| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā |
೩. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೋ
3. Dhātuvibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೧೭೨. ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಆಗತಾತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇ ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕೇಸು, ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡಧಮ್ಮಹದಯವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಚ ದೇಸನಾರುಳ್ಹಾ। ಯಥಾ ಪನ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಅಭಿಧಮ್ಮೇ ಚ ಆಗತಾ ಖನ್ಧಾದಯೋ ಸುತ್ತನ್ತೇ ದೇಸಿತನಿಯಾಮೇನ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಸೇನ ವಿಭತ್ತಾ, ಏವಮಿಧಾಪಿ ಚಕ್ಖುಧಾತಾದಯೋ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಸೇನ ವಿಭಜಿತಬ್ಬಾ ಸಿಯುಂ। ತತ್ಥ ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕೋ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಾವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸುತ್ತನ್ತೇ ಆಗತೋ ಅಞ್ಞೋ ದೇಸೇತಬ್ಬಾಕಾರೋ ನತ್ಥೀತಿ ತೇ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದಿವಸೇನೇವ ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯೇ ದೇಸಿತಾ, ಧಾತೂನಂ ಪನ ಸೋ ಅತ್ಥೀತಿ ತೇ ತಿಣ್ಣಂ ಧಾತುಛಕ್ಕಾನಂ ವಸೇನ ಇಧ ದೇಸಿತಾತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸುತ್ತನ್ತೇಸ್ವೇವ…ಪೇ॰… ವಿಭತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ। ತೇನಾಹ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋ ಛಹಿ ಛಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ।
172. Abhidhammeca āgatāti imasmiṃ dhātuvibhaṅge abhidhammabhājanīyapañhapucchakesu, nikkhepakaṇḍadhammahadayavibhaṅgādīsu ca desanāruḷhā. Yathā pana suttante abhidhamme ca āgatā khandhādayo suttante desitaniyāmena khandhavibhaṅgādīsu suttantabhājanīyavasena vibhattā, evamidhāpi cakkhudhātādayo suttantabhājanīyavasena vibhajitabbā siyuṃ. Tattha khandhādīnaṃ sabbasaṅgāhako abhidhammadesanāvisiṭṭho suttante āgato añño desetabbākāro natthīti te rūpakkhandhādivaseneva suttantabhājanīye desitā, dhātūnaṃ pana so atthīti te tiṇṇaṃ dhātuchakkānaṃ vasena idha desitāti dassento āha ‘‘suttantesveva…pe… vibhattanti veditabba’’nti. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā’’ti.
ಕಥಂ ಪನ ಛಸು ಛಸು ಧಾತೂಸು ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮವರೋಧೋತಿ? ಸಭಾವನಿಸ್ಸಯದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಸಮ್ಪಯೋಗಸಾಮಞ್ಞತೋ। ತತ್ಥ ಪಠಮಛಕ್ಕೇ ತಾವ ಪಥವೀತೇಜೋವಾಯೋಧಾತುಯೋ ಸಭಾವತೋ ಫೋಟ್ಠಬ್ಬಧಾತು। ಆಪೋಧಾತುಆಕಾಸಧಾತುಯೋ ಧಮ್ಮಧಾತುಏಕದೇಸೋ। ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ। ಚತುಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ಚೇತ್ಥ ತದಾಯತ್ತವುತ್ತಿಕಾ ನಿಸ್ಸಯಾಪದೇಸೇನ, ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವೇನ ವಾ ಅವಸಿಟ್ಠಾ ರೂಪಧಾತುಯೋ ಸಮವರುದ್ಧಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಗ್ಗಹಣೇನ ತಂಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಧಮ್ಮಧಾತುಏಕದೇಸೋತಿ ಏವಂ ಸಬ್ಬಧಾತುಸಮವರೋಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ದುತಿಯೇ ಛಪಿ ಧಾತುಯೋ ಸಭಾವತೋ, ಧಮ್ಮಾಯತನೇಕದೇಸೋ, ತಂಸಮ್ಪಯೋಗತೋ ಸತ್ತವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ, ಯಥಾರಹಂ ತೇಸಂ ನಿಸ್ಸಯದ್ವಾರಾರಮ್ಮಣಭಾವತೋ ಅವಸಿಟ್ಠಧಾತುಯೋ ಸಮವರುದ್ಧಾ। ತತಿಯಛಕ್ಕೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಮೇತ್ಥ ಛಸು ಛಸು ಧಾತೂಸು ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮವರೋಧೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಬ್ಬಾ ಧಾತುಯೋ ಛಹಿ ಛಹಿ ಧಾತೂಹಿ ಸಙ್ಖಿಪಿತ್ವಾ’’ತಿ।
Kathaṃ pana chasu chasu dhātūsu aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ samavarodhoti? Sabhāvanissayadvārārammaṇasampayogasāmaññato. Tattha paṭhamachakke tāva pathavītejovāyodhātuyo sabhāvato phoṭṭhabbadhātu. Āpodhātuākāsadhātuyo dhammadhātuekadeso. Viññāṇadhātu sattaviññāṇadhātuyo. Catudhātuggahaṇena cettha tadāyattavuttikā nissayāpadesena, viññāṇadhātuyā dvārārammaṇabhāvena vā avasiṭṭhā rūpadhātuyo samavaruddhā, viññāṇadhātuggahaṇena taṃsampayogato dhammadhātuekadesoti evaṃ sabbadhātusamavarodho daṭṭhabbo. Dutiye chapi dhātuyo sabhāvato, dhammāyatanekadeso, taṃsampayogato sattaviññāṇadhātuyo, yathārahaṃ tesaṃ nissayadvārārammaṇabhāvato avasiṭṭhadhātuyo samavaruddhā. Tatiyachakkepi eseva nayo. Evamettha chasu chasu dhātūsu aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ samavarodho daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā’’ti.
ಸುಞ್ಞೋತಿ ಅತ್ತಸುಞ್ಞೋ, ತೇನ ಸಸಭಾವತಾಯ ಚ ಇಧ ಧಾತುವೋಹಾರೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಞ್ಞೇ ಸಭಾವಮತ್ತೇ ನಿರುಳ್ಹೋ ಧಾತುಸದ್ದೋ’’ತಿ। ತಂತಂಭೂತವಿವಿತ್ತತಾ ರೂಪಪರಿಯನ್ತೋವ ಆಕಾಸೋತಿ ಯೇಹಿ ವಿವಿತ್ತೋ, ಯೇಸಞ್ಚ ಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ತೇಹಿ ಅಸಮ್ಫುಟ್ಠತಾ ತೇಸಂ ಬ್ಯಾಪಕಭಾವೇ ಸತಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಚತೂಹಿ ಮಹಾಭೂತೇಹಿ ಅಬ್ಯಾಪಿತಭಾವೋ’’ತಿ। ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವುತ್ತೀನಿ ಹಿ ಭೂತಾನೀತಿ।
Suññoti attasuñño, tena sasabhāvatāya ca idha dhātuvohāroti āha ‘‘suññe sabhāvamatte niruḷho dhātusaddo’’ti. Taṃtaṃbhūtavivittatā rūpapariyantova ākāsoti yehi vivitto, yesañca paricchedo, tehi asamphuṭṭhatā tesaṃ byāpakabhāve sati na hotīti āha ‘‘catūhi mahābhūtehi abyāpitabhāvo’’ti. Paricchinnavuttīni hi bhūtānīti.
೧೭೩. ಅವಯವವಿನಿಮುತ್ತೋ ಸಮುದಾಯೋ ನಾಮ ಕೋಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ಪುರಿಮತ್ಥಂ ಅಸಮ್ಭಾವೇನ್ತೋ ‘‘ದ್ವೇ ಏವ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಮುದಾಯೇನ ವಿನಾ ದುತಿಯತ್ಥಮಾಹ। ಪಚ್ಚತ್ತಂ ಅತ್ತನಿ ಜಾತತನ್ತಿ ಪಾಟಿಪುಗ್ಗಲಿಕತಂ।
173. Avayavavinimutto samudāyo nāma koci natthīti purimatthaṃ asambhāvento ‘‘dve eva vā’’tiādinā samudāyena vinā dutiyatthamāha. Paccattaṃ attani jātatanti pāṭipuggalikataṃ.
ಪಾಟಿಯೇಕ್ಕೋ ಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ವಾ ಲೋಮಾದಿಇತರಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ ಅಸಮ್ಮಿಸ್ಸೋ ವಿಸುಂ ಏಕೋ ಪಥವೀಕೋಟ್ಠಾಸೋತಿ ಅತ್ಥೋ।
Pāṭiyekko koṭṭhāsoti vā lomādiitarakoṭṭhāsehi asammisso visuṃ eko pathavīkoṭṭhāsoti attho.
ಪಯೋಗನ್ತಿ ಭಾವನಾಪಯೋಗಂ। ವೀರಿಯನ್ತಿ ಭಾವನಾನಿಪ್ಫಾದಕಂ ಉಸ್ಸಾಹಂ। ಆಯೂಹನನ್ತಿ ತಾದಿಸಂ ಚೇತನಂ।
Payoganti bhāvanāpayogaṃ. Vīriyanti bhāvanānipphādakaṃ ussāhaṃ. Āyūhananti tādisaṃ cetanaṃ.
ಧಾತುಪಟಿಕ್ಕೂಲವಣ್ಣಮನಸಿಕಾರಾನನ್ತಿ ಧಾತುಮನಸಿಕಾರಪಟಿಕ್ಕೂಲಮನಸಿಕಾರವಣ್ಣಮನಸಿಕಾರಾನಂ। ಅಬ್ಯಾಪಾರತಾಯಾತಿ ‘‘ಅಹಮೇತಂ ನಿಪ್ಫಾದೇಮಿ, ಮಮ ಏಸಾ ನಿಪ್ಫಾದನಾ’’ತಿ ಚೇತನಾರಹಿತತಾಯ। ಕರೋನ್ತೀತಿ ಆಭೋಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣಾನಿ ಉಪ್ಪಾದೇನ್ತಿ।
Dhātupaṭikkūlavaṇṇamanasikārānanti dhātumanasikārapaṭikkūlamanasikāravaṇṇamanasikārānaṃ. Abyāpāratāyāti ‘‘ahametaṃ nipphādemi, mama esā nipphādanā’’ti cetanārahitatāya. Karontīti ābhogapaccavekkhaṇāni uppādenti.
ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಸಭಾವವಸೇನ। ಸೋ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಪಥವೀಧಾತುಯಾ ಕಕ್ಖಳಖರತಾ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಕಕ್ಖಳಂ ಖರಿಗತನ್ತಿಆದಿವಚನಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ।
Lakkhaṇavasenāti sabhāvavasena. So pana yasmā pathavīdhātuyā kakkhaḷakharatā hotīti āha ‘‘kakkhaḷaṃ kharigatantiādivacanaṃ sandhāya vutta’’nti.
ವೇಕನ್ತಕಂ ನಾಮ ಸಬ್ಬಲೋಹಚ್ಛೇದನಸಮತ್ಥಂ ಲೋಹಂ। ತಥಾ ಹಿ ತಂ ವಿಕನ್ತತಿ ಛಿನ್ದತೀತಿ ವಿಕನ್ತಂ, ವಿಕನ್ತಮೇವ ವೇಕನ್ತಕನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಲೋಹಸದಿಸನ್ತಿ ಲೋಹಾಕಾರಂ ಲೋಹಮಲಂ ವಿಯ ಘನಸಹಿತಂ ಹುತ್ವಾ ತಿಟ್ಠತಿ। ತಾಪೇತ್ವಾ ತಾಳಿತಂ ಪನ ಛಿನ್ನಂ ಛಿನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಸರತಿ, ಮುದು ಮಟ್ಠಂ ಕಮ್ಮನಿಯಂ ವಾ ನ ಹೋತಿ, ತೇನ ‘‘ಲೋಹವಿಜಾತೀ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ತಿಪುತಮ್ಬಾದೀಹೀತಿ ತಿಪುತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಕಂಸಲೋಹಂ, ಸೀಸತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ವಟ್ಟಲೋಹಂ, ಜಸದತಮ್ಬೇ ಮಿಸ್ಸೇತ್ವಾ ಕತಂ ಆರಕೂಟಂ । ಯಂ ಪನ ಕೇವಲಂ ಜಸದಧಾತುವಿನಿಗ್ಗತಂ, ಯಂ ‘‘ಪಿತ್ತಲ’’ನ್ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ, ತಂ ಇಧ ನಾಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಯಥಾವುತ್ತಮಿಸ್ಸಕಮೇವ ಪನ ಗಹೇತ್ವಾ ‘‘ಕಿತ್ತಿಮ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ।
Vekantakaṃ nāma sabbalohacchedanasamatthaṃ lohaṃ. Tathā hi taṃ vikantati chindatīti vikantaṃ, vikantameva vekantakanti vuccati. Lohasadisanti lohākāraṃ lohamalaṃ viya ghanasahitaṃ hutvā tiṭṭhati. Tāpetvā tāḷitaṃ pana chinnaṃ chinnaṃ hutvā visarati, mudu maṭṭhaṃ kammaniyaṃ vā na hoti, tena ‘‘lohavijātī’’ti vuccatīti. Tiputambādīhīti tiputambe missetvā kataṃ kaṃsalohaṃ, sīsatambe missetvā kataṃ vaṭṭalohaṃ, jasadatambe missetvā kataṃ ārakūṭaṃ. Yaṃ pana kevalaṃ jasadadhātuviniggataṃ, yaṃ ‘‘pittala’’ntipi vadanti, taṃ idha nādhippetaṃ, yathāvuttamissakameva pana gahetvā ‘‘kittima’’nti vuttaṃ.
ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತನ್ತಿ ಮುತ್ತಾನಂ ಜಾತಿತೋ ಅನೇಕಭೇದತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ಹಿ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಂ ವರಾಹದಾಠಂ ಭುಜಙ್ಗಸೀಸಂ ವಲಾಹಕೂಟಂ ವೇಣುಪಬ್ಬಂ ಮಚ್ಛಸಿರೋ ಸಙ್ಖೋ ಸಿಪ್ಪೀತಿ ಅಟ್ಠ ಮುತ್ತಾಯೋನಿಯೋ। ತತ್ಥ ಹತ್ಥಿಕುಮ್ಭಜಾ ಪೀತವಣ್ಣಾ ಪಭಾಹೀನಾ। ವರಾಹದಾಠಜಾ ವರಾಹದಾಠವಣ್ಣಾವ। ಭುಜಙ್ಗಸೀಸಜಾ ನೀಲಾದಿವಣ್ಣಾ ಸುವಿಸುದ್ಧಾ, ವಟ್ಟಲಾ ಚ। ವಲಾಹಕಜಾ ಭಾಸುರಾ ದುಬ್ಬಿಭಾಗರೂಪಾ ರತ್ತಿಭಾಗೇ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮನ್ತಾ ತಿಟ್ಠನ್ತಿ, ದೇವೂಪಭೋಗಾ ಏವ ಹೋನ್ತಿ। ವೇಣುಪಬ್ಬಜಾ ಕಾರಫಲಸಮಾನವಣ್ಣಾ, ನ ಭಾಸುರಾ, ತೇ ಚ ವೇಳವೋ ಅಮನುಸ್ಸಗೋಚರೇ ಏವ ಪದೇಸೇ ಜಾಯನ್ತಿ। ಮಚ್ಛಸೀಸಜಾ ಪಾಠೀನಪಿಟ್ಠಿಸಮಾನವಣ್ಣಾ, ವಟ್ಟಲಾ, ಲಘವೋ ಚ ಹೋನ್ತಿ ಪಭಾವಿಹೀನಾ, ತೇ ಚ ಮಚ್ಛಾ ಸಮುದ್ದಮಜ್ಝೇಯೇವ ಜಾಯನ್ತಿ। ಸಙ್ಖಜಾ ಸಙ್ಖೋರಚ್ಛವಿವಣ್ಣಾ, ಕೋಲಪ್ಪಮಾಣಾಪಿ ಹೋನ್ತಿ ಪಭಾವಿಹೀನಾವ। ಸಿಪ್ಪಿಜಾ ಪನ ಪಭಾವಿಸೇಸಯುತ್ತಾವ ಹೋನ್ತಿ ನಾನಾಸಣ್ಠಾನಾ। ಏವಂ ಜಾತಿತೋ ಅಟ್ಠವಿಧಾಸು ಮುತ್ತಾಸು ಯಾ ಮಚ್ಛಸಙ್ಖಸಿಪ್ಪಿಜಾ, ತಾ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾ। ಭುಜಙ್ಗಜಾಪಿ ಕಾಚಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾತಿ ವದನ್ತಿ, ಇತರಾ ಅಸಾಮುದ್ದಿಕಾ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಾಮುದ್ದಿಕಮುತ್ತಾತಿ ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ, ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪನ ಮುತ್ತಾ ಮುತ್ತಾ ಏವಾ’’ತಿ। ಬಹುಲತೋ ವಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ಏತಂ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮುತ್ತಾತಿ ಸಾಮುದ್ದಿಕಮುತ್ತಾ’’ತಿ। ಬಹುಲಞ್ಹಿ ಲೋಕೇ ಸಾಮುದ್ದಿಕಾವ ಮುತ್ತಾ ದಿಸ್ಸನ್ತಿ। ತತ್ಥಾಪಿ ಸಿಪ್ಪಿಜಾವ, ಇತರಾ ಕದಾಚಿ ಕಾಚೀತಿ।
Nidassanamattanti muttānaṃ jātito anekabhedattā vuttaṃ. Tathā hi hatthikumbhaṃ varāhadāṭhaṃ bhujaṅgasīsaṃ valāhakūṭaṃ veṇupabbaṃ macchasiro saṅkho sippīti aṭṭha muttāyoniyo. Tattha hatthikumbhajā pītavaṇṇā pabhāhīnā. Varāhadāṭhajā varāhadāṭhavaṇṇāva. Bhujaṅgasīsajā nīlādivaṇṇā suvisuddhā, vaṭṭalā ca. Valāhakajā bhāsurā dubbibhāgarūpā rattibhāge andhakāraṃ vidhamantā tiṭṭhanti, devūpabhogā eva honti. Veṇupabbajā kāraphalasamānavaṇṇā, na bhāsurā, te ca veḷavo amanussagocare eva padese jāyanti. Macchasīsajā pāṭhīnapiṭṭhisamānavaṇṇā, vaṭṭalā, laghavo ca honti pabhāvihīnā, te ca macchā samuddamajjheyeva jāyanti. Saṅkhajā saṅkhoracchavivaṇṇā, kolappamāṇāpi honti pabhāvihīnāva. Sippijā pana pabhāvisesayuttāva honti nānāsaṇṭhānā. Evaṃ jātito aṭṭhavidhāsu muttāsu yā macchasaṅkhasippijā, tā sāmuddikā. Bhujaṅgajāpi kāci sāmuddikāti vadanti, itarā asāmuddikā. Tena vuttaṃ ‘‘sāmuddikamuttāti nidassanamattametaṃ, sabbāpi pana muttā muttā evā’’ti. Bahulato vā aṭṭhakathāyaṃ etaṃ vuttaṃ ‘‘muttāti sāmuddikamuttā’’ti. Bahulañhi loke sāmuddikāva muttā dissanti. Tatthāpi sippijāva, itarā kadāci kācīti.
೧೭೪. ಇಧ ನತ್ಥಿ ನಿಯಮೋ ಕೇವಲಂ ದ್ರವಭಾವಸ್ಸೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತತ್ತಾ।
174. Idha natthi niyamo kevalaṃ dravabhāvasseva adhippetattā.
೧೭೫. ನಿಸಿತಭಾವೇನಾತಿ ಸನ್ತಾಪನಾದಿವಸಪ್ಪವತ್ತೇನ ತಿಖಿಣಭಾವೇನ। ಉಸ್ಮಾಕಾರಞ್ಹಿ ನಿಸಾನಂ ಇಧ ನಿಸಿತಭಾವೋ। ಪಾಕತಿಕೋತಿ ಸಾಭಾವಿಕೋ ಕಾಯುಸ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ಸದಾತಿ ಸಬ್ಬಕಾಲಂ ಯಾವ ಜೀವಿತಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಪವತ್ತತಿ। ಪೇತಗ್ಗಿ ನಿಜ್ಝಾಮತಣ್ಹಿಕಪೇತಗ್ಗಿ। ಇಧಾತಿ ಬಾಹಿರತೇಜೋಧಾತುಕಥಾಯಂ।
175. Nisitabhāvenāti santāpanādivasappavattena tikhiṇabhāvena. Usmākārañhi nisānaṃ idha nisitabhāvo. Pākatikoti sābhāviko kāyusmāti adhippeto. Sadāti sabbakālaṃ yāva jīvitindriyaṃ pavattati. Petaggi nijjhāmataṇhikapetaggi. Idhāti bāhiratejodhātukathāyaṃ.
೧೭೬. ವಾಯನಂ ಬೀಜನಂ, ತಂ ಪನ ಥಾಮಸಾ ಪವತ್ತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸವೇಗಗಮನವಸೇನಾ’’ತಿ। ಸಮುದೀರಣಂ ಅಲ್ಲಪರಿಸೋಸನಂ, ಭೂತಸಙ್ಘಾತಸ್ಸ ದೇಸನ್ತರುಪ್ಪತ್ತಿಹೇತುಭಾವೋ ವಾ।
176. Vāyanaṃ bījanaṃ, taṃ pana thāmasā pavattīti āha ‘‘savegagamanavasenā’’ti. Samudīraṇaṃ allaparisosanaṃ, bhūtasaṅghātassa desantaruppattihetubhāvo vā.
೧೭೭. ಭಿತ್ತಿಚ್ಛಿದ್ದಾದಿವಸೇನ ಲಬ್ಭಮಾನಂ ಅಜಟಾಕಾಸಂ ನಿಸ್ಸಾಯೇವ ಪರಿಚ್ಛೇದಾಕಾಸಸ್ಸ ಪರಿಕಮ್ಮಕರಣನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅಜಟಾಕಾಸಸ್ಸ ಚ ಕಥಿತತ’’ನ್ತಿ।
177. Bhitticchiddādivasena labbhamānaṃ ajaṭākāsaṃ nissāyeva paricchedākāsassa parikammakaraṇanti āha ‘‘ajaṭākāsassa ca kathitata’’nti.
೧೭೯. ಸುಖದುಕ್ಖಫೋಟ್ಠಬ್ಬಸಮುಟ್ಠಾಪನಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಇಟ್ಠಾನಿಟ್ಠಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಂ ನಿಬ್ಬತ್ತಕಭೂತೇನ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನ। ಕಸ್ಸ ಪನ ಸೋ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸರೀರಟ್ಠಕಉತುಸ್ಸಾ’’ತಿ । ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಚ ಹೇತುಮ್ಹಿ ಕರಣವಚನಂ। ತೇನ ಹಿ ಕಾರಣಭೂತೇನ ಸುಖದುಕ್ಖಫೋಟ್ಠಬ್ಬಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಸಮತ್ಥತಾ ಹೋತೀತಿ। ‘‘ತಥೇವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಯಥಾಬಲಂ ಸರೀರೇಕದೇಸಸಕಲಸರೀರ’’ನ್ತಿ ಇದಂ ಅನುಕಡ್ಢತಿ। ಏವನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಫಲೂಪಚಾರಸಿದ್ಧೇನ ಫರಣಪ್ಪಕಾರೇನ। ಏತೇಸನ್ತಿ ಸುಖಾದೀನಂ। ‘‘ಓಳಾರಿಕಪ್ಪವತ್ತಿ ಏವ ವಾ ಫರಣ’’ನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ನಿರುಪಚಾರಂ ಏತೇಸಂ ಫರಣಟ್ಠಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಉಭಯವತೋತಿ ಸುಖದುಕ್ಖವತೋ, ಸೋಮನಸ್ಸದೋಮನಸ್ಸವತೋ ಚ, ಫರಣಾಫರಣಟ್ಠಾನವತೋ ವಾ।
179. Sukhadukkhaphoṭṭhabbasamuṭṭhāpanapaccayabhāvenāti iṭṭhāniṭṭhaphoṭṭhabbānaṃ nibbattakabhūtena paccayabhāvena. Kassa pana so paccayabhāvoti āha ‘‘sarīraṭṭhakautussā’’ti . Paccayabhāvenāti ca hetumhi karaṇavacanaṃ. Tena hi kāraṇabhūtena sukhadukkhaphoṭṭhabbānaṃ yathāvuttasamatthatā hotīti. ‘‘Tathevā’’ti iminā ‘‘yathābalaṃ sarīrekadesasakalasarīra’’nti idaṃ anukaḍḍhati. Evanti attano phalūpacārasiddhena pharaṇappakārena. Etesanti sukhādīnaṃ. ‘‘Oḷārikappavatti eva vā pharaṇa’’nti iminā nirupacāraṃ etesaṃ pharaṇaṭṭhaṃ dasseti. Ubhayavatoti sukhadukkhavato, somanassadomanassavato ca, pharaṇāpharaṇaṭṭhānavato vā.
೧೮೧. ಏತ್ಥ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದಿಕೇ (ಮಹಾನಿ॰ ೧; ಚೂಳನಿ॰ ಅಜಿತಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮) ನಿದ್ದೇಸಪದೇಸೇ ವುತ್ತಂ ಸಙ್ಕಪ್ಪಂ। ತತ್ಥ ಹಿ ಕಿಲೇಸಕಾಮೋವ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪರಾಗೋ ಪುರಿಸಸ್ಸ ಕಾಮೋ’’ತಿಆದೀಸು (ಅ॰ ನಿ॰ ೬.೬೩; ಕಥಾ॰ ೫೧೩) ವಿಯ। ವತ್ಥುಕಾಮಸ್ಸ ತಥಾ ತಥಾ ಸಙ್ಕಪ್ಪನತೋ ಪರಿಕಪ್ಪನತೋ ‘‘ಸಙ್ಕಪ್ಪೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ನ ವಿತಕ್ಕೋತಿ ಅಯಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋ। ಟೀಕಾಯಂ ಪನ ವಿತಕ್ಕವಸೇನ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋಪಿ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ರಾಪಿ ಪುರಿಮೋ ಏವತ್ಥೋ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋತಿ ಚೇ, ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಪಿ-ಸದ್ದೋ ನಿರತ್ಥಕೋ ಸಿಯಾ, ‘‘ಕಿಲೇಸಸನ್ಥವಸಮ್ಭವತೋ’’ತಿ ಚ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಸಿಯಾ, ಪರತೋ ಚ ‘‘ಬ್ಯಾಪಾದವಚನೇನ ಬ್ಯಾಪಾದವಿತಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ವಕ್ಖತಿ। ಕಿಲೇಸಕಾಮೋ ವಿಭತ್ತೋ ಕಿಲೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತತ್ತಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಾಮಪಟಿಬದ್ಧಾತಿ ಏತ್ಥ ಕಾಮ-ಸದ್ದೇನ ವತ್ಥುಕಾಮಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ।
181. Ettha vuttaṃ saṅkappanti etasmiṃ ‘‘saṅkappo kāmo’’tiādike (mahāni. 1; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 8) niddesapadese vuttaṃ saṅkappaṃ. Tattha hi kilesakāmova ‘‘saṅkapparāgo purisassa kāmo’’tiādīsu (a. ni. 6.63; kathā. 513) viya. Vatthukāmassa tathā tathā saṅkappanato parikappanato ‘‘saṅkappo’’ti vutto, na vitakkoti ayamettha attho vutto. Ṭīkāyaṃ pana vitakkavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘sopi hī’’tiādi vuttaṃ. Tatrāpi purimo evattho adhippetoti ce, sampiṇḍanattho pi-saddo niratthako siyā, ‘‘kilesasanthavasambhavato’’ti ca na vattabbaṃ siyā, parato ca ‘‘byāpādavacanena byāpādavitakkaṃ dassetī’’ti vakkhati. Kilesakāmo vibhatto kilesasampayuttattāti adhippāyo. Kāmapaṭibaddhāti ettha kāma-saddena vatthukāmāpi saṅgahitāti daṭṭhabbā.
೧೮೨. ಉಭಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋತಿ ಸತ್ತೇಸು, ಸಙ್ಖಾರೇಸೂತಿ ಉಭಯತ್ಥ ಉಪ್ಪನ್ನೋ, ಸತ್ತಾಕಾರೋ, ಸಙ್ಖಾರಾಕಾರೋತಿ ವಾ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಭಯಾಕಾರಗ್ಗಹಣವಸೇನ ಉಪ್ಪನ್ನೋ। ಕಮ್ಮಪಥವಿಸೇಸೋ, ಕಮ್ಮಪಥವಿನಾಸಕೋ ಚ ಕಮ್ಮಪಥಭೇದೋತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅಭಿಜ್ಝಾಸಂಯೋಗೇನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತಥಾ ವಿಹಿಂಸಾಯ ವಿಹಿಂಸಾವಿತಕ್ಕಂ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ಯೋಜನಾ। ವಿಹಿಂಸಾಯಾತಿ ಚ ವಿಹಿಂಸಾವಚನೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾದಿವಸೇನಾತಿ ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಅದಿನ್ನಾದಾನಮುಸಾವಾದಪೇಸುಞ್ಞಫರುಸವಾಚಾಸಮ್ಫಪ್ಪಲಾಪೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಸಬ್ಬ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಗಾಹಕೇಹಿ ಕಾಮನೇಕ್ಖಮ್ಮಧಾತೂಹಿ। ದ್ವೇ ದ್ವೇತಿ ಬ್ಯಾಪಾದವಿಹಿಂಸಾಧಾತುಯೋ, ಅಬ್ಯಾಪಾದಅವಿಹಿಂಸಾಧಾತುಯೋ ಚ। ‘‘ಏತ್ಥಾತಿ ಪನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ಸಂಕಿಲೇಸವೋದಾನಾನಂ ಸಙ್ಕರಭಾವಸ್ಸ ಅನಿಟ್ಠಾಪಜ್ಜನಸ್ಸ ಚ ದಸ್ಸನೇನ ಪುರಿಮಂಯೇವ ಅತ್ಥಂ ಬ್ಯತಿರೇಕಮುಖೇನ ಸಮ್ಪಾದೇತಿ।
182. Ubhayattha uppannoti sattesu, saṅkhāresūti ubhayattha uppanno, sattākāro, saṅkhārākāroti vā ārammaṇassa ubhayākāraggahaṇavasena uppanno. Kammapathaviseso, kammapathavināsako ca kammapathabhedoti dassetuṃ ‘‘abhijjhāsaṃyogenā’’tiādi vuttaṃ. Tathā vihiṃsāya vihiṃsāvitakkaṃ dassetīti yojanā. Vihiṃsāyāti ca vihiṃsāvacanenāti attho. Yathāsambhavaṃ pāṇātipātādivasenāti ādi-saddena adinnādānamusāvādapesuññapharusavācāsamphappalāpe saṅgaṇhāti. Sabba…pe… saṅgāhakehi kāmanekkhammadhātūhi. Dve dveti byāpādavihiṃsādhātuyo, abyāpādaavihiṃsādhātuyo ca. ‘‘Etthāti panā’’tiādinā saṃkilesavodānānaṃ saṅkarabhāvassa aniṭṭhāpajjanassa ca dassanena purimaṃyeva atthaṃ byatirekamukhena sampādeti.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
೧೮೩. ಆವೇಣಿಕತ್ಥೋ ಅತಿಸಯತ್ಥೋ ಚ ವಿಸೇಸಸದ್ದೋ ಹೋತೀತಿ ತದುಭಯಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪುಗ್ಗಲನ್ತರಾಸಾಧಾರಣಂ, ನೀಲಾದಿಸಬ್ಬರೂಪಸಾಧಾರಣಞ್ಚಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಅಸಾಧಾರಣಕಾರಣೇನಾಪಿ ಹಿ ನಿದ್ದೇಸೋ ಹೋತಿ ಯಥಾ ‘‘ಭೇರಿಸದ್ದೋ, ಯವಙ್ಕುರೋ’’ತಿ। ಅತಿಸಯಕಾರಣೇನಪಿ ಯಥಾ ‘‘ಅತೀತಾನಾಗತಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಾನಂ ಕಮ್ಮಸಮಾದಾನಾನಂ ಠಾನಸೋ ಹೇತುಸೋ ವಿಪಾಕಂ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತೀ’’ತಿ (ಕಥಾ॰ ೩೫೫; ಪಟಿ॰ ಮ॰ ೨.೪೪)। ಧಾತುಅತ್ಥೋ ಏವಾತಿ ‘‘ಧಾತು’’ಇತಿ ಇಮಸ್ಸ ಧಾತುಸದ್ದಸ್ಸೇವ ಅತ್ಥೋ। ಧಾತುವಚನೀಯೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಉಪಸಗ್ಗೇನ ಜೋತೀಯತಿ।
183. Āveṇikattho atisayattho ca visesasaddo hotīti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘puggalantarāsādhāraṇaṃ, nīlādisabbarūpasādhāraṇañcā’’ti vuttaṃ. Asādhāraṇakāraṇenāpi hi niddeso hoti yathā ‘‘bherisaddo, yavaṅkuro’’ti. Atisayakāraṇenapi yathā ‘‘atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (kathā. 355; paṭi. ma. 2.44). Dhātuattho evāti ‘‘dhātu’’iti imassa dhātusaddasseva attho. Dhātuvacanīyo hi attho upasaggena jotīyati.
ಪುರಿಮೇನ ಅಸದಿಸೋ ವಿಧಾನಧಾರಣತ್ಥಾನಂ ಪಾಕಟೋ ಭೇದೋತಿ। ವಿಸಭಾಗಲಕ್ಖಣಾ ವಿಸದಿಸಸಭಾವಾ ಅವಯವಾ ಭಾಗಾ, ತೇಸು।
Purimena asadiso vidhānadhāraṇatthānaṃ pākaṭo bhedoti. Visabhāgalakkhaṇā visadisasabhāvā avayavā bhāgā, tesu.
ಯಥಾಸಮ್ಭವನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಮನೋಧಾತು ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾ, ವಿಪಾಕಮನೋಧಾತು ವಿಪಾಕಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಅನನ್ತರಾದಿನಾಪಿ, ಇತರಸ್ಸ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಉಪನಿಸ್ಸಯಕೋಟಿಯಾವ। ಧಮ್ಮಧಾತು ಪನ ವೇದನಾದಿಕಾ ಸಹಜಾತಾ ಸಹಜಾತಾದಿನಾ, ಅಸಹಜಾತಾ ಅನನ್ತರಾದಿನಾ, ಉಪನಿಸ್ಸಯೇನ ಆರಮ್ಮಣಾದಿನಾ ಚ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋತಿ ಏವಂ ಮನೋಧಾತುಧಮ್ಮಧಾತೂನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋ। ದ್ವಾರಭೂತಮನೋಪಿ ಸುತ್ತೇ ‘‘ಮನೋಧಾತೂ’’ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಆಹ ‘‘ದ್ವಾರಭೂತಮನೋವಸೇನ ವಾ’’ತಿ। ತಸ್ಸಾ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಹೇತುಭಾವೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಯೋಜೇತಬ್ಬೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Yathāsambhavanti kiriyāmanodhātu upanissayakoṭiyā, vipākamanodhātu vipākamanoviññāṇassa anantarādināpi, itarassa sabbāpi upanissayakoṭiyāva. Dhammadhātu pana vedanādikā sahajātā sahajātādinā, asahajātā anantarādinā, upanissayena ārammaṇādinā ca manoviññāṇassa paccayoti evaṃ manodhātudhammadhātūnaṃ manoviññāṇassa hetubhāvo yathāsambhavaṃ yojetabbo. Dvārabhūtamanopi sutte ‘‘manodhātū’’ti vuccatīti āha ‘‘dvārabhūtamanovasena vā’’ti. Tassā manodhātuyā manoviññāṇassa hetubhāvo yathāsambhavaṃ yojetabboti sambandho.
ಪುರಿಮನಯೇನಾತಿ ವಿಸೇಸನಂ ದುತಿಯನಯಸ್ಸ ಹೀನತ್ತಿಕವಸೇನೇವ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ। ನಾನಾಧಾತೂನಞ್ಚ ಚಕ್ಖುಧಾತುಆದೀನನ್ತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ।
Purimanayenāti visesanaṃ dutiyanayassa hīnattikavaseneva vibhattattā. Nānādhātūnañca cakkhudhātuādīnanti sambandho.
ನ ಹಿ ದ್ವೇ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೋ ಸನ್ತಿ ಅಟ್ಠಾರಸಧಾತುವಿಭಾಗದಸ್ಸನೇತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಖನ್ಧಾಯತನಧಾತಿನ್ದ್ರಿಯಾನಂಯೇವ ವಸೇನ ಸಙ್ಖೇಪಾದಿವಿಭಾಗದಸ್ಸನಂ ತೇಸಂ ಬಹುಲಂ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ। ಸಚ್ಚದೇಸನಾ ಪನ ಅತಿಸಂಖಿತ್ತಭಾವತೋಯೇವೇತ್ಥ ಬಹಿಕತಾ।
Na hi dve manoviññāṇadhātuyo santi aṭṭhārasadhātuvibhāgadassaneti adhippāyo. Khandhāyatanadhātindriyānaṃyeva vasena saṅkhepādivibhāgadassanaṃ tesaṃ bahulaṃ pariññeyyadhammasaṅgaṇhanato. Saccadesanā pana atisaṃkhittabhāvatoyevettha bahikatā.
ನಿಜ್ಜೀವಸ್ಸಾತಿಆದಿ ವಿಸೇಸತೋ ಸತ್ತಸುಞ್ಞತಾದೀಪನತ್ಥಾ ಧಾತುದೇಸನಾತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಪುರಿಮನಯೋ ಅಞ್ಞೇಸಮ್ಪಿ ಕಮವುತ್ತೀನಂ ಧಾತೂನಂ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ವುತ್ತೋತಿ ‘‘ಮನೋಧಾತುಯೇವ ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ ದುತಿಯನಯೋ ವುತ್ತೋ। ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಪುರೇಚರಾನುಚರಭಾವೇತಿ ಪುರೇಚರಾನುಚರಾಭಿಸನ್ಧಿಯಾ ಅಭಾವೇಪಿ ಕೇವಲಂ ಅನನ್ತರಪುಬ್ಬಕಾಲಅನನ್ತರಾಪರಕಾಲತಾಯ ಮನೋಧಾತು ಪುರೇಚರಾನುಚರಾ ವಿಯ ದಟ್ಠಬ್ಬಾತಿ ವುತ್ತಾ।
Nijjīvassātiādi visesato sattasuññatādīpanatthā dhātudesanāti katvā vuttaṃ. Purimanayo aññesampi kamavuttīnaṃ dhātūnaṃ sambhavatīti adhippāyena vuttoti ‘‘manodhātuyeva vā’’tiādinā dutiyanayo vutto. Tattha avijjamānepi purecarānucarabhāveti purecarānucarābhisandhiyā abhāvepi kevalaṃ anantarapubbakālaanantarāparakālatāya manodhātu purecarānucarā viya daṭṭhabbāti vuttā.
‘‘ಅಞ್ಞಂ ಅಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥತಾಯಾ’’ತಿ ಏತೇನ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಏಕನ್ತಸಾರಮ್ಮಣತಾದಸ್ಸನೇನ ‘‘ಆರಮ್ಮಣೇನ ವಿನಾ ಸಯಮೇವ ನೀಲಾದಿಆಭಾಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಪವತ್ತತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಿತಂ ವಿಞ್ಞಾಣವಾದಂ ಪಟಿಸೇಧೇತಿ।
‘‘Aññaṃ aggahetvā pavattituṃ asamatthatāyā’’ti etena viññāṇassa ekantasārammaṇatādassanena ‘‘ārammaṇena vinā sayameva nīlādiābhāsaṃ cittaṃ pavattatī’’ti evaṃ pavattitaṃ viññāṇavādaṃ paṭisedheti.
೧೮೪. ಏಕನಾನಾಸನ್ತಾನಗತಾನನ್ತಿ ಏಕಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಅಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ದ್ವಾರಾನಂ, ನಾನಾಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಭಿನ್ನಸನ್ತಾನಗತಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಯೋಜನಾ। ಏಕನಾನಾಜಾತಿಕತ್ತಾತಿ ಚಕ್ಖಾದಿಏಕೇಕಜಾತಿಕತ್ತಾ ದ್ವಾರಾನಂ, ನೀಲಾದಿಅನೇಕಜಾತಿಕತ್ತಾ ಆರಮ್ಮಣಾನಂ।
184. Ekanānāsantānagatānanti ekasantānagatānaṃ abhinnasantānagatānaṃ dvārānaṃ, nānāsantānagatānaṃ bhinnasantānagatānaṃ ārammaṇānanti yojanā. Ekanānājātikattāti cakkhādiekekajātikattā dvārānaṃ, nīlādianekajātikattā ārammaṇānaṃ.
ಚಕ್ಖಾದಿ ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಾದಿ ಪನ ಅನೇಕಮೇವ ಸಂಹತನ್ತಿ ಇಮಸ್ಸ ವಾ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಸ್ಸ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಚಕ್ಖುರೂಪಾದೀಸು ವಚನಭೇದೋ ಕತೋ। ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಚಕ್ಖಾದಿ ಏಕಮ್ಪಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ, ರೂಪಾದಿ ಪನ ಅನೇಕಮೇವಾತಿ? ಪಚ್ಚಯಭಾವವಿಸೇಸತೋ। ಚಕ್ಖು ಹಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ನಿಸ್ಸಯಪುರೇಜಾತಇನ್ದ್ರಿಯವಿಪ್ಪಯುತ್ತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋನ್ತಂ ಅತ್ಥಿಭಾವೇನೇವ ಹೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ತಸ್ಸ ಭಾವತೋ, ಅಸತಿ ಅಭಾವತೋ, ಯತೋ ತಂ ಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ತಂನಿಸ್ಸಯತಾ ಚಸ್ಸ ನ ಏಕದೇಸೇನ ಅಲ್ಲೀಯನವಸೇನ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಾ ಅರೂಪಭಾವತೋ, ಅಥ ಖೋ ಗರುರಾಜಾದೀಸು ಸಿಸ್ಸರಾಜಪುರಿಸಾದೀನಂ ವಿಯ ತಪ್ಪಟಿಬದ್ಧವುತ್ತಿತಾಯ। ಇತರೇ ಚ ಪಚ್ಚಯಾ ತೇನ ತೇನ ವಿಸೇಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸ್ವಾಯಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಏಕಮ್ಪಿ ಚಕ್ಖು ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪಾಳಿಯಂ ‘‘ಚಕ್ಖುಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏಕವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ।
Cakkhādi ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpādi pana anekameva saṃhatanti imassa vā atthavisesassa dassanatthaṃ cakkhurūpādīsu vacanabhedo kato. Kiṃ pana kāraṇaṃ cakkhādi ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpādi pana anekamevāti? Paccayabhāvavisesato. Cakkhu hi cakkhuviññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttapaccayehi paccayo hontaṃ atthibhāveneva hoti tasmiṃ sati tassa bhāvato, asati abhāvato, yato taṃ atthiavigatapaccayehissa paccayo hotīti vuccatīti. Taṃnissayatā cassa na ekadesena allīyanavasena icchitabbā arūpabhāvato, atha kho garurājādīsu sissarājapurisādīnaṃ viya tappaṭibaddhavuttitāya. Itare ca paccayā tena tena visesena veditabbā. Svāyaṃ paccayabhāvo na ekasmiṃ na sambhavatīti ekampi cakkhu cakkhuviññāṇassa paccayo hotīti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘cakkhuñca paṭiccā’’ti ekavacananiddeso kato.
ರೂಪಂ ಪನ ಯದಿಪಿ ಚಕ್ಖು ವಿಯ ಪುರೇಜಾತಅತ್ಥಿಅವಿಗತಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಪುರೇತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಹುತ್ವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಕ್ಖಣೇಯೇವ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ, ತಥಾಪಿ ಅನೇಕಮೇವ ಸಂಹತಂ ಹುತ್ವಾ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತಿ ಆರಮ್ಮಣಭಾವತೋ। ಯಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚಯಧಮ್ಮಂ ಸಭಾವಭೂತಂ, ಪರಿಕಪ್ಪಿತಾಕಾರಮತ್ತಂ ವಾ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಂ ಪವತ್ತತಿ, ತದಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಸತಿಪಿ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ ಸೋ ತಸ್ಸ ಸಾರಮ್ಮಣಸಭಾವತೋ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಅನಾಲಮ್ಬಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಸ್ಸ ಓಲುಬ್ಭ ಪವತ್ತಿಕಾರಣತಾಯ ಆಲಮ್ಬನೀಯತೋ ಆರಮ್ಮಣಂ ನಾಮ। ತಸ್ಸ ಯಸ್ಮಾ ಯಥಾ ಯಥಾ ಸಭಾವೂಪಲದ್ಧಿ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಲಾಭೋ, ತಸ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಂ ರೂಪಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತಮಾನಂ ತಸ್ಸ ಸಭಾವಂ ವಿಭಾವೇನ್ತಮೇವ ಪವತ್ತತಿ। ಸಾ ಚಸ್ಸ ಇನ್ದ್ರಿಯಾಧೀನವುತ್ತಿಕಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸಭಾವೂಪಲದ್ಧಿ ನ ಏಕದ್ವಿಕಲಾಪಗತವಣ್ಣವಸೇನೇವ ಹೋತಿ, ನಾಪಿ ಕತಿಪಯಕಲಾಪವಣ್ಣವಸೇನ, ಅಥ ಖೋ ಆಭೋಗಾನುರೂಪಂ ಆಪಾಥಗತವಣ್ಣವಸೇನಾತಿ ಅನೇಕಮೇವ ರೂಪಂ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿತಾಯ ವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯೋ ಹೋತೀತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಭಗವಾ ‘‘ರೂಪೇ ಚಾ’’ತಿ ಬಹುವಚನೇನ ನಿದ್ದಿಸಿ।
Rūpaṃ pana yadipi cakkhu viya purejātaatthiavigatapaccayehi paccayo hoti puretaraṃ uppannaṃ hutvā vijjamānakkhaṇeyeva upakārakattā, tathāpi anekameva saṃhataṃ hutvā paccayo hoti ārammaṇabhāvato. Yañhi paccayadhammaṃ sabhāvabhūtaṃ, parikappitākāramattaṃ vā viññāṇaṃ vibhāventaṃ pavattati, tadaññesañca satipi paccayabhāve so tassa sārammaṇasabhāvato yaṃ kiñci anālambitvā pavattituṃ asamatthassa olubbha pavattikāraṇatāya ālambanīyato ārammaṇaṃ nāma. Tassa yasmā yathā yathā sabhāvūpaladdhi viññāṇassa ārammaṇapaccayalābho, tasmā cakkhuviññāṇaṃ rūpaṃ ārabbha pavattamānaṃ tassa sabhāvaṃ vibhāventameva pavattati. Sā cassa indriyādhīnavuttikassa ārammaṇasabhāvūpaladdhi na ekadvikalāpagatavaṇṇavaseneva hoti, nāpi katipayakalāpavaṇṇavasena, atha kho ābhogānurūpaṃ āpāthagatavaṇṇavasenāti anekameva rūpaṃ saṃhaccakāritāya viññāṇassa paccayo hotīti dassento bhagavā ‘‘rūpe cā’’ti bahuvacanena niddisi.
ಯಂ ಪನ ‘‘ರೂಪಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ, ತಂಸಮ್ಪಯುತ್ತಕಾನಞ್ಚ ಧಮ್ಮಾನಂ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೇನ ಪಚ್ಚಯೋ’’ತಿ (ಪಟ್ಠಾ॰ ೧.೧.೧) ವುತ್ತಂ, ತಂ ಕಥನ್ತಿ? ತಮ್ಪಿ ಯಾದಿಸಂ ರೂಪಾಯತನಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯೋ, ತಾದಿಸಮೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಕೀದಿಸಂ ಪನ ತನ್ತಿ? ಸಮುದಿತನ್ತಿ ಪಾಕಟೋಯಮತ್ಥೋ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಯದೇಕೇ ವದನ್ತಿ ‘‘ಆಯತನಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಯೋ ಸಲ್ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಾ, ನ ದಬ್ಯಸಲ್ಲಕ್ಖಣವಸೇನಾ’’ತಿ, ತಂ ಯುತ್ತಮೇವ ಹೋತಿ। ನ ಚೇತ್ಥ ಸಮುದಾಯಾರಮ್ಮಣತಾ ಆಸಙ್ಕಿತಬ್ಬಾ ಸಮುದಾಯಾಭೋಗಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ, ಸಮುದಿತಾ ಪನ ವಣ್ಣಧಮ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಪಚ್ಚಯಾ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಸಮತ್ಥಾ ಸಮುದಿತಾ ಆರಮ್ಮಣಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ದಟ್ಠುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತಾ ಅನ್ಧಾ ಸಮುದಿತಾ ಪಸ್ಸನ್ತೀತಿ? ನಯಿದಮೇಕನ್ತಿಕಂ ವಿಸುಂ ಅಸಮತ್ಥಾನಂ ಸಿವಿಕಾವಹನಾದೀಸು ಸಮತ್ಥತಾಯ ದಸ್ಸನತೋ। ಕೇಸಾದೀನಞ್ಚ ಯಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ಠಿತಾನಂ ಪಚ್ಚೇಕಂ ವಣ್ಣಂ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಠಾನೇ ಸಮುದಿತಾನಂ ತಂ ಗಹೇತುಂ ಸಕ್ಕಾತಿ ಭಿಯ್ಯೋಪಿ ತೇಸಂ ಸಂಹಚ್ಚಕಾರಿತಾ ಪರಿಬ್ಯತ್ತಾ। ಏತೇನ ಕಿಂ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸ ಪರಮಾಣುರೂಪಂ ಆರಮ್ಮಣಂ, ಉದಾಹು ತಂಸಮುದಾಯೋತಿಆದಿಕಾ ಚೋದನಾ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಸೋತಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚ ಸದ್ದೇ ಚಾ’’ತಿಆದೀಸುಪಿ ಅಯಮೇವ ನಯೋ।
Yaṃ pana ‘‘rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā, taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.1) vuttaṃ, taṃ kathanti? Tampi yādisaṃ rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa ārammaṇapaccayo, tādisameva sandhāya vuttaṃ. Kīdisaṃ pana tanti? Samuditanti pākaṭoyamattho. Evañca katvā yadeke vadanti ‘‘āyatanasallakkhaṇavasena cakkhuviññāṇādayo sallakkhaṇārammaṇā, na dabyasallakkhaṇavasenā’’ti, taṃ yuttameva hoti. Na cettha samudāyārammaṇatā āsaṅkitabbā samudāyābhogasseva abhāvato, samuditā pana vaṇṇadhammā ārammaṇapaccayā honti. Kathaṃ pana paccekaṃ asamatthā samuditā ārammaṇā honti, na hi paccekaṃ daṭṭhuṃ asakkontā andhā samuditā passantīti? Nayidamekantikaṃ visuṃ asamatthānaṃ sivikāvahanādīsu samatthatāya dassanato. Kesādīnañca yasmiṃ ṭhāne ṭhitānaṃ paccekaṃ vaṇṇaṃ gahetuṃ na sakkā, tasmiṃyeva ṭhāne samuditānaṃ taṃ gahetuṃ sakkāti bhiyyopi tesaṃ saṃhaccakāritā paribyattā. Etena kiṃ cakkhuviññāṇassa paramāṇurūpaṃ ārammaṇaṃ, udāhu taṃsamudāyotiādikā codanā paṭikkhittā veditabbā. ‘‘Sotañca paṭicca sadde cā’’tiādīsupi ayameva nayo.
ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತೀತಿ ‘‘ಮನೋಧಾತುಯಾಪೀ’’ತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ನ ಕೇವಲಂ ಜವನಪರಿಯೋಸಾನಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯೇವ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೀಯತಿ, ಅಥ ಖೋ ತದಾರಮ್ಮಣಭವಙ್ಗಸಙ್ಖಾತಾಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೀಯತೀತಿ ಏವಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಮ್ಭವತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಸತೀತಿ ಏವಂ ಅಞ್ಞಮನೋಧಾತುಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಓರಂ ಪವತ್ತಚಿತ್ತಾನಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುತಾದಸ್ಸನೇ ಸತಿ। ಸತಿಪಿ ಮನಸೋ ಸಮ್ಭೂತಭಾವೇ ಮನೋಧಾತುಯಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಪ್ಪಸಙ್ಗೋ ನ ಹೋತಿಯೇವ ತಂಸಭಾವಸ್ಸೇವ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವೇನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠತ್ತಾ। ಇದಾನಿ ತಮೇವತ್ಥಂ ‘‘ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಮನೋಧಾತೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಾಕಟತರಂ ಕರೋತಿ। ತಬ್ಬಿಧುರಸಭಾವೇನಾತಿ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂಹಿ ವಿಸದಿಸಸಭಾವೇನ। ಉಪ್ಪತ್ತಿಟ್ಠಾನೇನ ಚಾತಿ ಮನೋಧಾತುಕಿರಿಯಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಆದೀಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಟ್ಠಾನೇನ ಚ। ಇದಾನಿ ಏಕತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ವಿನಾಪಿ ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಸಮ್ಭವಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಅನುಪನೀತೇಪೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಸಾಮಞ್ಞವಸೇನಾತಿ ಸದಿಸತಾವಸೇನ। ತಸ್ಸಾತಿ ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಅಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋತಿ ಮನೋಧಾತುಭಾವಾಸಿದ್ಧಿತೋ। ನ ಹಿ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ನಿರುದ್ಧಸಮನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚಿತ್ತಂ…ಪೇ॰… ತಜ್ಜಾ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ಭವಙ್ಗಾನನ್ತರಂ ಉಪ್ಪನ್ನಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನೋಧಾತುಭಾವಂ ಸಾಧೇತಿ। ಸಿದ್ಧೇ ಹಿ ಮನೋಧಾತುಭಾವೇ ತಂ ತಸ್ಸ ನಿವತ್ತಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಯಾ ಪನ ಉಪ್ಪನ್ನಸ್ಸ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವದೀಪಕಂ ವಚನಂ ತಾದಿಸಾಯ ಮನೋಧಾತುಯಾಪಿ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಮೇವ ದೀಪೇಯ್ಯಾತಿ ಕಥಂ ತಸ್ಸಾ ನಿವತ್ತಕಂ ಸಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ನ ಹಿ ಯಂ ಚೋದೀಯತಿ, ತದೇವ ಪರಿಹಾರಾಯ ಹೋತೀ’’ತಿ।
Evampiattho labbhatīti ‘‘manodhātuyāpī’’ti pi-saddena na kevalaṃ javanapariyosānā manoviññāṇadhātuyeva sampiṇḍīyati, atha kho tadārammaṇabhavaṅgasaṅkhātāpi sampiṇḍīyatīti evampi attho labbhati, sambhavatīti attho. Evaṃ satīti evaṃ aññamanodhātuppavattiyā oraṃ pavattacittānaṃ manoviññāṇadhātutādassane sati. Satipi manaso sambhūtabhāve manodhātuyā manoviññāṇadhātubhāvappasaṅgo na hotiyeva taṃsabhāvasseva manoviññāṇadhātubhāvena niddiṭṭhattā. Idāni tamevatthaṃ ‘‘pañcaviññāṇadhātumanodhātū’’tiādinā pākaṭataraṃ karoti. Tabbidhurasabhāvenāti pañcaviññāṇadhātūhi visadisasabhāvena. Uppattiṭṭhānena cāti manodhātukiriyamanoviññāṇadhātuādīhi paricchinnena uppajjanaṭṭhānena ca. Idāni ekattaggahaṇaṃ vināpi yathāvuttassa atthassa sambhavaṃ dassetuṃ ‘‘anupanītepī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāmaññavasenāti sadisatāvasena. Tassāti bhavaṅgānantaraṃ uppannacittassa. Amanoviññāṇadhātubhāvāsiddhitoti manodhātubhāvāsiddhito. Na hi ‘‘manoviññāṇadhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantaraṃ uppajjati cittaṃ…pe… tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ vacanaṃ bhavaṅgānantaraṃ uppannacittassa manodhātubhāvaṃ sādheti. Siddhe hi manodhātubhāve taṃ tassa nivattakaṃ siyāti adhippāyo. Manoviññāṇadhātuyā pana uppannassa cittassa manoviññāṇadhātubhāvadīpakaṃ vacanaṃ tādisāya manodhātuyāpi manoviññāṇadhātubhāvameva dīpeyyāti kathaṃ tassā nivattakaṃ siyāti āha ‘‘na hi yaṃ codīyati, tadeva parihārāya hotī’’ti.
ಯದಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚದ್ವಾರಾವಜ್ಜನಸ್ಸ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತುಭಾವಾಪತ್ತಿ ಏವಾತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಮನೋಧಾತುಯಾಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ಮನೋಧಾತೂಹಿ ಚ ವಿಸಿಟ್ಠೋ ಸಭಾವೋ ಪಞ್ಚವಿಞ್ಞಾಣ…ಪೇ॰… ಸಭಾವೋ, ತಸ್ಸ ವಸೇನ। ಚುತಿಪಟಿಸನ್ಧಿಭವಙ್ಗಾನನ್ತಿ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಭವಙ್ಗನ್ತೋಗಧಂ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಜವನಾವಸಾನಾನೀತಿ ವಾ ಜವನಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ತದಾರಮ್ಮಣಮ್ಪಿ ಗಹಿತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಛದ್ವಾರಿಕಚಿತ್ತೇಹಿ ವಾ’’ತಿಆದಿ।
Yadi evaṃ pañcadvārāvajjanassa manoviññāṇadhātubhāvāpatti evāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘manodhātuyāpī’’tiādi. Pañcaviññāṇehi manodhātūhi ca visiṭṭho sabhāvo pañcaviññāṇa…pe… sabhāvo, tassa vasena. Cutipaṭisandhibhavaṅgānanti tadārammaṇampi bhavaṅgantogadhaṃ katvā vuttaṃ. Javanāvasānānīti vā javanārammaṇattā tadārammaṇampi gahitaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenevāha ‘‘chadvārikacittehi vā’’tiādi.
ವಿಸುಂ ಕಾತುಂ ಯುತ್ತನ್ತಿ ಆವಜ್ಜನಮ್ಪಿ ಯದಿಪಿ ರೂಪಾದಿವಿಸಯಂ ಹೋತಿ, ಜವನಂ ವಿಯ ಆರಮ್ಮಣರಸಾನುಭವನಂ ಪನ ನ ಹೋತೀತಿ ಏದಿಸೇ ಠಾನೇ ವಿಸುಂ ಕಾತಬ್ಬಮೇವ। ಮನೋ ಚಾತಿ ಚ-ಸದ್ದೋ ‘‘ಮನಞ್ಚ ಪಟಿಚ್ಚಾ’’ತಿಆದೀಸು ವಿಯ ನ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ, ಅಥ ಖೋ ಬ್ಯತಿರೇಕತ್ಥೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Visuṃ kātuṃ yuttanti āvajjanampi yadipi rūpādivisayaṃ hoti, javanaṃ viya ārammaṇarasānubhavanaṃ pana na hotīti edise ṭhāne visuṃ kātabbameva. Manocāti ca-saddo ‘‘manañca paṭiccā’’tiādīsu viya na sampiṇḍanattho, atha kho byatirekattho daṭṭhabbo.
ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.
೩. ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ
3. Pañhapucchakavaṇṇanā
ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾತಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತೂನಂ ‘‘ಪಞ್ಚಪಣ್ಣಾಸ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮೇ ಆರಬ್ಭ ರಜ್ಜನ್ತಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೫೦; ೧೬೮) ಪರಿತ್ತಾರಮ್ಮಣಾದಿಭಾವೇ ದಸ್ಸಿಯಮಾನೇ ‘‘ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದರೂಪವಸೇನ ತಂ ತಂ ಸಮುದಾಯಂ ಏಕೇಕಂ ಧಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ವಿಭ॰ ಮೂಲಟೀ॰ ೧೫೦) ತದತ್ಥಸ್ಸ ಖನ್ಧವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾದೀಸು ವುತ್ತನಯತ್ತಾ।
Heṭṭhāvuttanayattāti dhammadhātumanoviññāṇadhātūnaṃ ‘‘pañcapaṇṇāsa kāmāvacaradhamme ārabbha rajjantassā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 150; 168) parittārammaṇādibhāve dassiyamāne ‘‘cittuppādarūpavasena taṃ taṃ samudāyaṃ ekekaṃ dhammaṃ katvā’’tiādinā (vibha. mūlaṭī. 150) tadatthassa khandhavibhaṅgavaṇṇanādīsu vuttanayattā.
ಪಞ್ಹಪುಚ್ಛಕವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.
ಧಾತುವಿಭಙ್ಗವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Dhātuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೩. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೋ • 3. Dhātuvibhaṅgo
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೨. ಅಭಿಧಮ್ಮಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೩. ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೋ • 3. Dhātuvibhaṅgo
