Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౪౧౩] ౮. ధూమకారిజాతకవణ్ణనా
[413] 8. Dhūmakārijātakavaṇṇanā
రాజా అపుచ్ఛి విధురన్తి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కోసలరఞ్ఞో ఆగన్తుకసఙ్గహం ఆరబ్భ కథేసి. సో కిర ఏకస్మిం సమయే పవేణిఆగతానం పోరాణకయోధానం సఙ్గహం అకత్వా అభినవాగతానం ఆగన్తుకానఞ్ఞేవ సక్కారసమ్మానం అకాసి. అథస్స పచ్చన్తే కుపితే యుజ్ఝనత్థాయ గతస్స ‘‘ఆగన్తుకా లద్ధసక్కారా యుజ్ఝిస్సన్తీ’’తి పోరాణకయోధా న యుజ్ఝింసు, ‘‘పోరాణకయోధా యుజ్ఝిస్సన్తీ’’తి ఆగన్తుకాపి న యుజ్ఝింసు. చోరా రాజానం జినింసు. రాజా పరాజితో ఆగన్తుకసఙ్గహదోసేన అత్తనో పరాజితభావం ఞత్వా సావత్థిం పచ్చాగన్త్వా ‘‘కిం ను ఖో అహమేవ ఏవం కరోన్తో పరాజితో, ఉదాహు అఞ్ఞేపి రాజానో పరాజితపుబ్బాతి దసబలం పుచ్ఛిస్సామీ’’తి భుత్తపాతరాసో జేతవనం గన్త్వా సక్కారం కత్వా సత్థారం వన్దిత్వా తమత్థం పుచ్ఛి. సత్థా ‘‘న ఖో, మహారాజ, త్వమేవేకో, పోరాణకరాజానోపి ఆగన్తుకసఙ్గహం కత్వా పరాజితా’’తి వత్వా తేన యాచితో అతీతం ఆహరి.
Rājāapucchi vidhuranti idaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño āgantukasaṅgahaṃ ārabbha kathesi. So kira ekasmiṃ samaye paveṇiāgatānaṃ porāṇakayodhānaṃ saṅgahaṃ akatvā abhinavāgatānaṃ āgantukānaññeva sakkārasammānaṃ akāsi. Athassa paccante kupite yujjhanatthāya gatassa ‘‘āgantukā laddhasakkārā yujjhissantī’’ti porāṇakayodhā na yujjhiṃsu, ‘‘porāṇakayodhā yujjhissantī’’ti āgantukāpi na yujjhiṃsu. Corā rājānaṃ jiniṃsu. Rājā parājito āgantukasaṅgahadosena attano parājitabhāvaṃ ñatvā sāvatthiṃ paccāgantvā ‘‘kiṃ nu kho ahameva evaṃ karonto parājito, udāhu aññepi rājāno parājitapubbāti dasabalaṃ pucchissāmī’’ti bhuttapātarāso jetavanaṃ gantvā sakkāraṃ katvā satthāraṃ vanditvā tamatthaṃ pucchi. Satthā ‘‘na kho, mahārāja, tvameveko, porāṇakarājānopi āgantukasaṅgahaṃ katvā parājitā’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
అతీతే కురురట్ఠే ఇన్దపత్థనగరే యుధిట్ఠిలగోత్తో ధనఞ్చయో నామ కోరబ్యరాజా రజ్జం కారేసి. తదా బోధిసత్తో తస్స పురోహితకులే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో తక్కసిలాయం సబ్బసిప్పాని ఉగ్గణ్హిత్వా ఇన్దపత్థం పచ్చాగన్త్వా పితు అచ్చయేన పురోహితట్ఠానం లభిత్వా రఞ్ఞో అత్థధమ్మానుసాసకో అహోసి, విధురపణ్డితోతిస్స నామం కరింసు. తదా ధనఞ్చయరాజా పోరాణకయోధే అగణేత్వా ఆగన్తుకానఞ్ఞేవ సఙ్గహం అకాసి. తస్స పచ్చన్తే కుపితే యుజ్ఝనత్థాయ గతస్స ‘‘ఆగన్తుకా జానిస్సన్తీ’’తి నేవ పోరాణకా యుజ్ఝింసు, ‘‘పోరాణకా యుజ్ఝిస్సన్తీ’’తి న ఆగన్తుకా యుజ్ఝింసు. రాజా పరాజితో ఇన్దపత్థమేవ పచ్చాగన్త్వా ‘‘ఆగన్తుకసఙ్గహస్స కతభావేన పరాజితోమ్హీ’’తి చిన్తేసి. సో ఏకదివసం ‘‘కిం ను ఖో అహమేవ ఆగన్తుకసఙ్గహం కత్వా పరాజితో, ఉదాహు అఞ్ఞేపి రాజానో పరాజితపుబ్బా అత్థీతి విధురపణ్డితం పుచ్ఛిస్సామీ’’తి చిన్తేత్వా తం రాజుపట్ఠానం ఆగన్త్వా నిసిన్నం తమత్థం పుచ్ఛి. అథస్స తం పుచ్ఛనాకారం ఆవికరోన్తో సత్థా ఉపడ్ఢం గాథమాహ –
Atīte kururaṭṭhe indapatthanagare yudhiṭṭhilagotto dhanañcayo nāma korabyarājā rajjaṃ kāresi. Tadā bodhisatto tassa purohitakule nibbattitvā vayappatto takkasilāyaṃ sabbasippāni uggaṇhitvā indapatthaṃ paccāgantvā pitu accayena purohitaṭṭhānaṃ labhitvā rañño atthadhammānusāsako ahosi, vidhurapaṇḍitotissa nāmaṃ kariṃsu. Tadā dhanañcayarājā porāṇakayodhe agaṇetvā āgantukānaññeva saṅgahaṃ akāsi. Tassa paccante kupite yujjhanatthāya gatassa ‘‘āgantukā jānissantī’’ti neva porāṇakā yujjhiṃsu, ‘‘porāṇakā yujjhissantī’’ti na āgantukā yujjhiṃsu. Rājā parājito indapatthameva paccāgantvā ‘‘āgantukasaṅgahassa katabhāvena parājitomhī’’ti cintesi. So ekadivasaṃ ‘‘kiṃ nu kho ahameva āgantukasaṅgahaṃ katvā parājito, udāhu aññepi rājāno parājitapubbā atthīti vidhurapaṇḍitaṃ pucchissāmī’’ti cintetvā taṃ rājupaṭṭhānaṃ āgantvā nisinnaṃ tamatthaṃ pucchi. Athassa taṃ pucchanākāraṃ āvikaronto satthā upaḍḍhaṃ gāthamāha –
౧౨౮.
128.
‘‘రాజా అపుచ్ఛి విధురం, ధమ్మకామో యుధిట్ఠిలో’’తి.
‘‘Rājā apucchi vidhuraṃ, dhammakāmo yudhiṭṭhilo’’ti.
తత్థ ధమ్మకామోతి సుచరితధమ్మప్పియో.
Tattha dhammakāmoti sucaritadhammappiyo.
‘‘అపి బ్రాహ్మణ జానాసి, కో ఏకో బహు సోచతీ’’తి –
‘‘Api brāhmaṇa jānāsi, ko eko bahu socatī’’ti –
సేసఉపడ్ఢగాథాయ పన అయమత్థో – అపి నామ, బ్రాహ్మణ, త్వం జానాసి ‘‘కో ఇమస్మిం లోకే
Sesaupaḍḍhagāthāya pana ayamattho – api nāma, brāhmaṇa, tvaṃ jānāsi ‘‘ko imasmiṃ loke
ఏకో బహు సోచతి, నానాకారణేన సోచతీ’’తి.
Eko bahu socati, nānākāraṇena socatī’’ti.
తం సుత్వా బోధిసత్తో ‘‘మహారాజ, కిం సోకో నామ తుమ్హాకం సోకో, పుబ్బే ధూమకారీ నామేకో అజపాలబ్రాహ్మణో మహన్తం అజయూథం గహేత్వా అరఞ్ఞే వజం కత్వా తత్థ అజా ఠపేత్వా అగ్గిఞ్చ ధూమఞ్చ కత్వా అజయూథం పటిజగ్గన్తో ఖీరాదీని పరిభుఞ్జన్తో వసి. సో తత్థ ఆగతే సువణ్ణవణ్ణే సరభే దిస్వా తేసు సినేహం కత్వా అజా అగణేత్వా అజానం సక్కారం సరభానం కత్వా సరదకాలే సరభేసు పలాయిత్వా హిమవన్తం గతేసు అజాసుపి నట్ఠాసు సరభే అపస్సన్తో సోకేన పణ్డురోగీ హుత్వా జీవితక్ఖయం పత్తో, అయం ఆగన్తుకసఙ్గహం కత్వా తుమ్హేహి సతగుణేన సహస్సగుణేన సోచిత్వా కిలమిత్వా వినాసం పత్తో’’తి ఇదం ఉదాహరణం ఆనేత్వా దస్సేన్తో ఇమా గాథా ఆహ –
Taṃ sutvā bodhisatto ‘‘mahārāja, kiṃ soko nāma tumhākaṃ soko, pubbe dhūmakārī nāmeko ajapālabrāhmaṇo mahantaṃ ajayūthaṃ gahetvā araññe vajaṃ katvā tattha ajā ṭhapetvā aggiñca dhūmañca katvā ajayūthaṃ paṭijagganto khīrādīni paribhuñjanto vasi. So tattha āgate suvaṇṇavaṇṇe sarabhe disvā tesu sinehaṃ katvā ajā agaṇetvā ajānaṃ sakkāraṃ sarabhānaṃ katvā saradakāle sarabhesu palāyitvā himavantaṃ gatesu ajāsupi naṭṭhāsu sarabhe apassanto sokena paṇḍurogī hutvā jīvitakkhayaṃ patto, ayaṃ āgantukasaṅgahaṃ katvā tumhehi sataguṇena sahassaguṇena socitvā kilamitvā vināsaṃ patto’’ti idaṃ udāharaṇaṃ ānetvā dassento imā gāthā āha –
౧౨౯.
129.
‘‘బ్రాహ్మణో అజయూథేన, పహూతేజో వనే వసం;
‘‘Brāhmaṇo ajayūthena, pahūtejo vane vasaṃ;
ధూమం అకాసి వాసేట్ఠో, రత్తిన్దివమతన్దితో.
Dhūmaṃ akāsi vāseṭṭho, rattindivamatandito.
౧౩౦.
130.
‘‘తస్స తంధూమగన్ధేన, సరభా మకసడ్డితా;
‘‘Tassa taṃdhūmagandhena, sarabhā makasaḍḍitā;
వస్సావాసం ఉపగచ్ఛుం, ధూమకారిస్స సన్తికే.
Vassāvāsaṃ upagacchuṃ, dhūmakārissa santike.
౧౩౧.
131.
‘‘సరభేసు మనం కత్వా, అజా సో నావబుజ్ఝథ;
‘‘Sarabhesu manaṃ katvā, ajā so nāvabujjhatha;
ఆగచ్ఛన్తీ వజన్తీ వా, తస్స తా వినసుం అజా.
Āgacchantī vajantī vā, tassa tā vinasuṃ ajā.
౧౩౨.
132.
‘‘సరభా సరదే కాలే, పహీనమకసే వనే;
‘‘Sarabhā sarade kāle, pahīnamakase vane;
పావిసుం గిరిదుగ్గాని, నదీనం పభవాని చ.
Pāvisuṃ giriduggāni, nadīnaṃ pabhavāni ca.
౧౩౩.
133.
‘‘సరభే చ గతే దిస్వా, అజా చ విభవం గతా;
‘‘Sarabhe ca gate disvā, ajā ca vibhavaṃ gatā;
కిసో చ వివణ్ణో చాసి, పణ్డురోగీ చ బ్రాహ్మణో.
Kiso ca vivaṇṇo cāsi, paṇḍurogī ca brāhmaṇo.
౧౩౪.
134.
‘‘ఏవం యో సం నిరంకత్వా, ఆగన్తుం కురుతే పియం;
‘‘Evaṃ yo saṃ niraṃkatvā, āgantuṃ kurute piyaṃ;
సో ఏకో బహు సోచతి, ధూమకారీవ బ్రాహ్మణో’’తి.
So eko bahu socati, dhūmakārīva brāhmaṇo’’ti.
తత్థ పహూతేజోతి పహూతఇన్ధనో. ధూమం అకాసీతి మక్ఖికపరిపన్థహరణత్థాయ అగ్గిఞ్చ ధూమఞ్చ అకాసి. వాసేట్ఠోతి తస్స గోత్తం. అతన్దితోతి అనలసో హుత్వా. తంధూమగన్ధేనాతి తేన ధూమగన్ధేన. సరభాతి సరభమిగా. మకసడ్డితాతి మకసేహి ఉపద్దుతా పీళితా. సేసమక్ఖికాపి మకసగ్గహణేనేవ గహితా. వస్సావాసన్తి వస్సారత్తవాసం వసింసు. మనం కత్వాతి సినేహం ఉప్పాదేత్వా. నావబుజ్ఝథాతి అరఞ్ఞతో చరిత్వా వజం ఆగచ్ఛన్తీ చేవ వజతో అరఞ్ఞం గచ్ఛన్తీ చ ‘‘ఏత్తకా ఆగతా, ఏత్తకా అనాగతా’’తి న జానాతి. తస్స తా వినసున్తి తస్స తా ఏవం అపచ్చవేక్ఖన్తస్స సీహపరిపన్థాదితో అరక్ఖియమానా అజా సీహపరిపన్థాదీహి వినస్సింసు, సబ్బావ వినట్ఠా.
Tattha pahūtejoti pahūtaindhano. Dhūmaṃ akāsīti makkhikaparipanthaharaṇatthāya aggiñca dhūmañca akāsi. Vāseṭṭhoti tassa gottaṃ. Atanditoti analaso hutvā. Taṃdhūmagandhenāti tena dhūmagandhena. Sarabhāti sarabhamigā. Makasaḍḍitāti makasehi upaddutā pīḷitā. Sesamakkhikāpi makasaggahaṇeneva gahitā. Vassāvāsanti vassārattavāsaṃ vasiṃsu. Manaṃ katvāti sinehaṃ uppādetvā. Nāvabujjhathāti araññato caritvā vajaṃ āgacchantī ceva vajato araññaṃ gacchantī ca ‘‘ettakā āgatā, ettakā anāgatā’’ti na jānāti. Tassa tā vinasunti tassa tā evaṃ apaccavekkhantassa sīhaparipanthādito arakkhiyamānā ajā sīhaparipanthādīhi vinassiṃsu, sabbāva vinaṭṭhā.
నదీనం పభవాని చాతి పబ్బతేయ్యానం నదీనం పభవట్ఠానాని చ పవిట్ఠా. విభవన్తి అభావం. అజా చ వినాసం పత్తా దిస్వా జానిత్వా. కిసో చ వివణ్ణోతి ఖీరాదిదాయికా అజా పహాయ సరభే సఙ్గణ్హిత్వా తేపి అపస్సన్తో ఉభతో పరిహీనో సోకాభిభూతో కిసో చేవ దుబ్బణ్ణో చ అహోసి. ఏవం యో సం నిరంకత్వాతి ఏవం మహారాజ, యో సకం పోరాణం అజ్ఝత్తికం జనం నీహరిత్వా పహాయ కిస్మిఞ్చి అగణేత్వా ఆగన్తుకం పియం కరోతి, సో తుమ్హాదిసో ఏకో బహు సోచతి, అయం తే మయా దస్సితో ధూమకారీ బ్రాహ్మణో వియ బహు సోచతీతి.
Nadīnaṃ pabhavāni cāti pabbateyyānaṃ nadīnaṃ pabhavaṭṭhānāni ca paviṭṭhā. Vibhavanti abhāvaṃ. Ajā ca vināsaṃ pattā disvā jānitvā. Kiso ca vivaṇṇoti khīrādidāyikā ajā pahāya sarabhe saṅgaṇhitvā tepi apassanto ubhato parihīno sokābhibhūto kiso ceva dubbaṇṇo ca ahosi. Evaṃ yo saṃ niraṃkatvāti evaṃ mahārāja, yo sakaṃ porāṇaṃ ajjhattikaṃ janaṃ nīharitvā pahāya kismiñci agaṇetvā āgantukaṃ piyaṃ karoti, so tumhādiso eko bahu socati, ayaṃ te mayā dassito dhūmakārī brāhmaṇo viya bahu socatīti.
ఏవం మహాసత్తో రాజానం సఞ్ఞాపేన్తో కథేసి. సోపి సఞ్ఞత్తం గన్త్వా తస్స పసీదిత్వా బహుం ధనం అదాసి. తతో పట్ఠాయ చ అజ్ఝత్తికసఙ్గహమేవ కరోన్తో దానాదీని పుఞ్ఞాని కత్వా సగ్గపరాయణో అహోసి.
Evaṃ mahāsatto rājānaṃ saññāpento kathesi. Sopi saññattaṃ gantvā tassa pasīditvā bahuṃ dhanaṃ adāsi. Tato paṭṭhāya ca ajjhattikasaṅgahameva karonto dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా కోరబ్యరాజా ఆనన్దో అహోసి, ధూమకారీ పసేనదికోసలో, విధురపణ్డితో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā korabyarājā ānando ahosi, dhūmakārī pasenadikosalo, vidhurapaṇḍito pana ahameva ahosi’’nti.
ధూమకారిజాతకవణ్ణనా అట్ఠమా.
Dhūmakārijātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౪౧౩. ధూమకారిజాతకం • 413. Dhūmakārijātakaṃ