| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / यमकपाळि • Yamakapāḷi |
४. धातुयमकं
4. Dhātuyamakaṃ
१. पण्णत्तिवारो
1. Paṇṇattivāro
(क) उद्देसो
(Ka) uddeso
१. अट्ठारस धातुयो – चक्खुधातु, सोतधातु, घानधातु, जिव्हाधातु, कायधातु, रूपधातु, सद्दधातु, गन्धधातु, रसधातु, फोट्ठब्बधातु, चक्खुविञ्ञाणधातु, सोतविञ्ञाणधातु, घानविञ्ञाणधातु, जिव्हाविञ्ञाणधातु, कायविञ्ञाणधातु, मनोधातु, मनोविञ्ञाणधातु, धम्मधातु।
1. Aṭṭhārasa dhātuyo – cakkhudhātu, sotadhātu, ghānadhātu, jivhādhātu, kāyadhātu, rūpadhātu, saddadhātu, gandhadhātu, rasadhātu, phoṭṭhabbadhātu, cakkhuviññāṇadhātu, sotaviññāṇadhātu, ghānaviññāṇadhātu, jivhāviññāṇadhātu, kāyaviññāṇadhātu, manodhātu, manoviññāṇadhātu, dhammadhātu.
१. पदसोधनवारो
1. Padasodhanavāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
२. (क) चक्खु चक्खुधातु?
2. (Ka) cakkhu cakkhudhātu?
(ख) चक्खुधातु चक्खु?
(Kha) cakkhudhātu cakkhu?
(क) सोतं सोतधातु?
(Ka) sotaṃ sotadhātu?
(ख) सोतधातु सोतं?…पे॰…
(Kha) sotadhātu sotaṃ?…Pe…
(क) चक्खुविञ्ञाणं चक्खुविञ्ञाणधातु?
(Ka) cakkhuviññāṇaṃ cakkhuviññāṇadhātu?
(ख) चक्खुविञ्ञाणधातु चक्खुविञ्ञाणं?…पे॰…
(Kha) cakkhuviññāṇadhātu cakkhuviññāṇaṃ?…Pe…
(क) मनो मनोधातु?
(Ka) mano manodhātu?
(ख) मनोधातु मनो?
(Kha) manodhātu mano?
(क) मनोविञ्ञाणं मनोविञ्ञाणधातु?
(Ka) manoviññāṇaṃ manoviññāṇadhātu?
(ख) मनोविञ्ञाणधातु मनोविञ्ञाणं?
(Kha) manoviññāṇadhātu manoviññāṇaṃ?
(क) धम्मो धम्मधातु?
(Ka) dhammo dhammadhātu?
(ख) धम्मधातु धम्मो?
(Kha) dhammadhātu dhammo?
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
३. (क) न चक्खु न चक्खुधातु?
3. (Ka) na cakkhu na cakkhudhātu?
(ख) न चक्खुधातु न चक्खु?
(Kha) na cakkhudhātu na cakkhu?
(क) न सोतं न सोतधातु?
(Ka) na sotaṃ na sotadhātu?
(ख) न सोतधातु न सोतं?…पे॰…
(Kha) na sotadhātu na sotaṃ?…Pe…
(क) न चक्खुविञ्ञाणं न चक्खुविञ्ञाणधातु?
(Ka) na cakkhuviññāṇaṃ na cakkhuviññāṇadhātu?
(ख) न चक्खुविञ्ञाणधातु न चक्खुविञ्ञाणं?…पे॰…
(Kha) na cakkhuviññāṇadhātu na cakkhuviññāṇaṃ?…Pe…
(क) न मनो न मनोधातु?
(Ka) na mano na manodhātu?
(ख) न मनोधातु न मनो?
(Kha) na manodhātu na mano?
(क) न मनोविञ्ञाणं न मनोविञ्ञाणधातु?
(Ka) na manoviññāṇaṃ na manoviññāṇadhātu?
(ख) न मनोविञ्ञाणधातु न मनोविञ्ञाणं?
(Kha) na manoviññāṇadhātu na manoviññāṇaṃ?
(क) न धम्मो न धम्मधातु?
(Ka) na dhammo na dhammadhātu?
(ख) न धम्मधातु न धम्मो?
(Kha) na dhammadhātu na dhammo?
२. पदसोधनमूलचक्कवारो
2. Padasodhanamūlacakkavāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
४. (क) चक्खु चक्खुधातु?
4. (Ka) cakkhu cakkhudhātu?
(क) चक्खु चक्खुधातु?
(Ka) cakkhu cakkhudhātu?
(ख) धातू धम्मधातु?
(Kha) dhātū dhammadhātu?
(यथा आयतनयमके चक्कं बन्धितं एवमिध चक्कं बन्धितब्बं।)
(Yathā āyatanayamake cakkaṃ bandhitaṃ evamidha cakkaṃ bandhitabbaṃ.)
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
५. (क) न चक्खु न चक्खुधातु?
5. (Ka) na cakkhu na cakkhudhātu?
(ख) न धातू न सोतधातु?
(Kha) na dhātū na sotadhātu?
(क) न चक्खु न चक्खुधातु?
(Ka) na cakkhu na cakkhudhātu?
(ख) न धातू न घानधातु?…पे॰…
(Kha) na dhātū na ghānadhātu?…Pe…
(क) न चक्खु न चक्खुधातु?
(Ka) na cakkhu na cakkhudhātu?
(ख) न धातू न धम्मधातु?…पे॰…
(Kha) na dhātū na dhammadhātu?…Pe…
(क) न धम्मो न धम्मधातु?
(Ka) na dhammo na dhammadhātu?
(ख) न धातू न चक्खुधातु?…पे॰…
(Kha) na dhātū na cakkhudhātu?…Pe…
(क) न धम्मो न धम्मधातु?
(Ka) na dhammo na dhammadhātu?
(ख) न धातू न मनोविञ्ञाणधातु? (चक्कं बन्धितब्बं)।
(Kha) na dhātū na manoviññāṇadhātu? (Cakkaṃ bandhitabbaṃ).
३. सुद्धधातुवारो
3. Suddhadhātuvāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
६. (क) चक्खु धातु?
6. (Ka) cakkhu dhātu?
(ख) धातू चक्खु?
(Kha) dhātū cakkhu?
(क) सोतं धातु?
(Ka) sotaṃ dhātu?
(ख) धातू सोतं?
(Kha) dhātū sotaṃ?
घानं धातु?…पे॰… जिव्हा धातु?… कायो धातु?… रूपं धातु?… सद्दो धातु?… गन्धो धातु?… रसो धातु?… फोट्ठब्बो धातु?…
Ghānaṃ dhātu?…Pe… jivhā dhātu?… Kāyo dhātu?… Rūpaṃ dhātu?… Saddo dhātu?… Gandho dhātu?… Raso dhātu?… Phoṭṭhabbo dhātu?…
(क) चक्खुविञ्ञाणं धातु?
(Ka) cakkhuviññāṇaṃ dhātu?
(ख) धातू चक्खुविञ्ञाणं?
(Kha) dhātū cakkhuviññāṇaṃ?
(क) सोतविञ्ञाणं धातु?
(Ka) sotaviññāṇaṃ dhātu?
(ख) धातू सोतविञ्ञाणं?
(Kha) dhātū sotaviññāṇaṃ?
… घानविञ्ञाणं?…पे॰… जिव्हाविञ्ञाणं?… कायविञ्ञाणं?
… Ghānaviññāṇaṃ?…Pe… jivhāviññāṇaṃ?… Kāyaviññāṇaṃ?
(क) मनो धातु?
(Ka) mano dhātu?
(ख) धातू मनो?
(Kha) dhātū mano?
(क) मनोविञ्ञाणं धातु?
(Ka) manoviññāṇaṃ dhātu?
(ख) धातू मनोविञ्ञाणं?
(Kha) dhātū manoviññāṇaṃ?
(क) धम्मो धातु?
(Ka) dhammo dhātu?
(ख) धातू धम्मो?
(Kha) dhātū dhammo?
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
७. (क) न चक्खु न धातु?
7. (Ka) na cakkhu na dhātu?
(ख) न धातू न चक्खु?
(Kha) na dhātū na cakkhu?
(क) न सोतं न धातु?
(Ka) na sotaṃ na dhātu?
(ख) न धातू न सोतं?
(Kha) na dhātū na sotaṃ?
… न घानं?… न जिव्हा?… न कायो?… न रूपं? … न सद्दो?… न गन्धो?… न रसो?… न फोट्ठब्बो?
… Na ghānaṃ?… Na jivhā?… Na kāyo?… Na rūpaṃ? … Na saddo?… Na gandho?… Na raso?… Na phoṭṭhabbo?
(क) न चक्खुविञ्ञाणं न धातु?
(Ka) na cakkhuviññāṇaṃ na dhātu?
(ख) न धातू न चक्खुविञ्ञाणं?
(Kha) na dhātū na cakkhuviññāṇaṃ?
… न सोतविञ्ञाणं?…पे॰… न घानविञ्ञाणं?… न जिव्हाविञ्ञाणं?
… Na sotaviññāṇaṃ?…Pe… na ghānaviññāṇaṃ?… Na jivhāviññāṇaṃ?
(क) न कायविञ्ञाणं न धातु?
(Ka) na kāyaviññāṇaṃ na dhātu?
(ख) न धातू न कायविञ्ञाणं?
(Kha) na dhātū na kāyaviññāṇaṃ?
(क) न मनो न धातु?
(Ka) na mano na dhātu?
(ख) न धातू न मनो?
(Kha) na dhātū na mano?
(क) न मनोविञ्ञाणं न धातु?
(Ka) na manoviññāṇaṃ na dhātu?
(ख) न धातू न मनोविञ्ञाणं?
(Kha) na dhātū na manoviññāṇaṃ?
(क) न धम्मो न धातु?
(Ka) na dhammo na dhātu?
(ख) न धातू न धम्मो?
(Kha) na dhātū na dhammo?
४. सुद्धधातुमूलचक्कवारो
4. Suddhadhātumūlacakkavāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
८. (क) चक्खु धातु?
8. (Ka) cakkhu dhātu?
(ख) धातू सोतं?…पे॰…
(Kha) dhātū sotaṃ?…Pe…
(क) चक्खु धातु?
(Ka) cakkhu dhātu?
(ख) धातू धम्मो?…पे॰…
(Kha) dhātū dhammo?…Pe…
(क) धम्मो धातु?
(Ka) dhammo dhātu?
(ख) धातू चक्खु?…पे॰…
(Kha) dhātū cakkhu?…Pe…
(क) धम्मो धातु?
(Ka) dhammo dhātu?
(ख) धातू मनोविञ्ञाणं? (चक्कं बन्धितब्बं)।
(Kha) dhātū manoviññāṇaṃ? (Cakkaṃ bandhitabbaṃ).
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
९. (क) न चक्खु न धातु?
9. (Ka) na cakkhu na dhātu?
(ख) न धातू न सोतं?
(Kha) na dhātū na sotaṃ?
(क) न चक्खु न धातु?
(Ka) na cakkhu na dhātu?
(ख) न धातू न घानं?…पे॰…।
(Kha) na dhātū na ghānaṃ?…Pe….
(क) न चक्खु न धातु?
(Ka) na cakkhu na dhātu?
(ख) न धातू न धम्मो?…पे॰…
(Kha) na dhātū na dhammo?…Pe…
(क) न धम्मो न धातु?
(Ka) na dhammo na dhātu?
(ख) न धातू न चक्खु?…पे॰…
(Kha) na dhātū na cakkhu?…Pe…
(क) न धम्मो न धातु?
(Ka) na dhammo na dhātu?
(ख) न धातू न मनोविञ्ञाणं? (चक्कं बन्धितब्बं)।
(Kha) na dhātū na manoviññāṇaṃ? (Cakkaṃ bandhitabbaṃ).
पण्णत्तिउद्देसवारो।
Paṇṇattiuddesavāro.
(ख) निद्देसो
(Kha) niddeso
१. पदसोधनवारो
1. Padasodhanavāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
१०. (क) चक्खु चक्खुधातूति?
10. (Ka) cakkhu cakkhudhātūti?
दिब्बचक्खु पञ्ञाचक्खु चक्खु, न चक्खुधातु। चक्खुधातु चक्खु चेव चक्खुधातु च।
Dibbacakkhu paññācakkhu cakkhu, na cakkhudhātu. Cakkhudhātu cakkhu ceva cakkhudhātu ca.
(ख) चक्खुधातु चक्खूति? आमन्ता।
(Kha) cakkhudhātu cakkhūti? Āmantā.
(क) सोतं सोतधातूति?
(Ka) sotaṃ sotadhātūti?
दिब्बसोतं तण्हासोतं सोतं, न सोतधातु। सोतधातु सोतञ्चेव सोतधातु च।
Dibbasotaṃ taṇhāsotaṃ sotaṃ, na sotadhātu. Sotadhātu sotañceva sotadhātu ca.
(ख) सोतधातु सोतन्ति? आमन्ता।
(Kha) sotadhātu sotanti? Āmantā.
(क) घानं घानधातूति? आमन्ता।
(Ka) ghānaṃ ghānadhātūti? Āmantā.
(ख) घानधातु घानन्ति? आमन्ता। (जिव्हापि घानधातुसदिसा)।
(Kha) ghānadhātu ghānanti? Āmantā. (Jivhāpi ghānadhātusadisā).
(क) कायो कायधातूति?
(Ka) kāyo kāyadhātūti?
कायधातुं ठपेत्वा अवसेसो कायो 3, न कायधातु। कायधातु कायो चेव कायधातु च।
Kāyadhātuṃ ṭhapetvā avaseso kāyo 4, na kāyadhātu. Kāyadhātu kāyo ceva kāyadhātu ca.
(ख) कायधातु कायोति? आमन्ता।
(Kha) kāyadhātu kāyoti? Āmantā.
(क) रूपं रूपधातूति?
(Ka) rūpaṃ rūpadhātūti?
रूपधातुं ठपेत्वा अवसेसं रूपं, न रूपधातु। रूपधातु रूपञ्चेव रूपधातु च।
Rūpadhātuṃ ṭhapetvā avasesaṃ rūpaṃ, na rūpadhātu. Rūpadhātu rūpañceva rūpadhātu ca.
(ख) रूपधातु रूपन्ति? आमन्ता। (सद्दो घानसदिसो)।
(Kha) rūpadhātu rūpanti? Āmantā. (Saddo ghānasadiso).
(क) गन्धो गन्धधातूति?
(Ka) gandho gandhadhātūti?
सीलगन्धो समाधिगन्धो पञ्ञागन्धो गन्धो, न गन्धधातु। गन्धधातु गन्धो चेव गन्धधातु च।
Sīlagandho samādhigandho paññāgandho gandho, na gandhadhātu. Gandhadhātu gandho ceva gandhadhātu ca.
(ख) गन्धधातु गन्धोति? आमन्ता।
(Kha) gandhadhātu gandhoti? Āmantā.
(क) रसो रसधातूति?
(Ka) raso rasadhātūti?
अत्थरसो धम्मरसो विमुत्तिरसो रसो, न रसधातु। रसधातु रसो चेव रसधातु च।
Attharaso dhammaraso vimuttiraso raso, na rasadhātu. Rasadhātu raso ceva rasadhātu ca.
(ख) रसधातु रसोति? आमन्ता। (फोट्ठब्बो घानसदिसो)।
(Kha) rasadhātu rasoti? Āmantā. (Phoṭṭhabbo ghānasadiso).
(क) चक्खुविञ्ञाणं चक्खुविञ्ञाणधातूति? आमन्ता।
(Ka) cakkhuviññāṇaṃ cakkhuviññāṇadhātūti? Āmantā.
(ख) चक्खुविञ्ञाणधातु चक्खुविञ्ञाणन्ति? आमन्ता।
(Kha) cakkhuviññāṇadhātu cakkhuviññāṇanti? Āmantā.
सोतविञ्ञाणं…पे॰… घानविञ्ञाणं… जिव्हाविञ्ञाणं… कायविञ्ञाणं…।
Sotaviññāṇaṃ…pe… ghānaviññāṇaṃ… jivhāviññāṇaṃ… kāyaviññāṇaṃ….
(क) मनो मनोधातूति?
(Ka) mano manodhātūti?
मनोधातुं ठपेत्वा अवसेसो मनो, न मनोधातु। मनोधातु मनो चेव मनोधातु च।
Manodhātuṃ ṭhapetvā avaseso mano, na manodhātu. Manodhātu mano ceva manodhātu ca.
(ख) मनोधातु मनोति? आमन्ता।
(Kha) manodhātu manoti? Āmantā.
(क) मनोविञ्ञाणं मनोविञ्ञाणधातूति? आमन्ता।
(Ka) manoviññāṇaṃ manoviññāṇadhātūti? Āmantā.
(ख) मनोविञ्ञाणधातु मनोविञ्ञाणन्ति? आमन्ता।
(Kha) manoviññāṇadhātu manoviññāṇanti? Āmantā.
(क) धम्मो धम्मधातूति?
(Ka) dhammo dhammadhātūti?
धम्मधातुं ठपेत्वा अवसेसो धम्मो, न धम्मधातु। धम्मधातु धम्मो चेव धम्मधातु च।
Dhammadhātuṃ ṭhapetvā avaseso dhammo, na dhammadhātu. Dhammadhātu dhammo ceva dhammadhātu ca.
(ख) धम्मधातु धम्मोति? आमन्ता।
(Kha) dhammadhātu dhammoti? Āmantā.
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
११. (क) न चक्खु न चक्खुधातूति? आमन्ता।
11. (Ka) na cakkhu na cakkhudhātūti? Āmantā.
(ख) न चक्खुधातु न चक्खूति?
(Kha) na cakkhudhātu na cakkhūti?
दिब्बचक्खु पञ्ञाचक्खु न चक्खुधातु, चक्खु। चक्खुञ्च चक्खुधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसं न चेव चक्खु न च चक्खुधातु।
Dibbacakkhu paññācakkhu na cakkhudhātu, cakkhu. Cakkhuñca cakkhudhātuñca ṭhapetvā avasesaṃ na ceva cakkhu na ca cakkhudhātu.
(क) न सोतं न सोतधातूति? आमन्ता।
(Ka) na sotaṃ na sotadhātūti? Āmantā.
(ख) न सोतधातु न सोतन्ति?
(Kha) na sotadhātu na sotanti?
दिब्बसोतं तण्हासोतं न सोतधातु, सोतं। सोतञ्च सोतधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसं न चेव सोतं न च सोतधातु।
Dibbasotaṃ taṇhāsotaṃ na sotadhātu, sotaṃ. Sotañca sotadhātuñca ṭhapetvā avasesaṃ na ceva sotaṃ na ca sotadhātu.
(क) न घानं न घानधातूति? आमन्ता।
(Ka) na ghānaṃ na ghānadhātūti? Āmantā.
(ख) न घानधातु न घानन्ति? आमन्ता।
(Kha) na ghānadhātu na ghānanti? Āmantā.
(क) न कायो न कायधातूति? आमन्ता।
(Ka) na kāyo na kāyadhātūti? Āmantā.
(ख) न कायधातु न कायोति?
(Kha) na kāyadhātu na kāyoti?
कायधातुं ठपेत्वा अवसेसो न कायधातु, कायो। कायञ्च कायधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसो 7 न चेव कायो न च कायधातु।
Kāyadhātuṃ ṭhapetvā avaseso na kāyadhātu, kāyo. Kāyañca kāyadhātuñca ṭhapetvā avaseso 8 na ceva kāyo na ca kāyadhātu.
(क) न रूपं न रूपधातूति? आमन्ता।
(Ka) na rūpaṃ na rūpadhātūti? Āmantā.
(ख) न रूपधातु न रूपन्ति?
(Kha) na rūpadhātu na rūpanti?
रूपधातुं ठपेत्वा अवसेसं न रूपधातु, रूपं। रूपञ्च रूपधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसं न चेव रूपं न च रूपधातु।
Rūpadhātuṃ ṭhapetvā avasesaṃ na rūpadhātu, rūpaṃ. Rūpañca rūpadhātuñca ṭhapetvā avasesaṃ na ceva rūpaṃ na ca rūpadhātu.
न सद्दो…पे॰… न गन्धो न गन्धधातूति? आमन्ता।
Na saddo…pe… na gandho na gandhadhātūti? Āmantā.
न गन्धधातु न गन्धोति?
Na gandhadhātu na gandhoti?
सीलगन्धो समाधिगन्धो पञ्ञागन्धो न गन्धधातु, गन्धो। गन्धञ्च गन्धधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसो न चेव गन्धो न च गन्धधातु।
Sīlagandho samādhigandho paññāgandho na gandhadhātu, gandho. Gandhañca gandhadhātuñca ṭhapetvā avaseso na ceva gandho na ca gandhadhātu.
(क) न रसो न रसधातूति? आमन्ता।
(Ka) na raso na rasadhātūti? Āmantā.
(ख) न रसधातु न रसोति?
(Kha) na rasadhātu na rasoti?
अत्थरसो धम्मरसो विमुत्तिरसो न रसधातु, रसो। रसञ्च रसधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसो न चेव रसो न च रसधातु।
Attharaso dhammaraso vimuttiraso na rasadhātu, raso. Rasañca rasadhātuñca ṭhapetvā avaseso na ceva raso na ca rasadhātu.
न फोट्ठब्बो…पे॰… न चक्खुविञ्ञाणं न चक्खुविञ्ञाणधातूति? आमन्ता।
Na phoṭṭhabbo…pe… na cakkhuviññāṇaṃ na cakkhuviññāṇadhātūti? Āmantā.
न चक्खुविञ्ञाणधातु न चक्खुविञ्ञाणन्ति? आमन्ता।
Na cakkhuviññāṇadhātu na cakkhuviññāṇanti? Āmantā.
न सोतविञ्ञाणं…पे॰… न घानविञ्ञाणं… न जिव्हाविञ्ञाणं… न कायविञ्ञाणं…।
Na sotaviññāṇaṃ…pe… na ghānaviññāṇaṃ… na jivhāviññāṇaṃ… na kāyaviññāṇaṃ….
(क) न मनो न मनोधातूति? आमन्ता।
(Ka) na mano na manodhātūti? Āmantā.
(ख) न मनोधातु न मनोति?
(Kha) na manodhātu na manoti?
मनोधातुं ठपेत्वा अवसेसो न मनोधातु, मनो। मनञ्च मनोधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसो न चेव मनो न च मनोधातु।
Manodhātuṃ ṭhapetvā avaseso na manodhātu, mano. Manañca manodhātuñca ṭhapetvā avaseso na ceva mano na ca manodhātu.
(क) न मनोविञ्ञाणं न मनोविञ्ञाणधातूति? आमन्ता।
(Ka) na manoviññāṇaṃ na manoviññāṇadhātūti? Āmantā.
(ख) न मनोविञ्ञाणधातु न मनोविञ्ञाणन्ति? आमन्ता।
(Kha) na manoviññāṇadhātu na manoviññāṇanti? Āmantā.
(क) न धम्मो न धम्मधातूति? आमन्ता।
(Ka) na dhammo na dhammadhātūti? Āmantā.
(ख) न धम्मधातु न धम्मोति?
(Kha) na dhammadhātu na dhammoti?
धम्मधातुं ठपेत्वा अवसेसो न धम्मधातु, धम्मो। धम्मञ्च धम्मधातुञ्च ठपेत्वा अवसेसो न चेव धम्मो न च धम्मधातु।
Dhammadhātuṃ ṭhapetvā avaseso na dhammadhātu, dhammo. Dhammañca dhammadhātuñca ṭhapetvā avaseso na ceva dhammo na ca dhammadhātu.
२. पदसोधनमूलचक्कवारो
2. Padasodhanamūlacakkavāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
१२. (क) चक्खु चक्खुधातूति?
12. (Ka) cakkhu cakkhudhātūti?
दिब्बचक्खु पञ्ञाचक्खु चक्खु, न चक्खुधातु। चक्खुधातु चक्खु चेव चक्खुधातु च।
Dibbacakkhu paññācakkhu cakkhu, na cakkhudhātu. Cakkhudhātu cakkhu ceva cakkhudhātu ca.
(ख) धातू सोतधातूति?
(Kha) dhātū sotadhātūti?
सोतधातु धातु चेव सोतधातु च। अवसेसा धातू 9 न सोतधातु।
Sotadhātu dhātu ceva sotadhātu ca. Avasesā dhātū 10 na sotadhātu.
(क) चक्खु चक्खुधातूति?
(Ka) cakkhu cakkhudhātūti?
दिब्बचक्खु पञ्ञाचक्खु चक्खु, न चक्खुधातु। चक्खुधातु चक्खु चेव चक्खुधातु च। धातू घानधातु…पे॰… धातू धम्मधातूति?
Dibbacakkhu paññācakkhu cakkhu, na cakkhudhātu. Cakkhudhātu cakkhu ceva cakkhudhātu ca. Dhātū ghānadhātu…pe… dhātū dhammadhātūti?
धम्मधातु धातु चेव धम्मधातु च। अवसेसा धातू न धम्मधातु।
Dhammadhātu dhātu ceva dhammadhātu ca. Avasesā dhātū na dhammadhātu.
(यथा आयतनयमके पण्णत्ति एवं धातुयमकेपि पण्णत्ति। चक्कं बन्धितब्बं)।
(Yathā āyatanayamake paṇṇatti evaṃ dhātuyamakepi paṇṇatti. Cakkaṃ bandhitabbaṃ).
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
१३. (क) न चक्खु न चक्खुधातूति? आमन्ता।
13. (Ka) na cakkhu na cakkhudhātūti? Āmantā.
(ख) न धातू न सोतधातूति? आमन्ता।
(Kha) na dhātū na sotadhātūti? Āmantā.
न चक्खु न चक्खुधातूति? आमन्ता।
Na cakkhu na cakkhudhātūti? Āmantā.
न धातू न घानधातु…पे॰… न धातू न धम्मधातूति? आमन्ता।
Na dhātū na ghānadhātu…pe… na dhātū na dhammadhātūti? Āmantā.
(चक्कं बन्धितब्बं, सब्बे आमन्ता उभतोपि सेसेपि)।
(Cakkaṃ bandhitabbaṃ, sabbe āmantā ubhatopi sesepi).
३. सुद्धधातुवारो
3. Suddhadhātuvāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
१४. (क) चक्खु धातूति? आमन्ता।
14. (Ka) cakkhu dhātūti? Āmantā.
(ख) धातू चक्खुधातूति?
(Kha) dhātū cakkhudhātūti?
चक्खुधातु धातु चेव चक्खुधातु च। अवसेसा धातू न चक्खुधातु।
Cakkhudhātu dhātu ceva cakkhudhātu ca. Avasesā dhātū na cakkhudhātu.
सोतं धातूति? आमन्ता।
Sotaṃ dhātūti? Āmantā.
घानं…पे॰… जिव्हा… कायो… रूपं… सद्दो… गन्धो… रसो… फोट्ठब्बो…।
Ghānaṃ…pe… jivhā… kāyo… rūpaṃ… saddo… gandho… raso… phoṭṭhabbo….
(क) चक्खुविञ्ञाणं धातूति? आमन्ता।
(Ka) cakkhuviññāṇaṃ dhātūti? Āmantā.
(ख) धातू चक्खुविञ्ञाणधातूति?
(Kha) dhātū cakkhuviññāṇadhātūti?
चक्खुविञ्ञाणधातु धातु चेव चक्खुविञ्ञाणधातु च। अवसेसा धातू न चक्खुविञ्ञाणधातु। सोतविञ्ञाणं…पे॰… घानविञ्ञाणं… जिव्हाविञ्ञाणं… कायविञ्ञाणं…।
Cakkhuviññāṇadhātu dhātu ceva cakkhuviññāṇadhātu ca. Avasesā dhātū na cakkhuviññāṇadhātu. Sotaviññāṇaṃ…pe… ghānaviññāṇaṃ… jivhāviññāṇaṃ… kāyaviññāṇaṃ….
(क) मनो धातूति? आमन्ता।
(Ka) mano dhātūti? Āmantā.
(ख) धातू मनोधातूति?
(Kha) dhātū manodhātūti?
मनोधातु धातु चेव मनोधातु च। अवसेसा धातू न मनोधातु।
Manodhātu dhātu ceva manodhātu ca. Avasesā dhātū na manodhātu.
(क) मनोविञ्ञाणं धातूति? आमन्ता।
(Ka) manoviññāṇaṃ dhātūti? Āmantā.
(ख) धातू मनोविञ्ञाणधातूति?
(Kha) dhātū manoviññāṇadhātūti?
मनोविञ्ञाणधातु धातु चेव मनोविञ्ञाणधातु च। अवसेसा धातू न मनोविञ्ञाणधातु।
Manoviññāṇadhātu dhātu ceva manoviññāṇadhātu ca. Avasesā dhātū na manoviññāṇadhātu.
(क) धम्मो धातूति? आमन्ता।
(Ka) dhammo dhātūti? Āmantā.
(ख) धातू धम्मधातूति?
(Kha) dhātū dhammadhātūti?
धम्मधातु धातु चेव धम्मधातु च। अवसेसा धातू न धम्मधातु।
Dhammadhātu dhātu ceva dhammadhātu ca. Avasesā dhātū na dhammadhātu.
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
१५. (क) न चक्खु न धातूति?
15. (Ka) na cakkhu na dhātūti?
चक्खुं ठपेत्वा अवसेसा धातू न चक्खु, धातु। चक्खुञ्च धातुञ्च ठपेत्वा अवसेसा न चेव चक्खु न च धातू।
Cakkhuṃ ṭhapetvā avasesā dhātū na cakkhu, dhātu. Cakkhuñca dhātuñca ṭhapetvā avasesā na ceva cakkhu na ca dhātū.
(ख) न धातू न चक्खूति? आमन्ता।
(Kha) na dhātū na cakkhūti? Āmantā.
न सोतं न धातूति?
Na sotaṃ na dhātūti?
सोतं ठपेत्वा…पे॰… घानं ठपेत्वा…पे॰… जिव्ह ठपेत्वा…पे॰…।
Sotaṃ ṭhapetvā…pe… ghānaṃ ṭhapetvā…pe… jivha ṭhapetvā…pe….
(क) न कायो न धातूति? आमन्ता।
(Ka) na kāyo na dhātūti? Āmantā.
(ख) न धातू न कायधातूति? आमन्ता।
(Kha) na dhātū na kāyadhātūti? Āmantā.
न रूपं न धातूति?
Na rūpaṃ na dhātūti?
रूपं ठपेत्वा…पे॰… सद्दं… गन्धं… रसं… फोट्ठब्बं… चक्खुविञ्ञाणं…पे॰… मनोविञ्ञाणं ठपेत्वा…पे॰…।
Rūpaṃ ṭhapetvā…pe… saddaṃ… gandhaṃ… rasaṃ… phoṭṭhabbaṃ… cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ ṭhapetvā…pe….
(क) न धम्मो न धातूति? आमन्ता।
(Ka) na dhammo na dhātūti? Āmantā.
(ख) न धातू न धम्मधातूति? आमन्ता।
(Kha) na dhātū na dhammadhātūti? Āmantā.
४. सुद्धधातुमूलचक्कवारो
4. Suddhadhātumūlacakkavāro
(क) अनुलोमं
(Ka) anulomaṃ
१६. (क) चक्खु धातूति? आमन्ता।
16. (Ka) cakkhu dhātūti? Āmantā.
(ख) धातू सोतधातूति?
(Kha) dhātū sotadhātūti?
सोतधातु धातु चेव सोतधातु च। अवसेसा धातू न सोतधातु।
Sotadhātu dhātu ceva sotadhātu ca. Avasesā dhātū na sotadhātu.
चक्खु धातूति? आमन्ता।
Cakkhu dhātūti? Āmantā.
धातू घानधातु…पे॰… धातू धम्मधातूति?
Dhātū ghānadhātu…pe… dhātū dhammadhātūti?
धम्मधातु धातु चेव धम्मधातु च। अवसेसा धातू न धम्मधातु। (चक्कं बन्धितब्बं)।
Dhammadhātu dhātu ceva dhammadhātu ca. Avasesā dhātū na dhammadhātu. (Cakkaṃ bandhitabbaṃ).
(ख) पच्चनीकं
(Kha) paccanīkaṃ
१७. (क) न चक्खु न धातूति?
17. (Ka) na cakkhu na dhātūti?
चक्खुं ठपेत्वा अवसेसा धातू न चक्खुधातु। चक्खुञ्च धातुञ्च ठपेत्वा अवसेसा न चेव चक्खु न च धातु।
Cakkhuṃ ṭhapetvā avasesā dhātū na cakkhudhātu. Cakkhuñca dhātuñca ṭhapetvā avasesā na ceva cakkhu na ca dhātu.
(ख) न धातू न सोतधातूति? आमन्ता।
(Kha) na dhātū na sotadhātūti? Āmantā.
न चक्खु न धातूति?
Na cakkhu na dhātūti?
चक्खुं ठपेत्वा अवसेसा धातू न चक्खु, धातु। चक्खु च धातुञ्च ठपेत्वा अवसेसा न चेव चक्खु न च धातु। न धातू न घानधातु…पे॰… न धातू न धम्मधातूति? आमन्ता।
Cakkhuṃ ṭhapetvā avasesā dhātū na cakkhu, dhātu. Cakkhu ca dhātuñca ṭhapetvā avasesā na ceva cakkhu na ca dhātu. Na dhātū na ghānadhātu…pe… na dhātū na dhammadhātūti? Āmantā.
(क) न धम्मो न धातूति? आमन्ता।
(Ka) na dhammo na dhātūti? Āmantā.
(ख) न धातू न चक्खुधातूति? आमन्ता।
(Kha) na dhātū na cakkhudhātūti? Āmantā.
न धम्मो न धातूति? आमन्ता।
Na dhammo na dhātūti? Āmantā.
न धातू न सोतधातु…पे॰… न धातू न मनोविञ्ञाणधातूति? आमन्ता। (चक्कं बन्धितब्बं)।
Na dhātū na sotadhātu…pe… na dhātū na manoviññāṇadhātūti? Āmantā. (Cakkaṃ bandhitabbaṃ).
(यथा आयतनयमकस्स पण्णत्ति एवं धातुयमकस्स पण्णत्ति वित्थारेतब्बा)
(Yathā āyatanayamakassa paṇṇatti evaṃ dhātuyamakassa paṇṇatti vitthāretabbā)
पण्णत्तिनिद्देसवारो।
Paṇṇattiniddesavāro.
२. पवत्तिवारो १. उप्पादवारो
2. Pavattivāro 1. uppādavāro
(१) पच्चुप्पन्नवारो
(1) Paccuppannavāro
(क) अनुलोमपुग्गलो
(Ka) anulomapuggalo
१८. (क) यस्स चक्खुधातु उप्पज्जति तस्स सोतधातु उप्पज्जतीति?
18. (Ka) yassa cakkhudhātu uppajjati tassa sotadhātu uppajjatīti?
सचक्खुकानं असोतकानं उपपज्जन्तानं तेसं चक्खुधातु उप्पज्जति, नो च तेसं सोतधातु उप्पज्जति। सचक्खुकानं ससोतकानं उपपज्जन्तानं तेसं चक्खुधातु च उप्पज्जति सोतधातु च उप्पज्जति।
Sacakkhukānaṃ asotakānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ cakkhudhātu uppajjati, no ca tesaṃ sotadhātu uppajjati. Sacakkhukānaṃ sasotakānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ cakkhudhātu ca uppajjati sotadhātu ca uppajjati.
(ख) यस्स वा पन सोतधातु उप्पज्जति तस्स चक्खुधातु उप्पज्जतीति?
(Kha) yassa vā pana sotadhātu uppajjati tassa cakkhudhātu uppajjatīti?
ससोतकानं अचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं सोतधातु उप्पज्जति, नो च तेसं चक्खुधातु उप्पज्जति। ससोतकानं सचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं सोतधातु च उप्पज्जति चक्खुधातु च उप्पज्जति।
Sasotakānaṃ acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ sotadhātu uppajjati, no ca tesaṃ cakkhudhātu uppajjati. Sasotakānaṃ sacakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ sotadhātu ca uppajjati cakkhudhātu ca uppajjati.
(क) यस्स चक्खुधातु उप्पज्जति तस्स घानधातु उप्पज्जतीति?
(Ka) yassa cakkhudhātu uppajjati tassa ghānadhātu uppajjatīti?
सचक्खुकानं अघानकानं उपपज्जन्तानं तेसं चक्खुधातु उप्पज्जति, नो च तेसं घानधातु उप्पज्जति। सचक्खुकानं सघानकानं उपपज्जन्तानं तेसं चक्खुधातु च उप्पज्जति घानधातु च उप्पज्जति।
Sacakkhukānaṃ aghānakānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ cakkhudhātu uppajjati, no ca tesaṃ ghānadhātu uppajjati. Sacakkhukānaṃ saghānakānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ cakkhudhātu ca uppajjati ghānadhātu ca uppajjati.
(ख) यस्स वा पन घानधातु उप्पज्जति तस्स चक्खुधातु उप्पज्जतीति?
(Kha) yassa vā pana ghānadhātu uppajjati tassa cakkhudhātu uppajjatīti?
सघानकानं अचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं घानधातु उप्पज्जति, नो च तेसं चक्खुधातु उप्पज्जति। सघानकानं सचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं घानधातु च उप्पज्जति चक्खुधातु च उप्पज्जति।
Saghānakānaṃ acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ ghānadhātu uppajjati, no ca tesaṃ cakkhudhātu uppajjati. Saghānakānaṃ sacakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ ghānadhātu ca uppajjati cakkhudhātu ca uppajjati.
(क) यस्स चक्खुधातु उप्पज्जति तस्स रूपधातु उप्पज्जतीति? आमन्ता।
(Ka) yassa cakkhudhātu uppajjati tassa rūpadhātu uppajjatīti? Āmantā.
(ख) यस्स वा पन रूपधातु उप्पज्जति तस्स चक्खुधातु उप्पज्जतीति?
(Kha) yassa vā pana rūpadhātu uppajjati tassa cakkhudhātu uppajjatīti?
सरूपकानं अचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं रूपधातु उप्पज्जति , नो च तेसं चक्खुधातु उप्पज्जति। सचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं रूपधातु च उप्पज्जति चक्खुधातु च उप्पज्जति।
Sarūpakānaṃ acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ rūpadhātu uppajjati , no ca tesaṃ cakkhudhātu uppajjati. Sacakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ rūpadhātu ca uppajjati cakkhudhātu ca uppajjati.
(क) यस्स चक्खुधातु उप्पज्जति तस्स मनोविञ्ञाणधातु उप्पज्जतीति? आमन्ता।
(Ka) yassa cakkhudhātu uppajjati tassa manoviññāṇadhātu uppajjatīti? Āmantā.
(ख) यस्स वा पन मनोविञ्ञाणधातु उप्पज्जति तस्स चक्खुधातु उप्पज्जतीति?
(Kha) yassa vā pana manoviññāṇadhātu uppajjati tassa cakkhudhātu uppajjatīti?
सचित्तकानं अचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं मनोविञ्ञाणधातु उप्पज्जति, नो च तेसं चक्खुधातु उप्पज्जति। सचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं मनोविञ्ञाणधातु च उप्पज्जति चक्खुधातु च उप्पज्जति।
Sacittakānaṃ acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ manoviññāṇadhātu uppajjati, no ca tesaṃ cakkhudhātu uppajjati. Sacakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ manoviññāṇadhātu ca uppajjati cakkhudhātu ca uppajjati.
(क) यस्स चक्खुधातु उप्पज्जति तस्स धम्मधातु उप्पज्जतीति? आमन्ता।
(Ka) yassa cakkhudhātu uppajjati tassa dhammadhātu uppajjatīti? Āmantā.
(ख) यस्स वा पन धम्मधातु उप्पज्जति तस्स चक्खुधातु उप्पज्जतीति?
(Kha) yassa vā pana dhammadhātu uppajjati tassa cakkhudhātu uppajjatīti?
अचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं धम्मधातु उप्पज्जति, नो च तेसं चक्खुधातु उप्पज्जति। सचक्खुकानं उपपज्जन्तानं तेसं धम्मधातु च उप्पज्जति चक्खुधातु च उप्पज्जति।
Acakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ dhammadhātu uppajjati, no ca tesaṃ cakkhudhātu uppajjati. Sacakkhukānaṃ upapajjantānaṃ tesaṃ dhammadhātu ca uppajjati cakkhudhātu ca uppajjati.
(यथा आयतनयमकं विभत्तं एवं धातुयमकम्पि विभजितब्बं, सदिसं कातब्बं)।
(Yathā āyatanayamakaṃ vibhattaṃ evaṃ dhātuyamakampi vibhajitabbaṃ, sadisaṃ kātabbaṃ).
३. परिञ्ञावारो
3. Pariññāvāro
१९. यो चक्खुधातुं परिजानाति सो सोतधातुं परिजानातीति? आमन्ता।…पे॰… (धातुयमकं परिपुण्णं पेय्यालेन)।
19. Yo cakkhudhātuṃ parijānāti so sotadhātuṃ parijānātīti? Āmantā.…Pe… (dhātuyamakaṃ paripuṇṇaṃ peyyālena).
धातुयमकं निट्ठितं।
Dhātuyamakaṃ niṭṭhitaṃ.
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ४. धातुयमकं • 4. Dhātuyamakaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ४. धातुयमकं • 4. Dhātuyamakaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ४. धातुयमकं • 4. Dhātuyamakaṃ
