| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
੫੪. ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ
54. Dibbacakkhuñāṇaniddesavaṇṇanā
੧੦੬. ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀਤਿ ਦਿવਾ વਾ ਰਤ੍ਤਿਂ વਾ ਸੂਰਿਯਜੋਤਿਚਨ੍ਦਮਣਿਆਲੋਕਂ ਆਲੋਕੋਤਿ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ। ਏવਂ ਮਨਸਿਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚ ਆਲੋਕੋਤਿ ਸਞ੍ਞਂ ਮਨਸਿ ਪવਤ੍ਤਨਤੋ ‘‘ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦਿવਾਸਞ੍ਞਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਏવਂ ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਂ ਮਨਸਿਕਰਿਤ੍વਾ ਦਿવਾਤਿ ਸਞ੍ਞਂ ਠਪੇਤਿ। ਯਥਾ ਦਿવਾ ਤਥਾ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਦਿવਾ ਆਲੋਕੋ ਦਿਟ੍ਠੋ, ਤਥੇવ ਰਤ੍ਤਿਮ੍ਪਿ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ। ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾ ਦਿવਾਤਿ ਯਥਾ ਰਤ੍ਤਿਂ ਆਲੋਕੋ ਦਿਟ੍ਠੋ, ਤਥੇવ ਦਿવਾਪਿ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ। ਇਤਿ વਿવਟੇਨ ਚੇਤਸਾਤਿ ਏવਂ ਅਪਿਹਿਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ। ਅਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਅਨਦ੍ਧੇਨ। ਸਪ੍ਪਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਭਾવੇਤੀਤਿ ਸਓਭਾਸਂ ਚਿਤ੍ਤਂ વਡ੍ਢੇਤਿ। ਏਤੇਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਪਰਿਕਮ੍ਮਾਲੋਕਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕਥਿਤਂ। ਆਲੋਕਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਂ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਮੇવ વਾ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸੇવਂ ਭਾવਯਤੋ ਓਭਾਸਜਾਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ વਿਗਤਨ੍ਧਕਾਰਾવਰਣਂ। ਤੇਨ ਹਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਕਾਮੇਨ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕੇਨ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤੇਨ ਇਮਿਸ੍ਸਾਯੇવ ਪਾਲ਼ਿਯਾ ਅਨੁਸਾਰੇਨ ਕਸਿਣਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਅਭਿਨੀਹਾਰਕ੍ਖਮਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਤੇਜੋਕਸਿਣਂ ਓਦਾਤਕਸਿਣਂ ਆਲੋਕਕਸਿਣ’’ਨ੍ਤਿ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਕਸਿਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਆਸਨ੍ਨਂ ਕਾਤਬ੍ਬਂ, ਉਪਚਾਰਜ੍ਝਾਨਗੋਚਰਂ ਕਤ੍વਾ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਠਪੇਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਤਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਨਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਸਚੇ ਹਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਸ੍ਸਯਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਰਿਕਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਯਂ। ਇਮੇਸੁ ਚ ਪਨ ਤੀਸੁ ਆਲੋਕਕਸਿਣਂਯੇવ ਸੇਟ੍ਠਤਰਂ, ਤਦਨੁਲੋਮੇਨ ਪਨ ਇਤਰਂ ਕਸਿਣਦ੍વਯਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਆਲੋਕਕਸਿਣਂ ਇਤਰੇਸਂ વਾ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਉਪਚਾਰਭੂਮਿਯਂਯੇવ ਠਤ੍વਾ ਕਸਿਣਂ વਡ੍ਢੇਤਬ੍ਬਂ। વਡ੍ਢਿਤવਡ੍ਢਿਤਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਯੇવ ਰੂਪਗਤਂ ਪਸ੍ਸਿਤਬ੍ਬਂ। ਰੂਪਗਤਂ ਪਸ੍ਸਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ਤੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਰੇਨ ਪਰਿਕਮ੍ਮਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਲੋਕਫਰਣਂ ਅਕੁਬ੍ਬਤੋ ਪਰਿਕਮ੍ਮਸ੍ਸ વਾਰੋ ਅਤਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਤਤੋ ਆਲੋਕੋ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤੇ ਰੂਪਗਤਮ੍ਪਿ ਨ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਥਾਨੇਨ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਆਲੋਕੋ ਫਰਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਆਲੋਕੋ ਥਾਮਗਤੋ ਹੋਤੀਤਿ। ‘‘ਏਤ੍ਥ ਆਲੋਕੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਯਤ੍ਤਕਂ ਠਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਆਲੋਕੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿਯੇવ। ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤੋ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਯਦਾ ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਅਨਾਪਾਥਗਤਂ ਅਨ੍ਤੋਕੁਚ੍ਛਿਗਤਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਹੇਟ੍ਠਾਪਥવੀਤਲਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਤਿਰੋਕੁਟ੍ਟਪਬ੍ਬਤਪਾਕਾਰਗਤਂ ਪਰਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਗਤਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਰੂਪਂ ਞਾਣਚਕ੍ਖੁਸ੍ਸ ਆਪਾਥਂ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਂ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਤਦਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ। ਤਦੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥਂ, ਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਚਿਤ੍ਤਾਨਿ।
106. Dibbacakkhuñāṇaniddese ālokasaññaṃ manasi karotīti divā vā rattiṃ vā sūriyajoticandamaṇiālokaṃ ālokoti manasi karoti. Evaṃ manasikaronto ca ālokoti saññaṃ manasi pavattanato ‘‘ālokasaññaṃ manasi karotī’’ti vuccati. Divāsaññaṃ adhiṭṭhātīti evaṃ ālokasaññaṃ manasikaritvā divāti saññaṃ ṭhapeti. Yathādivā tathā rattinti yathā divā āloko diṭṭho, tatheva rattimpi manasi karoti. Yathā rattiṃ tathā divāti yathā rattiṃ āloko diṭṭho, tatheva divāpi manasi karoti. Iti vivaṭena cetasāti evaṃ apihitena cittena. Apariyonaddhenāti samantato anaddhena. Sappabhāsaṃ cittaṃ bhāvetīti saobhāsaṃ cittaṃ vaḍḍheti. Etena dibbacakkhussa parikammālokārammaṇaṃ cittaṃ kathitaṃ. Ālokakasiṇārammaṇaṃ catutthajjhānameva vā sandhāya vuttaṃ. Tassevaṃ bhāvayato obhāsajātaṃ cittaṃ hoti vigatandhakārāvaraṇaṃ. Tena hi dibbacakkhuṃ uppādetukāmena ādikammikena kulaputtena imissāyeva pāḷiyā anusārena kasiṇārammaṇaṃ abhiññāpādakajjhānaṃ sabbākārena abhinīhārakkhamaṃ katvā ‘‘tejokasiṇaṃ odātakasiṇaṃ ālokakasiṇa’’nti imesu tīsu kasiṇesu aññataraṃ āsannaṃ kātabbaṃ, upacārajjhānagocaraṃ katvā vaḍḍhetvā ṭhapetabbaṃ, na tattha appanā uppādetabbāti adhippāyo. Sace hi uppādeti, pādakajjhānanissayaṃ hoti, na parikammanissayaṃ. Imesu ca pana tīsu ālokakasiṇaṃyeva seṭṭhataraṃ, tadanulomena pana itaraṃ kasiṇadvayampi vuttaṃ. Tasmā ālokakasiṇaṃ itaresaṃ vā aññataraṃ ārammaṇaṃ katvā cattāri jhānāni uppādetvā puna upacārabhūmiyaṃyeva ṭhatvā kasiṇaṃ vaḍḍhetabbaṃ. Vaḍḍhitavaḍḍhitaṭṭhānassa antoyeva rūpagataṃ passitabbaṃ. Rūpagataṃ passato panassa tena byāpārena parikammacittena ālokapharaṇaṃ akubbato parikammassa vāro atikkamati, tato āloko antaradhāyati, tasmiṃ antarahite rūpagatampi na dissati. Athānena punappunaṃ pādakajjhānameva pavisitvā tato vuṭṭhāya āloko pharitabbo. Evaṃ anukkamena āloko thāmagato hotīti. ‘‘Ettha āloko hotū’’ti yattakaṃ ṭhānaṃ paricchindati, tattha āloko tiṭṭhatiyeva. Divasampi nisīditvā passato rūpadassanaṃ hoti. Tattha yadā tassa bhikkhuno maṃsacakkhussa anāpāthagataṃ antokucchigataṃ hadayavatthunissitaṃ heṭṭhāpathavītalanissitaṃ tirokuṭṭapabbatapākāragataṃ paracakkavāḷagatanti idaṃ rūpaṃ ñāṇacakkhussa āpāthaṃ āgacchati, maṃsacakkhunā dissamānaṃ viya hoti, tadā dibbacakkhu uppannaṃ hoti. Tadeva cettha rūpadassanasamatthaṃ, na pubbabhāgacittāni.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ – વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਮੇਤਂ ਰੂਪਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰਾવਜ੍ਜਨੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧੇ ਤਦੇવ ਰੂਪਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਞ੍ਚ વਾ ਜવਨਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਂ ਪਨ ਞਾਣਂ ‘‘ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤੂਪਪਾਤੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ‘‘ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਸ੍ਸ ਪਰਿਪਨ੍ਥੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਹਿ ‘‘ਯਤ੍ਥ ਯਤ੍ਥ ਆਲੋਕੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਂ ਤਂ ਪਥવੀਸਮੁਦ੍ਦਪਬ੍ਬਤੇ વਿਨਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾਪਿ ਏਕਾਲੋਕਂ ਹੋਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਭਯਾਨਕਾਨਿ ਯਕ੍ਖਰਕ੍ਖਸਾਦਿਰੂਪਾਨਿ ਪਸ੍ਸਤੋ ਭਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਿਕ੍ਖੇਪਂ ਪਤ੍વਾ ਝਾਨવਿਬ੍ਭਨ੍ਤਕੋ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ।
Tatrāyaṃ dibbacakkhuno uppattikkamo – vuttappakārametaṃ rūpamārammaṇaṃ katvā manodvārāvajjane uppajjitvā niruddhe tadeva rūpamārammaṇaṃ katvā cattāri pañca vā javanāni uppajjantīti pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ. Idaṃ pana ñāṇaṃ ‘‘sattānaṃ cutūpapāte ñāṇa’’ntipi ‘‘dibbacakkhuñāṇa’’ntipi vuccati. Taṃ panetaṃ puthujjanassa paripantho hoti. So hi ‘‘yattha yattha āloko hotū’’ti adhiṭṭhāti, taṃ taṃ pathavīsamuddapabbate vinivijjhitvāpi ekālokaṃ hoti. Athassa tattha bhayānakāni yakkharakkhasādirūpāni passato bhayaṃ uppajjati. Tena cittavikkhepaṃ patvā jhānavibbhantako hoti. Tasmā rūpadassane appamattena bhavitabbaṃ.
ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤੂਪਪਾਤਞਾਣਾਯਾਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤਿਯਾ ਚ ਉਪਪਾਤੇ ਚ ਞਾਣਾਯ। ਯੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤਿ ਚ ਉਪਪਾਤੋ ਚ ਞਾਯਤਿ, ਤਦਤ੍ਥਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। વਿਸੁਦ੍ਧੇਨਾਤਿ ਚੁਤੂਪਪਾਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧਂ। ਯੋ ਹਿ ਚੁਤਿਮਤ੍ਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਉਪਪਾਤਂ, ਸੋ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੋ ਉਪਪਾਤਮੇવ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਨ ਚੁਤਿਂ, ਸੋ ਨવਸਤ੍ਤਪਾਤੁਭਾવਦਿਟ੍ਠਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਤਦੁਭਯਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਯਸ੍ਮਾ ਦੁવਿਧਮ੍ਪਿ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤਮਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁ ਹੋਤਿ। ਉਭਯਞ੍ਚੇਤਂ ਬੁਦ੍ਧਪੁਤ੍ਤਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਿ । ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਚੁਤੂਪਪਾਤਦਸ੍ਸਨੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਸੁਦ੍ਧਿਹੇਤੁਤ੍ਤਾ વਿਸੁਦ੍ਧ’’ਨ੍ਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸੂਪਚਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਰੂਪਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕਂ, ਮਾਨੁਸਕਂ વਾ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਂ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕਂ। ਤੇਨ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਸੁਦ੍ਧੇਨ ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤਮਾਨੁਸਕੇਨ।
Sattānaṃ cutūpapātañāṇāyāti sattānaṃ cutiyā ca upapāte ca ñāṇāya. Yena ñāṇena sattānaṃ cuti ca upapāto ca ñāyati, tadatthaṃ dibbacakkhuñāṇatthanti vuttaṃ hoti. Dibbena cakkhunāti vuttatthameva. Visuddhenāti cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddhaṃ. Yo hi cutimattameva passati, na upapātaṃ, so ucchedadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo upapātameva passati, na cutiṃ, so navasattapātubhāvadiṭṭhiṃ gaṇhāti. Yo pana tadubhayaṃ passati, so yasmā duvidhampi taṃ diṭṭhigatamativattati, tasmāssa taṃ dassanaṃ diṭṭhivisuddhihetu hoti. Ubhayañcetaṃ buddhaputtā passanti . Tena vuttaṃ – ‘‘cutūpapātadassanena diṭṭhivisuddhihetuttā visuddha’’nti. Manussūpacāraṃ atikkamitvā rūpadassanena atikkantamānusakaṃ, mānusakaṃ vā maṃsacakkhuṃ atikkantattā atikkantamānusakaṃ. Tena dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena.
ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਮਂਸਚਕ੍ਖੁਨਾ વਿਯ ਸਤ੍ਤੇ ਓਲੋਕੇਤਿ। ਚવਮਾਨੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚੁਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ વਾ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਟ੍ਠੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਯੇ ਪਨ ਆਸਨ੍ਨਚੁਤਿਕਾ ਇਦਾਨਿ ਚવਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਚવਮਾਨਾ। ਯੇ ਚ ਗਹਿਤਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ ਸਮ੍ਪਤਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ વਾ, ਤੇ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤੇ ਏવਰੂਪੇ ਚવਮਾਨੇ ਚ ਉਪਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਚ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਹੀਨੇਤਿ ਮੋਹਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਹੀਨਾਨਂ ਜਾਤਿਕੁਲਭੋਗਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਹੀਲ਼ਿਤੇ ਓਹੀਲ਼ਿਤੇ ਓਞ੍ਞਾਤੇ ਅવਞ੍ਞਾਤੇ। ਪਣੀਤੇਤਿ ਅਮੋਹਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਤਬ੍ਬਿਪਰੀਤੇ। ਸੁવਣ੍ਣੇਤਿ ਅਦੋਸਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਟ੍ਠਕਨ੍ਤਮਨਾਪવਣ੍ਣਯੁਤ੍ਤੇ। ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੇਤਿ ਦੋਸਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਟ੍ਠਾਕਨ੍ਤਾਮਨਾਪવਣ੍ਣਯੁਤ੍ਤੇ, ਅਨਭਿਰੂਪੇ વਿਰੂਪੇਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਗਤੇਤਿ ਸੁਗਤਿਗਤੇ, ਅਲੋਭਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਅਡ੍ਢੇ ਮਹਦ੍ਧਨੇ। ਦੁਗ੍ਗਤੇਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਗਤੇ, ਲੋਭਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਾ ਦਲਿਦ੍ਦੇ ਅਪ੍ਪਨ੍ਨਪਾਨੇ। ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗੇਤਿ ਯਂ ਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਉਪਚਿਤਂ, ਤੇਨ ਤੇਨ ਉਪਗਤੇ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮੇਹਿ ‘‘ਚવਮਾਨੇ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਪਦੇਨ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਕਿਚ੍ਚਂ।
Satte passatīti manussānaṃ maṃsacakkhunā viya satte oloketi. Cavamāne upapajjamāneti ettha cutikkhaṇe upapattikkhaṇe vā dibbacakkhunā daṭṭhuṃ na sakkā, ye pana āsannacutikā idāni cavissanti. Te cavamānā. Ye ca gahitapaṭisandhikā sampatinibbattā vā, te upapajjamānāti adhippetā. Te evarūpe cavamāne ca upapajjamāne ca passatīti dasseti. Hīneti mohanissandayuttattā hīnānaṃ jātikulabhogādīnaṃ vasena hīḷite ohīḷite oññāte avaññāte. Paṇīteti amohanissandayuttattā tabbiparīte. Suvaṇṇeti adosanissandayuttattā iṭṭhakantamanāpavaṇṇayutte. Dubbaṇṇeti dosanissandayuttattā aniṭṭhākantāmanāpavaṇṇayutte, anabhirūpe virūpetipi attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattā vā aḍḍhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattā vā dalidde appannapāne. Yathākammūpageti yaṃ yaṃ kammaṃ upacitaṃ, tena tena upagate. Tattha purimehi ‘‘cavamāne’’tiādīhi dibbacakkhukiccaṃ vuttaṃ, iminā pana padena yathākammūpagañāṇakiccaṃ.
ਤਸ੍ਸ ਚ ਞਾਣਸ੍ਸ ਅਯਮੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ – ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਹੇਟ੍ਠਾਨਿਰਯਾਭਿਮੁਖਂ ਆਲੋਕਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਨੇਰਯਿਕੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਮਨੁਭવਮਾਨੇ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਮੇવ। ਸੋ ਏવਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਤਂਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਞਾਣਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਥਾ ਉਪਰਿਦੇવਲੋਕਾਭਿਮੁਖਂ ਆਲੋਕਂ વਡ੍ਢੇਤ੍વਾ ਨਨ੍ਦਨવਨਮਿਸ੍ਸਕવਨਫਾਰੁਸਕવਨਾਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤੇ ਪਸ੍ਸਤਿ ਮਹਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਮਾਨੇ, ਤਮ੍ਪਿ ਦਸ੍ਸਨਂ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਕਿਚ੍ਚਮੇવ। ਸੋ ਏવਂ ਮਨਸਿ ਕਰੋਤਿ ‘‘ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ‘‘ਇਦਂ ਨਾਮ ਕਤ੍વਾ’’ਤਿ ਤਂਕਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ ਞਾਣਮੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਦਂ ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਂ ਨਾਮ। ਇਮਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾ ਚਿਮਸ੍ਸ, ਏવਂ ਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣਸ੍ਸਾਪਿ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਪਾਦਕਾਨੇવ ਹਿ ਇਮਾਨਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਸਹੇવ ਇਜ੍ਝਨ੍ਤਿ।
Tassa ca ñāṇassa ayamuppattikkamo – idha bhikkhu heṭṭhānirayābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nerayike satte passati mahādukkhamanubhavamāne, taṃ dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ dukkhamanubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃkammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Tathā uparidevalokābhimukhaṃ ālokaṃ vaḍḍhetvā nandanavanamissakavanaphārusakavanādīsu satte passati mahāsampattiṃ anubhavamāne, tampi dassanaṃ dibbacakkhukiccameva. So evaṃ manasi karoti ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā ime sattā etaṃ sampattiṃ anubhavantī’’ti. Athassa ‘‘idaṃ nāma katvā’’ti taṃkammārammaṇaṃ ñāṇamuppajjati. Idaṃ yathākammūpagañāṇaṃ nāma. Imassa visuṃ parikammaṃ nāma natthi. Yathā cimassa, evaṃ anāgataṃsañāṇassāpi. Dibbacakkhupādakāneva hi imāni dibbacakkhunā saheva ijjhanti.
ਇਮੇ વਤ ਭੋਨ੍ਤੋਤਿਆਦੀਸੁ ਇਮੇਤਿ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਦਸ੍ਸਨવਚਨਂ। વਤਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮવਚਨਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਭੋਨ੍ਤੋਤਿ ਭવਨ੍ਤੋ। ਦੁਟ੍ਠੁ ਚਰਿਤਂ, ਦੁਟ੍ਠਂ વਾ ਚਰਿਤਂ ਕਿਲੇਸਪੂਤਿਕਤ੍ਤਾਤਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਕਾਯੇਨ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਕਾਯਤੋ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਨ੍ਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ । ਇਤਰੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾਤਿ ਸਮਙ੍ਗੀਭੂਤਾ। ਅਰਿਯਾਨਂ ਉਪવਾਦਕਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਪਚ੍ਚੇਕਬੁਦ੍ਧਸਾવਕਾਨਂ ਅਰਿਯਾਨਂ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਗਿਹਿਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਨਮ੍ਪਿ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਨਾ વਾ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਨੇਨ વਾ ਉਪવਾਦਕਾ, ਅਕ੍ਕੋਸਕਾ ਗਰਹਕਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਇਮੇਸਂ ਸਮਣਧਮ੍ਮੋ, ਅਸ੍ਸਮਣਾ ਏਤੇ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਿਮવਤ੍ਥੁਨਾ ਉਪવਦਤਿ, ‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਇਮੇਸਂ ਝਾਨਂ વਾ વਿਮੋਕ੍ਖੋ વਾ ਮਗ੍ਗੋ વਾ ਫਲਂ વਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ વਦਨ੍ਤੋ ਗੁਣਪਰਿਧਂਸਨੇਨ ਉਪવਦਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸੋ ਚ ਜਾਨਂ વਾ ਉਪવਦੇਯ੍ਯ ਅਜਾਨਂ વਾ, ਉਭਯਥਾਪਿ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੋવ ਹੋਤਿ। ਭਾਰਿਯਂ ਕਮ੍ਮਂ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਸਦਿਸਂ ਸਗ੍ਗਾવਰਣਂ ਮਗ੍ਗਾવਰਣਞ੍ਚ, ਸਤੇਕਿਚ੍ਛਂ ਪਨ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਯੋ ਅਰਿਯਂ ਉਪવਦਤਿ, ਤੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਚੇ ਅਤ੍ਤਨਾ વੁਡ੍ਢਤਰੋ ਹੋਤਿ, ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਤਂ ਮੇ ਖਮਾਹੀ’’ਤਿ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਨવਕਤਰੋ ਹੋਤਿ, વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤੁਮ੍ਹੇ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਤਂ ਮੇ ਖਮਥਾ’’ਤਿ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਦਿਸਾਪਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਸਯਂ વਾ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿવਿਹਾਰਿਕਾਦਿਕੇ વਾ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਚੇ ਨਾਪਿ ਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਪੇਸੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾ ਹੋਤਿ, ਯੇ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਹਾਰੇ ਭਿਕ੍ਖੂ વਸਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਚੇ ਨવਕਤਰਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਉਕ੍ਕੁਟਿਕਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਸਚੇ વੁਡ੍ਢਤਰਾ, વੁਡ੍ਢੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਪਟਿਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਖਮਤੁ ਮੇ ਸੋ ਆਯਸ੍ਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਅਕ੍ਖਮਨ੍ਤੇਪਿ ਏਤਦੇવ ਕਾਤਬ੍ਬਂ। ਸਚੇ ਏਕਚਾਰਿਕਭਿਕ੍ਖੁ ਹੋਤਿ, ਨੇવ ਤਸ੍ਸ વਸਨਟ੍ਠਾਨਂ, ਨ ਗਤਟ੍ਠਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਏਕਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡਿਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ‘‘ਅਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਸੁਕਂ ਨਾਮ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਅવਚਂ, ਤਂ ਮੇ ਅਨੁਸ੍ਸਰਤੋ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ ਹੋਤਿ, ਕਿਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਸੋ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਤੁਮ੍ਹੇ ਮਾ ਚਿਨ੍ਤਯਿਤ੍ਥ, ਥੇਰੋ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ ਖਮਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ વੂਪਸਮੇਥਾ’’ਤਿ। ਤੇਨਾਪਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਗਤਦਿਸਾਭਿਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਜਲਿਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਖਮਥਾ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਯਦਿ ਸੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਹੋਤਿ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤਮਞ੍ਚਟ੍ਠਾਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਯਾવ ਸਿવਥਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਪਿ ਖਮਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਕਤੇ ਨੇવ ਸਗ੍ਗਾવਰਣਂ, ਨ ਮਗ੍ਗਾવਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਪਾਕਤਿਕਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ।
Ime vata bhontotiādīsu imeti dibbacakkhunā diṭṭhānaṃ nidassanavacanaṃ. Vatāti anulomavacanatthe nipāto. Bhontoti bhavanto. Duṭṭhu caritaṃ, duṭṭhaṃ vā caritaṃ kilesapūtikattāti duccaritaṃ, kāyena duccaritaṃ, kāyato vā uppannaṃ duccaritanti kāyaduccaritaṃ. Itaresupi eseva nayo. Samannāgatāti samaṅgībhūtā. Ariyānaṃ upavādakāti buddhapaccekabuddhasāvakānaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi anatthakāmā hutvā antimavatthunā vā guṇaparidhaṃsanena vā upavādakā, akkosakā garahakāti vuttaṃ hoti. Tattha ‘‘natthi imesaṃ samaṇadhammo, assamaṇā ete’’ti vadanto antimavatthunā upavadati, ‘‘natthi imesaṃ jhānaṃ vā vimokkho vā maggo vā phalaṃ vā’’tiādīni vadanto guṇaparidhaṃsanena upavadatīti veditabbo. So ca jānaṃ vā upavadeyya ajānaṃ vā, ubhayathāpi ariyūpavādova hoti. Bhāriyaṃ kammaṃ ānantariyasadisaṃ saggāvaraṇaṃ maggāvaraṇañca, satekicchaṃ pana hoti. Tasmā yo ariyaṃ upavadati, tena gantvā sace attanā vuḍḍhataro hoti, ukkuṭikaṃ nisīditvā ‘‘ahaṃ āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamāhī’’ti khamāpetabbo. Sace navakataro hoti, vanditvā ukkuṭikaṃ nisīditvā añjaliṃ paggahetvā ‘‘ahaṃ, bhante, tumhe idañcidañca avacaṃ, taṃ me khamathā’’ti khamāpetabbo. Sace disāpakkanto hoti, sayaṃ vā gantvā saddhivihārikādike vā pesetvā khamāpetabbo. Sace nāpi gantuṃ na pesetuṃ sakkā hoti, ye tasmiṃ vihāre bhikkhū vasanti, tesaṃ santikaṃ gantvā sace navakatarā honti, ukkuṭikaṃ nisīditvā, sace vuḍḍhatarā, vuḍḍhe vuttanayeneva paṭipajjitvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, khamatu me so āyasmā’’ti vatvā khamāpetabbo. Sammukhā akkhamantepi etadeva kātabbaṃ. Sace ekacārikabhikkhu hoti, neva tassa vasanaṭṭhānaṃ, na gataṭṭhānaṃ paññāyati, ekassa paṇḍitassa bhikkhuno santikaṃ gantvā ‘‘ahaṃ, bhante, asukaṃ nāma āyasmantaṃ idañcidañca avacaṃ, taṃ me anussarato vippaṭisāro hoti, kiṃ karomī’’ti vattabbaṃ. So vakkhati ‘‘tumhe mā cintayittha, thero tumhākaṃ khamati, cittaṃ vūpasamethā’’ti. Tenāpi ariyassa gatadisābhimukhena añjaliṃ paggahetvā ‘‘khamathā’’ti vattabbaṃ. Yadi so parinibbuto hoti, parinibbutamañcaṭṭhānaṃ gantvā yāva sivathikaṃ gantvāpi khamāpetabbaṃ. Evaṃ kate neva saggāvaraṇaṃ, na maggāvaraṇaṃ hoti, pākatikameva hotīti.
ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾਤਿ વਿਪਰੀਤਦਸ੍ਸਨਾ। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਾਤਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਸਮਾਦਿਨ੍ਨਨਾਨਾવਿਧਕਮ੍ਮਾ, ਯੇ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਮੂਲਕੇਸੁ ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਸਮਾਦਪੇਨ੍ਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨੇવ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੇ, ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਚ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾਯਪਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਨ વਚਨਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜੋ ਹਿ ਅਰਿਯੂਪવਾਦੋ ਆਨਨ੍ਤਰਿਯਸਦਿਸਤ੍ਤਾ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਅਞ੍ਞਂ ਆਰਾਧੇਯ੍ਯ, ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ વਦਾਮਿ ਤਂ વਾਚਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਪ੍ਪਹਾਯ ਤਂ ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਅਪ੍ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਥਾਭਤਂ ਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਏવਂ ਨਿਰਯੇ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪੯)। ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਤੋ ਚ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਤਰਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਞ੍ਞਂ ਏਕਧਮ੍ਮਮ੍ਪਿ ਸਮਨੁਪਸ੍ਸਾਮਿ, ਯਂ ਏવਂ ਮਹਾਸਾવਜ੍ਜਂ, ਯਥਯਿਦਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਪਰਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਜ੍ਜਾਨੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧੦)।
Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādiṭṭhivasena samādinnanānāvidhakammā, ye ca micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Ettha ca vacīduccaritaggahaṇeneva ariyūpavāde, manoduccaritaggahaṇena ca micchādiṭṭhiyā saṅgahitāyapi imesaṃ dvinnaṃ puna vacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthanti veditabbaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadisattā. Vuttampi cetaṃ ‘‘seyyathāpi, sāriputta, bhikkhu sīlasampanno samādhisampanno paññāsampanno diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya, evaṃsampadamidaṃ sāriputta vadāmi taṃ vācaṃ appahāya taṃ cittaṃ appahāya taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto, evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149). Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha – ‘‘nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjaṃ, yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi, micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, vajjānī’’ti (a. ni. 1.310).
ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਗ੍ਗਹਣੇ। ਅਥ વਾ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾਤਿ ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸੁਪਚ੍ਛੇਦਾ। ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ। ਅਪਾਯਨ੍ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਰਯવੇવਚਨਮੇવ। ਨਿਰਯੋ ਹਿ ਸਗ੍ਗਮੋਕ੍ਖਹੇਤੁਭੂਤਾ ਪੁਞ੍ਞਸਮ੍ਮਤਾ ਅਯਾ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਸੁਖਾਨਂ વਾ ਆਯਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਅਪਾਯੋ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਗਤਿ ਪਟਿਸਰਣਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ, ਦੋਸਬਹੁਲਤਾਯ વਾ ਦੁਟ੍ਠੇਨ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਗਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿ। વਿવਸਾ ਨਿਪਤਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਕਟਕਾਰਿਨੋਤਿ વਿਨਿਪਾਤੋ, વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤਾ વਾ ਏਤ੍ਥ ਪਤਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭਿਜ੍ਜਮਾਨਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਾਤਿਪਿ વਿਨਿਪਾਤੋ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਾਦਸਞ੍ਞਿਤੋ ਅਯੋਤਿ ਨਿਰਯੋ।
Kāyassabhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattikkhandhaggahaṇe. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassupacchedā. Paraṃ maraṇāti cuticittato uddhaṃ. Apāyanti evamādi sabbaṃ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubhūtā puññasammatā ayā apetattā, sukhānaṃ vā āyassa abhāvā apāyo. Dukkhassa gati paṭisaraṇanti duggati, dosabahulatāya vā duṭṭhena kammunā nibbattā gati duggati. Vivasā nipatanti tattha dukkaṭakārinoti vinipāto, vinassantā vā ettha patanti sambhijjamānaṅgapaccaṅgātipi vinipāto. Natthi ettha assādasaññito ayoti nirayo.
ਅਥ વਾ ਅਪਾਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿ ਹਿ ਅਪਾਯੋ ਸੁਗਤਿਤੋ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਮਹੇਸਕ੍ਖਾਨਂ ਨਾਗਰਾਜਾਦੀਨਂ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਂ। ਸੋ ਹਿ ਅਪਾਯੋ ਚੇવ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਚ ਸੁਗਤਿਤੋ ਅਪੇਤਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ ਗਤਿਭੂਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਤੁ વਿਨਿਪਾਤੋ ਅਸੁਰਸਦਿਸਂ ਅવਿਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾ। વਿਨਿਪਾਤਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅਸੁਰਕਾਯਂ। ਸੋ ਹਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅਤ੍ਥੇਨ ਅਪਾਯੋ ਚੇવ ਦੁਗ੍ਗਤਿ ਚ ਸਬ੍ਬਸਮੁਸ੍ਸਯੇਹਿ ਚ વਿਨਿਪਤਿਤਤ੍ਤਾ વਿਨਿਪਾਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਰਯਗ੍ਗਹਣੇਨ ਅવੀਚਿਆਦਿਮਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ ਨਿਰਯਮੇવਾਤਿ। ਉਪਪਨ੍ਨਾਤਿ ਉਪਗਤਾ, ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਕ੍ਕਪਕ੍ਖੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Atha vā apāyaggahaṇena tiracchānayoniṃ dīpeti. Tiracchānayoni hi apāyo sugatito apetattā, na duggati mahesakkhānaṃ nāgarājādīnaṃ sambhavato. Duggatiggahaṇena pettivisayaṃ. So hi apāyo ceva duggati ca sugatito apetattā dukkhassa ca gatibhūtattā, na tu vinipāto asurasadisaṃ avinipatitattā. Vinipātaggahaṇena asurakāyaṃ. So hi yathāvuttena atthena apāyo ceva duggati ca sabbasamussayehi ca vinipatitattā vinipātoti vuccati. Nirayaggahaṇena avīciādimanekappakāraṃ nirayamevāti. Upapannāti upagatā, tattha abhinibbattāti adhippāyo. Vuttavipariyāyena sukkapakkho veditabbo.
ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਤਤ੍ਥ ਸੁਗਤਿਗ੍ਗਹਣੇਨ ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿਪਿ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਤਿ, ਸਗ੍ਗਗ੍ਗਹਣੇਨ ਦੇવਗਤਿਯੇવ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਨ੍ਦਰਾ ਗਤੀਤਿ ਸੁਗਤਿ। ਰੂਪਾਦੀਹਿ વਿਸਯੇਹਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਅਗ੍ਗੋਤਿ ਸਗ੍ਗੋ। ਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਲੋਕੋਤਿ ਅਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ। ਇਤਿ ‘‘ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ’’ਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਂ ਨਿਗਮਨવਚਨਂ। ਏવਂ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਪਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋਤਿ।
Ayaṃ pana viseso – tattha sugatiggahaṇena manussagatipi saṅgayhati, saggaggahaṇena devagatiyeva. Tattha sundarā gatīti sugati. Rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanapalujjanaṭṭhena lokoti ayaṃ vacanattho. Iti ‘‘dibbena cakkhunā’’tiādi sabbaṃ nigamanavacanaṃ. Evaṃ dibbena cakkhunā passatīti ayamettha saṅkhepatthoti.
ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dibbacakkhuñāṇaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਪਞ੍ਚਞਾਣਪਕਿਣ੍ਣਕਂ
Pañcañāṇapakiṇṇakaṃ
ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਞਾਣੇਸੁ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਸੋਤਧਾਤੁવਿਸੁਦ੍ਧਿਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚਤੂਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਚੇਤੋਪਰਿਯਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਅਪ੍ਪਮਾਣਮਗ੍ਗਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਂ
Imesu pañcasu ñāṇesu iddhividhañāṇaṃ parittamahaggataatītānāgatapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena sattasu ārammaṇesu pavattati. Sotadhātuvisuddhiñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati. Cetopariyañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaatītānāgatapaccuppannabahiddhārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattati. Pubbenivāsānussatiñāṇaṃ
ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਅਪ੍ਪਮਾਣਮਗ੍ਗਅਤੀਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਚਤੂਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਯਥਾਕਮ੍ਮੂਪਗਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਅਤੀਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਅਨਾਗਤਂਸਞਾਣਂ ਪਰਿਤ੍ਤਮਹਗ੍ਗਤਅਪ੍ਪਮਾਣਮਗ੍ਗਅਨਾਗਤਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਨવਤ੍ਤਬ੍ਬਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਅਟ੍ਠਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ।
Parittamahaggataappamāṇamaggaatītaajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattati. Dibbacakkhuñāṇaṃ parittapaccuppannaajjhattabahiddhārammaṇavasena catūsu ārammaṇesu pavattati. Yathākammūpagañāṇaṃ parittamahaggataatītaajjhattabahiddhārammaṇavasena pañcasu ārammaṇesu pavattati. Anāgataṃsañāṇaṃ parittamahaggataappamāṇamaggaanāgataajjhattabahiddhānavattabbārammaṇavasena aṭṭhasu ārammaṇesu pavattatīti.
ਪਞ੍ਚਞਾਣਪਕਿਣ੍ਣਕਂ ਨਿਟ੍ਠਿਤਂ।
Pañcañāṇapakiṇṇakaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਮਗ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ੫੪. ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ • 54. Dibbacakkhuñāṇaniddeso
