂ ಅಪ್ಪತ್ತೋ ಸದಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ। ಪೇತಗ್ಗಿ ಮುಖತೋ ಬಹಿ ನಿಗ್ಗತೋವ ಇಧ ಗಹಿತೋ।
175. Tejanavasenāti nisitabhāvena tikkhabhāvena. Sarīrassa pakatiṃ atikkamitvā uṇhabhāvo santāpo, sarīradahanavasena pavatto mahādāho paridāho. Ayametesaṃ viseso. Yena jīrīyatīti ekāhikādijararogena jīrīyatītipi attho yujjati. Satavāraṃ tāpetvā udake pakkhipitvā uddhaṭasappi satadhotasappīti vadanti. Rasasoṇitamedamaṃsanhāruaṭṭhiaṭṭhimiñjā rasādayo. Keci nhāruṃ apanetvā sukkaṃ sattamadhātuṃ avocunti. Pākatikoti khobhaṃ appatto sadā vijjamāno. Petaggi mukhato bahi niggatova idha gahito.
೧೭೬. ವಾಯನವಸೇನಾತಿ ಸವೇಗಗಮನವಸೇನ, ಸಮುದೀರಣವಸೇನ ವಾ।
176. Vāyanavasenāti savegagamanavasena, samudīraṇavasena vā.
೧೭೭. ಇಮಿನಾ ಯಸ್ಮಿಂ ಆಕಾಸೇ…ಪೇ॰… ತಂ ಕಥಿತನ್ತಿ ಇದಂ ಕಸಿಣುಗ್ಘಾಟಿಮಾಕಾಸಸ್ಸ ಅಕಥಿತತಂ, ಅಜಟಾಕಾಸಸ್ಸ ಚ ಕಥಿತತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ವುತ್ತಂ।
177. Iminā yasmiṃ ākāse…pe… taṃ kathitanti idaṃ kasiṇugghāṭimākāsassa akathitataṃ, ajaṭākāsassa ca kathitataṃ dassetuṃ vuttaṃ.
೧೭೯. ಸುಖದುಕ್ಖಾನಂ ಫರಣಭಾವೋ ಸರೀರಟ್ಠಕಉತುಸ್ಸ ಸುಖದುಕ್ಖಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಮುಟ್ಠಾನಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ ಯಥಾಬಲಂ ಸರೀರೇಕದೇಸಸಕಲಸರೀರಫರಣಸಮತ್ಥತಾಯ ವುತ್ತೋ, ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸಾನಂ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಚಿತ್ತಜಸಮುಟ್ಠಾಪನೇನ ತಥೇವ ಫರಣಸಮತ್ಥತಾಯ। ಏವಂ ಏತೇಸಂ ಸರೀರಫರಣತಾಯ ಏಕಸ್ಸ ಠಾನಂ ಇತರಂ ಪಹರತಿ, ಇತರಸ್ಸ ಚ ಅಞ್ಞನ್ತಿ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞೇನ ಸಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಂ ದಸ್ಸೇತಿ, ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಪಟಿಪಕ್ಖಓಳಾರಿಕಪ್ಪವತ್ತಿ ಏವ ವಾ ಏತೇಸಂ ಫರಣಂ। ವತ್ಥಾರಮ್ಮಣಾನಿ ಚ ಪಬನ್ಧೇನ ಪವತ್ತಿಹೇತುಭೂತಾನಿ ಫರಣಟ್ಠಾನಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ಉಭಯವತೋ ಚ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಅಯಂ ಸಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖತಾ ದಸ್ಸಿತಾ ಸುಖದಸ್ಸನೀಯತ್ತಾ।
179. Sukhadukkhānaṃ pharaṇabhāvo sarīraṭṭhakautussa sukhadukkhaphoṭṭhabbasamuṭṭhānapaccayabhāvena yathābalaṃ sarīrekadesasakalasarīrapharaṇasamatthatāya vutto, somanassadomanassānaṃ iṭṭhāniṭṭhacittajasamuṭṭhāpanena tatheva pharaṇasamatthatāya. Evaṃ etesaṃ sarīrapharaṇatāya ekassa ṭhānaṃ itaraṃ paharati, itarassa ca aññanti aññamaññena sappaṭipakkhataṃ dasseti, aññamaññapaṭipakkhaoḷārikappavatti eva vā etesaṃ pharaṇaṃ. Vatthārammaṇāni ca pabandhena pavattihetubhūtāni pharaṇaṭṭhānaṃ daṭṭhabbaṃ, ubhayavato ca puggalassa vasena ayaṃ sappaṭipakkhatā dassitā sukhadassanīyattā.
೧೮೧. ಕಿಲೇಸಕಾಮಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ ರಾಗೋ ಕಾಮೋ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧; ಚೂಳನಿ॰ ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮) ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ ಸನ್ಧಾಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಸೋಪಿ ಹಿ ವಿಬಾಧತಿ ಉಪತಾಪೇತಿ ಚಾತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ಥವಸಮ್ಭವತೋ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ವಿಭತ್ತೋ ಕಿಲೇಸವತ್ಥುಸಮ್ಭವತೋ ವಾ। ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಾತಿ ಕಾಮರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಕಾಮೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ, ಕಾಮಪಟಿಬದ್ಧಾ ವಾ। ಅಞ್ಞೇಸು ಚ ಕಾಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇಸು ವಿತಕ್ಕೇಯೇವ ಕಾಮೋಪಪದೋ ಧಾತುಸದ್ದೋ ನಿರುಳ್ಹೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ ವಿತಕ್ಕಸ್ಸ ಕಾಮಪ್ಪಸಙ್ಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ। ಏಸ ನಯೋ ಬ್ಯಾಪಾದಧಾತುಆದೀಸು। ಪರಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ಚ ದುಕ್ಖಾಯನಂ ವಿಹಿಂಸಾ। ವಿಹಿಂಸನ್ತೀತಿ ಹನ್ತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ।
181. Kilesakāmaṃ sandhāyāti ‘‘saṅkappo kāmo rāgo kāmo’’ti (mahāni. 1; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 8) ettha vuttaṃ saṅkappaṃ sandhāyāti adhippāyo. Sopi hi vibādhati upatāpeti cāti kilesasanthavasambhavato kilesakāmo vibhatto kilesavatthusambhavato vā. Kāmapaṭisaṃyuttāti kāmarāgasaṅkhātena kāmena sampayuttā, kāmapaṭibaddhā vā. Aññesu ca kāmapaṭisaṃyuttadhammesu vijjamānesu vitakkeyeva kāmopapado dhātusaddo niruḷho veditabbo vitakkassa kāmappasaṅgappavattiyā sātisayattā. Esa nayo byāpādadhātuādīsu. Parassa attano ca dukkhāyanaṃ vihiṃsā. Vihiṃsantīti hantuṃ icchanti.
೧೮೨. ಉಭಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋಪಿ ಅಭಿಜ್ಝಾಸಂಯೋಗೇನ ಕಮ್ಮಪಥಜನನತೋ ಅನಭಿಜ್ಝಾಕಮ್ಮಪಥಭಿನ್ದನತೋ ಚ ಕಾಮವಿತಕ್ಕೋ ‘‘ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ । ಬ್ಯಾಪಾದೋ ಪನಾತಿ ಬ್ಯಾಪಾದವಚನೇನ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸೋ ಹಿ ಬ್ಯಾಪಾದಧಾತೂತಿ। ತಥಾ ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಹಿಂಸಾಧಾತುಯಾ ಚ ಬ್ಯಾಪಾದವಸೇನ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಸೇನ ಚ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ಏತ್ಥಾತಿ ದ್ವೀಸು ತಿಕೇಸು। ಸಬ್ಬಕಾಮಾವಚರಸಬ್ಬಕುಸಲಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಇತರೇ ದ್ವೇ ದ್ವೇ ಸಙ್ಗಹೇತ್ವಾ ಕಥನಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಿಕಕಥಾ। ಏತ್ಥಾತಿ ಪನ ಏತಸ್ಮಿಂ ಛಕ್ಕೇತಿ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಕಾಮಧಾತುವಚನೇನ ಕಾಮಾವಚರಾನಂ ನೇಕ್ಖಮ್ಮಧಾತುಆದೀನಞ್ಚ ಗಹಣಂ ಆಪಜ್ಜತಿ।
182. Ubhayattha uppannopi abhijjhāsaṃyogena kammapathajananato anabhijjhākammapathabhindanato ca kāmavitakko ‘‘kammapathabhedo’’ti vutto . Byāpādo panāti byāpādavacanena byāpādavitakkaṃ dasseti. So hi byāpādadhātūti. Tathā vihiṃsāya vihiṃsādhātuyā ca byāpādavasena yathāsambhavaṃ pāṇātipātādivasena ca kammapathabhedo yojetabbo. Etthāti dvīsu tikesu. Sabbakāmāvacarasabbakusalasaṅgāhakehi itare dve dve saṅgahetvā kathanaṃ sabbasaṅgāhikakathā. Etthāti pana etasmiṃ chakketi vuccamāne kāmadhātuvacanena kāmāvacarānaṃ nekkhammadhātuādīnañca gahaṇaṃ āpajjati.
ಲಭಾಪೇತಬ್ಬಾತಿ ಚಕ್ಖುಧಾತಾದಿಭಾವಂ ಲಭಮಾನಾ ಧಮ್ಮಾ ನೀಹರಿತ್ವಾ ದಸ್ಸನೇನ ಲಭಾಪೇತಬ್ಬಾ। ಚರತಿ ಏತ್ಥಾತಿ ಚಾರೋ, ಕಿಂ ಚರತಿ? ಸಮ್ಮಸನಂ, ಸಮ್ಮಸನಸ್ಸ ಚಾರೋ ಸಮ್ಮಸನಚಾರೋ, ತೇಭೂಮಕಧಮ್ಮಾನಂ ಅಧಿವಚನಂ।
Labhāpetabbāti cakkhudhātādibhāvaṃ labhamānā dhammā nīharitvā dassanena labhāpetabbā. Carati etthāti cāro, kiṃ carati? Sammasanaṃ, sammasanassa cāro sammasanacāro, tebhūmakadhammānaṃ adhivacanaṃ.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೧೮೩. ಚಕ್ಖುಸ್ಸಾತಿ ವಿಸೇಸಕಾರಣಂ ಅಸಾಧಾರಣಸಾಮಿಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠಂ। ತಞ್ಹಿ ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಾಸಾಧಾರಣಂ ನೀಲಾದಿಸಬ್ಬರೂಪಸಾಧಾರಣಞ್ಚ। ವಿದಹತೀತಿ ಏವಂ ಏವಞ್ಚ ತಯಾ ಪವತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ವಿನಿಯುಜ್ಜಮಾನಂ ವಿಯ ಉಪ್ಪಾದೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಿದಹತೀತಿ ಚ ಧಾತುಅತ್ಥೋ ಏವ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ದೀಪಿತೋತಿ ವಿನಾಪಿ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಧಾತೂತಿ ಏಸೋ ಸದ್ದೋ ತಮತ್ಥಂ ವದತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಕತ್ತುಕಮ್ಮಭಾವಕರಣಅಧಿಕರಣೇಸು ಧಾತುಪದಸಿದ್ಧಿ ಹೋತೀತಿ ಪಞ್ಚಪಿ ಏತೇ ಅತ್ಥಾ ವುತ್ತಾ। ಸುವಣ್ಣರಜತಾದಿಧಾತುಯೋ ಸುವಣ್ಣಾದೀನಂ ಬೀಜಭೂತಾ ಸೇಲಾದಯೋ।
183. Cakkhussāti visesakāraṇaṃ asādhāraṇasāmibhāvena niddiṭṭhaṃ. Tañhi puggalantarāsādhāraṇaṃ nīlādisabbarūpasādhāraṇañca. Vidahatīti evaṃ evañca tayā pavattitabbanti viniyujjamānaṃ viya uppādetīti attho. Vidahatīti ca dhātuattho eva visiṭṭho upasaggena dīpitoti vināpi upasaggena dhātūti eso saddo tamatthaṃ vadatīti daṭṭhabbo. Kattukammabhāvakaraṇaadhikaraṇesu dhātupadasiddhi hotīti pañcapi ete atthā vuttā. Suvaṇṇarajatādidhātuyo suvaṇṇādīnaṃ bījabhūtā selādayo.
ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವಂ ಧಾರೇನ್ತೀತಿ ಧಾತುಯೋತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ಧಾತೀತಿ ಧಾತೂತಿ ಪದಸಿದ್ಧಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಧಾತು-ಸದ್ದೋ ಏವ ಹಿ ಧಾರಣತ್ಥೋಪಿ ಹೋತೀತಿ। ಕತ್ತುಅತ್ಥೋಪಿ ಚಾಯಂ ಪುರಿಮೇನ ಅಸದಿಸೋತಿ ನಿಸ್ಸತ್ತಸಭಾವಮತ್ತಧಾರಣಞ್ಚ ಧಾತು-ಸದ್ದಸ್ಸ ಪಧಾನೋ ಅತ್ಥೋತಿ ವಿಸುಂ ವುತ್ತೋ। ಧಾತುಯೋ ವಿಯ ಧಾತುಯೋತಿ ಏತ್ಥ ಸೀಹ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಕೇಸರಿಮ್ಹಿ ನಿರುಳ್ಹೋ ಪುರಿಸೇಸು, ಸೇಲಾವಯವೇಸು ನಿರುಳ್ಹೋ ಧಾತು-ಸದ್ದೋ ಚ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಉಪಚರಿತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಞಾಣಞ್ಚ ಞೇಯ್ಯಞ್ಚ ಞಾಣಞೇಯ್ಯಾನಿ, ತೇಸಂ ಅವಯವಾ ತಪ್ಪಭೇದಭೂತಾ ಧಾತುಯೋ ಞಾಣಞೇಯ್ಯಾವಯವಾ। ತತ್ಥ ಞಾಣಪ್ಪಭೇದಾ ಧಮ್ಮಧಾತುಏಕದೇಸೋ, ಞೇಯ್ಯಪ್ಪಭೇದಾ ಅಟ್ಠಾರಸಾಪೀತಿ ಞಾಣಞೇಯ್ಯಾವಯವಮತ್ತಾ ಧಾತುಯೋ ಹೋನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಞಾಣೇನ ಞಾತಬ್ಬೋ ಸಭಾವೋ ಧಾತುಸದ್ದೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅವಿಪರೀತತೋ ಞಾಣಞೇಯ್ಯೋ, ನ ದಿಟ್ಠಿಆದೀಹಿ ವಿಪರೀತಗ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಞೇಯ್ಯೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಸ್ಸ ಞಾಣಞೇಯ್ಯಸ್ಸ ಅವಯವಾ ಚಕ್ಖಾದಯೋ। ವಿಸಭಾಗಲಕ್ಖಣಾವಯವೇಸು ರಸಾದೀಸು ನಿರುಳ್ಹೋ ಧಾತು-ಸದ್ದೋ ತಾದಿಸೇಸು ಅಞ್ಞಾವಯವೇಸು ಚಕ್ಖಾದೀಸು ಉಪಚರಿತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ, ರಸಾದೀಸು ವಿಯ ವಾ ಚಕ್ಖಾದೀಸು ನಿರುಳ್ಹೋವ। ನಿಜ್ಜೀವಮತ್ತಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನನ್ತಿ ಏತೇನ ನಿಜ್ಜೀವಮತ್ತಪದತ್ಥೇ ಧಾತು-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಛ ಧಾತುಯೋ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಛಧಾತುಯೋ, ಯೋ ಲೋಕೇ ‘‘ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಧಮ್ಮಸಮುದಾಯೋ ವುಚ್ಚತಿ, ಸೋ ಛಧಾತುರೋ ಛನ್ನಂ ಪಥವೀಆದೀನಂ ನಿಜ್ಜೀವಮತ್ತಸಭಾವಾನಂ ಸಮುದಾಯಮತ್ತೋ, ನ ಏತ್ಥ ಜೀವೋ ಪುರಿಸೋ ವಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Attano sabhāvaṃ dhārentīti dhātuyoti etthāpi dhātīti dhātūti padasiddhi veditabbā. Dhātu-saddo eva hi dhāraṇatthopi hotīti. Kattuatthopi cāyaṃ purimena asadisoti nissattasabhāvamattadhāraṇañca dhātu-saddassa padhāno atthoti visuṃ vutto. Dhātuyo viya dhātuyoti ettha sīha-saddo viya kesarimhi niruḷho purisesu, selāvayavesu niruḷho dhātu-saddo ca cakkhādīsu upacarito daṭṭhabbo. Ñāṇañca ñeyyañca ñāṇañeyyāni, tesaṃ avayavā tappabhedabhūtā dhātuyo ñāṇañeyyāvayavā. Tattha ñāṇappabhedā dhammadhātuekadeso, ñeyyappabhedā aṭṭhārasāpīti ñāṇañeyyāvayavamattā dhātuyo honti. Atha vā ñāṇena ñātabbo sabhāvo dhātusaddena vuccamāno aviparītato ñāṇañeyyo, na diṭṭhiādīhi viparītaggāhakehi ñeyyoti attho. Tassa ñāṇañeyyassa avayavā cakkhādayo. Visabhāgalakkhaṇāvayavesu rasādīsu niruḷho dhātu-saddo tādisesu aññāvayavesu cakkhādīsu upacarito daṭṭhabbo, rasādīsu viya vā cakkhādīsu niruḷhova. Nijjīvamattassetaṃ adhivacananti etena nijjīvamattapadatthe dhātu-saddassa niruḷhataṃ dasseti. Cha dhātuyo etassāti chadhātuyo, yo loke ‘‘puriso’’ti dhammasamudāyo vuccati, so chadhāturo channaṃ pathavīādīnaṃ nijjīvamattasabhāvānaṃ samudāyamatto, na ettha jīvo puriso vā atthīti attho.
ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಕಮೋ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತೋತಿ ಇಧ ಏಕೇಕಸ್ಮಿಂ ತಿಕೇ ತಿಣ್ಣಂ ತಿಣ್ಣಂ ಧಾತೂನಂ ಕಮಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಹೇತುಫಲಾನುಪುಬ್ಬವವತ್ಥಾನವಸೇನಾ’’ತಿ। ಹೇತುಫಲಾನಂ ಅನುಪುಬ್ಬವವತ್ಥಾನಂ ಹೇತುಫಲಭಾವೋವ। ತತ್ಥ ಹೇತೂತಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಫಲನ್ತಿ ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಚಕ್ಖುಧಾತೂ’’ತಿಆದಿ। ಮನೋಧಾತುಧಮ್ಮಧಾತೂನಞ್ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ, ದ್ವಾರಭೂತಮನೋವಸೇನ ವಾ ತಸ್ಸಾ ಮನೋಧಾತುಯಾ।
Cakkhādīnaṃ kamo pubbe vuttoti idha ekekasmiṃ tike tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ dhātūnaṃ kamaṃ dassento āha ‘‘hetuphalānupubbavavatthānavasenā’’ti. Hetuphalānaṃ anupubbavavatthānaṃ hetuphalabhāvova. Tattha hetūti paccayo adhippeto. Phalanti paccayuppannanti āha ‘‘cakkhudhātū’’tiādi. Manodhātudhammadhātūnañca manoviññāṇassa hetubhāvo yathāsambhavaṃ yojetabbo, dvārabhūtamanovasena vā tassā manodhātuyā.
ಸಬ್ಬಾಸಂ ವಸೇನಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಂ ಆಭಾಧಾತುಆದೀನಂ ಪಞ್ಚತಿಂಸಾಯ ಧಾತೂನಂ ವಸೇನ। ಅಪರಮತ್ಥಸಭಾವಸ್ಸ ಪರಮತ್ಥಸಭಾವೇಸು ನ ಕದಾಚಿ ಅನ್ತೋಗಧತಾ ಅತ್ಥೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸಭಾವತೋ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನ’’ನ್ತಿ। ಚನ್ದಾಭಾಸೂರಿಯಾಭಾದಿಕಾ ವಣ್ಣನಿಭಾ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ರೂಪಧಾತುಯೇವ ಹಿ ಆಭಾಧಾತೂ’’ತಿ। ರೂಪಾದಿಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ರಾಗವತ್ಥುಭಾವೇನ ಗಹೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ಸುಭನಿಮಿತ್ತನ್ತಿ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ರೂಪಾದಯೋವಾ’’ತಿ ಅವತ್ವಾ ಪಟಿಬದ್ಧವಚನಂ ಆಹ। ಅಸತಿಪಿ ರಾಗವತ್ಥುಭಾವೇ ‘‘ಕುಸಲವಿಪಾಕಾರಮ್ಮಣಾ ಸುಭಾ ಧಾತೂ’’ತಿ ದುತಿಯೋ ವಿಕಪ್ಪೋ ವುತ್ತೋ। ವಿಹಿಂಸಾಧಾತು ಚೇತನಾ, ಪರವಿಹೇಠನಛನ್ದೋ ವಾ। ಅವಿಹಿಂಸಾ ಕರುಣಾ।
Sabbāsaṃ vasenāti yathāvuttānaṃ ābhādhātuādīnaṃ pañcatiṃsāya dhātūnaṃ vasena. Aparamatthasabhāvassa paramatthasabhāvesu na kadāci antogadhatā atthīti āha ‘‘sabhāvato vijjamānāna’’nti. Candābhāsūriyābhādikā vaṇṇanibhā evāti āha ‘‘rūpadhātuyeva hi ābhādhātū’’ti. Rūpādipaṭibaddhāti rāgavatthubhāvena gahetabbākāro subhanimittanti sandhāya ‘‘rūpādayovā’’ti avatvā paṭibaddhavacanaṃ āha. Asatipi rāgavatthubhāve ‘‘kusalavipākārammaṇā subhā dhātū’’ti dutiyo vikappo vutto. Vihiṃsādhātu cetanā, paraviheṭhanachando vā. Avihiṃsā karuṇā.
ಉಭೋಪೀತಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ। ಹೀನಾದೀಸು ಪುರಿಮನಯೇನ ಹೀಳಿತಾ ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಹೀನಾ, ಸಮ್ಭಾವಿತಾ ಪಣೀತಾ, ನಾತಿಹೀಳಿತಾ ನಾತಿಸಮ್ಭಾವಿತಾ ಮಜ್ಝಿಮಾತಿ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗೇ ಆಗತಹೀನದುಕತೋಯೇವ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಾ ಧಾತು ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಯದಿಪಿ ಛವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ತಸ್ಸಾ ಪುರೇಚಾರಿಕಪಚ್ಛಾಚಾರಿಕತ್ತಾ ಮನೋಧಾತು ಗಹಿತಾವ ಹೋತೀ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಆಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು…ಪೇ॰… ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖೇಪೋಯೇವಾ’’ತಿ। ಅನೇಕೇಸಂ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದೀನಂ, ತಾಸು ಚ ಏಕೇಕಿಸ್ಸಾ ನಾನಪ್ಪಕಾರತಾಯ ನಾನಾಧಾತೂನಂ ವಸೇನ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಲೋಕೋ ವುತ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಅಟ್ಠಾರಸಧಾತುಪ್ಪಭೇದಮತ್ತಮೇವಾ’’ತಿ।
Ubhopīti dhammadhātumanoviññāṇadhātuyo. Hīnādīsu purimanayena hīḷitā cakkhādayo hīnā, sambhāvitā paṇītā, nātihīḷitā nātisambhāvitā majjhimāti khandhavibhaṅge āgatahīnadukatoyeva nīharitvā majjhimā dhātu vuttāti veditabbā. Viññāṇadhātu yadipi chaviññāṇadhātuvasena vibhattā, tathāpi ‘‘viññāṇadhātuggahaṇena tassā purecārikapacchācārikattā manodhātu gahitāva hotī’’ti vuttattā āha ‘‘viññāṇadhātu…pe… sattaviññāṇasaṅkhepoyevā’’ti. Anekesaṃ cakkhudhātuādīnaṃ, tāsu ca ekekissā nānappakāratāya nānādhātūnaṃ vasena anekadhātunānādhātuloko vuttoti āha ‘‘aṭṭhārasadhātuppabhedamattamevā’’ti.
‘‘ಚಕ್ಖುಸೋತಘಾನಜಿವ್ಹಾಕಾಯಮನೋಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭೇದೇನಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಲಿಖಿತಂ। ತತ್ಥ ನ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಕೇವಲೇನ ಧಾತು-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ ವಿಜಾನನಸಭಾವಸ್ಸ ಪಭೇದವಚನತೋ। ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಬನ್ಧೇ ಕರಿಯಮಾನೇ ದ್ವೇ ಮನೋಗಹಣಾನಿ ನ ಕತ್ತಬ್ಬಾನಿ। ನ ಹಿ ದ್ವೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ ಅತ್ಥೀತಿ। ‘‘ಚಕ್ಖು…ಪೇ॰… ಕಾಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಮನೋಧಾತೂ’’ತಿ ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಅತುಲ್ಯಯೋಗೇ ದ್ವನ್ದಸಮಾಸಾಭಾವತೋ। ಅಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಪಾಠೋ ಸಿಯಾ ‘‘ಚಕ್ಖು…ಪೇ॰… ಕಾಯವಿಞ್ಞಾಣಮನೋಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭೇದೇನಾ’’ತಿ।
‘‘Cakkhusotaghānajivhākāyamanomanoviññāṇadhātubhedenā’’ti aṭṭhakathāyaṃ likhitaṃ. Tattha na cakkhādīnaṃ kevalena dhātu-saddena sambandho adhippeto vijānanasabhāvassa pabhedavacanato. Viññāṇadhātu-saddena sambandhe kariyamāne dve manogahaṇāni na kattabbāni. Na hi dve manoviññāṇadhātuyo atthīti. ‘‘Cakkhu…pe… kāyamanoviññāṇamanodhātū’’ti vā vattabbaṃ atulyayoge dvandasamāsābhāvato. Ayaṃ panettha pāṭho siyā ‘‘cakkhu…pe… kāyaviññāṇamanomanoviññāṇadhātubhedenā’’ti.
ಖನ್ಧಾಯತನದೇಸನಾ ಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ, ಇನ್ದ್ರಿಯದೇಸನಾ ವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾತಿ ತದುಭಯಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾ ಧಾತುದೇಸನಾ। ಅಥ ವಾ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ವುತ್ತಧಾತುದೇಸನಾ ಅತಿಸಙ್ಖೇಪದೇಸನಾ, ಆಭಾಧಾತುಆದೀನಂ ಅನೇಕಧಾತುನಾನಾಧಾತುಅನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ದೇಸೇತಬ್ಬಾ ಅತಿವಿತ್ಥಾರದೇಸನಾತಿ ತದುಭಯಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಅಯಂ ‘‘ನಾತಿಸಙ್ಖೇಪವಿತ್ಥಾರಾ’’ತಿ।
Khandhāyatanadesanā saṅkhepadesanā, indriyadesanā vitthāradesanāti tadubhayaṃ apekkhitvā nātisaṅkhepavitthārā dhātudesanā. Atha vā suttantabhājanīye vuttadhātudesanā atisaṅkhepadesanā, ābhādhātuādīnaṃ anekadhātunānādhātuantānaṃ vasena desetabbā ativitthāradesanāti tadubhayaṃ apekkhitvā ayaṃ ‘‘nātisaṅkhepavitthārā’’ti.
ಭೇರೀತಲಂ ವಿಯ ಚಕ್ಖುಧಾತು ಸದ್ದಸ್ಸ ವಿಯ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಭಾವತೋ। ಏತಾಹಿ ಚ ಉಪಮಾಹಿ ನಿಜ್ಜೀವಾನಂ ಭೇರೀತಲದಣ್ಡಾದೀನಂ ಸಮಾಯೋಗೇ ನಿಜ್ಜೀವಾನಂ ಸದ್ದಾದೀನಂ ವಿಯ ನಿಜ್ಜೀವಾನಂ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀನಂ ಸಮಾಯೋಗೇ ನಿಜ್ಜೀವಾನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಪವತ್ತೀತಿ ಕಾರಣಫಲಾನಂ ಧಾತುಮತ್ತತ್ತಾ ಕಾರಕವೇದಕಭಾವವಿರಹಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Bherītalaṃ viya cakkhudhātu saddassa viya viññāṇassa nissayabhāvato. Etāhi ca upamāhi nijjīvānaṃ bherītaladaṇḍādīnaṃ samāyoge nijjīvānaṃ saddādīnaṃ viya nijjīvānaṃ cakkhurūpādīnaṃ samāyoge nijjīvānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ pavattīti kāraṇaphalānaṃ dhātumattattā kārakavedakabhāvavirahaṃ dasseti.
ಪುರೇಚರಾನುಚರಾ ವಿಯಾತಿ ನಿಜ್ಜೀವಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಕೇಚಿ ನಿಜ್ಜೀವಾ ಪುರೇಚರಾನುಚರಾ ವಿಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಮನೋಧಾತುಯೇವ ವಾ ಅತ್ತನೋ ಖಣಂ ಅನತಿವತ್ತನ್ತೀ ಅತ್ತನೋ ಖಣಂ ಅನತಿವತ್ತನ್ತಾನಂಯೇವ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪುರೇಚರಾನುಚರಭಾವೇ ಪುಬ್ಬಕಾಲಾಪರಕಾಲತಾಯ ಪುರೇಚರಾನುಚರಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಲ್ಲಮಿವ ಸೂಲಮಿವ ತಿವಿಧದುಕ್ಖತಾಸಮಾಯೋಗತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಆಸಾಯೇವ ದುಕ್ಖಂ ಆಸಾದುಕ್ಖಂ, ಆಸಾವಿಘಾತಂ ದುಕ್ಖಂ ವಾ। ಸಞ್ಞಾ ಹಿ ಅಭೂತಂ ದುಕ್ಖದುಕ್ಖಮ್ಪಿ ಸುಭಾದಿತೋ ಸಞ್ಜಾನನ್ತೀ ತಂ ಆಸಂ ತಸ್ಸಾ ಚ ವಿಘಾತಂ ಆಸೀಸಿತಸುಭಾದಿಅಸಿದ್ಧಿಯಾ ಜನೇತೀತಿ। ಕಮ್ಮಪ್ಪಧಾನಾ ಸಙ್ಖಾರಾತಿ ‘‘ಪಟಿಸನ್ಧಿಯಂ ಪಕ್ಖಿಪನತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಜಾತಿದುಕ್ಖಾನುಬನ್ಧನತೋತಿ ಅತ್ತನಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಯಮಾನೇನ ಜಾತಿದುಕ್ಖೇನ ಅನುಬನ್ಧತ್ತಾ। ಭವಪಚ್ಚಯಾ ಜಾತಿ ಹಿ ಜಾತಿದುಕ್ಖನ್ತಿ। ಪದುಮಂ ವಿಯ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ಖುರಚಕ್ಕಂ ವಿಯ ರೂಪಮ್ಪಿ ಇತ್ಥಿಯಾದಿಭಾವೇನ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ನಾನಾವಿಧುಪದ್ದವಂ ಜನೇತಿ। ಸಬ್ಬೇ ಅನತ್ಥಾ ರಾಗಾದಯೋ ಜಾತಿಆದಯೋ ಚ ವಿಸಭೂತಾ ಅಸನ್ತಾ ಸಪ್ಪಟಿಭಯಾ ಚಾತಿ ತಪ್ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತತ್ತಾ ಅಮತಾದಿತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
Purecarānucarā viyāti nijjīvassa kassaci keci nijjīvā purecarānucarā viyāti attho. Manodhātuyeva vā attano khaṇaṃ anativattantī attano khaṇaṃ anativattantānaṃyeva cakkhuviññāṇādīnaṃ avijjamānepi purecarānucarabhāve pubbakālāparakālatāya purecarānucarā viya daṭṭhabbāti attho. Sallamiva sūlamiva tividhadukkhatāsamāyogato daṭṭhabbo. Āsāyeva dukkhaṃ āsādukkhaṃ, āsāvighātaṃ dukkhaṃ vā. Saññā hi abhūtaṃ dukkhadukkhampi subhādito sañjānantī taṃ āsaṃ tassā ca vighātaṃ āsīsitasubhādiasiddhiyā janetīti. Kammappadhānā saṅkhārāti ‘‘paṭisandhiyaṃ pakkhipanato’’tiādimāha. Jātidukkhānubandhanatoti attanā nibbattiyamānena jātidukkhena anubandhattā. Bhavapaccayā jāti hi jātidukkhanti. Padumaṃ viya dissamānaṃ khuracakkaṃ viya rūpampi itthiyādibhāvena dissamānaṃ nānāvidhupaddavaṃ janeti. Sabbe anatthā rāgādayo jātiādayo ca visabhūtā asantā sappaṭibhayā cāti tappaṭipakkhabhūtattā amatādito daṭṭhabbā.
ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಗಹೇತ್ವಾವಾತಿ ಏತೇನ ಮಕ್ಕಟಸ್ಸ ಗಹಿತಂ ಸಾಖಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾಪಿ ಆಕಾಸೇ ಠಾತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾ ವಿಯ ಗಹಿತಾರಮ್ಮಣಂ ಮುಞ್ಚಿತ್ವಾಪಿ ಅಞ್ಞಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯ ಮಕ್ಕಟಸಮಾನತಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅಟ್ಠಿವೇಧವಿದ್ಧೋಪಿ ದಮಥಂ ಅನುಪಗಚ್ಛನ್ತೋ ದುಟ್ಠಸ್ಸೋ ಅಸ್ಸಖಳುಙ್ಕೋ। ರಙ್ಗಗತೋ ನಟೋ ರಙ್ಗನಟೋ।
Muñcitvāpi aññaṃ gahetvāvāti etena makkaṭassa gahitaṃ sākhaṃ muñcitvāpi ākāse ṭhātuṃ asamatthatā viya gahitārammaṇaṃ muñcitvāpi aññaṃ aggahetvā pavattituṃ asamatthatāya makkaṭasamānataṃ dasseti. Aṭṭhivedhaviddhopi damathaṃ anupagacchanto duṭṭhasso assakhaḷuṅko. Raṅgagato naṭo raṅganaṭo.
೧೮೪. ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ರೂಪೇ ಚಾತಿಆದಿನಾ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣೇಸು ಏಕವಚನಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸಾ ಏಕನಾನಾಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಏಕಸನ್ತಾನಗತವಿಞ್ಞಾಣಪಚ್ಚಯಭಾವತೋ ಏಕನಾನಾಜಾತಿಕತ್ತಾ ಚ।
184. Cakkhuñca paṭicca rūpe cātiādinā dvārārammaṇesu ekavacanabahuvacananiddesā ekanānāsantānagatānaṃ ekasantānagataviññāṇapaccayabhāvato ekanānājātikattā ca.
ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಸಬ್ಬ-ಸದ್ದೋ ಅಧಿಕಾರವಸೇನ ಯಥಾವುತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಖಾತೇ ಆರಮ್ಮಣಸಙ್ಖಾತೇ ವಾ ಪದೇಸಸಬ್ಬಸ್ಮಿಂ ತಿಟ್ಠತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುನಿದ್ದೇಸೇ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಸಮನನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಮನೋಧಾತು, ಮನೋಧಾತುಯಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಸಮನನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತ’’ನ್ತಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತಾನನ್ತರಂ ಮನೋಧಾತು ವಿಯ ಮನೋಧಾತಾನನ್ತರಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ಯಾವ ಅಞ್ಞಾ ಮನೋಧಾತು ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಾವ ಪವತ್ತಂ ಸಬ್ಬಂ ಚಿತ್ತಂ ಏಕತ್ತೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತನ್ತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನ ಹೋತಿಯೇವ। ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಮನೋಧಾತುಕ್ಕಮನಿದಸ್ಸನಞ್ಹಿ ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವೇನ ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇನ ಚ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ, ನ ಅನನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಮತ್ತೇನಾತಿ ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವೇ ಏಕತ್ತಂ ಉಪನೇತ್ವಾ ದಸ್ಸನಂ ಯುಜ್ಜತಿ। ಅನುಪನೀತೇಪಿ ಏಕತ್ತೇ ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದಸ್ಸಿತೇ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನ ಅಞ್ಞಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬಂ ತಂ ಸಭಾವಂ ದಸ್ಸಿತಂ ಹೋತೀತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಸಮ್ಪಿಣ್ಡನೇ ಚ ಸತಿ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾಪಿ ಸಮನನ್ತರಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ॰… ತಜ್ಜಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಮನೋಧಾತುಚಿತ್ತಂ ನಿವತ್ತಿತಂ ಹೋತೀತಿ ಚೇ? ನ, ತಸ್ಸಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋ। ನ ಹಿ ಯಂ ಚೋದೀಯತಿ, ತದೇವ ಪರಿಹಾರಾಯ ಹೋತೀತಿ।
Sabbadhammesūti ettha sabba-saddo adhikāravasena yathāvuttaviññāṇasaṅkhāte ārammaṇasaṅkhāte vā padesasabbasmiṃ tiṭṭhatīti daṭṭhabbo. Manoviññāṇadhātuniddese ‘‘cakkhuviññāṇadhātuyā uppajjitvā niruddhasamanantarā uppajjati manodhātu, manodhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantarā uppajjati citta’’nti cakkhuviññāṇadhātānantaraṃ manodhātu viya manodhātānantarampi uppajjati cittanti yāva aññā manodhātu uppajjissati, tāva pavattaṃ sabbaṃ cittaṃ ekattena gahetvā vuttanti evampi attho labbhati. Evañhi sati manoviññāṇadhātānantaraṃ uppannāya manodhātuyā manoviññāṇadhātubhāvappasaṅgo na hotiyeva. Pañcaviññāṇadhātumanodhātukkamanidassanañhi tabbidhurasabhāvena uppattiṭṭhānena ca paricchinnassa cittassa manoviññāṇadhātubhāvadassanatthaṃ, na anantaruppattimattenāti tabbidhurasabhāve ekattaṃ upanetvā dassanaṃ yujjati. Anupanītepi ekatte tabbidhurasabhāve ekasmiṃ dassite sāmaññavasena aññampi sabbaṃ taṃ sabhāvaṃ dassitaṃ hotīti daṭṭhabbaṃ. Pi-saddena manoviññāṇadhātusampiṇḍane ca sati ‘‘manoviññāṇadhātuyāpi samanantarā uppajjati cittaṃ…pe… tajjā manoviññāṇadhātū’’ti manoviññāṇadhātuggahaṇena bhavaṅgānantaraṃ uppannaṃ manodhātucittaṃ nivattitaṃ hotīti ce? Na, tassā manoviññāṇadhātubhāvāsiddhito. Na hi yaṃ codīyati, tadeva parihārāya hotīti.
ಮನೋಧಾತುಯಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾಪೀತಿ ಮನದ್ವಯವಚನೇನ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞವಿಧುರಸಭಾವತಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ತೇನೇವ ಮನೋಧಾತಾವಜ್ಜನಸ್ಸ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವೋ ನಿವತ್ತಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ವುತ್ತೋ ಹಿ ತಸ್ಸ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುವಿಧುರೋ ಮನೋಧಾತುಸಭಾವೋ ‘‘ಸಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಾ ಪನ ಪಠಮಸಮನ್ನಾಹಾರೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿಆದಿನಾ। ಸಾ ಸಬ್ಬಾಪೀತಿ ಏತಂ ಮುಖಮತ್ತನಿದಸ್ಸನಂ। ನ ಹಿ ಜವನಪರಿಯೋಸಾನಾ ಏವ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು, ತದಾರಮ್ಮಣಾದೀನಿಪಿ ಪನ ಹೋನ್ತಿಯೇವಾತಿ। ಏವಂ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಮನೋಧಾತುವಿಸಿಟ್ಠಸಭಾವವಸೇನ ಸಬ್ಬಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಪುನ ಮನೋದ್ವಾರವಸೇನ ಸಾತಿಸಯಂ ಜವನಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಯದಿ ಪನ ಛನ್ನಂ ದ್ವಾರಾನಂ ವಸೇನ ಜವನಾವಸಾನಾನೇವ ಚಿತ್ತಾನಿ ಇಧ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಗಯ್ಹೇಯ್ಯ, ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಾನಂ ಅಗ್ಗಹಿತತ್ತಾ ಸಾವಸೇಸಾ ದೇಸನಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ನಯೇನ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಛದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇಹಿ ವಾ ಸಮಾನಲಕ್ಖಣಾನಿ ಅಞ್ಞಾನಿಪಿ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿ ದಸ್ಸಿತಾನೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾನಿ।
Manodhātuyāpi manoviññāṇadhātuyāpīti manadvayavacanena dvinnaṃ aññamaññavidhurasabhāvatā dassitāti teneva manodhātāvajjanassa manoviññāṇadhātubhāvo nivattitoti daṭṭhabbo. Vutto hi tassa manoviññāṇadhātuvidhuro manodhātusabhāvo ‘‘sabbadhammesu vā pana paṭhamasamannāhāro uppajjatī’’tiādinā. Sā sabbāpīti etaṃ mukhamattanidassanaṃ. Na hi javanapariyosānā eva manoviññāṇadhātu, tadārammaṇādīnipi pana hontiyevāti. Evaṃ pañcaviññāṇadhātumanodhātuvisiṭṭhasabhāvavasena sabbaṃ manoviññāṇadhātuṃ dassetvā puna manodvāravasena sātisayaṃ javanamanoviññāṇadhātuṃ dassento ‘‘manañca paṭiccā’’tiādimāha. Yadi pana channaṃ dvārānaṃ vasena javanāvasānāneva cittāni idha ‘‘manoviññāṇadhātū’’ti dassitānīti ayamattho gayheyya, cutipaṭisandhibhavaṅgānaṃ aggahitattā sāvasesā desanā āpajjati, tasmā yathāvuttena nayena attho veditabbo. Chadvārikacittehi vā samānalakkhaṇāni aññānipi ‘‘manoviññāṇadhātū’’ti dassitānīti veditabbāni.
ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಮನೋ ಚ ನೇಸಂ ಗೋಚರವಿಸಯಂ ಪಚ್ಚನುಭೋತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೪೫೫) ವಿಸುಂ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತಂ, ಇಧ ಪನ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು ಚ-ಸದ್ದೇನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಆವಜ್ಜನಸ್ಸಪಿ ಚಕ್ಖಾದಿಸನ್ನಿಸ್ಸಿತತಾಕರಣಂ ವಿಯ ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾತಿ ಆಗತಟ್ಠಾನೇ ಮನೋದ್ವಾರಸಙ್ಖಾತಭವಙ್ಗಸನ್ನಿಸ್ಸಿತಮೇವ ಆವಜ್ಜನಂ ಕಾತಬ್ಬನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ।
Paṭiccāti āgataṭṭhāneti ettha ‘‘mano ca nesaṃ gocaravisayaṃ paccanubhotī’’tiādīsu (ma. ni. 1.455) visuṃ kātuṃ yuttaṃ, idha pana ‘‘cakkhuñca paṭiccā’’tiādīsu ca-saddena sampiṇḍetvā āvajjanassapi cakkhādisannissitatākaraṇaṃ viya manañca paṭiccāti āgataṭṭhāne manodvārasaṅkhātabhavaṅgasannissitameva āvajjanaṃ kātabbanti adhippāyo.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಉತ್ತಾನಮೇವಾತಿ।
Pañhapucchakaṃ heṭṭhā vuttanayattā uttānamevāti.
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಧಾತುವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dhātuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೩. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೋ • 3. Dhātuvibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೩. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೋ • 3. Dhātuvibhaṅgo
