Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    54. දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා

    54. Dibbacakkhuñāṇaniddesavaṇṇanā

    106. දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණනිද්‌දෙසෙ ආලොකසඤ්‌ඤං මනසි කරොතීති දිවා වා රත්‌තිං වා සූරියජොතිචන්‌දමණිආලොකං ආලොකොති මනසි කරොති. එවං මනසිකරොන්‌තො ච ආලොකොති සඤ්‌ඤං මනසි පවත්‌තනතො ‘‘ආලොකසඤ්‌ඤං මනසි කරොතී’’ති වුච්‌චති. දිවාසඤ්‌ඤං අධිට්‌ඨාතීති එවං ආලොකසඤ්‌ඤං මනසිකරිත්‌වා දිවාති සඤ්‌ඤං ඨපෙති. යථා දිවා තථා රත්‌තින්‌ති යථා දිවා ආලොකො දිට්‌ඨො, තථෙව රත්‌තිම්‌පි මනසි කරොති. යථා රත්‌තිං තථා දිවාති යථා රත්‌තිං ආලොකො දිට්‌ඨො, තථෙව දිවාපි මනසි කරොති. ඉති විවටෙන චෙතසාති එවං අපිහිතෙන චිත්‌තෙන. අපරියොනද්‌ධෙනාති සමන්‌තතො අනද්‌ධෙන. සප්‌පභාසං චිත්‌තං භාවෙතීති සඔභාසං චිත්‌තං වඩ්‌ඪෙති. එතෙන දිබ්‌බචක්‌ඛුස්‌ස පරිකම්‌මාලොකාරම්‌මණං චිත්‌තං කථිතං. ආලොකකසිණාරම්‌මණං චතුත්‌ථජ්‌ඣානමෙව වා සන්‌ධාය වුත්‌තං. තස්‌සෙවං භාවයතො ඔභාසජාතං චිත්‌තං හොති විගතන්‌ධකාරාවරණං. තෙන හි දිබ්‌බචක්‌ඛුං උප්‌පාදෙතුකාමෙන ආදිකම්‌මිකෙන කුලපුත්‌තෙන ඉමිස්‌සායෙව පාළියා අනුසාරෙන කසිණාරම්‌මණං අභිඤ්‌ඤාපාදකජ්‌ඣානං සබ්‌බාකාරෙන අභිනීහාරක්‌ඛමං කත්‌වා ‘‘තෙජොකසිණං ඔදාතකසිණං ආලොකකසිණ’’න්‌ති ඉමෙසු තීසු කසිණෙසු අඤ්‌ඤතරං ආසන්‌නං කාතබ්‌බං, උපචාරජ්‌ඣානගොචරං කත්‌වා වඩ්‌ඪෙත්‌වා ඨපෙතබ්‌බං, න තත්‌ථ අප්‌පනා උප්‌පාදෙතබ්‌බාති අධිප්‌පායො. සචෙ හි උප්‌පාදෙති, පාදකජ්‌ඣානනිස්‌සයං හොති, න පරිකම්‌මනිස්‌සයං. ඉමෙසු ච පන තීසු ආලොකකසිණංයෙව සෙට්‌ඨතරං, තදනුලොමෙන පන ඉතරං කසිණද්‌වයම්‌පි වුත්‌තං. තස්‌මා ආලොකකසිණං ඉතරෙසං වා අඤ්‌ඤතරං ආරම්‌මණං කත්‌වා චත්‌තාරි ඣානානි උප්‌පාදෙත්‌වා පුන උපචාරභූමියංයෙව ඨත්‌වා කසිණං වඩ්‌ඪෙතබ්‌බං. වඩ්‌ඪිතවඩ්‌ඪිතට්‌ඨානස්‌ස අන්‌තොයෙව රූපගතං පස්‌සිතබ්‌බං. රූපගතං පස්‌සතො පනස්‌ස තෙන බ්‍යාපාරෙන පරිකම්‌මචිත්‌තෙන ආලොකඵරණං අකුබ්‌බතො පරිකම්‌මස්‌ස වාරො අතික්‌කමති, තතො ආලොකො අන්‌තරධායති, තස්‌මිං අන්‌තරහිතෙ රූපගතම්‌පි න දිස්‌සති. අථානෙන පුනප්‌පුනං පාදකජ්‌ඣානමෙව පවිසිත්‌වා තතො වුට්‌ඨාය ආලොකො ඵරිතබ්‌බො. එවං අනුක්‌කමෙන ආලොකො ථාමගතො හොතීති. ‘‘එත්‌ථ ආලොකො හොතූ’’ති යත්‌තකං ඨානං පරිච්‌ඡින්‌දති, තත්‌ථ ආලොකො තිට්‌ඨතියෙව. දිවසම්‌පි නිසීදිත්‌වා පස්‌සතො රූපදස්‌සනං හොති. තත්‌ථ යදා තස්‌ස භික්‌ඛුනො මංසචක්‌ඛුස්‌ස අනාපාථගතං අන්‌තොකුච්‌ඡිගතං හදයවත්‌ථුනිස්‌සිතං හෙට්‌ඨාපථවීතලනිස්‌සිතං තිරොකුට්‌ටපබ්‌බතපාකාරගතං පරචක්‌කවාළගතන්‌ති ඉදං රූපං ඤාණචක්‌ඛුස්‌ස ආපාථං ආගච්‌ඡති, මංසචක්‌ඛුනා දිස්‌සමානං විය හොති, තදා දිබ්‌බචක්‌ඛු උප්‌පන්‌නං හොති. තදෙව චෙත්‌ථ රූපදස්‌සනසමත්‌ථං, න පුබ්‌බභාගචිත්‌තානි.

    106. Dibbacakkhuñāṇaniddese ālokasaññaṃ manasi karotīti divā vā rattiṃ vā sūriyajoticandamaṇiālokaṃ ālokoti manasi karoti. Evaṃ manasikaronto ca ālokoti saññaṃ manasi pavattanato ‘‘ālokasaññaṃ manasi karotī’’ti vuccati. Divāsaññaṃ adhiṭṭhātīti evaṃ ālokasaññaṃ manasikaritvā divāti saññaṃ ṭhapeti. Yathādivā tathā rattinti yathā divā āloko diṭṭho, tatheva rattimpi manasi karoti. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā rattiṃ āloko diṭṭho, tatheva divāpi manasi karoti. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena. Apariyonaddhenāti samantato anaddhena. Sappabhāsaṃ cittaṃ bhāvetīti saobhāsaṃ cittaṃ vaḍḍheti. Etena dibbacakkhussa parikammālokārammaṇaṃ cittaṃ kathitaṃ. Ālokakasiṇārammaṇaṃ catutthajjhānameva vā sandhāya vuttaṃ. Tassevaṃ bhāvayato obhāsajātaṃ cittaṃ hoti vigatandhakārāvaraṇaṃ. Tena hi dibbacakkhuṃ uppādetukāmena ādikammikena kulaputtena imissāyeva pāḷiyā anusārena kasiṇārammaṇaṃ abhiññāpādakajjhānaṃ sabbākārena abhinīhārakkhamaṃ katvā ‘‘tejokasiṇaṃ odātakasiṇaṃ ālokakasiṇa’’nti imesu tīsu kasiṇesu aññataraṃ āsannaṃ kātabbaṃ, upacārajjhānagocaraṃ katvā vaḍḍhetvā ṭhapetabbaṃ, na tattha appanā uppādetabbāti adhippāyo. Sace hi uppādeti, pādakajjhānanissayaṃ hoti, na parikammanissayaṃ. Imesu ca pana tīsu ālokakasiṇaṃyeva seṭṭhataraṃ, tadanulomena pana itaraṃ kasiṇadvayampi vuttaṃ. Tasmā ālokakasiṇaṃ itaresaṃ vā aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā cattāri jhānāni uppādetvā puna upacārabhūmiyaṃyeva ṭhatvā kasiṇaṃ vaḍḍhetabbaṃ. Vaḍḍhitavaḍḍhitaṭṭhānassa antoyeva rūpagataṃ passitabbaṃ. Rūpagataṃ passato panassa tena byāpārena parikammacittena ālokapharaṇaṃ akubbato parikammassa vāro atikkamati, tato āloko antaradhāyati, tasmiṃ antarahite rūpagatampi na dissati. Athānena punappunaṃ pādakajjhānameva pavisitvā tato vuṭṭhāya āloko pharitabbo. Evaṃ anukkamena āloko thāmagato hotīti. ‘‘Ettha āloko hotū’’ti yattakaṃ ṭhānaṃ paricchindati, tattha āloko tiṭṭhatiyeva. Divasampi nisīditvā passato rūpadassanaṃ hoti. Tattha yadā tassa bhikkhuno maṃsacakkhussa anāpāthagataṃ antokucchigataṃ hadayavatthunissitaṃ heṭṭhāpathavītalanissitaṃ tirokuṭṭapabbatapākāragataṃ paracakkavāḷagatanti idaṃ rūpaṃ ñāṇacakkhussa āpāthaṃ āgacchati, maṃsacakkhunā dissamānaṃ viya hoti, tadā dibbacakkhu uppannaṃ hoti. Tadeva cettha rūpadassanasamatthaṃ, na pubbabhāgacittāni.

    තත්‍රායං දිබ්‌බචක්‌ඛුනො උප්‌පත්‌තික්‌කමො – වුත්‌තප්‌පකාරමෙතං රූපමාරම්‌මණං කත්‌වා මනොද්‌වාරාවජ්‌ජනෙ උප්‌පජ්‌ජිත්‌වා නිරුද්‌ධෙ තදෙව රූපමාරම්‌මණං කත්‌වා චත්‌තාරි පඤ්‌ච වා ජවනානි උප්‌පජ්‌ජන්‌තීති පුබ්‌බෙ වුත්‌තනයෙනෙව වෙදිතබ්‌බං. ඉදං පන ඤාණං ‘‘සත්‌තානං චුතූපපාතෙ ඤාණ’’න්‌තිපි ‘‘දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණ’’න්‌තිපි වුච්‌චති. තං පනෙතං පුථුජ්‌ජනස්‌ස පරිපන්‌ථො හොති. සො හි ‘‘යත්‌ථ යත්‌ථ ආලොකො හොතූ’’ති අධිට්‌ඨාති, තං තං පථවීසමුද්‌දපබ්‌බතෙ විනිවිජ්‌ඣිත්‌වාපි එකාලොකං හොති. අථස්‌ස තත්‌ථ භයානකානි යක්‌ඛරක්‌ඛසාදිරූපානි පස්‌සතො භයං උප්‌පජ්‌ජති. තෙන චිත්‌තවික්‌ඛෙපං පත්‌වා ඣානවිබ්‌භන්‌තකො හොති. තස්‌මා රූපදස්‌සනෙ අප්‌පමත්‌තෙන භවිතබ්‌බං.

    Tatrāyaṃ dibbacakkhuno uppattikkamo – vuttappakārametaṃ rūpamārammaṇaṃ katvā manodvārāvajjane uppajjitvā niruddhe tadeva rūpamārammaṇaṃ katvā cattāri pañca vā javanāni uppajjantīti pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Idaṃ pana ñāṇaṃ ‘‘sattānaṃ cutūpapāte ñāṇa’’ntipi ‘‘dibbacakkhuñāṇa’’ntipi vuccati. Taṃ panetaṃ puthujjanassa paripantho hoti. So hi ‘‘yattha yattha āloko hotū’’ti adhiṭṭhāti, taṃ taṃ pathavīsamuddapabbate vinivijjhitvāpi ekālokaṃ hoti. Athassa tattha bhayānakāni yakkharakkhasādirūpāni passato bhayaṃ uppajjati. Tena cittavikkhepaṃ patvā jhānavibbhantako hoti. Tasmā rūpadassane appamattena bhavitabbaṃ.

    සත්‌තානං චුතූපපාතඤාණායාති සත්‌තානං චුතියා ච උපපාතෙ ච ඤාණාය. යෙන ඤාණෙන සත්‌තානං චුති ච උපපාතො ච ඤායති, තදත්‌ථං දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණත්‌ථන්‌ති වුත්‌තං හොති. දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනාති වුත්‌තත්‌ථමෙව. විසුද්‌ධෙනාති චුතූපපාතදස්‌සනෙන දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධිහෙතුත්‌තා විසුද්‌ධං. යො හි චුතිමත්‌තමෙව පස්‌සති, න උපපාතං, සො උච්‌ඡෙදදිට්‌ඨිං ගණ්‌හාති. යො උපපාතමෙව පස්‌සති, න චුතිං, සො නවසත්‌තපාතුභාවදිට්‌ඨිං ගණ්‌හාති. යො පන තදුභයං පස්‌සති, සො යස්‌මා දුවිධම්‌පි තං දිට්‌ඨිගතමතිවත්‌තති, තස්‌මාස්‌ස තං දස්‌සනං දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධිහෙතු හොති. උභයඤ්‌චෙතං බුද්‌ධපුත්‌තා පස්‌සන්‌ති . තෙන වුත්‌තං – ‘‘චුතූපපාතදස්‌සනෙන දිට්‌ඨිවිසුද්‌ධිහෙතුත්‌තා විසුද්‌ධ’’න්‌ති. මනුස්‌සූපචාරං අතික්‌කමිත්‌වා රූපදස්‌සනෙන අතික්‌කන්‌තමානුසකං, මානුසකං වා මංසචක්‌ඛුං අතික්‌කන්‌තත්‌තා අතික්‌කන්‌තමානුසකං. තෙන දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා විසුද්‌ධෙන අතික්‌කන්‌තමානුසකෙන.

    Sattānaṃ cutūpapātañāṇāyāti sattānaṃ cutiyā ca upapāte ca ñāṇāya. Yena ñāṇena sattānaṃ cuti ca upapāto ca ñāyati, tadatthaṃ dibbacakkhuñāṇatthanti vuttaṃ hoti. Dibbena cakkhunāti vuttatthameva. Visuddhenāti cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi cutimattameva passati, na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātameva passati, na cutiṃ, so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigatamativattati, tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti. Ubhayañcetaṃ buddhaputtā passanti . Tena vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.

    සත්‌තෙ පස්‌සතීති මනුස්‌සානං මංසචක්‌ඛුනා විය සත්‌තෙ ඔලොකෙති. චවමානෙ උපපජ්‌ජමානෙති එත්‌ථ චුතික්‌ඛණෙ උපපත්‌තික්‌ඛණෙ වා දිබ්‌බචක්‌ඛුනා දට්‌ඨුං න සක්‌කා, යෙ පන ආසන්‌නචුතිකා ඉදානි චවිස්‌සන්‌ති. තෙ චවමානා. යෙ ච ගහිතපටිසන්‌ධිකා සම්‌පතිනිබ්‌බත්‌තා වා, තෙ උපපජ්‌ජමානාති අධිප්‌පෙතා. තෙ එවරූපෙ චවමානෙ ච උපපජ්‌ජමානෙ ච පස්‌සතීති දස්‌සෙති. හීනෙති මොහනිස්‌සන්‌දයුත්‌තත්‌තා හීනානං ජාතිකුලභොගාදීනං වසෙන හීළිතෙ ඔහීළිතෙ ඔඤ්‌ඤාතෙ අවඤ්‌ඤාතෙ. පණීතෙති අමොහනිස්‌සන්‌දයුත්‌තත්‌තා තබ්‌බිපරීතෙ. සුවණ්‌ණෙති අදොසනිස්‌සන්‌දයුත්‌තත්‌තා ඉට්‌ඨකන්‌තමනාපවණ්‌ණයුත්‌තෙ. දුබ්‌බණ්‌ණෙති දොසනිස්‌සන්‌දයුත්‌තත්‌තා අනිට්‌ඨාකන්‌තාමනාපවණ්‌ණයුත්‌තෙ, අනභිරූපෙ විරූපෙතිපි අත්‌ථො. සුගතෙති සුගතිගතෙ, අලොභනිස්‌සන්‌දයුත්‌තත්‌තා වා අඩ්‌ඪෙ මහද්‌ධනෙ. දුග්‌ගතෙති දුග්‌ගතිගතෙ, ලොභනිස්‌සන්‌දයුත්‌තත්‌තා වා දලිද්‌දෙ අප්‌පන්‌නපානෙ. යථාකම්‌මූපගෙති යං යං කම්‌මං උපචිතං, තෙන තෙන උපගතෙ. තත්‌ථ පුරිමෙහි ‘‘චවමානෙ’’තිආදීහි දිබ්‌බචක්‌ඛුකිච්‌චං වුත්‌තං, ඉමිනා පන පදෙන යථාකම්‌මූපගඤාණකිච්‌චං.

    Satte passatīti manussānaṃ maṃsacakkhunā viya satte oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā, ye pana āsannacutikā idāni cavissanti. Te cavamānā. Ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattā vā, te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne ca upapajjamāne ca passatīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā hīnānaṃ jātikulabhogādīnaṃ vasena hīḷite ohīḷite oññāte avaññāte. Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti dosanissandayuttattā aniṭṭhākantāmanāpavaṇṇayutte, anabhirūpe virūpetipi attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate. Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ, iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ.

    තස්‌ස ච ඤාණස්‌ස අයමුප්‌පත්‌තික්‌කමො – ඉධ භික්‌ඛු හෙට්‌ඨානිරයාභිමුඛං ආලොකං වඩ්‌ඪෙත්‌වා නෙරයිකෙ සත්‌තෙ පස්‌සති මහාදුක්‌ඛමනුභවමානෙ, තං දස්‌සනං දිබ්‌බචක්‌ඛුකිච්‌චමෙව. සො එවං මනසි කරොති ‘‘කිං නු ඛො කම්‌මං කත්‌වා ඉමෙ සත්‌තා එතං දුක්‌ඛමනුභවන්‌තී’’ති. අථස්‌ස ‘‘ඉදං නාම කත්‌වා’’ති තංකම්‌මාරම්‌මණං ඤාණමුප්‌පජ්‌ජති. තථා උපරිදෙවලොකාභිමුඛං ආලොකං වඩ්‌ඪෙත්‌වා නන්‌දනවනමිස්‌සකවනඵාරුසකවනාදීසු සත්‌තෙ පස්‌සති මහාසම්‌පත්‌තිං අනුභවමානෙ, තම්‌පි දස්‌සනං දිබ්‌බචක්‌ඛුකිච්‌චමෙව. සො එවං මනසි කරොති ‘‘කිං නු ඛො කම්‌මං කත්‌වා ඉමෙ සත්‌තා එතං සම්‌පත්‌තිං අනුභවන්‌තී’’ති. අථස්‌ස ‘‘ඉදං නාම කත්‌වා’’ති තංකම්‌මාරම්‌මණං ඤාණමුප්‌පජ්‌ජති. ඉදං යථාකම්‌මූපගඤාණං නාම. ඉමස්‌ස විසුං පරිකම්‌මං නාම නත්‌ථි. යථා චිමස්‌ස, එවං අනාගතංසඤාණස්‌සාපි. දිබ්‌බචක්‌ඛුපාදකානෙව හි ඉමානි දිබ්‌බචක්‌ඛුනා සහෙව ඉජ්‌ඣන්‌ති.

    Tassa ca ñāṇassa ayamuppattikkamo – idha bhikkhu heṭṭhānirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nerayike satte passati mahādukkhamanubhavamāne, taṃ dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ dukkhamanubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃkammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Tathā uparidevalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nandanavanamissakavanaphārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ anubhavamāne, tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ sampattiṃ anubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃkammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Idaṃ yathākammūpagañāṇaṃ nāma. Imassa visuṃ parikammaṃ nāma natthi. Yathā cimassa, evaṃ anāgataṃsañāṇassāpi. Dibbacakkhupādakāneva hi imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti.

    ඉමෙ වත භොන්‌තොතිආදීසු ඉමෙති දිබ්‌බචක්‌ඛුනා දිට්‌ඨානං නිදස්‌සනවචනං. වතාති අනුලොමවචනත්‌ථෙ නිපාතො. භොන්‌තොති භවන්‌තො. දුට්‌ඨු චරිතං, දුට්‌ඨං වා චරිතං කිලෙසපූතිකත්‌තාති දුච්‌චරිතං, කායෙන දුච්‌චරිතං, කායතො වා උප්‌පන්‌නං දුච්‌චරිතන්‌ති කායදුච්‌චරිතං . ඉතරෙසුපි එසෙව නයො. සමන්‌නාගතාති සමඞ්‌ගීභූතා. අරියානං උපවාදකාති බුද්‌ධපච්‌චෙකබුද්‌ධසාවකානං අරියානං අන්‌තමසො ගිහිසොතාපන්‌නානම්‌පි අනත්‌ථකාමා හුත්‌වා අන්‌තිමවත්‌ථුනා වා ගුණපරිධංසනෙන වා උපවාදකා, අක්‌කොසකා ගරහකාති වුත්‌තං හොති. තත්‌ථ ‘‘නත්‌ථි ඉමෙසං සමණධම්‌මො, අස්‌සමණා එතෙ’’ති වදන්‌තො අන්‌තිමවත්‌ථුනා උපවදති, ‘‘නත්‌ථි ඉමෙසං ඣානං වා විමොක්‌ඛො වා මග්‌ගො වා ඵලං වා’’තිආදීනි වදන්‌තො ගුණපරිධංසනෙන උපවදතීති වෙදිතබ්‌බො. සො ච ජානං වා උපවදෙය්‍ය අජානං වා, උභයථාපි අරියූපවාදොව හොති. භාරියං කම්‌මං ආනන්‌තරියසදිසං සග්‌ගාවරණං මග්‌ගාවරණඤ්‌ච, සතෙකිච්‌ඡං පන හොති. තස්‌මා යො අරියං උපවදති, තෙන ගන්‌ත්‌වා සචෙ අත්‌තනා වුඩ්‌ඪතරො හොති, උක්‌කුටිකං නිසීදිත්‌වා ‘‘අහං ආයස්‌මන්‌තං ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච අවචං, තං මෙ ඛමාහී’’ති ඛමාපෙතබ්‌බො. සචෙ නවකතරො හොති, වන්‌දිත්‌වා උක්‌කුටිකං නිසීදිත්‌වා අඤ්‌ජලිං පග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘අහං, භන්‌තෙ, තුම්‌හෙ ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච අවචං, තං මෙ ඛමථා’’ති ඛමාපෙතබ්‌බො. සචෙ දිසාපක්‌කන්‌තො හොති, සයං වා ගන්‌ත්‌වා සද්‌ධිවිහාරිකාදිකෙ වා පෙසෙත්‌වා ඛමාපෙතබ්‌බො. සචෙ නාපි ගන්‌තුං න පෙසෙතුං සක්‌කා හොති, යෙ තස්‌මිං විහාරෙ භික්‌ඛූ වසන්‌ති, තෙසං සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා සචෙ නවකතරා හොන්‌ති, උක්‌කුටිකං නිසීදිත්‌වා, සචෙ වුඩ්‌ඪතරා, වුඩ්‌ඪෙ වුත්‌තනයෙනෙව පටිපජ්‌ජිත්‌වා ‘‘අහං, භන්‌තෙ, අසුකං නාම ආයස්‌මන්‌තං ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච අවචං, ඛමතු මෙ සො ආයස්‌මා’’ති වත්‌වා ඛමාපෙතබ්‌බො. සම්‌මුඛා අක්‌ඛමන්‌තෙපි එතදෙව කාතබ්‌බං. සචෙ එකචාරිකභික්‌ඛු හොති, නෙව තස්‌ස වසනට්‌ඨානං, න ගතට්‌ඨානං පඤ්‌ඤායති, එකස්‌ස පණ්‌ඩිතස්‌ස භික්‌ඛුනො සන්‌තිකං ගන්‌ත්‌වා ‘‘අහං, භන්‌තෙ, අසුකං නාම ආයස්‌මන්‌තං ඉදඤ්‌චිදඤ්‌ච අවචං, තං මෙ අනුස්‌සරතො විප්‌පටිසාරො හොති, කිං කරොමී’’ති වත්‌තබ්‌බං. සො වක්‌ඛති ‘‘තුම්‌හෙ මා චින්‌තයිත්‌ථ, ථෙරො තුම්‌හාකං ඛමති, චිත්‌තං වූපසමෙථා’’ති. තෙනාපි අරියස්‌ස ගතදිසාභිමුඛෙන අඤ්‌ජලිං පග්‌ගහෙත්‌වා ‘‘ඛමථා’’ති වත්‌තබ්‌බං. යදි සො පරිනිබ්‌බුතො හොති, පරිනිබ්‌බුතමඤ්‌චට්‌ඨානං ගන්‌ත්‌වා යාව සිවථිකං ගන්‌ත්‌වාපි ඛමාපෙතබ්‌බං. එවං කතෙ නෙව සග්‌ගාවරණං, න මග්‌ගාවරණං හොති, පාකතිකමෙව හොතීති.

    Ime vata bhontotiādīsu imeti dibbacakkhunā diṭṭhānaṃ nidassanavacanaṃ. Vatāti anulomavacanatthe nipāto. Bhontoti bhavanto. Duṭṭhu caritaṃ, duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ, kāyena duccaritaṃ, kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Itaresupi eseva nayo. Samannāgatāti samaṅgībhūtā. Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā, akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘natthi imesaṃ samaṇadhammo, assamaṇā ete’’ti vadanto antimavatthunā upavadati, ‘‘natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkho vā maggo vā phalaṃ vā’’tiādīni vadanto guṇaparidhaṃsanena upavadatīti veditabbo. So ca jānaṃ vā upavadeyya ajānaṃ vā, ubhayathāpi ariyūpavādova hoti. Bhāriyaṃ kammaṃ ānantariyasadisaṃ saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca, satekicchaṃ pana hoti. Tasmā yo ariyaṃ upavadati, tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro hoti, ukkuṭikaṃ nisīditvā ‘‘ahaṃ āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamāhī’’ti khamāpetabbo. Sace navakataro hoti, vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamathā’’ti khamāpetabbo. Sace disāpakkanto hoti, sayaṃ vā gantvā saddhivihārikādike vā pesetvā khamāpetabbo. Sace nāpi gantuṃ na pesetuṃ sakkā hoti, ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti, tesaṃ santikaṃ gantvā sace navakatarā honti, ukkuṭikaṃ nisīditvā, sace vuḍḍhatarā, vuḍḍhe vuttanayeneva paṭipajjitvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, khamatu me so āyasmā’’ti vatvā khamāpetabbo. Sammukhā akkhamantepi etadeva kātabbaṃ. Sace ekacārikabhikkhu hoti, neva tassa vasanaṭṭhānaṃ, na gataṭṭhānaṃ paññāyati, ekassa paṇḍitassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me anussarato vippaṭisāro hoti, kiṃ karomī’’ti vattabbaṃ. So vakkhati ‘‘tumhe mā cintayittha, thero tumhākaṃ khamati, cittaṃ vūpasamethā’’ti. Tenāpi ariyassa gatadisābhimukhena añjaliṃ paggahetvā ‘‘khamathā’’ti vattabbaṃ. Yadi so parinibbuto hoti, parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sivathikaṃ gantvāpi khamāpetabbaṃ. Evaṃ kate neva saggāvaraṇaṃ, na maggāvaraṇaṃ hoti, pākatikameva hotīti.

    මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකාති විපරීතදස්‌සනා. මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිකම්‌මසමාදානාති මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිවසෙන සමාදින්‌නනානාවිධකම්‌මා, යෙ ච මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිමූලකෙසු කායකම්‌මාදීසු අඤ්‌ඤෙපි සමාදපෙන්‌ති. එත්‌ථ ච වචීදුච්‌චරිතග්‌ගහණෙනෙව අරියූපවාදෙ, මනොදුච්‌චරිතග්‌ගහණෙන ච මිච්‌ඡාදිට්‌ඨියා සඞ්‌ගහිතායපි ඉමෙසං ද්‌වින්‌නං පුන වචනං මහාසාවජ්‌ජභාවදස්‌සනත්‌ථන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. මහාසාවජ්‌ජො හි අරියූපවාදො ආනන්‌තරියසදිසත්‌තා. වුත්‌තම්‌පි චෙතං ‘‘සෙය්‍යථාපි, සාරිපුත්‌ත, භික්‌ඛු සීලසම්‌පන්‌නො සමාධිසම්‌පන්‌නො පඤ්‌ඤාසම්‌පන්‌නො දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ අඤ්‌ඤං ආරාධෙය්‍ය, එවංසම්‌පදමිදං සාරිපුත්‌ත වදාමි තං වාචං අප්‌පහාය තං චිත්‌තං අප්‌පහාය තං දිට්‌ඨිං අප්‌පටිනිස්‌සජ්‌ජිත්‌වා යථාභතං නික්‌ඛිත්‌තො, එවං නිරයෙ’’ති (ම. නි. 1.149). මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිතො ච මහාසාවජ්‌ජතරං නාම අඤ්‌ඤං නත්‌ථි. යථාහ – ‘‘නාහං, භික්‌ඛවෙ, අඤ්‌ඤං එකධම්‌මම්‌පි සමනුපස්‌සාමි, යං එවං මහාසාවජ්‌ජං, යථයිදං, භික්‌ඛවෙ, මිච්‌ඡාදිට්‌ඨි, මිච්‌ඡාදිට්‌ඨිපරමානි, භික්‌ඛවෙ, වජ්‌ජානී’’ති (අ. නි. 1.310).

    Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā, ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Ettha ca vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde, manoduccaritaggahaṇena ca micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ puna vacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadisattā. Vuttampi cetaṃ ‘‘seyyathāpi, sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya, evaṃsampadamidaṃ sāriputta vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto, evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149). Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi, micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, vajjānī’’ti (a. ni. 1.310).

    කායස්‌ස භෙදාති උපාදින්‌නක්‌ඛන්‌ධපරිච්‌චාගා. පරං මරණාති තදනන්‌තරං අභිනිබ්‌බත්‌තික්‌ඛන්‌ධග්‌ගහණෙ. අථ වා කායස්‌ස භෙදාති ජීවිතින්‌ද්‍රියස්‌සුපච්‌ඡෙදා. පරං මරණාති චුතිචිත්‌තතො උද්‌ධං. අපායන්‌ති එවමාදි සබ්‌බං නිරයවෙවචනමෙව. නිරයො හි සග්‌ගමොක්‌ඛහෙතුභූතා පුඤ්‌ඤසම්‌මතා අයා අපෙතත්‌තා, සුඛානං වා ආයස්‌ස අභාවා අපායො. දුක්‌ඛස්‌ස ගති පටිසරණන්‌ති දුග්‌ගති, දොසබහුලතාය වා දුට්‌ඨෙන කම්‌මුනා නිබ්‌බත්‌තා ගති දුග්‌ගති. විවසා නිපතන්‌ති තත්‌ථ දුක්‌කටකාරිනොති විනිපාතො, විනස්‌සන්‌තා වා එත්‌ථ පතන්‌ති සම්‌භිජ්‌ජමානඞ්‌ගපච්‌චඞ්‌ගාතිපි විනිපාතො. නත්‌ථි එත්‌ථ අස්‌සාදසඤ්‌ඤිතො අයොති නිරයො.

    Kāyassabhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattikkhandhaggahaṇe. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassupacchedā. Paraṃ maraṇāti cuticittato uddhaṃ. Apāyanti evamādi sabbaṃ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gati duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto, vinassantā vā ettha patanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgātipi vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.

    අථ වා අපායග්‌ගහණෙන තිරච්‌ඡානයොනිං දීපෙති. තිරච්‌ඡානයොනි හි අපායො සුගතිතො අපෙතත්‌තා, න දුග්‌ගති මහෙසක්‌ඛානං නාගරාජාදීනං සම්‌භවතො. දුග්‌ගතිග්‌ගහණෙන පෙත්‌තිවිසයං. සො හි අපායො චෙව දුග්‌ගති ච සුගතිතො අපෙතත්‌තා දුක්‌ඛස්‌ස ච ගතිභූතත්‌තා, න තු විනිපාතො අසුරසදිසං අවිනිපතිතත්‌තා. විනිපාතග්‌ගහණෙන අසුරකායං. සො හි යථාවුත්‌තෙන අත්‌ථෙන අපායො චෙව දුග්‌ගති ච සබ්‌බසමුස්‌සයෙහි ච විනිපතිතත්‌තා විනිපාතොති වුච්‌චති. නිරයග්‌ගහණෙන අවීචිආදිමනෙකප්‌පකාරං නිරයමෙවාති. උපපන්‌නාති උපගතා, තත්‌ථ අභිනිබ්‌බත්‌තාති අධිප්‌පායො. වුත්‌තවිපරියායෙන සුක්‌කපක්‌ඛො වෙදිතබ්‌බො.

    Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti. Tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā, na duggati mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā, na tu vinipāto asurasadisaṃ avinipatitattā. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ. So hi yathāvuttena atthena apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādimanekappakāraṃ nirayamevāti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.

    අයං පන විසෙසො – තත්‌ථ සුගතිග්‌ගහණෙන මනුස්‌සගතිපි සඞ්‌ගය්‌හති, සග්‌ගග්‌ගහණෙන දෙවගතියෙව. තත්‌ථ සුන්‌දරා ගතීති සුගති. රූපාදීහි විසයෙහි සුට්‌ඨු අග්‌ගොති සග්‌ගො. සො සබ්‌බොපි ලුජ්‌ජනපලුජ්‌ජනට්‌ඨෙන ලොකොති අයං වචනත්‌ථො. ඉති ‘‘දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා’’තිආදි සබ්‌බං නිගමනවචනං. එවං දිබ්‌බෙන චක්‌ඛුනා පස්‌සතීති අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපත්‌ථොති.

    Ayaṃ pana viseso – tattha sugatiggahaṇena manussagatipi saṅgayhati, saggaggahaṇena devagatiyeva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Iti ‘‘dibbena cakkhunā’’tiādi sabbaṃ nigamanavacanaṃ. Evaṃ dibbena cakkhunā passatīti ayamettha saṅkhepatthoti.

    දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Dibbacakkhuñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    පඤ්‌චඤාණපකිණ්‌ණකං

    Pañcañāṇapakiṇṇakaṃ

    ඉමෙසු පඤ්‌චසු ඤාණෙසු ඉද්‌ධිවිධඤාණං පරිත්‌තමහග්‌ගතඅතීතානාගතපච්‌චුප්‌පන්‌නඅජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණවසෙන සත්‌තසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තති. සොතධාතුවිසුද්‌ධිඤාණං පරිත්‌තපච්‌චුප්‌පන්‌නඅජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණවසෙන චතූසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තති. චෙතොපරියඤාණං පරිත්‌තමහග්‌ගතඅප්‌පමාණමග්‌ගඅතීතානාගතපච්‌චුප්‌පන්‌නබහිද්‌ධාරම්‌මණවසෙන අට්‌ඨසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තති. පුබ්‌බෙනිවාසානුස්‌සතිඤාණං

    Imesu pañcasu ñāṇesu iddhividhañāṇaṃ parittamahaggataatītānāgatapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena sattasu ārammaṇesu pavattati. Sotadhātuvisuddhiñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati. Cetopariyañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaatītānāgatapaccuppannabahiddhārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattati. Pubbenivāsānussatiñāṇaṃ

    පරිත්‌තමහග්‌ගතඅප්‌පමාණමග්‌ගඅතීතඅජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධානවත්‌තබ්‌බාරම්‌මණවසෙන අට්‌ඨසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තති. දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණං පරිත්‌තපච්‌චුප්‌පන්‌නඅජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණවසෙන චතූසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තති. යථාකම්‌මූපගඤාණං පරිත්‌තමහග්‌ගතඅතීතඅජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරම්‌මණවසෙන පඤ්‌චසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තති. අනාගතංසඤාණං පරිත්‌තමහග්‌ගතඅප්‌පමාණමග්‌ගඅනාගතඅජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධානවත්‌තබ්‌බාරම්‌මණවසෙන අට්‌ඨසු ආරම්‌මණෙසු පවත්‌තතීති.

    Parittamahaggataappamāṇamaggaatītaajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattati. Dibbacakkhuñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati. Yathākammūpagañāṇaṃ parittamahaggataatītaajjhattabahiddhārammaṇavasena pañcasu ārammaṇesu pavattati. Anāgataṃsañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaanāgataajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattatīti.

    පඤ්‌චඤාණපකිණ්‌ණකං නිට්‌ඨිතං.

    Pañcañāṇapakiṇṇakaṃ niṭṭhitaṃ.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 54. දිබ්‌බචක්‌ඛුඤාණනිද්‌දෙසො • 54. Dibbacakkhuñāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact