Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ
Dibbacakkhuñāṇakathā
၁၃. သော ဧဝံ။ပေ.။ စုတူပပာတဉာဏာယာတိ စုတိယာ စ ဥပပာတေ စ ဉာဏာယ; ယေန ဉာဏေန သတ္တာနံ စုတိ စ ဥပပာတော စ ဉာယတိ, တဒတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေသိန္တိ ပရိကမ္မစိတ္တံ နီဟရိံ။ သော ဒိဗ္ဗေန။ပေ.။ ပသ္သာမီတိ ဧတ္ထ ပန ပူရိတပာရမီနံ မဟာသတ္တာနံ ပရိကမ္မကရဏံ နတ္ထိ။ တေ ဟိ စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတမတ္တေ ဧဝ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ သတ္တေ ပသ္သန္တိ, အာဒိကမ္မိကကုလပုတ္တာ ပန ပရိကမ္မံ ကတ္ဝာ။ တသ္မာ တေသံ ဝသေန ပရိကမ္မံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တံ ပန ဝုစ္စမာနံ အတိဘာရိယံ ဝိနယနိဒာနံ ကရောတိ; တသ္မာ တံ န ဝဒာမ။ အတ္ထိကေဟိ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၄၁၁) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ပာဠိမေဝ ဝဏ္ဏယိသ္သာမ။
13.Soevaṃ…pe… cutūpapātañāṇāyāti cutiyā ca upapāte ca ñāṇāya; yena ñāṇena sattānaṃ cuti ca upapāto ca ñāyati, tadatthanti vuttaṃ hoti. Cittaṃ abhininnāmesinti parikammacittaṃ nīhariṃ. So dibbena…pe… passāmīti ettha pana pūritapāramīnaṃ mahāsattānaṃ parikammakaraṇaṃ natthi. Te hi citte abhininnāmitamatte eva dibbena cakkhunā satte passanti, ādikammikakulaputtā pana parikammaṃ katvā. Tasmā tesaṃ vasena parikammaṃ vattabbaṃ siyā. Taṃ pana vuccamānaṃ atibhāriyaṃ vinayanidānaṃ karoti; tasmā taṃ na vadāma. Atthikehi pana visuddhimagge (visuddhi. 2.411) vuttanayena gahetabbaṃ. Idha pana pāḷimeva vaṇṇayissāma.
သောတိ သော အဟံ။ ဒိဗ္ဗေနာတိအာဒီသု ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ ။ ဒေဝတာနဉ္ဟိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမ္ဟရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏသမ္ပဋိစ္ဆနသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝာတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ, ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ အတ္တနာ စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိသ္သိတတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ, အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ, တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒသ္သနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒသ္သနဋ္ဌေန စက္ခု။ စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝာတိပိ စက္ခု။ စုတူပပာတဒသ္သနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပသ္သတိ န ဥပပာတံ, သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟာတိ။ ယော ဥပပာတမတ္တမေဝ ပသ္သတိ န စုတိံ, သော နဝသတ္တပာတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏ္ဟာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပသ္သတိ, သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ အတိဝတ္တတိ, တသ္မာသ္သ တံ ဒသ္သနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ။ တဒုဘယဉ္စ ဘဂဝာ အဒ္ဒသ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘စုတူပပာတဒသ္သနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုတ္တာ ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။
Soti so ahaṃ. Dibbenātiādīsu dibbasadisattā dibbaṃ. Devatānañhi sucaritakammanibbattaṃ pittasemharuhirādīhi apalibuddhaṃ upakkilesavinimuttatāya dūrepi ārammaṇasampaṭicchanasamatthaṃ dibbaṃ pasādacakkhu hoti. Idañcāpi vīriyabhāvanābalanibbattaṃ ñāṇacakkhu tādisamevāti dibbasadisattā dibbaṃ, dibbavihāravasena paṭiladdhattā attanā ca dibbavihārasannissitattāpi dibbaṃ, ālokapariggahena mahājutikattāpi dibbaṃ, tirokuṭṭādigatarūpadassanena mahāgatikattāpi dibbaṃ. Taṃ sabbaṃ saddasatthānusārena veditabbaṃ. Dassanaṭṭhena cakkhu. Cakkhukiccakaraṇena cakkhumivātipi cakkhu. Cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi cutimattameva passati na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātamattameva passati na cutiṃ, so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigataṃ ativattati, tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti. Tadubhayañca bhagavā addasa. Tenetaṃ vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti.
ဧကာဒသဥပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝာ ဝိသုဒ္ဓံ။ ဘဂဝတော ဟိ ဧကာဒသပက္ကိလေသဝိရဟိတံ ဒိဗ္ဗစက္ခု။ ယထာဟ – ‘‘သော ခော အဟံ, အနုရုဒ္ဓ, ‘ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တသ္သ ဥပက္ကိလေသော’တိ ဣတိ ဝိဒိတ္ဝာ ဝိစိကိစ္ဆံ စိတ္တသ္သ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိံ။ အမနသိကာရော။ပေ.။ ထိနမိဒ္ဓံ။ ဆမ္ဘိတတ္တံ။ ဥပ္ပိလံ။ ဒုဋ္ဌုလ္လံ။ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ။ အတိလီနဝီရိယံ။ အဘိဇပ္ပာ။ နာနတ္တသညာ။ ‘အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပာနံ စိတ္တသ္သ ဥပက္ကိလေသော’တိ ဣတိ ဝိဒိတ္ဝာ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပာနံ စိတ္တသ္သ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိံ။ သော ခော အဟံ, အနုရုဒ္ဓ, အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော ဩဘာသဉ္ဟိ ခော သဉ္ဇာနာမိ, န စ ရူပာနိ ပသ္သာမိ။ ရူပာနိ ဟိ ခော ပသ္သာမိ, န စ ဩဘာသံ သဉ္ဇာနာမီ’’တိ (မ. နိ. ၃.၂၄၂-၂၄၃) ဧဝမာဒိ။ တဒေဝံ ဧကာဒသုပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝိသုဒ္ဓံ။
Ekādasaupakkilesavirahato vā visuddhaṃ. Bhagavato hi ekādasapakkilesavirahitaṃ dibbacakkhu. Yathāha – ‘‘so kho ahaṃ, anuruddha, ‘vicikicchā cittassa upakkileso’ti iti viditvā vicikicchaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ. Amanasikāro…pe… thinamiddhaṃ… chambhitattaṃ… uppilaṃ… duṭṭhullaṃ… accāraddhavīriyaṃ… atilīnavīriyaṃ… abhijappā… nānattasaññā… ‘atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkileso’ti iti viditvā atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ cittassa upakkilesaṃ pajahiṃ. So kho ahaṃ, anuruddha, appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañhi kho sañjānāmi, na ca rūpāni passāmi. Rūpāni hi kho passāmi, na ca obhāsaṃ sañjānāmī’’ti (ma. ni. 3.242-243) evamādi. Tadevaṃ ekādasupakkilesavirahato visuddhaṃ.
မနုသ္သူပစာရံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ရူပဒသ္သနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ; မာနုသကံ ဝာ မံသစက္ခုံ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။
Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ; mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakanti veditabbaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.
သတ္တေ ပသ္သာမီတိ မနုသ္သမံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ပသ္သာမိ ဒက္ခာမိ ဩလောကေမိ။ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဝာ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ, ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒာနိ စဝိသ္သန္တိ တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာ ဝာ, တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပသ္သာမီတိ ဒသ္သေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂာဒီနံ ဝသေန ဟီဠိတေ ဩဟီဠိတေ ဥညာတေ အဝညာတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒောသနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒောသနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌာကန္တအမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ; အဘိရူပေ ဝိရူပေတိပိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ, အလောဘနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝာ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ, လောဘနိသ္သန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝာ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပာနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ တေန တေန ဥပဂတေ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ; ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။
Sattepassāmīti manussamaṃsacakkhunā viya satte passāmi dakkhāmi olokemi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe vā upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā, ye pana āsannacutikā idāni cavissanti te cavamānā. Ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattā vā, te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne upapajjamāne ca passāmīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā hīnānaṃ jātikulabhogādīnaṃ vasena hīḷite ohīḷite uññāte avaññāte. Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti dosanissandayuttattā aniṭṭhākantaamanāpavaṇṇayutte; abhirūpe virūpetipi attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ tena tena upagate. Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ; iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ.
တသ္သ စ ဉာဏသ္သ အယမုပ္ပတ္တိက္ကမော – သော ဟေဋ္ဌာ နိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ နေရယိကသတ္တေ ပသ္သတိ မဟန္တံ ဒုက္ခမနုဘဝမာနေ, တံ ဒသ္သနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ – ‘‘ကိန္နု ခော ကမ္မံ ကတ္ဝာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခမနုဘဝန္တီ’’တိ? အထသ္သ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတ္ဝာ’’တိ တံ ကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိ ဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတ္ဝာ နန္ဒနဝန-မိသ္သကဝန-ဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပသ္သတိ မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ။ တမ္ပိ ဒသ္သနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ – ‘‘ကိန္နု ခော ကမ္မံ ကတ္ဝာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ? အထသ္သ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတ္ဝာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမသ္သ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စိမသ္သ, ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏသ္သပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပာဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။
Tassa ca ñāṇassa ayamuppattikkamo – so heṭṭhā nirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nerayikasatte passati mahantaṃ dukkhamanubhavamāne, taṃ dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti – ‘‘kinnu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ dukkhamanubhavantī’’ti? Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃ kammārammaṇaṃ ñāṇaṃ uppajjati. Tathā upari devalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nandanavana-missakavana-phārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ anubhavamāne. Tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti – ‘‘kinnu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ sampattiṃ anubhavantī’’ti? Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃkammārammaṇaṃ ñāṇaṃ uppajjati. Idaṃ yathākammūpagañāṇaṃ nāma. Imassa visuṃ parikammaṃ nāma natthi. Yathā cimassa, evaṃ anāgataṃsañāṇassapi. Dibbacakkhupādakāneva hi imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti.
ကာယဒုစ္စရိတေနာတိအာဒီသု ဒုဋ္ဌု စရိတံ ဒုဋ္ဌံ ဝာ စရိတံ ကိလေသပူတိကတ္တာတိ ဒုစ္စရိတံ; ကာယေန ဒုစ္စရိတံ, ကာယတော ဝာ ဥပ္ပန္နံ ဒုစ္စရိတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဧဝံ ဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ သမန္နာဂတာတိ သမင္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ဥပဝာဒကာတိ ဗုဒ္ဓ-ပစ္စေကဗုဒ္ဓ-ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ အနတ္ထကာမာ ဟုတ္ဝာ အန္တိမဝတ္ထုနာ ဝာ ဂုဏပရိဓံသနေန ဝာ ဥပဝာဒကာ; အက္ကောသကာ, ဂရဟကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ သမဏဓမ္မော, အသ္သမဏာ ဧတေ’’တိ ဝဒန္တော အန္တိမဝတ္ထုနာ ဥပဝဒတိ။ ‘‘နတ္ထိ ဣမေသံ ဈာနံ ဝာ ဝိမောက္ခော ဝာ မဂ္ဂော ဝာ ဖလံ ဝာ’’တိ ဝဒန္တော ဂုဏပရိဓံသနေန ဥပဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော စ ဇာနံ ဝာ ဥပဝဒေယ္ယ အဇာနံ ဝာ, ဥဘယထာပိ အရိယူပဝာဒောဝ ဟောတိ။ ဘာရိယံ ကမ္မံ သဂ္ဂာဝရဏံ မဂ္ဂာဝရဏဉ္စ, သတေကိစ္ဆံ ပန ဟောတိ။ တသ္သ စ အာဝိဘာဝတ္ထံ ဣဒံ ဝတ္ထုမုဒာဟရန္တိ –
Kāyaduccaritenātiādīsu duṭṭhu caritaṃ duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ; kāyena duccaritaṃ, kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Evaṃ vacīmanoduccaritānipi daṭṭhabbāni. Samannāgatāti samaṅgībhūtā. Ariyānaṃ upavādakāti buddha-paccekabuddha-buddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā; akkosakā, garahakāti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘natthi imesaṃ samaṇadhammo, assamaṇā ete’’ti vadanto antimavatthunā upavadati. ‘‘Natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkho vā maggo vā phalaṃ vā’’ti vadanto guṇaparidhaṃsanena upavadatīti veditabbo. So ca jānaṃ vā upavadeyya ajānaṃ vā, ubhayathāpi ariyūpavādova hoti. Bhāriyaṃ kammaṃ saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca, satekicchaṃ pana hoti. Tassa ca āvibhāvatthaṃ idaṃ vatthumudāharanti –
‘‘အညတရသ္မိံ ကိရ ဂာမေ ဧကော ထေရော စ ဒဟရဘိက္ခု စ ပိဏ္ဍာယ စရန္တိ။ တေ ပဌမဃရေယေဝ ဥဠုင္ကမတ္တံ ဥဏ္ဟယာဂုံ လဘိံသု။ ထေရသ္သ စ ကုစ္ဆိဝာတော အတ္ထိ။ သော စိန္တေသိ – ‘အယံ ယာဂု မယ္ဟံ သပ္ပာယာ, ယာဝ န သီတလာ ဟောတိ တာဝ နံ ပိဝာမီ’တိ။ သော မနုသ္သေဟိ ဥမ္မာရတ္ထာယ အာဟဋေ ဒာရုက္ခန္ဓေ နိသီဒိတ္ဝာ တံ ပိဝိ။ ဣတရော တံ ဇိဂုစ္ဆိ – ‘အတိစ္ဆာတော ဝတာယံ မဟလ္လကော အမ္ဟာကံ လဇ္ဇိတဗ္ဗကံ အကာသီ’တိ။ ထေရော ဂာမေ စရိတ္ဝာ ဝိဟာရံ ဂန္တ္ဝာ ဒဟရဘိက္ခုံ အာဟ – ‘အတ္ထိ တေ, အာဝုသော, ဣမသ္မိံ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ’တိ? ‘အာမ, ဘန္တေ, သောတာပန္နော အဟ’န္တိ။ ‘တေန ဟာဝုသော, ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ဝာယာမံ မာ အကာသိ, ခီဏာသဝော တယာ ဥပဝဒိတော’တိ။ သော တံ ခမာပေသိ။ တေနသ္သ တံ ပာကတိကံ အဟောသိ’’။ တသ္မာ ယော အညောပိ အရိယံ ဥပဝဒတိ, တေန ဂန္တ္ဝာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ, ‘‘အဟံ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမာဟီ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ နဝကတရော ဟောတိ , ဝန္ဒိတ္ဝာ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတ္ဝာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘အဟံ ဘန္တေ တုမ္ဟေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, တံ မေ ခမထာ’’တိ ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ သော နက္ခမတိ ဒိသာပက္ကန္တော ဝာ ဟောတိ, ယေ တသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ သစေ အတ္တနာ ဝုဍ္ဎတရော ဟောတိ ဌိတကေနေဝ, သစေ နဝကတရော ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတ္ဝာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘အဟံ, ဘန္တေ, အသုကံ နာမ အာယသ္မန္တံ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ အဝစံ, ခမတု မေ သော အာယသ္မာ’’တိ ဧဝံ ဝဒန္တေန ခမာပေတဗ္ဗော။ သစေ သော ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ, ပရိနိဗ္ဗုတမဉ္စဋ္ဌာနံ ဂန္တ္ဝာ ယာဝ သိဝထိကံ ဂန္တ္ဝာပိ ခမာပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကတေ သဂ္ဂာဝရဏဉ္စ မဂ္ဂာဝရဏဉ္စ န ဟောတိ, ပာကတိကမေဝ ဟောတိ။
‘‘Aññatarasmiṃ kira gāme eko thero ca daharabhikkhu ca piṇḍāya caranti. Te paṭhamaghareyeva uḷuṅkamattaṃ uṇhayāguṃ labhiṃsu. Therassa ca kucchivāto atthi. So cintesi – ‘ayaṃ yāgu mayhaṃ sappāyā, yāva na sītalā hoti tāva naṃ pivāmī’ti. So manussehi ummāratthāya āhaṭe dārukkhandhe nisīditvā taṃ pivi. Itaro taṃ jigucchi – ‘aticchāto vatāyaṃ mahallako amhākaṃ lajjitabbakaṃ akāsī’ti. Thero gāme caritvā vihāraṃ gantvā daharabhikkhuṃ āha – ‘atthi te, āvuso, imasmiṃ sāsane patiṭṭhā’ti? ‘Āma, bhante, sotāpanno aha’nti. ‘Tena hāvuso, uparimaggatthāya vāyāmaṃ mā akāsi, khīṇāsavo tayā upavadito’ti. So taṃ khamāpesi. Tenassa taṃ pākatikaṃ ahosi’’. Tasmā yo aññopi ariyaṃ upavadati, tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro hoti, ‘‘ahaṃ āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamāhī’’ti khamāpetabbo. Sace navakataro hoti , vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ahaṃ bhante tumhe idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamathā’’ti khamāpetabbo. Sace so nakkhamati disāpakkanto vā hoti, ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti tesaṃ santikaṃ gantvā sace attanā vuḍḍhataro hoti ṭhitakeneva, sace navakataro ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, khamatu me so āyasmā’’ti evaṃ vadantena khamāpetabbo. Sace so parinibbuto hoti, parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sivathikaṃ gantvāpi khamāpetabbo. Evaṃ kate saggāvaraṇañca maggāvaraṇañca na hoti, pākatikameva hoti.
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒသ္သနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒာနာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ, ယေ စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ တတ္ထ ဝစီဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝာဒေ, မနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေန စ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သင္ဂဟိတာယပိ ဣမေသံ ဒ္ဝိန္နံ ပုန ဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒသ္သနတ္ထန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝာဒော အာနန္တရိယသဒိသော။ ယထာဟ – ‘‘သေယ္ယထာပိ, သာရိပုတ္တ, ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယ္ယ; ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ, သာရိပုတ္တ, ဝဒာမိ တံ ဝာစံ အပ္ပဟာယ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိသ္သဇ္ဇိတ္ဝာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော, ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၄၉)။
Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā, ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Tattha vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde, manoduccaritaggahaṇena ca micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ puna vacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadiso. Yathāha – ‘‘seyyathāpi, sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya; evaṃsampadamidaṃ, sāriputta, vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto, evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149).
မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘နာဟံ, ဘိက္ခဝေ, အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပသ္သာမိ, ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ, ယထယိဒံ, မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ, ဘိက္ခဝေ, ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ. နိ. ၁.၃၁၀)။
Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, evaṃ mahāsāvajjataraṃ, yathayidaṃ, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, vajjānī’’ti (a. ni. 1.310).
ကာယသ္သ ဘေဒာတိ ဥပာဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂာ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထဝာ ကာယသ္သ ဘေဒာတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယသ္သုပစ္ဆေဒာ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိစိတ္တတော ဥဒ္ဓံ။ အပာယန္တိ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ နိရယဝေဝစနံ။ နိရယော ဟိ သဂ္ဂမောက္ခဟေတုဘူတာ ပုညသမ္မတာ အယာ အပေတတ္တာ, သုခာနံ ဝာ အာယသ္သ အဘာဝာ အပာယော။ ဒုက္ခသ္သ ဂတိ ပဋိသရဏန္တိ ဒုဂ္ဂတိ; ဒောသဗဟုလတာယ ဝာ ဒုဋ္ဌေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာ ဂတီတိ ဒုဂ္ဂတိ။ ဝိဝသာ နိပတန္တိ ဧတ္ထ ဒုက္ကဋကာရိနောတိ ဝိနိပာတော; ဝိနသ္သန္တာ ဝာ ဧတ္ထ နိပတန္တိ သမ္ဘိဇ္ဇမာနင္ဂပစ္စင္ဂာတိ ဝိနိပာတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အသ္သာဒသညိတော အယောတိ နိရယော။
Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇe. Athavā kāyassa bhedāti jīvitindriyassupacchedā. Paraṃ maraṇāti cuticittato uddhaṃ. Apāyanti evamādi sabbaṃ nirayavevacanaṃ. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati; dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gatīti duggati. Vivasā nipatanti ettha dukkaṭakārinoti vinipāto; vinassantā vā ettha nipatanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgāti vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.
အထ ဝာ အပာယဂ္ဂဟဏေန တိရစ္ဆာနယောနိံ ဒီပေတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိ ဟိ အပာယော, သုဂတိယာ အပေတတ္တာ; န ဒုဂ္ဂတိ, မဟေသက္ခာနံ နာဂရာဇာဒီနံ သမ္ဘဝတော။ ဒုဂ္ဂတိဂ္ဂဟဏေန ပေတ္တိဝိသယံ ဒီပေတိ။ သော ဟိ အပာယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သုဂတိတော အပေတတ္တာ, ဒုက္ခသ္သ စ ဂတိဘူတတ္တာ; န တု ဝိနိပာတော အသုရသဒိသံ အဝိနိပတိတတ္တာ။ ပေတမဟိဒ္ဓိကာနဉ္ဟိ ဝိမာနာနိပိ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဝိနိပာတဂ္ဂဟဏေန အသုရကာယံ ဒီပေတိ။ သော ဟိ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန အပာယော စေဝ ဒုဂ္ဂတိ စ သဗ္ဗသမုသ္သယေဟိ စ ဝိနိပတိတတ္တာ ဝိနိပာတောတိ ဝုစ္စတိ။ နိရယဂ္ဂဟဏေန အဝီစိ-အာဒိအနေကပ္ပကာရံ နိရယမေဝ ဒီပေတိ။ ဥပပန္နာတိ ဥပဂတာ, တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti. Tiracchānayoni hi apāyo, sugatiyā apetattā; na duggati, mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ dīpeti. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā, dukkhassa ca gatibhūtattā; na tu vinipāto asurasadisaṃ avinipatitattā. Petamahiddhikānañhi vimānānipi nibbattanti. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ dīpeti. So hi yathāvuttenatthena apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīci-ādianekappakāraṃ nirayameva dīpeti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
အယံ ပန ဝိသေသော – ဧတ္ထ သုဂတိဂ္ဂဟဏေန မနုသ္သဂတိပိ သင္ဂယ္ဟတိ။ သဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန ဒေဝဂတိယေဝ။ တတ္ထ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ။ ရူပာဒိဝိသယေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂောတိ သဂ္ဂော။ သော သဗ္ဗောပိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အယံ ဝစနတ္ထော။ ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အယမေဝ ဟေတ္ထ ဝိသေသော – ယထာ ပုဗ္ဗေနိဝာသကထာယံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝာသာနုသ္သတိဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓပအစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာ’’တိ ဝုတ္တံ; ဧဝမိဓ ‘‘စုတူပပာတဉာဏမုခတုဏ္ဍကေန စုတူပပာတပဋိစ္ဆာဒကံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒာလေတ္ဝာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။
Ayaṃ pana viseso – ettha sugatiggahaṇena manussagatipi saṅgayhati. Saggaggahaṇena devagatiyeva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādivisayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Vijjāti dibbacakkhuñāṇavijjā. Avijjāti sattānaṃ cutipaṭisandhipaṭicchādikā avijjā. Sesaṃ vuttanayameva. Ayameva hettha viseso – yathā pubbenivāsakathāyaṃ ‘‘pubbenivāsānussatiñāṇamukhatuṇḍakena pubbenivutthakkhandhapaacchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā’’ti vuttaṃ; evamidha ‘‘cutūpapātañāṇamukhatuṇḍakena cutūpapātapaṭicchādakaṃ avijjaṇḍakosaṃ padāletvā’’ti vattabbanti.
ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Dibbacakkhuñāṇakathā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / ဝိနယပိဋက • Vinayapiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ • Mahāvibhaṅga / ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍံ • Verañjakaṇḍaṃ
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝဇိရဗုဒ္ဓိ-ဋီကာ • Vajirabuddhi-ṭīkā / ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ • Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / ဝိနယပိဋက (ဋီကာ) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ဝိမတိဝိနောဒနီ-ဋီကာ • Vimativinodanī-ṭīkā / ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကထာဝဏ္ဏနာ • Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā