| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya |
๔. ทีฆชาณุสุตฺตํ
4. Dīghajāṇusuttaṃ
๕๔. เอกํ สมยํ ภควา โกลิเยสุ วิหรติ กกฺกรปตฺตํ นาม โกลิยานํ นิคโมฯ อถ โข ทีฆชาณุ โกลิยปุโตฺต เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสิโนฺน โข ทีฆชาณุ โกลิยปุโตฺต ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘มยํ, ภเนฺต, คิหี กามโภคิโน 1 ปุตฺตสมฺพาธสยนํ อชฺฌาวสาม, กาสิกจนฺทนํ ปจฺจนุโภม , มาลาคนฺธวิเลปนํ ธารยาม, ชาตรูปรชตํ สาทยามฯ เตสํ โน, ภเนฺต, ภควา อมฺหากํ ตถา ธมฺมํ เทเสตุ เย อมฺหากํ อสฺสุ ธมฺมา ทิฎฺฐธมฺมหิตาย ทิฎฺฐธมฺมสุขาย, สมฺปรายหิตาย สมฺปรายสุขายา’’ติฯ
54. Ekaṃ samayaṃ bhagavā koliyesu viharati kakkarapattaṃ nāma koliyānaṃ nigamo. Atha kho dīghajāṇu koliyaputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho dīghajāṇu koliyaputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mayaṃ, bhante, gihī kāmabhogino 2 puttasambādhasayanaṃ ajjhāvasāma, kāsikacandanaṃ paccanubhoma , mālāgandhavilepanaṃ dhārayāma, jātarūparajataṃ sādayāma. Tesaṃ no, bhante, bhagavā amhākaṃ tathā dhammaṃ desetu ye amhākaṃ assu dhammā diṭṭhadhammahitāya diṭṭhadhammasukhāya, samparāyahitāya samparāyasukhāyā’’ti.
‘‘จตฺตาโรเม, พฺยคฺฆปชฺช, ธมฺมา กุลปุตฺตสฺส ทิฎฺฐธมฺมหิตาย สํวตฺตนฺติ ทิฎฺฐธมฺมสุขายฯ กตเม จตฺตาโร? อุฎฺฐานสมฺปทา, อารกฺขสมฺปทา, กลฺยาณมิตฺตตา, สมชีวิตา 3ฯ กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, อุฎฺฐานสมฺปทา? อิธ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต เยน กมฺมฎฺฐาเนน ชีวิกํ 4 กเปฺปติ – ยทิ กสิยา, ยทิ วณิชฺชาย, ยทิ โครเกฺขน, ยทิ อิสฺสเตฺตน 5, ยทิ ราชโปริเสน, ยทิ สิปฺปญฺญตเรน – ตตฺถ ทโกฺข โหติ อนลโส, ตตฺรุปายาย วีมํสาย สมนฺนาคโต, อลํ กาตุํ อลํ สํวิธาตุํฯ อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, อุฎฺฐานสมฺปทาฯ
‘‘Cattārome, byagghapajja, dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṃvattanti diṭṭhadhammasukhāya. Katame cattāro? Uṭṭhānasampadā, ārakkhasampadā, kalyāṇamittatā, samajīvitā 6. Katamā ca, byagghapajja, uṭṭhānasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto yena kammaṭṭhānena jīvikaṃ 7 kappeti – yadi kasiyā, yadi vaṇijjāya, yadi gorakkhena, yadi issattena 8, yadi rājaporisena, yadi sippaññatarena – tattha dakkho hoti analaso, tatrupāyāya vīmaṃsāya samannāgato, alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātuṃ. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, uṭṭhānasampadā.
‘‘กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, อารกฺขสมฺปทา? อิธ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุตฺตสฺส โภคา โหนฺติ อุฎฺฐานวีริยาธิคตา พาหาพลปริจิตา, เสทาวกฺขิตฺตา, ธมฺมิกา ธมฺมลทฺธาฯ เต อารเกฺขน คุตฺติยา สมฺปาเทติ – ‘กินฺติ เม อิเม โภเค เนว ราชาโน หเรยฺยุํ, น โจรา หเรยฺยุํ, น อคฺคิ ฑเหยฺย, น อุทกํ วเหยฺย, น อปฺปิยา ทายาทา หเรยฺยุ’นฺติ! อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, อารกฺขสมฺปทาฯ
‘‘Katamā ca, byagghapajja, ārakkhasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputtassa bhogā honti uṭṭhānavīriyādhigatā bāhābalaparicitā, sedāvakkhittā, dhammikā dhammaladdhā. Te ārakkhena guttiyā sampādeti – ‘kinti me ime bhoge neva rājāno hareyyuṃ, na corā hareyyuṃ, na aggi ḍaheyya, na udakaṃ vaheyya, na appiyā dāyādā hareyyu’nti! Ayaṃ vuccati, byagghapajja, ārakkhasampadā.
‘‘กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, กลฺยาณมิตฺตตา? อิธ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต ยสฺมิํ คาเม วา นิคเม วา ปฎิวสติ, ตตฺถ เย เต โหนฺติ – คหปตี วา คหปติปุตฺตา วา ทหรา วา วุทฺธสีลิโน, วุทฺธา วา วุทฺธสีลิโน, สทฺธาสมฺปนฺนา, สีลสมฺปนฺนา, จาคสมฺปนฺนา, ปญฺญาสมฺปนฺนา – เตหิ สทฺธิํ สนฺติฎฺฐติ สลฺลปติ สากจฺฉํ สมาปชฺชติ; ยถารูปานํ สทฺธาสมฺปนฺนานํ สทฺธาสมฺปทํ อนุสิกฺขติ, ยถารูปานํ สีลสมฺปนฺนานํ สีลสมฺปทํ อนุสิกฺขติ, ยถารูปานํ จาคสมฺปนฺนานํ จาคสมฺปทํ อนุสิกฺขติ, ยถารูปานํ ปญฺญาสมฺปนฺนานํ ปญฺญาสมฺปทํ อนุสิกฺขติฯ อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, กลฺยาณมิตฺตตาฯ
‘‘Katamā ca, byagghapajja, kalyāṇamittatā? Idha, byagghapajja, kulaputto yasmiṃ gāme vā nigame vā paṭivasati, tattha ye te honti – gahapatī vā gahapatiputtā vā daharā vā vuddhasīlino, vuddhā vā vuddhasīlino, saddhāsampannā, sīlasampannā, cāgasampannā, paññāsampannā – tehi saddhiṃ santiṭṭhati sallapati sākacchaṃ samāpajjati; yathārūpānaṃ saddhāsampannānaṃ saddhāsampadaṃ anusikkhati, yathārūpānaṃ sīlasampannānaṃ sīlasampadaṃ anusikkhati, yathārūpānaṃ cāgasampannānaṃ cāgasampadaṃ anusikkhati, yathārūpānaṃ paññāsampannānaṃ paññāsampadaṃ anusikkhati. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, kalyāṇamittatā.
‘‘กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, สมชีวิตา? อิธ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต อายญฺจ โภคานํ วิทิตฺวา, วยญฺจ โภคานํ วิทิตฺวา, สมํ ชีวิกํ 9 กเปฺปติ นาโจฺจคาฬฺหํ นาติหีนํ – ‘เอวํ เม อาโย วยํ ปริยาทาย ฐสฺสติ, น จ เม วโย อายํ ปริยาทาย ฐสฺสตี’ติฯ เสยฺยถาปิ , พฺยคฺฆปชฺช, ตุลาธาโร วา ตุลาธารเนฺตวาสี วา ตุลํ ปคฺคเหตฺวา ชานาติ – ‘เอตฺตเกน วา โอนตํ 10, เอตฺตเกน วา อุนฺนต’นฺติ 11; เอวเมวํ โข, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต อายญฺจ โภคานํ วิทิตฺวา, วยญฺจ โภคานํ วิทิตฺวา, สมํ ชีวิกํ กเปฺปติ นาโจฺจคาฬฺหํ นาติหีนํ – ‘เอวํ เม อาโย วยํ ปริยาทาย ฐสฺสติ , น จ เม วโย อายํ ปริยาทาย ฐสฺสตี’ติฯ สจายํ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต อปฺปาโย สมาโน อุฬารํ ชีวิกํ 12 กเปฺปติ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อุทุมฺพรขาทีวายํ 13 กุลปุโตฺต โภเค ขาทตี’ติฯ สเจ ปนายํ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต มหาโย สมาโน กสิรํ ชีวิกํ 14 กเปฺปติ, ตสฺส ภวนฺติ วตฺตาโร – ‘อเชฎฺฐมรณํวายํ 15 กุลปุโตฺต มริสฺสตี’ติฯ ยโต จ โขยํ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต อายญฺจ โภคานํ วิทิตฺวา, วยญฺจ โภคานํ วิทิตฺวา, สมํ ชีวิกํ กเปฺปติ นาโจฺจคาฬฺหํ นาติหีนํ – ‘เอวํ เม อาโย วยํ ปริยาทาย ฐสฺสติ, น จ เม วโย อายํ ปริยาทาย ฐสฺสตี’ติฯ อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, สมชีวิตาฯ
‘‘Katamā ca, byagghapajja, samajīvitā? Idha, byagghapajja, kulaputto āyañca bhogānaṃ viditvā, vayañca bhogānaṃ viditvā, samaṃ jīvikaṃ 16 kappeti nāccogāḷhaṃ nātihīnaṃ – ‘evaṃ me āyo vayaṃ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṃ pariyādāya ṭhassatī’ti. Seyyathāpi , byagghapajja, tulādhāro vā tulādhārantevāsī vā tulaṃ paggahetvā jānāti – ‘ettakena vā onataṃ 17, ettakena vā unnata’nti 18; evamevaṃ kho, byagghapajja, kulaputto āyañca bhogānaṃ viditvā, vayañca bhogānaṃ viditvā, samaṃ jīvikaṃ kappeti nāccogāḷhaṃ nātihīnaṃ – ‘evaṃ me āyo vayaṃ pariyādāya ṭhassati , na ca me vayo āyaṃ pariyādāya ṭhassatī’ti. Sacāyaṃ, byagghapajja, kulaputto appāyo samāno uḷāraṃ jīvikaṃ 19 kappeti, tassa bhavanti vattāro – ‘udumbarakhādīvāyaṃ 20 kulaputto bhoge khādatī’ti. Sace panāyaṃ, byagghapajja, kulaputto mahāyo samāno kasiraṃ jīvikaṃ 21 kappeti, tassa bhavanti vattāro – ‘ajeṭṭhamaraṇaṃvāyaṃ 22 kulaputto marissatī’ti. Yato ca khoyaṃ, byagghapajja, kulaputto āyañca bhogānaṃ viditvā, vayañca bhogānaṃ viditvā, samaṃ jīvikaṃ kappeti nāccogāḷhaṃ nātihīnaṃ – ‘evaṃ me āyo vayaṃ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṃ pariyādāya ṭhassatī’ti. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, samajīvitā.
‘‘เอวํ สมุปฺปนฺนานํ, พฺยคฺฆปชฺช, โภคานํ จตฺตาริ อปายมุขานิ โหนฺติ – อิตฺถิธุโตฺต, สุราธุโตฺต, อกฺขธุโตฺต, ปาปมิโตฺต ปาปสหาโย ปาปสมฺปวโงฺกฯ เสยฺยถาปิ, พฺยคฺฆปชฺช, มหโต ตฬากสฺส จตฺตาริ เจว อายมุขานิ, จตฺตาริ จ อปายมุขานิฯ ตสฺส ปุริโส ยานิ เจว อายมุขานิ ตานิ ปิทเหยฺย, ยานิ จ อปายมุขานิ ตานิ วิวเรยฺย; เทโว จ น สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวเจฺฉยฺยฯ เอวญฺหิ ตสฺส, พฺยคฺฆปชฺช, มหโต ตฬากสฺส ปริหานิเยว ปาฎิกงฺขา, โน วุทฺธิ; เอวเมวํ, พฺยคฺฆปชฺช, เอวํ สมุปฺปนฺนานํ โภคานํ จตฺตาริ อปายมุขานิ โหนฺติ – อิตฺถิธุโตฺต, สุราธุโตฺต, อกฺขธุโตฺต, ปาปมิโตฺต ปาปสหาโย ปาปสมฺปวโงฺกฯ
‘‘Evaṃ samuppannānaṃ, byagghapajja, bhogānaṃ cattāri apāyamukhāni honti – itthidhutto, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko. Seyyathāpi, byagghapajja, mahato taḷākassa cattāri ceva āyamukhāni, cattāri ca apāyamukhāni. Tassa puriso yāni ceva āyamukhāni tāni pidaheyya, yāni ca apāyamukhāni tāni vivareyya; devo ca na sammā dhāraṃ anuppaveccheyya. Evañhi tassa, byagghapajja, mahato taḷākassa parihāniyeva pāṭikaṅkhā, no vuddhi; evamevaṃ, byagghapajja, evaṃ samuppannānaṃ bhogānaṃ cattāri apāyamukhāni honti – itthidhutto, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko.
‘‘เอวํ สมุปฺปนฺนานํ, พฺยคฺฆปชฺช, โภคานํ จตฺตาริ อายมุขานิ โหนฺติ – น อิตฺถิธุโตฺต, น สุราธุโตฺต, น อกฺขธุโตฺต , กลฺยาณมิโตฺต กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวโงฺกฯ เสยฺยถาปิ, พฺยคฺฆปชฺช, มหโต ตฬากสฺส จตฺตาริ เจว อายมุขานิ, จตฺตาริ จ อปายมุขานิฯ ตสฺส ปุริโส ยานิ เจว อายมุขานิ ตานิ วิวเรยฺย, ยานิ จ อปายมุขานิ ตานิ ปิทเหยฺย; เทโว จ สมฺมา ธารํ อนุปฺปเวเจฺฉยฺยฯ เอวญฺหิ ตสฺส, พฺยคฺฆปชฺช, มหโต ตฬากสฺส วุทฺธิเยว ปาฎิกงฺขา, โน ปริหานิ; เอวเมวํ โข, พฺยคฺฆปชฺช, เอวํ สมุปฺปนฺนานํ โภคานํ จตฺตาริ อายมุขานิ โหนฺติ – น อิตฺถิธุโตฺต , น สุราธุโตฺต, น อกฺขธุโตฺต, กลฺยาณมิโตฺต กลฺยาณสหาโย กลฺยาณสมฺปวโงฺกฯ อิเม โข, พฺยคฺฆปชฺช, จตฺตาโร ธมฺมา กุลปุตฺตสฺส ทิฎฺฐธมฺมหิตาย สํวตฺตนฺติ ทิฎฺฐธมฺมสุขายฯ
‘‘Evaṃ samuppannānaṃ, byagghapajja, bhogānaṃ cattāri āyamukhāni honti – na itthidhutto, na surādhutto, na akkhadhutto , kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Seyyathāpi, byagghapajja, mahato taḷākassa cattāri ceva āyamukhāni, cattāri ca apāyamukhāni. Tassa puriso yāni ceva āyamukhāni tāni vivareyya, yāni ca apāyamukhāni tāni pidaheyya; devo ca sammā dhāraṃ anuppaveccheyya. Evañhi tassa, byagghapajja, mahato taḷākassa vuddhiyeva pāṭikaṅkhā, no parihāni; evamevaṃ kho, byagghapajja, evaṃ samuppannānaṃ bhogānaṃ cattāri āyamukhāni honti – na itthidhutto , na surādhutto, na akkhadhutto, kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Ime kho, byagghapajja, cattāro dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṃvattanti diṭṭhadhammasukhāya.
‘‘จตฺตาโรเม, พฺยคฺฆปชฺช, ธมฺมา กุลปุตฺตสฺส สมฺปรายหิตาย สํวตฺตนฺติ สมฺปรายสุขายฯ กตเม จตฺตาโร? สทฺธาสมฺปทา, สีลสมฺปทา , จาคสมฺปทา, ปญฺญาสมฺปทาฯ กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, สทฺธาสมฺปทา? อิธ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต สโทฺธ โหติ, สทฺทหติ ตถาคตสฺส โพธิํ – ‘อิติปิ โส ภควา…เป.… สตฺถา เทวมนุสฺสานํ พุโทฺธ ภควา’ติฯ อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, สทฺธาสมฺปทาฯ
‘‘Cattārome, byagghapajja, dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṃvattanti samparāyasukhāya. Katame cattāro? Saddhāsampadā, sīlasampadā , cāgasampadā, paññāsampadā. Katamā ca, byagghapajja, saddhāsampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto saddho hoti, saddahati tathāgatassa bodhiṃ – ‘itipi so bhagavā…pe… satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ti. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, saddhāsampadā.
‘‘กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, สีลสมฺปทา? อิธ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต ปาณาติปาตา ปฎิวิรโต โหติ…เป.… สุราเมรยมชฺชปมาทฎฺฐานา ปฎิวิรโต โหติฯ อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, สีลสมฺปทาฯ
‘‘Katamā ca, byagghapajja, sīlasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto pāṇātipātā paṭivirato hoti…pe… surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, sīlasampadā.
‘‘กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, จาคสมฺปทา? อิธ, พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต วิคตมลมเจฺฉเรน เจตสา อคารํ อชฺฌาวสติ มุตฺตจาโค ปยตปาณิ โวสฺสคฺครโต ยาจโยโค ทานสํวิภาครโตฯ อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, จาคสมฺปทาฯ
‘‘Katamā ca, byagghapajja, cāgasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, cāgasampadā.
‘‘กตมา จ, พฺยคฺฆปชฺช, ปญฺญาสมฺปทา? อิธ , พฺยคฺฆปชฺช, กุลปุโตฺต ปญฺญวา โหติ, อุทยตฺถคามินิยา ปญฺญาย สมนฺนาคโต อริยาย นิเพฺพธิกาย สมฺมา ทุกฺขกฺขยคามินิยาฯ อยํ วุจฺจติ, พฺยคฺฆปชฺช, ปญฺญาสมฺปทาฯ อิเม โข, พฺยคฺฆปชฺช, จตฺตาโร ธมฺมา กุลปุตฺตสฺส สมฺปรายหิตาย สํวตฺตนฺติ สมฺปรายสุขายา’’ติฯ
‘‘Katamā ca, byagghapajja, paññāsampadā? Idha , byagghapajja, kulaputto paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, paññāsampadā. Ime kho, byagghapajja, cattāro dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṃvattanti samparāyasukhāyā’’ti.
‘‘อุฎฺฐาตา กมฺมเธเยฺยสุ, อปฺปมโตฺต วิธานวา;
‘‘Uṭṭhātā kammadheyyesu, appamatto vidhānavā;
‘‘สโทฺธ สีเลน สมฺปโนฺน, วทญฺญู วีตมจฺฉโร;
‘‘Saddho sīlena sampanno, vadaññū vītamaccharo;
นิจฺจํ มคฺคํ วิโสเธติ, โสตฺถานํ สมฺปรายิกํฯ
Niccaṃ maggaṃ visodheti, sotthānaṃ samparāyikaṃ.
‘‘อิเจฺจเต อฎฺฐ ธมฺมา จ, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;
‘‘Iccete aṭṭha dhammā ca, saddhassa gharamesino;
อกฺขาตา สจฺจนาเมน, อุภยตฺถ สุขาวหาฯ
Akkhātā saccanāmena, ubhayattha sukhāvahā.
‘‘ทิฎฺฐธมฺมหิตตฺถาย, สมฺปรายสุขาย จ;
‘‘Diṭṭhadhammahitatthāya, samparāyasukhāya ca;
เอวเมตํ คหฎฺฐานํ, จาโค ปุญฺญํ ปวฑฺฒตี’’ติฯ จตุตฺถํ;
Evametaṃ gahaṭṭhānaṃ, cāgo puññaṃ pavaḍḍhatī’’ti. catutthaṃ;
Footnotes:
Related texts:
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๔. ทีฆชาณุสุตฺตวณฺณนา • 4. Dīghajāṇusuttavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / สุตฺตปิฎก (ฎีกา) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ๔-๕. ทีฆชาณุสุตฺตาทิวณฺณนา • 4-5. Dīghajāṇusuttādivaṇṇanā
