Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിഭങ്ഗ-അനുടീകാ • Vibhaṅga-anuṭīkā

    ൩. ധാതുവിഭങ്ഗോ

    3. Dhātuvibhaṅgo

    ൧. സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ൧൭൨. അഭിധമ്മേ ച ആഗതാതി ഇമസ്മിം ധാതുവിഭങ്ഗേ അഭിധമ്മഭാജനീയപഞ്ഹപുച്ഛകേസു, നിക്ഖേപകണ്ഡധമ്മഹദയവിഭങ്ഗാദീസു ച ദേസനാരുള്ഹാ. യഥാ പന സുത്തന്തേ അഭിധമ്മേ ച ആഗതാ ഖന്ധാദയോ സുത്തന്തേ ദേസിതനിയാമേന ഖന്ധവിഭങ്ഗാദീസു സുത്തന്തഭാജനീയവസേന വിഭത്താ, ഏവമിധാപി ചക്ഖുധാതാദയോ സുത്തന്തഭാജനീയവസേന വിഭജിതബ്ബാ സിയും. തത്ഥ ഖന്ധാദീനം സബ്ബസങ്ഗാഹകോ അഭിധമ്മദേസനാവിസിട്ഠോ സുത്തന്തേ ആഗതോ അഞ്ഞോ ദേസേതബ്ബാകാരോ നത്ഥീതി തേ രൂപക്ഖന്ധാദിവസേനേവ സുത്തന്തഭാജനീയേ ദേസിതാ, ധാതൂനം പന സോ അത്ഥീതി തേ തിണ്ണം ധാതുഛക്കാനം വസേന ഇധ ദേസിതാതി ദസ്സേന്തോ ആഹ ‘‘സുത്തന്തേസ്വേവ…പേ॰… വിഭത്തന്തി വേദിതബ്ബ’’ന്തി. തേനാഹ അട്ഠകഥായം ‘‘സബ്ബാ ധാതുയോ ഛഹി ഛഹി ധാതൂഹി സങ്ഖിപിത്വാ’’തി.

    172. Abhidhammeca āgatāti imasmiṃ dhātuvibhaṅge abhidhammabhājanīyapañhapucchakesu, nikkhepakaṇḍadhammahadayavibhaṅgādīsu ca desanāruḷhā. Yathā pana suttante abhidhamme ca āgatā khandhādayo suttante desitaniyāmena khandhavibhaṅgādīsu suttantabhājanīyavasena vibhattā, evamidhāpi cakkhudhātādayo suttantabhājanīyavasena vibhajitabbā siyuṃ. Tattha khandhādīnaṃ sabbasaṅgāhako abhidhammadesanāvisiṭṭho suttante āgato añño desetabbākāro natthīti te rūpakkhandhādivaseneva suttantabhājanīye desitā, dhātūnaṃ pana so atthīti te tiṇṇaṃ dhātuchakkānaṃ vasena idha desitāti dassento āha ‘‘suttantesveva…pe… vibhattanti veditabba’’nti. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā’’ti.

    കഥം പന ഛസു ഛസു ധാതൂസു അട്ഠാരസന്നം ധാതൂനം സമവരോധോതി? സഭാവനിസ്സയദ്വാരാരമ്മണസമ്പയോഗസാമഞ്ഞതോ. തത്ഥ പഠമഛക്കേ താവ പഥവീതേജോവായോധാതുയോ സഭാവതോ ഫോട്ഠബ്ബധാതു. ആപോധാതുആകാസധാതുയോ ധമ്മധാതുഏകദേസോ. വിഞ്ഞാണധാതു സത്തവിഞ്ഞാണധാതുയോ. ചതുധാതുഗ്ഗഹണേന ചേത്ഥ തദായത്തവുത്തികാ നിസ്സയാപദേസേന, വിഞ്ഞാണധാതുയാ ദ്വാരാരമ്മണഭാവേന വാ അവസിട്ഠാ രൂപധാതുയോ സമവരുദ്ധാ, വിഞ്ഞാണധാതുഗ്ഗഹണേന തംസമ്പയോഗതോ ധമ്മധാതുഏകദേസോതി ഏവം സബ്ബധാതുസമവരോധോ ദട്ഠബ്ബോ. ദുതിയേ ഛപി ധാതുയോ സഭാവതോ, ധമ്മായതനേകദേസോ, തംസമ്പയോഗതോ സത്തവിഞ്ഞാണധാതുയോ, യഥാരഹം തേസം നിസ്സയദ്വാരാരമ്മണഭാവതോ അവസിട്ഠധാതുയോ സമവരുദ്ധാ. തതിയഛക്കേപി ഏസേവ നയോ. ഏവമേത്ഥ ഛസു ഛസു ധാതൂസു അട്ഠാരസന്നം ധാതൂനം സമവരോധോ ദട്ഠബ്ബോ. തേന വുത്തം ‘‘സബ്ബാ ധാതുയോ ഛഹി ഛഹി ധാതൂഹി സങ്ഖിപിത്വാ’’തി.

    Kathaṃ pana chasu chasu dhātūsu aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ samavarodhoti? Sabhāvanissayadvārārammaṇasampayogasāmaññato. Tattha paṭhamachakke tāva pathavītejovāyodhātuyo sabhāvato phoṭṭhabbadhātu. Āpodhātuākāsadhātuyo dhammadhātuekadeso. Viññāṇadhātu sattaviññāṇadhātuyo. Catudhātuggahaṇena cettha tadāyattavuttikā nissayāpadesena, viññāṇadhātuyā dvārārammaṇabhāvena vā avasiṭṭhā rūpadhātuyo samavaruddhā, viññāṇadhātuggahaṇena taṃsampayogato dhammadhātuekadesoti evaṃ sabbadhātusamavarodho daṭṭhabbo. Dutiye chapi dhātuyo sabhāvato, dhammāyatanekadeso, taṃsampayogato sattaviññāṇadhātuyo, yathārahaṃ tesaṃ nissayadvārārammaṇabhāvato avasiṭṭhadhātuyo samavaruddhā. Tatiyachakkepi eseva nayo. Evamettha chasu chasu dhātūsu aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ samavarodho daṭṭhabbo. Tena vuttaṃ ‘‘sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā’’ti.

    സുഞ്ഞോതി അത്തസുഞ്ഞോ, തേന സസഭാവതായ ച ഇധ ധാതുവോഹാരോതി ആഹ ‘‘സുഞ്ഞേ സഭാവമത്തേ നിരുള്ഹോ ധാതുസദ്ദോ’’തി. തംതംഭൂതവിവിത്തതാ രൂപപരിയന്തോവ ആകാസോതി യേഹി വിവിത്തോ, യേസഞ്ച പരിച്ഛേദോ, തേഹി അസമ്ഫുട്ഠതാ തേസം ബ്യാപകഭാവേ സതി ന ഹോതീതി ആഹ ‘‘ചതൂഹി മഹാഭൂതേഹി അബ്യാപിതഭാവോ’’തി. പരിച്ഛിന്നവുത്തീനി ഹി ഭൂതാനീതി.

    Suññoti attasuñño, tena sasabhāvatāya ca idha dhātuvohāroti āha ‘‘suññe sabhāvamatte niruḷho dhātusaddo’’ti. Taṃtaṃbhūtavivittatā rūpapariyantova ākāsoti yehi vivitto, yesañca paricchedo, tehi asamphuṭṭhatā tesaṃ byāpakabhāve sati na hotīti āha ‘‘catūhi mahābhūtehi abyāpitabhāvo’’ti. Paricchinnavuttīni hi bhūtānīti.

    ൧൭൩. അവയവവിനിമുത്തോ സമുദായോ നാമ കോചി നത്ഥീതി പുരിമത്ഥം അസമ്ഭാവേന്തോ ‘‘ദ്വേ ഏവ വാ’’തിആദിനാ സമുദായേന വിനാ ദുതിയത്ഥമാഹ. പച്ചത്തം അത്തനി ജാതതന്തി പാടിപുഗ്ഗലികതം.

    173. Avayavavinimutto samudāyo nāma koci natthīti purimatthaṃ asambhāvento ‘‘dve eva vā’’tiādinā samudāyena vinā dutiyatthamāha. Paccattaṃ attani jātatanti pāṭipuggalikataṃ.

    പാടിയേക്കോ കോട്ഠാസോതി വാ ലോമാദിഇതരകോട്ഠാസേഹി അസമ്മിസ്സോ വിസും ഏകോ പഥവീകോട്ഠാസോതി അത്ഥോ.

    Pāṭiyekko koṭṭhāsoti vā lomādiitarakoṭṭhāsehi asammisso visuṃ eko pathavīkoṭṭhāsoti attho.

    പയോഗന്തി ഭാവനാപയോഗം. വീരിയന്തി ഭാവനാനിപ്ഫാദകം ഉസ്സാഹം. ആയൂഹനന്തി താദിസം ചേതനം.

    Payoganti bhāvanāpayogaṃ. Vīriyanti bhāvanānipphādakaṃ ussāhaṃ. Āyūhananti tādisaṃ cetanaṃ.

    ധാതുപടിക്കൂലവണ്ണമനസികാരാനന്തി ധാതുമനസികാരപടിക്കൂലമനസികാരവണ്ണമനസികാരാനം. അബ്യാപാരതായാതി ‘‘അഹമേതം നിപ്ഫാദേമി, മമ ഏസാ നിപ്ഫാദനാ’’തി ചേതനാരഹിതതായ. കരോന്തീതി ആഭോഗപച്ചവേക്ഖണാനി ഉപ്പാദേന്തി.

    Dhātupaṭikkūlavaṇṇamanasikārānanti dhātumanasikārapaṭikkūlamanasikāravaṇṇamanasikārānaṃ. Abyāpāratāyāti ‘‘ahametaṃ nipphādemi, mama esā nipphādanā’’ti cetanārahitatāya. Karontīti ābhogapaccavekkhaṇāni uppādenti.

    ലക്ഖണവസേനാതി സഭാവവസേന. സോ പന യസ്മാ പഥവീധാതുയാ കക്ഖളഖരതാ ഹോതീതി ആഹ ‘‘കക്ഖളം ഖരിഗതന്തിആദിവചനം സന്ധായ വുത്ത’’ന്തി.

    Lakkhaṇavasenāti sabhāvavasena. So pana yasmā pathavīdhātuyā kakkhaḷakharatā hotīti āha ‘‘kakkhaḷaṃ kharigatantiādivacanaṃ sandhāya vutta’’nti.

    വേകന്തകം നാമ സബ്ബലോഹച്ഛേദനസമത്ഥം ലോഹം. തഥാ ഹി തം വികന്തതി ഛിന്ദതീതി വികന്തം, വികന്തമേവ വേകന്തകന്തി വുച്ചതി. ലോഹസദിസന്തി ലോഹാകാരം ലോഹമലം വിയ ഘനസഹിതം ഹുത്വാ തിട്ഠതി. താപേത്വാ താളിതം പന ഛിന്നം ഛിന്നം ഹുത്വാ വിസരതി, മുദു മട്ഠം കമ്മനിയം വാ ന ഹോതി, തേന ‘‘ലോഹവിജാതീ’’തി വുച്ചതീതി. തിപുതമ്ബാദീഹീതി തിപുതമ്ബേ മിസ്സേത്വാ കതം കംസലോഹം, സീസതമ്ബേ മിസ്സേത്വാ കതം വട്ടലോഹം, ജസദതമ്ബേ മിസ്സേത്വാ കതം ആരകൂടം . യം പന കേവലം ജസദധാതുവിനിഗ്ഗതം, യം ‘‘പിത്തല’’ന്തിപി വദന്തി, തം ഇധ നാധിപ്പേതം, യഥാവുത്തമിസ്സകമേവ പന ഗഹേത്വാ ‘‘കിത്തിമ’’ന്തി വുത്തം.

    Vekantakaṃ nāma sabbalohacchedanasamatthaṃ lohaṃ. Tathā hi taṃ vikantati chindatīti vikantaṃ, vikantameva vekantakanti vuccati. Lohasadisanti lohākāraṃ lohamalaṃ viya ghanasahitaṃ hutvā tiṭṭhati. Tāpetvā tāḷitaṃ pana chinnaṃ chinnaṃ hutvā visarati, mudu maṭṭhaṃ kammaniyaṃ vā na hoti, tena ‘‘lohavijātī’’ti vuccatīti. Tiputambādīhīti tiputambe missetvā kataṃ kaṃsalohaṃ, sīsatambe missetvā kataṃ vaṭṭalohaṃ, jasadatambe missetvā kataṃ ārakūṭaṃ. Yaṃ pana kevalaṃ jasadadhātuviniggataṃ, yaṃ ‘‘pittala’’ntipi vadanti, taṃ idha nādhippetaṃ, yathāvuttamissakameva pana gahetvā ‘‘kittima’’nti vuttaṃ.

    നിദസ്സനമത്തന്തി മുത്താനം ജാതിതോ അനേകഭേദത്താ വുത്തം. തഥാ ഹി ഹത്ഥികുമ്ഭം വരാഹദാഠം ഭുജങ്ഗസീസം വലാഹകൂടം വേണുപബ്ബം മച്ഛസിരോ സങ്ഖോ സിപ്പീതി അട്ഠ മുത്തായോനിയോ. തത്ഥ ഹത്ഥികുമ്ഭജാ പീതവണ്ണാ പഭാഹീനാ. വരാഹദാഠജാ വരാഹദാഠവണ്ണാവ. ഭുജങ്ഗസീസജാ നീലാദിവണ്ണാ സുവിസുദ്ധാ, വട്ടലാ ച. വലാഹകജാ ഭാസുരാ ദുബ്ബിഭാഗരൂപാ രത്തിഭാഗേ അന്ധകാരം വിധമന്താ തിട്ഠന്തി, ദേവൂപഭോഗാ ഏവ ഹോന്തി. വേണുപബ്ബജാ കാരഫലസമാനവണ്ണാ, ന ഭാസുരാ, തേ ച വേളവോ അമനുസ്സഗോചരേ ഏവ പദേസേ ജായന്തി. മച്ഛസീസജാ പാഠീനപിട്ഠിസമാനവണ്ണാ, വട്ടലാ, ലഘവോ ച ഹോന്തി പഭാവിഹീനാ, തേ ച മച്ഛാ സമുദ്ദമജ്ഝേയേവ ജായന്തി. സങ്ഖജാ സങ്ഖോരച്ഛവിവണ്ണാ, കോലപ്പമാണാപി ഹോന്തി പഭാവിഹീനാവ. സിപ്പിജാ പന പഭാവിസേസയുത്താവ ഹോന്തി നാനാസണ്ഠാനാ. ഏവം ജാതിതോ അട്ഠവിധാസു മുത്താസു യാ മച്ഛസങ്ഖസിപ്പിജാ, താ സാമുദ്ദികാ. ഭുജങ്ഗജാപി കാചി സാമുദ്ദികാതി വദന്തി, ഇതരാ അസാമുദ്ദികാ. തേന വുത്തം ‘‘സാമുദ്ദികമുത്താതി നിദസ്സനമത്തമേതം, സബ്ബാപി പന മുത്താ മുത്താ ഏവാ’’തി. ബഹുലതോ വാ അട്ഠകഥായം ഏതം വുത്തം ‘‘മുത്താതി സാമുദ്ദികമുത്താ’’തി. ബഹുലഞ്ഹി ലോകേ സാമുദ്ദികാവ മുത്താ ദിസ്സന്തി. തത്ഥാപി സിപ്പിജാവ, ഇതരാ കദാചി കാചീതി.

    Nidassanamattanti muttānaṃ jātito anekabhedattā vuttaṃ. Tathā hi hatthikumbhaṃ varāhadāṭhaṃ bhujaṅgasīsaṃ valāhakūṭaṃ veṇupabbaṃ macchasiro saṅkho sippīti aṭṭha muttāyoniyo. Tattha hatthikumbhajā pītavaṇṇā pabhāhīnā. Varāhadāṭhajā varāhadāṭhavaṇṇāva. Bhujaṅgasīsajā nīlādivaṇṇā suvisuddhā, vaṭṭalā ca. Valāhakajā bhāsurā dubbibhāgarūpā rattibhāge andhakāraṃ vidhamantā tiṭṭhanti, devūpabhogā eva honti. Veṇupabbajā kāraphalasamānavaṇṇā, na bhāsurā, te ca veḷavo amanussagocare eva padese jāyanti. Macchasīsajā pāṭhīnapiṭṭhisamānavaṇṇā, vaṭṭalā, laghavo ca honti pabhāvihīnā, te ca macchā samuddamajjheyeva jāyanti. Saṅkhajā saṅkhoracchavivaṇṇā, kolappamāṇāpi honti pabhāvihīnāva. Sippijā pana pabhāvisesayuttāva honti nānāsaṇṭhānā. Evaṃ jātito aṭṭhavidhāsu muttāsu yā macchasaṅkhasippijā, tā sāmuddikā. Bhujaṅgajāpi kāci sāmuddikāti vadanti, itarā asāmuddikā. Tena vuttaṃ ‘‘sāmuddikamuttāti nidassanamattametaṃ, sabbāpi pana muttā muttā evā’’ti. Bahulato vā aṭṭhakathāyaṃ etaṃ vuttaṃ ‘‘muttāti sāmuddikamuttā’’ti. Bahulañhi loke sāmuddikāva muttā dissanti. Tatthāpi sippijāva, itarā kadāci kācīti.

    ൧൭൪. ഇധ നത്ഥി നിയമോ കേവലം ദ്രവഭാവസ്സേവ അധിപ്പേതത്താ.

    174. Idha natthi niyamo kevalaṃ dravabhāvasseva adhippetattā.

    ൧൭൫. നിസിതഭാവേനാതി സന്താപനാദിവസപ്പവത്തേന തിഖിണഭാവേന. ഉസ്മാകാരഞ്ഹി നിസാനം ഇധ നിസിതഭാവോ. പാകതികോതി സാഭാവികോ കായുസ്മാതി അധിപ്പേതോ. സദാതി സബ്ബകാലം യാവ ജീവിതിന്ദ്രിയം പവത്തതി. പേതഗ്ഗി നിജ്ഝാമതണ്ഹികപേതഗ്ഗി. ഇധാതി ബാഹിരതേജോധാതുകഥായം.

    175. Nisitabhāvenāti santāpanādivasappavattena tikhiṇabhāvena. Usmākārañhi nisānaṃ idha nisitabhāvo. Pākatikoti sābhāviko kāyusmāti adhippeto. Sadāti sabbakālaṃ yāva jīvitindriyaṃ pavattati. Petaggi nijjhāmataṇhikapetaggi. Idhāti bāhiratejodhātukathāyaṃ.

    ൧൭൬. വായനം ബീജനം, തം പന ഥാമസാ പവത്തീതി ആഹ ‘‘സവേഗഗമനവസേനാ’’തി. സമുദീരണം അല്ലപരിസോസനം, ഭൂതസങ്ഘാതസ്സ ദേസന്തരുപ്പത്തിഹേതുഭാവോ വാ.

    176. Vāyanaṃ bījanaṃ, taṃ pana thāmasā pavattīti āha ‘‘savegagamanavasenā’’ti. Samudīraṇaṃ allaparisosanaṃ, bhūtasaṅghātassa desantaruppattihetubhāvo vā.

    ൧൭൭. ഭിത്തിച്ഛിദ്ദാദിവസേന ലബ്ഭമാനം അജടാകാസം നിസ്സായേവ പരിച്ഛേദാകാസസ്സ പരികമ്മകരണന്തി ആഹ ‘‘അജടാകാസസ്സ ച കഥിതത’’ന്തി.

    177. Bhitticchiddādivasena labbhamānaṃ ajaṭākāsaṃ nissāyeva paricchedākāsassa parikammakaraṇanti āha ‘‘ajaṭākāsassa ca kathitata’’nti.

    ൧൭൯. സുഖദുക്ഖഫോട്ഠബ്ബസമുട്ഠാപനപച്ചയഭാവേനാതി ഇട്ഠാനിട്ഠഫോട്ഠബ്ബാനം നിബ്ബത്തകഭൂതേന പച്ചയഭാവേന. കസ്സ പന സോ പച്ചയഭാവോതി ആഹ ‘‘സരീരട്ഠകഉതുസ്സാ’’തി . പച്ചയഭാവേനാതി ച ഹേതുമ്ഹി കരണവചനം. തേന ഹി കാരണഭൂതേന സുഖദുക്ഖഫോട്ഠബ്ബാനം യഥാവുത്തസമത്ഥതാ ഹോതീതി. ‘‘തഥേവാ’’തി ഇമിനാ ‘‘യഥാബലം സരീരേകദേസസകലസരീര’’ന്തി ഇദം അനുകഡ്ഢതി. ഏവന്തി അത്തനോ ഫലൂപചാരസിദ്ധേന ഫരണപ്പകാരേന. ഏതേസന്തി സുഖാദീനം. ‘‘ഓളാരികപ്പവത്തി ഏവ വാ ഫരണ’’ന്തി ഇമിനാ നിരുപചാരം ഏതേസം ഫരണട്ഠം ദസ്സേതി. ഉഭയവതോതി സുഖദുക്ഖവതോ, സോമനസ്സദോമനസ്സവതോ ച, ഫരണാഫരണട്ഠാനവതോ വാ.

    179. Sukhadukkhaphoṭṭhabbasamuṭṭhāpanapaccayabhāvenāti iṭṭhāniṭṭhaphoṭṭhabbānaṃ nibbattakabhūtena paccayabhāvena. Kassa pana so paccayabhāvoti āha ‘‘sarīraṭṭhakautussā’’ti . Paccayabhāvenāti ca hetumhi karaṇavacanaṃ. Tena hi kāraṇabhūtena sukhadukkhaphoṭṭhabbānaṃ yathāvuttasamatthatā hotīti. ‘‘Tathevā’’ti iminā ‘‘yathābalaṃ sarīrekadesasakalasarīra’’nti idaṃ anukaḍḍhati. Evanti attano phalūpacārasiddhena pharaṇappakārena. Etesanti sukhādīnaṃ. ‘‘Oḷārikappavatti eva vā pharaṇa’’nti iminā nirupacāraṃ etesaṃ pharaṇaṭṭhaṃ dasseti. Ubhayavatoti sukhadukkhavato, somanassadomanassavato ca, pharaṇāpharaṇaṭṭhānavato vā.

    ൧൮൧. ഏത്ഥ വുത്തം സങ്കപ്പന്തി ഏതസ്മിം ‘‘സങ്കപ്പോ കാമോ’’തിആദികേ (മഹാനി॰ ൧; ചൂളനി॰ അജിതമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൮) നിദ്ദേസപദേസേ വുത്തം സങ്കപ്പം. തത്ഥ ഹി കിലേസകാമോവ ‘‘സങ്കപ്പരാഗോ പുരിസസ്സ കാമോ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൬.൬൩; കഥാ॰ ൫൧൩) വിയ. വത്ഥുകാമസ്സ തഥാ തഥാ സങ്കപ്പനതോ പരികപ്പനതോ ‘‘സങ്കപ്പോ’’തി വുത്തോ, ന വിതക്കോതി അയമേത്ഥ അത്ഥോ വുത്തോ. ടീകായം പന വിതക്കവസേന അത്ഥം ദസ്സേതും ‘‘സോപി ഹീ’’തിആദി വുത്തം. തത്രാപി പുരിമോ ഏവത്ഥോ അധിപ്പേതോതി ചേ, സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ പി-സദ്ദോ നിരത്ഥകോ സിയാ, ‘‘കിലേസസന്ഥവസമ്ഭവതോ’’തി ച ന വത്തബ്ബം സിയാ, പരതോ ച ‘‘ബ്യാപാദവചനേന ബ്യാപാദവിതക്കം ദസ്സേതീ’’തി വക്ഖതി. കിലേസകാമോ വിഭത്തോ കിലേസസമ്പയുത്തത്താതി അധിപ്പായോ. കാമപടിബദ്ധാതി ഏത്ഥ കാമ-സദ്ദേന വത്ഥുകാമാപി സങ്ഗഹിതാതി ദട്ഠബ്ബാ.

    181. Ettha vuttaṃ saṅkappanti etasmiṃ ‘‘saṅkappo kāmo’’tiādike (mahāni. 1; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 8) niddesapadese vuttaṃ saṅkappaṃ. Tattha hi kilesakāmova ‘‘saṅkapparāgo purisassa kāmo’’tiādīsu (a. ni. 6.63; kathā. 513) viya. Vatthukāmassa tathā tathā saṅkappanato parikappanato ‘‘saṅkappo’’ti vutto, na vitakkoti ayamettha attho vutto. Ṭīkāyaṃ pana vitakkavasena atthaṃ dassetuṃ ‘‘sopi hī’’tiādi vuttaṃ. Tatrāpi purimo evattho adhippetoti ce, sampiṇḍanattho pi-saddo niratthako siyā, ‘‘kilesasanthavasambhavato’’ti ca na vattabbaṃ siyā, parato ca ‘‘byāpādavacanena byāpādavitakkaṃ dassetī’’ti vakkhati. Kilesakāmo vibhatto kilesasampayuttattāti adhippāyo. Kāmapaṭibaddhāti ettha kāma-saddena vatthukāmāpi saṅgahitāti daṭṭhabbā.

    ൧൮൨. ഉഭയത്ഥ ഉപ്പന്നോതി സത്തേസു, സങ്ഖാരേസൂതി ഉഭയത്ഥ ഉപ്പന്നോ, സത്താകാരോ, സങ്ഖാരാകാരോതി വാ ആരമ്മണസ്സ ഉഭയാകാരഗ്ഗഹണവസേന ഉപ്പന്നോ. കമ്മപഥവിസേസോ, കമ്മപഥവിനാസകോ ച കമ്മപഥഭേദോതി ദസ്സേതും ‘‘അഭിജ്ഝാസംയോഗേനാ’’തിആദി വുത്തം. തഥാ വിഹിംസായ വിഹിംസാവിതക്കം ദസ്സേതീതി യോജനാ. വിഹിംസായാതി ച വിഹിംസാവചനേനാതി അത്ഥോ. യഥാസമ്ഭവം പാണാതിപാതാദിവസേനാതി ആദി-സദ്ദേന അദിന്നാദാനമുസാവാദപേസുഞ്ഞഫരുസവാചാസമ്ഫപ്പലാപേ സങ്ഗണ്ഹാതി. സബ്ബ…പേ॰… സങ്ഗാഹകേഹി കാമനേക്ഖമ്മധാതൂഹി. ദ്വേ ദ്വേതി ബ്യാപാദവിഹിംസാധാതുയോ, അബ്യാപാദഅവിഹിംസാധാതുയോ ച. ‘‘ഏത്ഥാതി പനാ’’തിആദിനാ സംകിലേസവോദാനാനം സങ്കരഭാവസ്സ അനിട്ഠാപജ്ജനസ്സ ച ദസ്സനേന പുരിമംയേവ അത്ഥം ബ്യതിരേകമുഖേന സമ്പാദേതി.

    182. Ubhayattha uppannoti sattesu, saṅkhāresūti ubhayattha uppanno, sattākāro, saṅkhārākāroti vā ārammaṇassa ubhayākāraggahaṇavasena uppanno. Kammapathaviseso, kammapathavināsako ca kammapathabhedoti dassetuṃ ‘‘abhijjhāsaṃyogenā’’tiādi vuttaṃ. Tathā vihiṃsāya vihiṃsāvitakkaṃ dassetīti yojanā. Vihiṃsāyāti ca vihiṃsāvacanenāti attho. Yathāsambhavaṃ pāṇātipātādivasenāti ādi-saddena adinnādānamusāvādapesuññapharusavācāsamphappalāpe saṅgaṇhāti. Sabba…pe… saṅgāhakehi kāmanekkhammadhātūhi. Dve dveti byāpādavihiṃsādhātuyo, abyāpādaavihiṃsādhātuyo ca. ‘‘Etthāti panā’’tiādinā saṃkilesavodānānaṃ saṅkarabhāvassa aniṭṭhāpajjanassa ca dassanena purimaṃyeva atthaṃ byatirekamukhena sampādeti.

    സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൨. അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ

    2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ൧൮൩. ആവേണികത്ഥോ അതിസയത്ഥോ ച വിസേസസദ്ദോ ഹോതീതി തദുഭയം ദസ്സേതും ‘‘പുഗ്ഗലന്തരാസാധാരണം, നീലാദിസബ്ബരൂപസാധാരണഞ്ചാ’’തി വുത്തം. അസാധാരണകാരണേനാപി ഹി നിദ്ദേസോ ഹോതി യഥാ ‘‘ഭേരിസദ്ദോ, യവങ്കുരോ’’തി. അതിസയകാരണേനപി യഥാ ‘‘അതീതാനാഗതപച്ചുപ്പന്നാനം കമ്മസമാദാനാനം ഠാനസോ ഹേതുസോ വിപാകം യഥാഭൂതം പജാനാതീ’’തി (കഥാ॰ ൩൫൫; പടി॰ മ॰ ൨.൪൪). ധാതുഅത്ഥോ ഏവാതി ‘‘ധാതു’’ഇതി ഇമസ്സ ധാതുസദ്ദസ്സേവ അത്ഥോ. ധാതുവചനീയോ ഹി അത്ഥോ ഉപസഗ്ഗേന ജോതീയതി.

    183. Āveṇikattho atisayattho ca visesasaddo hotīti tadubhayaṃ dassetuṃ ‘‘puggalantarāsādhāraṇaṃ, nīlādisabbarūpasādhāraṇañcā’’ti vuttaṃ. Asādhāraṇakāraṇenāpi hi niddeso hoti yathā ‘‘bherisaddo, yavaṅkuro’’ti. Atisayakāraṇenapi yathā ‘‘atītānāgatapaccuppannānaṃ kammasamādānānaṃ ṭhānaso hetuso vipākaṃ yathābhūtaṃ pajānātī’’ti (kathā. 355; paṭi. ma. 2.44). Dhātuattho evāti ‘‘dhātu’’iti imassa dhātusaddasseva attho. Dhātuvacanīyo hi attho upasaggena jotīyati.

    പുരിമേന അസദിസോ വിധാനധാരണത്ഥാനം പാകടോ ഭേദോതി. വിസഭാഗലക്ഖണാ വിസദിസസഭാവാ അവയവാ ഭാഗാ, തേസു.

    Purimena asadiso vidhānadhāraṇatthānaṃ pākaṭo bhedoti. Visabhāgalakkhaṇā visadisasabhāvā avayavā bhāgā, tesu.

    യഥാസമ്ഭവന്തി കിരിയാമനോധാതു ഉപനിസ്സയകോടിയാ, വിപാകമനോധാതു വിപാകമനോവിഞ്ഞാണസ്സ അനന്തരാദിനാപി, ഇതരസ്സ സബ്ബാപി ഉപനിസ്സയകോടിയാവ. ധമ്മധാതു പന വേദനാദികാ സഹജാതാ സഹജാതാദിനാ, അസഹജാതാ അനന്തരാദിനാ, ഉപനിസ്സയേന ആരമ്മണാദിനാ ച മനോവിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോതി ഏവം മനോധാതുധമ്മധാതൂനം മനോവിഞ്ഞാണസ്സ ഹേതുഭാവോ യഥാസമ്ഭവം യോജേതബ്ബോ. ദ്വാരഭൂതമനോപി സുത്തേ ‘‘മനോധാതൂ’’തി വുച്ചതീതി ആഹ ‘‘ദ്വാരഭൂതമനോവസേന വാ’’തി. തസ്സാ മനോധാതുയാ മനോവിഞ്ഞാണസ്സ ഹേതുഭാവോ യഥാസമ്ഭവം യോജേതബ്ബോതി സമ്ബന്ധോ.

    Yathāsambhavanti kiriyāmanodhātu upanissayakoṭiyā, vipākamanodhātu vipākamanoviññāṇassa anantarādināpi, itarassa sabbāpi upanissayakoṭiyāva. Dhammadhātu pana vedanādikā sahajātā sahajātādinā, asahajātā anantarādinā, upanissayena ārammaṇādinā ca manoviññāṇassa paccayoti evaṃ manodhātudhammadhātūnaṃ manoviññāṇassa hetubhāvo yathāsambhavaṃ yojetabbo. Dvārabhūtamanopi sutte ‘‘manodhātū’’ti vuccatīti āha ‘‘dvārabhūtamanovasena vā’’ti. Tassā manodhātuyā manoviññāṇassa hetubhāvo yathāsambhavaṃ yojetabboti sambandho.

    പുരിമനയേനാതി വിസേസനം ദുതിയനയസ്സ ഹീനത്തികവസേനേവ വിഭത്തത്താ. നാനാധാതൂനഞ്ച ചക്ഖുധാതുആദീനന്തി സമ്ബന്ധോ.

    Purimanayenāti visesanaṃ dutiyanayassa hīnattikavaseneva vibhattattā. Nānādhātūnañca cakkhudhātuādīnanti sambandho.

    ന ഹി ദ്വേ മനോവിഞ്ഞാണധാതുയോ സന്തി അട്ഠാരസധാതുവിഭാഗദസ്സനേതി അധിപ്പായോ. ഖന്ധായതനധാതിന്ദ്രിയാനംയേവ വസേന സങ്ഖേപാദിവിഭാഗദസ്സനം തേസം ബഹുലം പരിഞ്ഞേയ്യധമ്മസങ്ഗണ്ഹനതോ. സച്ചദേസനാ പന അതിസംഖിത്തഭാവതോയേവേത്ഥ ബഹികതാ.

    Na hi dve manoviññāṇadhātuyo santi aṭṭhārasadhātuvibhāgadassaneti adhippāyo. Khandhāyatanadhātindriyānaṃyeva vasena saṅkhepādivibhāgadassanaṃ tesaṃ bahulaṃ pariññeyyadhammasaṅgaṇhanato. Saccadesanā pana atisaṃkhittabhāvatoyevettha bahikatā.

    നിജ്ജീവസ്സാതിആദി വിസേസതോ സത്തസുഞ്ഞതാദീപനത്ഥാ ധാതുദേസനാതി കത്വാ വുത്തം. പുരിമനയോ അഞ്ഞേസമ്പി കമവുത്തീനം ധാതൂനം സമ്ഭവതീതി അധിപ്പായേന വുത്തോതി ‘‘മനോധാതുയേവ വാ’’തിആദിനാ ദുതിയനയോ വുത്തോ. തത്ഥ അവിജ്ജമാനേപി പുരേചരാനുചരഭാവേതി പുരേചരാനുചരാഭിസന്ധിയാ അഭാവേപി കേവലം അനന്തരപുബ്ബകാലഅനന്തരാപരകാലതായ മനോധാതു പുരേചരാനുചരാ വിയ ദട്ഠബ്ബാതി വുത്താ.

    Nijjīvassātiādi visesato sattasuññatādīpanatthā dhātudesanāti katvā vuttaṃ. Purimanayo aññesampi kamavuttīnaṃ dhātūnaṃ sambhavatīti adhippāyena vuttoti ‘‘manodhātuyeva vā’’tiādinā dutiyanayo vutto. Tattha avijjamānepi purecarānucarabhāveti purecarānucarābhisandhiyā abhāvepi kevalaṃ anantarapubbakālaanantarāparakālatāya manodhātu purecarānucarā viya daṭṭhabbāti vuttā.

    ‘‘അഞ്ഞം അഗ്ഗഹേത്വാ പവത്തിതും അസമത്ഥതായാ’’തി ഏതേന വിഞ്ഞാണസ്സ ഏകന്തസാരമ്മണതാദസ്സനേന ‘‘ആരമ്മണേന വിനാ സയമേവ നീലാദിആഭാസം ചിത്തം പവത്തതീ’’തി ഏവം പവത്തിതം വിഞ്ഞാണവാദം പടിസേധേതി.

    ‘‘Aññaṃ aggahetvā pavattituṃ asamatthatāyā’’ti etena viññāṇassa ekantasārammaṇatādassanena ‘‘ārammaṇena vinā sayameva nīlādiābhāsaṃ cittaṃ pavattatī’’ti evaṃ pavattitaṃ viññāṇavādaṃ paṭisedheti.

    ൧൮൪. ഏകനാനാസന്താനഗതാനന്തി ഏകസന്താനഗതാനം അഭിന്നസന്താനഗതാനം ദ്വാരാനം, നാനാസന്താനഗതാനം ഭിന്നസന്താനഗതാനം ആരമ്മണാനന്തി യോജനാ. ഏകനാനാജാതികത്താതി ചക്ഖാദിഏകേകജാതികത്താ ദ്വാരാനം, നീലാദിഅനേകജാതികത്താ ആരമ്മണാനം.

    184. Ekanānāsantānagatānanti ekasantānagatānaṃ abhinnasantānagatānaṃ dvārānaṃ, nānāsantānagatānaṃ bhinnasantānagatānaṃ ārammaṇānanti yojanā. Ekanānājātikattāti cakkhādiekekajātikattā dvārānaṃ, nīlādianekajātikattā ārammaṇānaṃ.

    ചക്ഖാദി ഏകമ്പി വിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോ ഹോതി, രൂപാദി പന അനേകമേവ സംഹതന്തി ഇമസ്സ വാ അത്ഥവിസേസസ്സ ദസ്സനത്ഥം ചക്ഖുരൂപാദീസു വചനഭേദോ കതോ. കിം പന കാരണം ചക്ഖാദി ഏകമ്പി വിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോ ഹോതി, രൂപാദി പന അനേകമേവാതി? പച്ചയഭാവവിസേസതോ. ചക്ഖു ഹി ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ നിസ്സയപുരേജാതഇന്ദ്രിയവിപ്പയുത്തപച്ചയേഹി പച്ചയോ ഹോന്തം അത്ഥിഭാവേനേവ ഹോതി തസ്മിം സതി തസ്സ ഭാവതോ, അസതി അഭാവതോ, യതോ തം അത്ഥിഅവിഗതപച്ചയേഹിസ്സ പച്ചയോ ഹോതീതി വുച്ചതീതി. തംനിസ്സയതാ ചസ്സ ന ഏകദേസേന അല്ലീയനവസേന ഇച്ഛിതബ്ബാ അരൂപഭാവതോ, അഥ ഖോ ഗരുരാജാദീസു സിസ്സരാജപുരിസാദീനം വിയ തപ്പടിബദ്ധവുത്തിതായ. ഇതരേ ച പച്ചയാ തേന തേന വിസേസേന വേദിതബ്ബാ. സ്വായം പച്ചയഭാവോ ന ഏകസ്മിം ന സമ്ഭവതീതി ഏകമ്പി ചക്ഖു ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോ ഹോതീതി ദസ്സേതും പാളിയം ‘‘ചക്ഖുഞ്ച പടിച്ചാ’’തി ഏകവചനനിദ്ദേസോ കതോ.

    Cakkhādi ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpādi pana anekameva saṃhatanti imassa vā atthavisesassa dassanatthaṃ cakkhurūpādīsu vacanabhedo kato. Kiṃ pana kāraṇaṃ cakkhādi ekampi viññāṇassa paccayo hoti, rūpādi pana anekamevāti? Paccayabhāvavisesato. Cakkhu hi cakkhuviññāṇassa nissayapurejātaindriyavippayuttapaccayehi paccayo hontaṃ atthibhāveneva hoti tasmiṃ sati tassa bhāvato, asati abhāvato, yato taṃ atthiavigatapaccayehissa paccayo hotīti vuccatīti. Taṃnissayatā cassa na ekadesena allīyanavasena icchitabbā arūpabhāvato, atha kho garurājādīsu sissarājapurisādīnaṃ viya tappaṭibaddhavuttitāya. Itare ca paccayā tena tena visesena veditabbā. Svāyaṃ paccayabhāvo na ekasmiṃ na sambhavatīti ekampi cakkhu cakkhuviññāṇassa paccayo hotīti dassetuṃ pāḷiyaṃ ‘‘cakkhuñca paṭiccā’’ti ekavacananiddeso kato.

    രൂപം പന യദിപി ചക്ഖു വിയ പുരേജാതഅത്ഥിഅവിഗതപച്ചയേഹി പച്ചയോ ഹോതി പുരേതരം ഉപ്പന്നം ഹുത്വാ വിജ്ജമാനക്ഖണേയേവ ഉപകാരകത്താ, തഥാപി അനേകമേവ സംഹതം ഹുത്വാ പച്ചയോ ഹോതി ആരമ്മണഭാവതോ. യഞ്ഹി പച്ചയധമ്മം സഭാവഭൂതം, പരികപ്പിതാകാരമത്തം വാ വിഞ്ഞാണം വിഭാവേന്തം പവത്തതി, തദഞ്ഞേസഞ്ച സതിപി പച്ചയഭാവേ സോ തസ്സ സാരമ്മണസഭാവതോ യം കിഞ്ചി അനാലമ്ബിത്വാ പവത്തിതും അസമത്ഥസ്സ ഓലുബ്ഭ പവത്തികാരണതായ ആലമ്ബനീയതോ ആരമ്മണം നാമ. തസ്സ യസ്മാ യഥാ യഥാ സഭാവൂപലദ്ധി വിഞ്ഞാണസ്സ ആരമ്മണപച്ചയലാഭോ, തസ്മാ ചക്ഖുവിഞ്ഞാണം രൂപം ആരബ്ഭ പവത്തമാനം തസ്സ സഭാവം വിഭാവേന്തമേവ പവത്തതി. സാ ചസ്സ ഇന്ദ്രിയാധീനവുത്തികസ്സ ആരമ്മണസഭാവൂപലദ്ധി ന ഏകദ്വികലാപഗതവണ്ണവസേനേവ ഹോതി, നാപി കതിപയകലാപവണ്ണവസേന, അഥ ഖോ ആഭോഗാനുരൂപം ആപാഥഗതവണ്ണവസേനാതി അനേകമേവ രൂപം സംഹച്ചകാരിതായ വിഞ്ഞാണസ്സ പച്ചയോ ഹോതീതി ദസ്സേന്തോ ഭഗവാ ‘‘രൂപേ ചാ’’തി ബഹുവചനേന നിദ്ദിസി.

    Rūpaṃ pana yadipi cakkhu viya purejātaatthiavigatapaccayehi paccayo hoti puretaraṃ uppannaṃ hutvā vijjamānakkhaṇeyeva upakārakattā, tathāpi anekameva saṃhataṃ hutvā paccayo hoti ārammaṇabhāvato. Yañhi paccayadhammaṃ sabhāvabhūtaṃ, parikappitākāramattaṃ vā viññāṇaṃ vibhāventaṃ pavattati, tadaññesañca satipi paccayabhāve so tassa sārammaṇasabhāvato yaṃ kiñci anālambitvā pavattituṃ asamatthassa olubbha pavattikāraṇatāya ālambanīyato ārammaṇaṃ nāma. Tassa yasmā yathā yathā sabhāvūpaladdhi viññāṇassa ārammaṇapaccayalābho, tasmā cakkhuviññāṇaṃ rūpaṃ ārabbha pavattamānaṃ tassa sabhāvaṃ vibhāventameva pavattati. Sā cassa indriyādhīnavuttikassa ārammaṇasabhāvūpaladdhi na ekadvikalāpagatavaṇṇavaseneva hoti, nāpi katipayakalāpavaṇṇavasena, atha kho ābhogānurūpaṃ āpāthagatavaṇṇavasenāti anekameva rūpaṃ saṃhaccakāritāya viññāṇassa paccayo hotīti dassento bhagavā ‘‘rūpe cā’’ti bahuvacanena niddisi.

    യം പന ‘‘രൂപായതനം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണധാതുയാ, തംസമ്പയുത്തകാനഞ്ച ധമ്മാനം ആരമ്മണപച്ചയേന പച്ചയോ’’തി (പട്ഠാ॰ ൧.൧.൧) വുത്തം, തം കഥന്തി? തമ്പി യാദിസം രൂപായതനം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ ആരമ്മണപച്ചയോ, താദിസമേവ സന്ധായ വുത്തം. കീദിസം പന തന്തി? സമുദിതന്തി പാകടോയമത്ഥോ. ഏവഞ്ച കത്വാ യദേകേ വദന്തി ‘‘ആയതനസല്ലക്ഖണവസേന ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദയോ സല്ലക്ഖണാരമ്മണാ, ന ദബ്യസല്ലക്ഖണവസേനാ’’തി, തം യുത്തമേവ ഹോതി. ന ചേത്ഥ സമുദായാരമ്മണതാ ആസങ്കിതബ്ബാ സമുദായാഭോഗസ്സേവ അഭാവതോ, സമുദിതാ പന വണ്ണധമ്മാ ആരമ്മണപച്ചയാ ഹോന്തി. കഥം പന പച്ചേകം അസമത്ഥാ സമുദിതാ ആരമ്മണാ ഹോന്തി, ന ഹി പച്ചേകം ദട്ഠും അസക്കോന്താ അന്ധാ സമുദിതാ പസ്സന്തീതി? നയിദമേകന്തികം വിസും അസമത്ഥാനം സിവികാവഹനാദീസു സമത്ഥതായ ദസ്സനതോ. കേസാദീനഞ്ച യസ്മിം ഠാനേ ഠിതാനം പച്ചേകം വണ്ണം ഗഹേതും ന സക്കാ, തസ്മിംയേവ ഠാനേ സമുദിതാനം തം ഗഹേതും സക്കാതി ഭിയ്യോപി തേസം സംഹച്ചകാരിതാ പരിബ്യത്താ. ഏതേന കിം ചക്ഖുവിഞ്ഞാണസ്സ പരമാണുരൂപം ആരമ്മണം, ഉദാഹു തംസമുദായോതിആദികാ ചോദനാ പടിക്ഖിത്താ വേദിതബ്ബാ. ‘‘സോതഞ്ച പടിച്ച സദ്ദേ ചാ’’തിആദീസുപി അയമേവ നയോ.

    Yaṃ pana ‘‘rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇadhātuyā, taṃsampayuttakānañca dhammānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.1) vuttaṃ, taṃ kathanti? Tampi yādisaṃ rūpāyatanaṃ cakkhuviññāṇassa ārammaṇapaccayo, tādisameva sandhāya vuttaṃ. Kīdisaṃ pana tanti? Samuditanti pākaṭoyamattho. Evañca katvā yadeke vadanti ‘‘āyatanasallakkhaṇavasena cakkhuviññāṇādayo sallakkhaṇārammaṇā, na dabyasallakkhaṇavasenā’’ti, taṃ yuttameva hoti. Na cettha samudāyārammaṇatā āsaṅkitabbā samudāyābhogasseva abhāvato, samuditā pana vaṇṇadhammā ārammaṇapaccayā honti. Kathaṃ pana paccekaṃ asamatthā samuditā ārammaṇā honti, na hi paccekaṃ daṭṭhuṃ asakkontā andhā samuditā passantīti? Nayidamekantikaṃ visuṃ asamatthānaṃ sivikāvahanādīsu samatthatāya dassanato. Kesādīnañca yasmiṃ ṭhāne ṭhitānaṃ paccekaṃ vaṇṇaṃ gahetuṃ na sakkā, tasmiṃyeva ṭhāne samuditānaṃ taṃ gahetuṃ sakkāti bhiyyopi tesaṃ saṃhaccakāritā paribyattā. Etena kiṃ cakkhuviññāṇassa paramāṇurūpaṃ ārammaṇaṃ, udāhu taṃsamudāyotiādikā codanā paṭikkhittā veditabbā. ‘‘Sotañca paṭicca sadde cā’’tiādīsupi ayameva nayo.

    ഏവമ്പി അത്ഥോ ലബ്ഭതീതി ‘‘മനോധാതുയാപീ’’തി പി-സദ്ദേന ന കേവലം ജവനപരിയോസാനാ മനോവിഞ്ഞാണധാതുയേവ സമ്പിണ്ഡീയതി, അഥ ഖോ തദാരമ്മണഭവങ്ഗസങ്ഖാതാപി സമ്പിണ്ഡീയതീതി ഏവമ്പി അത്ഥോ ലബ്ഭതി, സമ്ഭവതീതി അത്ഥോ. ഏവം സതീതി ഏവം അഞ്ഞമനോധാതുപ്പവത്തിയാ ഓരം പവത്തചിത്താനം മനോവിഞ്ഞാണധാതുതാദസ്സനേ സതി. സതിപി മനസോ സമ്ഭൂതഭാവേ മനോധാതുയാ മനോവിഞ്ഞാണധാതുഭാവപ്പസങ്ഗോ ന ഹോതിയേവ തംസഭാവസ്സേവ മനോവിഞ്ഞാണധാതുഭാവേന നിദ്ദിട്ഠത്താ. ഇദാനി തമേവത്ഥം ‘‘പഞ്ചവിഞ്ഞാണധാതുമനോധാതൂ’’തിആദിനാ പാകടതരം കരോതി. തബ്ബിധുരസഭാവേനാതി പഞ്ചവിഞ്ഞാണധാതൂഹി വിസദിസസഭാവേന. ഉപ്പത്തിട്ഠാനേന ചാതി മനോധാതുകിരിയമനോവിഞ്ഞാണധാതുആദീഹി പരിച്ഛിന്നേന ഉപ്പജ്ജനട്ഠാനേന ച. ഇദാനി ഏകത്തഗ്ഗഹണം വിനാപി യഥാവുത്തസ്സ അത്ഥസ്സ സമ്ഭവം ദസ്സേതും ‘‘അനുപനീതേപീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ സാമഞ്ഞവസേനാതി സദിസതാവസേന. തസ്സാതി ഭവങ്ഗാനന്തരം ഉപ്പന്നചിത്തസ്സ. അമനോവിഞ്ഞാണധാതുഭാവാസിദ്ധിതോതി മനോധാതുഭാവാസിദ്ധിതോ. ന ഹി ‘‘മനോവിഞ്ഞാണധാതുയാപി ഉപ്പജ്ജിത്വാ നിരുദ്ധസമനന്തരം ഉപ്പജ്ജതി ചിത്തം…പേ॰… തജ്ജാ മനോവിഞ്ഞാണധാതൂ’’തി ഇദം വചനം ഭവങ്ഗാനന്തരം ഉപ്പന്നചിത്തസ്സ മനോധാതുഭാവം സാധേതി. സിദ്ധേ ഹി മനോധാതുഭാവേ തം തസ്സ നിവത്തകം സിയാതി അധിപ്പായോ. മനോവിഞ്ഞാണധാതുയാ പന ഉപ്പന്നസ്സ ചിത്തസ്സ മനോവിഞ്ഞാണധാതുഭാവദീപകം വചനം താദിസായ മനോധാതുയാപി മനോവിഞ്ഞാണധാതുഭാവമേവ ദീപേയ്യാതി കഥം തസ്സാ നിവത്തകം സിയാതി ആഹ ‘‘ന ഹി യം ചോദീയതി, തദേവ പരിഹാരായ ഹോതീ’’തി.

    Evampiattho labbhatīti ‘‘manodhātuyāpī’’ti pi-saddena na kevalaṃ javanapariyosānā manoviññāṇadhātuyeva sampiṇḍīyati, atha kho tadārammaṇabhavaṅgasaṅkhātāpi sampiṇḍīyatīti evampi attho labbhati, sambhavatīti attho. Evaṃ satīti evaṃ aññamanodhātuppavattiyā oraṃ pavattacittānaṃ manoviññāṇadhātutādassane sati. Satipi manaso sambhūtabhāve manodhātuyā manoviññāṇadhātubhāvappasaṅgo na hotiyeva taṃsabhāvasseva manoviññāṇadhātubhāvena niddiṭṭhattā. Idāni tamevatthaṃ ‘‘pañcaviññāṇadhātumanodhātū’’tiādinā pākaṭataraṃ karoti. Tabbidhurasabhāvenāti pañcaviññāṇadhātūhi visadisasabhāvena. Uppattiṭṭhānena cāti manodhātukiriyamanoviññāṇadhātuādīhi paricchinnena uppajjanaṭṭhānena ca. Idāni ekattaggahaṇaṃ vināpi yathāvuttassa atthassa sambhavaṃ dassetuṃ ‘‘anupanītepī’’tiādi vuttaṃ. Tattha sāmaññavasenāti sadisatāvasena. Tassāti bhavaṅgānantaraṃ uppannacittassa. Amanoviññāṇadhātubhāvāsiddhitoti manodhātubhāvāsiddhito. Na hi ‘‘manoviññāṇadhātuyāpi uppajjitvā niruddhasamanantaraṃ uppajjati cittaṃ…pe… tajjā manoviññāṇadhātū’’ti idaṃ vacanaṃ bhavaṅgānantaraṃ uppannacittassa manodhātubhāvaṃ sādheti. Siddhe hi manodhātubhāve taṃ tassa nivattakaṃ siyāti adhippāyo. Manoviññāṇadhātuyā pana uppannassa cittassa manoviññāṇadhātubhāvadīpakaṃ vacanaṃ tādisāya manodhātuyāpi manoviññāṇadhātubhāvameva dīpeyyāti kathaṃ tassā nivattakaṃ siyāti āha ‘‘na hi yaṃ codīyati, tadeva parihārāya hotī’’ti.

    യദി ഏവം പഞ്ചദ്വാരാവജ്ജനസ്സ മനോവിഞ്ഞാണധാതുഭാവാപത്തി ഏവാതി ചോദനം മനസി കത്വാ ആഹ ‘‘മനോധാതുയാപീ’’തിആദി. പഞ്ചവിഞ്ഞാണേഹി മനോധാതൂഹി ച വിസിട്ഠോ സഭാവോ പഞ്ചവിഞ്ഞാണ…പേ॰… സഭാവോ, തസ്സ വസേന. ചുതിപടിസന്ധിഭവങ്ഗാനന്തി തദാരമ്മണമ്പി ഭവങ്ഗന്തോഗധം കത്വാ വുത്തം. ജവനാവസാനാനീതി വാ ജവനാരമ്മണത്താ തദാരമ്മണമ്പി ഗഹിതം ദട്ഠബ്ബം. തേനേവാഹ ‘‘ഛദ്വാരികചിത്തേഹി വാ’’തിആദി.

    Yadi evaṃ pañcadvārāvajjanassa manoviññāṇadhātubhāvāpatti evāti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘manodhātuyāpī’’tiādi. Pañcaviññāṇehi manodhātūhi ca visiṭṭho sabhāvo pañcaviññāṇa…pe… sabhāvo, tassa vasena. Cutipaṭisandhibhavaṅgānanti tadārammaṇampi bhavaṅgantogadhaṃ katvā vuttaṃ. Javanāvasānānīti vā javanārammaṇattā tadārammaṇampi gahitaṃ daṭṭhabbaṃ. Tenevāha ‘‘chadvārikacittehi vā’’tiādi.

    വിസും കാതും യുത്തന്തി ആവജ്ജനമ്പി യദിപി രൂപാദിവിസയം ഹോതി, ജവനം വിയ ആരമ്മണരസാനുഭവനം പന ന ഹോതീതി ഏദിസേ ഠാനേ വിസും കാതബ്ബമേവ. മനോ ചാതി -സദ്ദോ ‘‘മനഞ്ച പടിച്ചാ’’തിആദീസു വിയ ന സമ്പിണ്ഡനത്ഥോ, അഥ ഖോ ബ്യതിരേകത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.

    Visuṃ kātuṃ yuttanti āvajjanampi yadipi rūpādivisayaṃ hoti, javanaṃ viya ārammaṇarasānubhavanaṃ pana na hotīti edise ṭhāne visuṃ kātabbameva. Manoti ca-saddo ‘‘manañca paṭiccā’’tiādīsu viya na sampiṇḍanattho, atha kho byatirekattho daṭṭhabbo.

    അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ൩. പഞ്ഹപുച്ഛകവണ്ണനാ

    3. Pañhapucchakavaṇṇanā

    ഹേട്ഠാ വുത്തനയത്താതി ധമ്മധാതുമനോവിഞ്ഞാണധാതൂനം ‘‘പഞ്ചപണ്ണാസ കാമാവചരധമ്മേ ആരബ്ഭ രജ്ജന്തസ്സാ’’തിആദിനാ (വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൧൫൦; ൧൬൮) പരിത്താരമ്മണാദിഭാവേ ദസ്സിയമാനേ ‘‘ചിത്തുപ്പാദരൂപവസേന തം തം സമുദായം ഏകേകം ധമ്മം കത്വാ’’തിആദിനാ (വിഭ॰ മൂലടീ॰ ൧൫൦) തദത്ഥസ്സ ഖന്ധവിഭങ്ഗവണ്ണനാദീസു വുത്തനയത്താ.

    Heṭṭhāvuttanayattāti dhammadhātumanoviññāṇadhātūnaṃ ‘‘pañcapaṇṇāsa kāmāvacaradhamme ārabbha rajjantassā’’tiādinā (vibha. aṭṭha. 150; 168) parittārammaṇādibhāve dassiyamāne ‘‘cittuppādarūpavasena taṃ taṃ samudāyaṃ ekekaṃ dhammaṃ katvā’’tiādinā (vibha. mūlaṭī. 150) tadatthassa khandhavibhaṅgavaṇṇanādīsu vuttanayattā.

    പഞ്ഹപുച്ഛകവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Pañhapucchakavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ധാതുവിഭങ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.

    Dhātuvibhaṅgavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / അഭിധമ്മപിടക • Abhidhammapiṭaka / വിഭങ്ഗപാളി • Vibhaṅgapāḷi / ൩. ധാതുവിഭങ്ഗോ • 3. Dhātuvibhaṅgo

    അട്ഠകഥാ • Aṭṭhakathā / അഭിധമ്മപിടക (അട്ഠകഥാ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / സമ്മോഹവിനോദനീ-അട്ഠകഥാ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā
    ൧. സുത്തന്തഭാജനീയവണ്ണനാ • 1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
    ൨. അഭിധമ്മഭാജനീയവണ്ണനാ • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

    ടീകാ • Tīkā / അഭിധമ്മപിടക (ടീകാ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / വിഭങ്ഗ-മൂലടീകാ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ൩. ധാതുവിഭങ്ഗോ • 3. Dhātuvibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact