| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā |
दिब्बचक्खुञाणकथावण्णना
Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā
१३. दिवि भवत्ता दिब्बन्ति देवानं पसादचक्खु वुच्चतीति आह ‘‘दिब्बसदिसत्ता’’ति। दूरेपीति पि-सद्देन सुखुमस्सापि आरम्मणस्स गहणं। वीरियारम्भवसेन इज्झनतो सब्बापि भावना, पधानसङ्खारसमन्नागतो वा इद्धिपादभावनाविसेसतो वीरियभावनाति आह ‘‘वीरियभावनाबलनिब्बत्त’’न्ति। दिब्बविहारवसेनाति कसिणादिज्झानचतउक्कवसेन। इमिना दूरकारणत्थे अस्स दिब्बभावमाह। दिब्बविहारसन्निस्सितत्ताति इमिना आसन्नकारणभूतपादकज्झानतो निब्बत्तन्ति दिब्बविहारसन्निस्सितत्ताति इमस्स दिब्बविहारपअयापन्नं अत्तना सम्पयुत्तं रूपावचरचतुत्थज्झानं निस्सयपच्चयभूतं निस्साय दिब्बचक्खुञाणस्स पवत्तत्तातिपि अत्थो। दिवुधातुस्स जुतिगतियोगं सन्धाय आलोकपअग्गहेनातिआदि वुत्तं। तत्थ आलोकपरिग्गहेनाति कसिणालोकपरिग्गहवसेन। दस्सनट्ठेनाति रूपदस्सनभावेन, इमिना ‘‘चक्खति रूपं विभावेती’’ति निब्बचनतो चक्खुत्तं दस्सेति। चक्खुकिच्चकरणेनाति इदं चक्खुमिव चक्खूति उपमाय सदिसनिमित्तदस्सनं, समविसमादिदस्सनसङ्खातस्स चक्खुकिच्चस्स करणतोति अत्थो।
13. Divi bhavattā dibbanti devānaṃ pasādacakkhu vuccatīti āha ‘‘dibbasadisattā’’ti. Dūrepīti pi-saddena sukhumassāpi ārammaṇassa gahaṇaṃ. Vīriyārambhavasena ijjhanato sabbāpi bhāvanā, padhānasaṅkhārasamannāgato vā iddhipādabhāvanāvisesato vīriyabhāvanāti āha ‘‘vīriyabhāvanābalanibbatta’’nti. Dibbavihāravasenāti kasiṇādijjhānacataukkavasena. Iminā dūrakāraṇatthe assa dibbabhāvamāha. Dibbavihārasannissitattāti iminā āsannakāraṇabhūtapādakajjhānato nibbattanti dibbavihārasannissitattāti imassa dibbavihārapaayāpannaṃ attanā sampayuttaṃ rūpāvacaracatutthajjhānaṃ nissayapaccayabhūtaṃ nissāya dibbacakkhuñāṇassa pavattattātipi attho. Divudhātussa jutigatiyogaṃ sandhāya ālokapaaggahenātiādi vuttaṃ. Tattha ālokapariggahenāti kasiṇālokapariggahavasena. Dassanaṭṭhenāti rūpadassanabhāvena, iminā ‘‘cakkhati rūpaṃ vibhāvetī’’ti nibbacanato cakkhuttaṃ dasseti. Cakkhukiccakaraṇenāti idaṃ cakkhumiva cakkhūti upamāya sadisanimittadassanaṃ, samavisamādidassanasaṅkhātassa cakkhukiccassa karaṇatoti attho.
यथाहाति उपक्किलेससुत्तप्पदेसं (म॰ नि॰ ३.२४२) निदस्सेति। तत्थ विचिकिच्छातिआदीसु भगवतो बोधिमूले अनभिसम्बुद्धस्सेव दिब्बचक्खुना नानाविधानि रूपानि पस्सन्तस्स ‘‘इदं नु खो किं, इदं नु खो कि’’न्ति विचिकिच्छा उप्पन्ना, ततो पन विचिकिच्छानिवत्तनत्थं तानि रूपानि अमनसिकरोतो अमनसिकरोन्तस्स थिनमिद्धं उप्पन्नं, ततो निवत्तनत्थं पुन सब्बरूपानि मनसिकरोतो रक्खसादीसु छम्भितत्तं उप्पन्नं, ‘‘किमेत्थ भायितब्ब’’न्ति भयविनोदनवसेन मनसिकरोतो अत्तनो मनसिकारकोसल्लं पटिच्च उप्पिलसङ्खाता समाधिदूसिका गेहसितपीति उप्पन्ना, तन्निसेधाय मनसिकारवीरियं सिथिलं करोन्तस्स कायालसियसङ्खातं दुट्ठुल्लं, तन्निसेधाय पुन वीरियं पग्गण्हतो अच्चारद्धवीरियं, पुन तन्निसेधाय वीरियं सिथिलयतो अतिलीनवीरियं उप्पन्नं, तन्निसेधेत्वा दिब्बरूपानि पस्सतो अभिजप्पासङ्खाता तण्हा उप्पन्ना, तन्निसेधाय हीनादिनानारूपानि मनसिकरोतो नानारम्मणविक्खेपसङ्खाता नानत्तसञ्ञा उप्पन्ना। पुन तं विहाय एकमेव मनसिकरोतो अतिनिज्झायितत्तं रूपानं अतिविय चिन्तनं उप्पन्नं। ओभासन्ति परिकम्मसमुट्ठितं ओभासं । न च रूपानि पस्सामीति ‘‘परिकम्मोभासमनसिकारपसुतताय दिब्बचक्खुना रूपानि न पस्सामी’’ति एवं उप्पत्तिक्कमसहितो अत्थो वेदितब्बो, मनुस्सानं इदन्ति मानुसकं मानुसकचक्खुगोचरं थूलरूपं वुच्चति। तदेव मनुस्सानं दस्सनूपचारत्ता मनुस्सूपचारोति आह ‘‘मनुस्सूपचारं अतिक्कमित्वा’’ति। रूपदस्सनेनाति दूरसुखुमादिरूपदस्सनेन।
Yathāhāti upakkilesasuttappadesaṃ (ma. ni. 3.242) nidasseti. Tattha vicikicchātiādīsu bhagavato bodhimūle anabhisambuddhasseva dibbacakkhunā nānāvidhāni rūpāni passantassa ‘‘idaṃ nu kho kiṃ, idaṃ nu kho ki’’nti vicikicchā uppannā, tato pana vicikicchānivattanatthaṃ tāni rūpāni amanasikaroto amanasikarontassa thinamiddhaṃ uppannaṃ, tato nivattanatthaṃ puna sabbarūpāni manasikaroto rakkhasādīsu chambhitattaṃ uppannaṃ, ‘‘kimettha bhāyitabba’’nti bhayavinodanavasena manasikaroto attano manasikārakosallaṃ paṭicca uppilasaṅkhātā samādhidūsikā gehasitapīti uppannā, tannisedhāya manasikāravīriyaṃ sithilaṃ karontassa kāyālasiyasaṅkhātaṃ duṭṭhullaṃ, tannisedhāya puna vīriyaṃ paggaṇhato accāraddhavīriyaṃ, puna tannisedhāya vīriyaṃ sithilayato atilīnavīriyaṃ uppannaṃ, tannisedhetvā dibbarūpāni passato abhijappāsaṅkhātā taṇhā uppannā, tannisedhāya hīnādinānārūpāni manasikaroto nānārammaṇavikkhepasaṅkhātā nānattasaññā uppannā. Puna taṃ vihāya ekameva manasikaroto atinijjhāyitattaṃ rūpānaṃ ativiya cintanaṃ uppannaṃ. Obhāsanti parikammasamuṭṭhitaṃ obhāsaṃ . Na ca rūpāni passāmīti ‘‘parikammobhāsamanasikārapasutatāya dibbacakkhunā rūpāni na passāmī’’ti evaṃ uppattikkamasahito attho veditabbo, manussānaṃ idanti mānusakaṃ mānusakacakkhugocaraṃ thūlarūpaṃ vuccati. Tadeva manussānaṃ dassanūpacārattā manussūpacāroti āha ‘‘manussūpacāraṃ atikkamitvā’’ti. Rūpadassanenāti dūrasukhumādirūpadassanena.
यस्मा नियमेन पुरेजातट्ठितरूपारम्मणं दिब्बचक्खुञाणं आवज्जनपरिकम्मेहि विना न उप्पज्जति, न च उप्पज्जमानं भिज्जमानं रूपमस्स आरम्मणं होति दुब्बलत्ता, चुतिचित्तञ्च कम्मजरूपस्स भङ्गक्खणे एव उप्पज्जति, पटिसन्धिचित्तञ्च उपपत्तिक्खणे, तस्मा आह चुतिक्खणेतिआदि। रूपदस्सनमेवेत्थ सत्तदस्सनन्ति चवमानेतिआदिना पुग्गलाधिट्ठानेन वुत्तं। अभिरूपे विरूपेतिपीति इदं वण्ण-सद्दस्स सण्ठानवाचकतं सन्धाय वुत्तं महन्तं हत्थिराजवण्णं अभिनिम्मिनित्वातिआदीसु (सं॰ नि॰ १.१३८) विय। सुन्दरं गतिं गता सुगताति आह ‘‘सुगतिगते’’ति। इमिना पन पदेनाति यथाकम्मुपगेति इमिना पदेन।
Yasmā niyamena purejātaṭṭhitarūpārammaṇaṃ dibbacakkhuñāṇaṃ āvajjanaparikammehi vinā na uppajjati, na ca uppajjamānaṃ bhijjamānaṃ rūpamassa ārammaṇaṃ hoti dubbalattā, cuticittañca kammajarūpassa bhaṅgakkhaṇe eva uppajjati, paṭisandhicittañca upapattikkhaṇe, tasmā āha cutikkhaṇetiādi. Rūpadassanamevettha sattadassananti cavamānetiādinā puggalādhiṭṭhānena vuttaṃ. Abhirūpe virūpetipīti idaṃ vaṇṇa-saddassa saṇṭhānavācakataṃ sandhāya vuttaṃ mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvātiādīsu (saṃ. ni. 1.138) viya. Sundaraṃ gatiṃ gatā sugatāti āha ‘‘sugatigate’’ti. Iminā pana padenāti yathākammupageti iminā padena.
नेरयिकानं अग्गिजालसत्थनिपातादीहि विभिन्नसरीरवण्णं दिस्वा तदनन्तरेहि कामावचरजवनेहेव ञातं तेसं दुक्खानुभवनम्पि दस्सनफलायत्तताय ‘‘दिब्बचक्खुकिच्चमेवा’’ति वुत्तं। एवं मनसिकरोतीति तेसं कम्मस्स ञातुकामतावसेन पादकज्झानं समापज्जित्वा वुट्ठाय परिकम्मवसेन किन्नु खोतिआदिना मनसिकरोति। अथस्स तं कम्मं आरम्मणं कत्वा आवज्जनपरिकम्मादीनं उपरि उप्पन्नेन रूपावचरचतुत्थज्झानेन सम्पयुत्तं यं ञाणं उप्पज्जति, इदं यथाकम्मुपगञाणं नामाति योजना। देवानं दस्सनेपि एसेव नयो। विसुं परिकम्मन्ति पुब्बेनिवासादीनं विय दिब्बचक्खुञाणपरिकम्मं विना विसुं परिकम्मं नत्थि। केचि पनेत्थ ‘‘पादकज्झानसमापज्जनपरिकम्मेहि किच्चं नत्थि, किन्नु खो कम्मन्तिआदिमनसिकारानन्तरमेव कम्मं। कम्मसीसेन तंसम्पयुत्ते च धम्मे आरम्मणं कत्वा अप्पनावीथि उप्पज्जति। एवमनागतंसञाणेपि, तेनेव विसुं परिकम्मं नाम नत्थि…पे॰… दिब्बचक्खुना सहेव इज्झन्तीति वुत्त’’न्ति वदन्ति। तं न गहेतब्बं वसीभूतानम्पि अभिञ्ञानं पादकज्झानादिपरिकम्मं विना अनुप्पत्तितो। पादकज्झानादिमत्तेन च विसुं परिकम्मं नाम न होतीति दिब्बचक्खुनाव एतानि ञाणानि सिद्धानीति गहेतब्बं। एवं अनागतंसञाणस्सापीति दिब्बचक्खुना दिट्ठस्स सत्तस्स अनागते पवत्तिं ञातुकामताय पादकज्झानादीनमनन्तरं ञाणबलानुरूपं अनागतेसु अनेककप्पेसु उप्पज्जनारहे पुब्बे अत्तभावपरियापन्ने पञ्चक्खन्धे तप्पटिबद्धे तदारम्मणे च सब्बे लोकियलोकुत्तरधम्मे सम्मुतिञ्च एकक्खणे आलम्बित्वा उप्पज्जनकस्स चतुत्थज्झानसम्पयुत्तस्स अनागतंसञआणस्सापि विसुं परिकम्मं नाम नत्थीति योजना।
Nerayikānaṃ aggijālasatthanipātādīhi vibhinnasarīravaṇṇaṃ disvā tadanantarehi kāmāvacarajavaneheva ñātaṃ tesaṃ dukkhānubhavanampi dassanaphalāyattatāya ‘‘dibbacakkhukiccamevā’’ti vuttaṃ. Evaṃ manasikarotīti tesaṃ kammassa ñātukāmatāvasena pādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya parikammavasena kinnu khotiādinā manasikaroti. Athassa taṃ kammaṃ ārammaṇaṃ katvā āvajjanaparikammādīnaṃ upari uppannena rūpāvacaracatutthajjhānena sampayuttaṃ yaṃ ñāṇaṃ uppajjati, idaṃ yathākammupagañāṇaṃ nāmāti yojanā. Devānaṃ dassanepi eseva nayo. Visuṃ parikammanti pubbenivāsādīnaṃ viya dibbacakkhuñāṇaparikammaṃ vinā visuṃ parikammaṃ natthi. Keci panettha ‘‘pādakajjhānasamāpajjanaparikammehi kiccaṃ natthi, kinnu kho kammantiādimanasikārānantarameva kammaṃ. Kammasīsena taṃsampayutte ca dhamme ārammaṇaṃ katvā appanāvīthi uppajjati. Evamanāgataṃsañāṇepi, teneva visuṃ parikammaṃ nāma natthi…pe… dibbacakkhunā saheva ijjhantīti vutta’’nti vadanti. Taṃ na gahetabbaṃ vasībhūtānampi abhiññānaṃ pādakajjhānādiparikammaṃ vinā anuppattito. Pādakajjhānādimattena ca visuṃ parikammaṃ nāma na hotīti dibbacakkhunāva etāni ñāṇāni siddhānīti gahetabbaṃ. Evaṃ anāgataṃsañāṇassāpīti dibbacakkhunā diṭṭhassa sattassa anāgate pavattiṃ ñātukāmatāya pādakajjhānādīnamanantaraṃ ñāṇabalānurūpaṃ anāgatesu anekakappesu uppajjanārahe pubbe attabhāvapariyāpanne pañcakkhandhe tappaṭibaddhe tadārammaṇe ca sabbe lokiyalokuttaradhamme sammutiñca ekakkhaṇe ālambitvā uppajjanakassa catutthajjhānasampayuttassa anāgataṃsañaāṇassāpi visuṃ parikammaṃ nāma natthīti yojanā.
केचि पनेत्थ ‘‘पुब्बेनिवासानुस्सतियं विय नामगोत्तादिगहणम्पि अत्थेव, तञ्च न अभिञ्ञाक्खणे, अथ खो तदनन्तरेसु कामावचरजवनक्खणेसु एव होति नामपरिकप्पकाले इतरपरिकप्पासम्भवा कम्मेनुप्पत्तियञ्च परियन्ताभावा। सब्बपरिकम्मनिमित्तेसु पन धम्मेसु अत्थेसुपि एकक्खणे अभिञ्ञाय दिट्ठेसु यथारुचिवसेन पच्छा एवंनामोतिआदिना कामावचरचित्तेन विकप्पो उप्पज्जति चक्खुना दिट्ठेसु बहूसु रूपेसु थम्भकुम्भादिविकप्पो विय। यञ्च कत्थ अविकप्पितं, तम्पि विकप्पनारहन्ति सब्बं नामगोत्तादितो विकप्पितमेव होति। यथा चेत्थ, एवं पुब्बेनिवासानुस्सतियम्पि परिकप्पारहतम्पि सन्धाय पाळियं एवंनामोतिआदिना अपदेससहितमेव वुत्त’’न्ति वदन्ति। अञ्ञे पन ‘‘नामगोत्तादिकं सब्बम्पि एकक्खणे पञ्ञायति, अभिरुचितं पन वचसा वोहरन्ती’’ति वदन्ति, तेपि अत्थतो पुरिमेहि सदिसा एव, पुब्बे दिट्ठस्स पुन वोहारकालेपि परिकप्पेतब्बतो परिकप्पारहधम्मदस्सनमेव तेहिपि अत्थतो उपगतं। एके पन ‘‘सो ततो चुतो अमुत्र उदपादिन्तिआदिवचनतो कमेनेव अतीतानागतधम्मजाननेन नामगोत्तादीहि सद्धिं गहणं सुकर’’न्ति वदन्ति, तं अयुत्तमेव बुद्धानम्पि सब्बं ञातुं असक्कुणेय्यताय सब्बञ्ञुताहानिप्पसङ्गतो। पाळियं इमे वत भोन्तोतिआदि यथाकम्मुपगञाणस्स पवत्तिआकारदस्सनं। कायवाचादि चेत्थ कायवचीविञ्ञत्तियो।
Keci panettha ‘‘pubbenivāsānussatiyaṃ viya nāmagottādigahaṇampi attheva, tañca na abhiññākkhaṇe, atha kho tadanantaresu kāmāvacarajavanakkhaṇesu eva hoti nāmaparikappakāle itaraparikappāsambhavā kammenuppattiyañca pariyantābhāvā. Sabbaparikammanimittesu pana dhammesu atthesupi ekakkhaṇe abhiññāya diṭṭhesu yathārucivasena pacchā evaṃnāmotiādinā kāmāvacaracittena vikappo uppajjati cakkhunā diṭṭhesu bahūsu rūpesu thambhakumbhādivikappo viya. Yañca kattha avikappitaṃ, tampi vikappanārahanti sabbaṃ nāmagottādito vikappitameva hoti. Yathā cettha, evaṃ pubbenivāsānussatiyampi parikappārahatampi sandhāya pāḷiyaṃ evaṃnāmotiādinā apadesasahitameva vutta’’nti vadanti. Aññe pana ‘‘nāmagottādikaṃ sabbampi ekakkhaṇe paññāyati, abhirucitaṃ pana vacasā voharantī’’ti vadanti, tepi atthato purimehi sadisā eva, pubbe diṭṭhassa puna vohārakālepi parikappetabbato parikappārahadhammadassanameva tehipi atthato upagataṃ. Eke pana ‘‘so tato cuto amutra udapādintiādivacanato kameneva atītānāgatadhammajānanena nāmagottādīhi saddhiṃ gahaṇaṃ sukara’’nti vadanti, taṃ ayuttameva buddhānampi sabbaṃ ñātuṃ asakkuṇeyyatāya sabbaññutāhānippasaṅgato. Pāḷiyaṃ ime vata bhontotiādi yathākammupagañāṇassa pavattiākāradassanaṃ. Kāyavācādi cettha kāyavacīviññattiyo.
भारियन्ति आनन्तरियसदिसत्ता वुत्तं। खमापने हि असति आनन्तरियमेव। तस्साति भारियसभावस्स उपवादस्स। महल्लकोति केवलं वयसाव महल्लको, न ञाणेन, ‘‘नायं किञ्चि लोकवोहारमत्तम्पि जानाति, परिसदूसको एव अम्हाकं लज्जितब्बस्स करणतो’’ति अधिप्पायेन हीळेत्वा वुत्तत्ता गुणपरिधंसनेन उपवदतीति वेदितब्बं। आवुसोतिआदिना थेरो उपरिमग्गुप्पत्तिमस्स आकङ्खन्तो करुणाय अत्तानमाविकासि। पाकतिकं अहोसीति मग्गावरणं नाहोसीति अधिप्पायो। अत्तना वुड्ढतरोति सयम्पि वुड्ढो। एत्थापि ‘‘उक्कुटिकं निसीदित्वा’’ति विसुद्धिमग्गे वुत्तं। अनागामी अरहा च आयतिं संवरत्थाय न खमेय्युं, सेसा दोसेनपीति आह ‘‘सचे सो न खमती’’ति।
Bhāriyanti ānantariyasadisattā vuttaṃ. Khamāpane hi asati ānantariyameva. Tassāti bhāriyasabhāvassa upavādassa. Mahallakoti kevalaṃ vayasāva mahallako, na ñāṇena, ‘‘nāyaṃ kiñci lokavohāramattampi jānāti, parisadūsako eva amhākaṃ lajjitabbassa karaṇato’’ti adhippāyena hīḷetvā vuttattā guṇaparidhaṃsanena upavadatīti veditabbaṃ. Āvusotiādinā thero uparimagguppattimassa ākaṅkhanto karuṇāya attānamāvikāsi. Pākatikaṃ ahosīti maggāvaraṇaṃ nāhosīti adhippāyo. Attanā vuḍḍhataroti sayampi vuḍḍho. Etthāpi ‘‘ukkuṭikaṃ nisīditvā’’ti visuddhimagge vuttaṃ. Anāgāmī arahā ca āyatiṃ saṃvaratthāya na khameyyuṃ, sesā dosenapīti āha ‘‘sace so na khamatī’’ti.
ये च…पे॰… समादपेन्ति, तेपि मिच्छादिट्ठिकम्मसमादानाति योजेतब्बं। सीलसम्पन्नोतिआदीसु निप्परियायतो अग्गमग्गट्ठो अधिप्पेतो तस्सेव अञ्ञाराधना नियमतो, सेसापि वा पच्छिमभविका सीलादीसु ठिता तेसम्पि अञ्ञुप्पत्तिनियमतो। अञ्ञन्ति अरहत्तफलं। एवं सम्पदन्ति एवं निब्बत्तिकं। यथा तं अविरज्झनकनिब्बत्तिकं, एवमिदम्पि एतस्स निरये निब्बत्तनन्ति अत्थो। यं सन्धाय ‘‘एवंसम्पदमिद’’न्ति निद्दिट्ठं, तं दस्सेतुं तं वाचन्तिआदि वुत्तं। तं वाचन्ति अरियूपवादं। चित्तन्ति अरियूपवादकचित्तं। दिट्ठिन्ति अरियूपवादे दोसाभावदस्सनदिट्ठिं। ‘‘सब्बमेतं पजहिस्सामी’’ति चित्तेन अच्चयं देसेत्वा खमापनवसेन अप्पहाय अप्पटिनिस्सज्जित्वा। यथाभतं निक्खित्तो एवं निरयेति यथा निरयपालेहि आहरित्वा निरये ठपितो, एवं निरये ठपितो एव, अरियूपवादेनेवस्स इदं नियमेन निरये निब्बत्तनं यथा मग्गेन फलं सम्पज्जति, एवं सम्पज्जनकन्ति अधिप्पायो।
Ye ca…pe… samādapenti, tepi micchādiṭṭhikammasamādānāti yojetabbaṃ. Sīlasampannotiādīsu nippariyāyato aggamaggaṭṭho adhippeto tasseva aññārādhanā niyamato, sesāpi vā pacchimabhavikā sīlādīsu ṭhitā tesampi aññuppattiniyamato. Aññanti arahattaphalaṃ. Evaṃ sampadanti evaṃ nibbattikaṃ. Yathā taṃ avirajjhanakanibbattikaṃ, evamidampi etassa niraye nibbattananti attho. Yaṃ sandhāya ‘‘evaṃsampadamida’’nti niddiṭṭhaṃ, taṃ dassetuṃ taṃ vācantiādi vuttaṃ. Taṃ vācanti ariyūpavādaṃ. Cittanti ariyūpavādakacittaṃ. Diṭṭhinti ariyūpavāde dosābhāvadassanadiṭṭhiṃ. ‘‘Sabbametaṃ pajahissāmī’’ti cittena accayaṃ desetvā khamāpanavasena appahāya appaṭinissajjitvā. Yathābhataṃ nikkhitto evaṃ nirayeti yathā nirayapālehi āharitvā niraye ṭhapito, evaṃ niraye ṭhapito eva, ariyūpavādenevassa idaṃ niyamena niraye nibbattanaṃ yathā maggena phalaṃ sampajjati, evaṃ sampajjanakanti adhippāyo.
मिच्छादिट्ठि सब्बपापमूलत्ता परमा पधाना येसं वज्जानं तानि मिच्छादिट्ठिपरमानि वज्जानि, सब्बवज्जेहि मिच्छादिट्ठियेव परमं वज्जन्ति अत्थो। अवीतरागस्स मरणतो परं नाम भवन्तरुपादानमेवाति आह ‘‘परं मरणाति तदनन्तरं अभिनिब्बत्तक्खन्धग्गहणे’’ति। येन तिट्ठति, तस्स उपच्छेदेनेव कायो भिज्जतीति आह ‘‘कायस्स भेदाति जीवितिन्द्रियस्सुपच्छेदा’’ति। एति एतस्मा सुखन्ति अयो, पुञ्ञं। आयस्साति आगमनस्स, हेतुस्स वा। अयति इट्ठारम्मणादीहि पवत्ततीति आयो, अस्सादो। असुरसदिसन्ति पेतासुरसदिसं।
Micchādiṭṭhi sabbapāpamūlattā paramā padhānā yesaṃ vajjānaṃ tāni micchādiṭṭhiparamāni vajjāni, sabbavajjehi micchādiṭṭhiyeva paramaṃ vajjanti attho. Avītarāgassa maraṇato paraṃ nāma bhavantarupādānamevāti āha ‘‘paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇe’’ti. Yena tiṭṭhati, tassa upacchedeneva kāyo bhijjatīti āha ‘‘kāyassa bhedāti jīvitindriyassupacchedā’’ti. Eti etasmā sukhanti ayo, puññaṃ. Āyassāti āgamanassa, hetussa vā. Ayati iṭṭhārammaṇādīhi pavattatīti āyo, assādo. Asurasadisanti petāsurasadisaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / वेरञ्जकण्डं • Verañjakaṇḍaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / दिब्बचक्खुञाणकथा • Dibbacakkhuñāṇakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā
दिब्बचक्खुञाणकथा • Dibbacakkhuñāṇakathā
१. सुक्कविस्सट्ठिसिक्खापदवण्णना • 1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / दिब्बचक्खुञाणकथावण्णना • Dibbacakkhuñāṇakathāvaṇṇanā
