| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya |
៤. ទីឃជាណុសុត្តំ
4. Dīghajāṇusuttaṃ
៥៤. ឯកំ សមយំ ភគវា កោលិយេសុ វិហរតិ កក្ករបត្តំ នាម កោលិយានំ និគមោ។ អថ ខោ ទីឃជាណុ កោលិយបុត្តោ យេន ភគវា តេនុបសង្កមិ; ឧបសង្កមិត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ និសីទិ។ ឯកមន្តំ និសិន្នោ ខោ ទីឃជាណុ កោលិយបុត្តោ ភគវន្តំ ឯតទវោច – ‘‘មយំ, ភន្តេ, គិហី កាមភោគិនោ 1 បុត្តសម្ពាធសយនំ អជ្ឈាវសាម, កាសិកចន្ទនំ បច្ចនុភោម , មាលាគន្ធវិលេបនំ ធារយាម, ជាតរូបរជតំ សាទយាម។ តេសំ នោ, ភន្តេ, ភគវា អម្ហាកំ តថា ធម្មំ ទេសេតុ យេ អម្ហាកំ អស្សុ ធម្មា ទិដ្ឋធម្មហិតាយ ទិដ្ឋធម្មសុខាយ, សម្បរាយហិតាយ សម្បរាយសុខាយា’’តិ។
54. Ekaṃ samayaṃ bhagavā koliyesu viharati kakkarapattaṃ nāma koliyānaṃ nigamo. Atha kho dīghajāṇu koliyaputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho dīghajāṇu koliyaputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘mayaṃ, bhante, gihī kāmabhogino 2 puttasambādhasayanaṃ ajjhāvasāma, kāsikacandanaṃ paccanubhoma , mālāgandhavilepanaṃ dhārayāma, jātarūparajataṃ sādayāma. Tesaṃ no, bhante, bhagavā amhākaṃ tathā dhammaṃ desetu ye amhākaṃ assu dhammā diṭṭhadhammahitāya diṭṭhadhammasukhāya, samparāyahitāya samparāyasukhāyā’’ti.
‘‘ចត្តារោមេ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ធម្មា កុលបុត្តស្ស ទិដ្ឋធម្មហិតាយ សំវត្តន្តិ ទិដ្ឋធម្មសុខាយ។ កតមេ ចត្តារោ? ឧដ្ឋានសម្បទា, អារក្ខសម្បទា, កល្យាណមិត្តតា, សមជីវិតា 3។ កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ឧដ្ឋានសម្បទា? ឥធ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ យេន កម្មដ្ឋានេន ជីវិកំ 4 កប្បេតិ – យទិ កសិយា, យទិ វណិជ្ជាយ, យទិ គោរក្ខេន, យទិ ឥស្សត្តេន 5, យទិ រាជបោរិសេន, យទិ សិប្បញ្ញតរេន – តត្ថ ទក្ខោ ហោតិ អនលសោ, តត្រុបាយាយ វីមំសាយ សមន្នាគតោ, អលំ កាតុំ អលំ សំវិធាតុំ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ឧដ្ឋានសម្បទា។
‘‘Cattārome, byagghapajja, dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṃvattanti diṭṭhadhammasukhāya. Katame cattāro? Uṭṭhānasampadā, ārakkhasampadā, kalyāṇamittatā, samajīvitā 6. Katamā ca, byagghapajja, uṭṭhānasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto yena kammaṭṭhānena jīvikaṃ 7 kappeti – yadi kasiyā, yadi vaṇijjāya, yadi gorakkhena, yadi issattena 8, yadi rājaporisena, yadi sippaññatarena – tattha dakkho hoti analaso, tatrupāyāya vīmaṃsāya samannāgato, alaṃ kātuṃ alaṃ saṃvidhātuṃ. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, uṭṭhānasampadā.
‘‘កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, អារក្ខសម្បទា? ឥធ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តស្ស ភោគា ហោន្តិ ឧដ្ឋានវីរិយាធិគតា ពាហាពលបរិចិតា, សេទាវក្ខិត្តា, ធម្មិកា ធម្មលទ្ធា។ តេ អារក្ខេន គុត្តិយា សម្បាទេតិ – ‘កិន្តិ មេ ឥមេ ភោគេ នេវ រាជានោ ហរេយ្យុំ, ន ចោរា ហរេយ្យុំ, ន អគ្គិ ឌហេយ្យ, ន ឧទកំ វហេយ្យ, ន អប្បិយា ទាយាទា ហរេយ្យុ’ន្តិ! អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, អារក្ខសម្បទា។
‘‘Katamā ca, byagghapajja, ārakkhasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputtassa bhogā honti uṭṭhānavīriyādhigatā bāhābalaparicitā, sedāvakkhittā, dhammikā dhammaladdhā. Te ārakkhena guttiyā sampādeti – ‘kinti me ime bhoge neva rājāno hareyyuṃ, na corā hareyyuṃ, na aggi ḍaheyya, na udakaṃ vaheyya, na appiyā dāyādā hareyyu’nti! Ayaṃ vuccati, byagghapajja, ārakkhasampadā.
‘‘កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កល្យាណមិត្តតា? ឥធ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ យស្មិំ គាមេ វា និគមេ វា បដិវសតិ, តត្ថ យេ តេ ហោន្តិ – គហបតី វា គហបតិបុត្តា វា ទហរា វា វុទ្ធសីលិនោ, វុទ្ធា វា វុទ្ធសីលិនោ, សទ្ធាសម្បន្នា, សីលសម្បន្នា, ចាគសម្បន្នា, បញ្ញាសម្បន្នា – តេហិ សទ្ធិំ សន្តិដ្ឋតិ សល្លបតិ សាកច្ឆំ សមាបជ្ជតិ; យថារូបានំ សទ្ធាសម្បន្នានំ សទ្ធាសម្បទំ អនុសិក្ខតិ, យថារូបានំ សីលសម្បន្នានំ សីលសម្បទំ អនុសិក្ខតិ, យថារូបានំ ចាគសម្បន្នានំ ចាគសម្បទំ អនុសិក្ខតិ, យថារូបានំ បញ្ញាសម្បន្នានំ បញ្ញាសម្បទំ អនុសិក្ខតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កល្យាណមិត្តតា។
‘‘Katamā ca, byagghapajja, kalyāṇamittatā? Idha, byagghapajja, kulaputto yasmiṃ gāme vā nigame vā paṭivasati, tattha ye te honti – gahapatī vā gahapatiputtā vā daharā vā vuddhasīlino, vuddhā vā vuddhasīlino, saddhāsampannā, sīlasampannā, cāgasampannā, paññāsampannā – tehi saddhiṃ santiṭṭhati sallapati sākacchaṃ samāpajjati; yathārūpānaṃ saddhāsampannānaṃ saddhāsampadaṃ anusikkhati, yathārūpānaṃ sīlasampannānaṃ sīlasampadaṃ anusikkhati, yathārūpānaṃ cāgasampannānaṃ cāgasampadaṃ anusikkhati, yathārūpānaṃ paññāsampannānaṃ paññāsampadaṃ anusikkhati. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, kalyāṇamittatā.
‘‘កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, សមជីវិតា? ឥធ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ អាយញ្ច ភោគានំ វិទិត្វា, វយញ្ច ភោគានំ វិទិត្វា, សមំ ជីវិកំ 9 កប្បេតិ នាច្ចោគាឡ្ហំ នាតិហីនំ – ‘ឯវំ មេ អាយោ វយំ បរិយាទាយ ឋស្សតិ, ន ច មេ វយោ អាយំ បរិយាទាយ ឋស្សតី’តិ។ សេយ្យថាបិ , ព្យគ្ឃបជ្ជ, តុលាធារោ វា តុលាធារន្តេវាសី វា តុលំ បគ្គហេត្វា ជានាតិ – ‘ឯត្តកេន វា ឱនតំ 10, ឯត្តកេន វា ឧន្នត’ន្តិ 11; ឯវមេវំ ខោ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ អាយញ្ច ភោគានំ វិទិត្វា, វយញ្ច ភោគានំ វិទិត្វា, សមំ ជីវិកំ កប្បេតិ នាច្ចោគាឡ្ហំ នាតិហីនំ – ‘ឯវំ មេ អាយោ វយំ បរិយាទាយ ឋស្សតិ , ន ច មេ វយោ អាយំ បរិយាទាយ ឋស្សតី’តិ។ សចាយំ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ អប្បាយោ សមានោ ឧឡារំ ជីវិកំ 12 កប្បេតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ – ‘ឧទុម្ពរខាទីវាយំ 13 កុលបុត្តោ ភោគេ ខាទតី’តិ។ សចេ បនាយំ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ មហាយោ សមានោ កសិរំ ជីវិកំ 14 កប្បេតិ, តស្ស ភវន្តិ វត្តារោ – ‘អជេដ្ឋមរណំវាយំ 15 កុលបុត្តោ មរិស្សតី’តិ។ យតោ ច ខោយំ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ អាយញ្ច ភោគានំ វិទិត្វា, វយញ្ច ភោគានំ វិទិត្វា, សមំ ជីវិកំ កប្បេតិ នាច្ចោគាឡ្ហំ នាតិហីនំ – ‘ឯវំ មេ អាយោ វយំ បរិយាទាយ ឋស្សតិ, ន ច មេ វយោ អាយំ បរិយាទាយ ឋស្សតី’តិ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, សមជីវិតា។
‘‘Katamā ca, byagghapajja, samajīvitā? Idha, byagghapajja, kulaputto āyañca bhogānaṃ viditvā, vayañca bhogānaṃ viditvā, samaṃ jīvikaṃ 16 kappeti nāccogāḷhaṃ nātihīnaṃ – ‘evaṃ me āyo vayaṃ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṃ pariyādāya ṭhassatī’ti. Seyyathāpi , byagghapajja, tulādhāro vā tulādhārantevāsī vā tulaṃ paggahetvā jānāti – ‘ettakena vā onataṃ 17, ettakena vā unnata’nti 18; evamevaṃ kho, byagghapajja, kulaputto āyañca bhogānaṃ viditvā, vayañca bhogānaṃ viditvā, samaṃ jīvikaṃ kappeti nāccogāḷhaṃ nātihīnaṃ – ‘evaṃ me āyo vayaṃ pariyādāya ṭhassati , na ca me vayo āyaṃ pariyādāya ṭhassatī’ti. Sacāyaṃ, byagghapajja, kulaputto appāyo samāno uḷāraṃ jīvikaṃ 19 kappeti, tassa bhavanti vattāro – ‘udumbarakhādīvāyaṃ 20 kulaputto bhoge khādatī’ti. Sace panāyaṃ, byagghapajja, kulaputto mahāyo samāno kasiraṃ jīvikaṃ 21 kappeti, tassa bhavanti vattāro – ‘ajeṭṭhamaraṇaṃvāyaṃ 22 kulaputto marissatī’ti. Yato ca khoyaṃ, byagghapajja, kulaputto āyañca bhogānaṃ viditvā, vayañca bhogānaṃ viditvā, samaṃ jīvikaṃ kappeti nāccogāḷhaṃ nātihīnaṃ – ‘evaṃ me āyo vayaṃ pariyādāya ṭhassati, na ca me vayo āyaṃ pariyādāya ṭhassatī’ti. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, samajīvitā.
‘‘ឯវំ សមុប្បន្នានំ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ភោគានំ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ហោន្តិ – ឥត្ថិធុត្តោ, សុរាធុត្តោ, អក្ខធុត្តោ, បាបមិត្តោ បាបសហាយោ បាបសម្បវង្កោ។ សេយ្យថាបិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, មហតោ តឡាកស្ស ចត្តារិ ចេវ អាយមុខានិ, ចត្តារិ ច អបាយមុខានិ។ តស្ស បុរិសោ យានិ ចេវ អាយមុខានិ តានិ បិទហេយ្យ, យានិ ច អបាយមុខានិ តានិ វិវរេយ្យ; ទេវោ ច ន សម្មា ធារំ អនុប្បវេច្ឆេយ្យ។ ឯវញ្ហិ តស្ស, ព្យគ្ឃបជ្ជ, មហតោ តឡាកស្ស បរិហានិយេវ បាដិកង្ខា, នោ វុទ្ធិ; ឯវមេវំ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ឯវំ សមុប្បន្នានំ ភោគានំ ចត្តារិ អបាយមុខានិ ហោន្តិ – ឥត្ថិធុត្តោ, សុរាធុត្តោ, អក្ខធុត្តោ, បាបមិត្តោ បាបសហាយោ បាបសម្បវង្កោ។
‘‘Evaṃ samuppannānaṃ, byagghapajja, bhogānaṃ cattāri apāyamukhāni honti – itthidhutto, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko. Seyyathāpi, byagghapajja, mahato taḷākassa cattāri ceva āyamukhāni, cattāri ca apāyamukhāni. Tassa puriso yāni ceva āyamukhāni tāni pidaheyya, yāni ca apāyamukhāni tāni vivareyya; devo ca na sammā dhāraṃ anuppaveccheyya. Evañhi tassa, byagghapajja, mahato taḷākassa parihāniyeva pāṭikaṅkhā, no vuddhi; evamevaṃ, byagghapajja, evaṃ samuppannānaṃ bhogānaṃ cattāri apāyamukhāni honti – itthidhutto, surādhutto, akkhadhutto, pāpamitto pāpasahāyo pāpasampavaṅko.
‘‘ឯវំ សមុប្បន្នានំ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ភោគានំ ចត្តារិ អាយមុខានិ ហោន្តិ – ន ឥត្ថិធុត្តោ, ន សុរាធុត្តោ, ន អក្ខធុត្តោ , កល្យាណមិត្តោ កល្យាណសហាយោ កល្យាណសម្បវង្កោ។ សេយ្យថាបិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, មហតោ តឡាកស្ស ចត្តារិ ចេវ អាយមុខានិ, ចត្តារិ ច អបាយមុខានិ។ តស្ស បុរិសោ យានិ ចេវ អាយមុខានិ តានិ វិវរេយ្យ, យានិ ច អបាយមុខានិ តានិ បិទហេយ្យ; ទេវោ ច សម្មា ធារំ អនុប្បវេច្ឆេយ្យ។ ឯវញ្ហិ តស្ស, ព្យគ្ឃបជ្ជ, មហតោ តឡាកស្ស វុទ្ធិយេវ បាដិកង្ខា, នោ បរិហានិ; ឯវមេវំ ខោ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ឯវំ សមុប្បន្នានំ ភោគានំ ចត្តារិ អាយមុខានិ ហោន្តិ – ន ឥត្ថិធុត្តោ , ន សុរាធុត្តោ, ន អក្ខធុត្តោ, កល្យាណមិត្តោ កល្យាណសហាយោ កល្យាណសម្បវង្កោ។ ឥមេ ខោ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ចត្តារោ ធម្មា កុលបុត្តស្ស ទិដ្ឋធម្មហិតាយ សំវត្តន្តិ ទិដ្ឋធម្មសុខាយ។
‘‘Evaṃ samuppannānaṃ, byagghapajja, bhogānaṃ cattāri āyamukhāni honti – na itthidhutto, na surādhutto, na akkhadhutto , kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Seyyathāpi, byagghapajja, mahato taḷākassa cattāri ceva āyamukhāni, cattāri ca apāyamukhāni. Tassa puriso yāni ceva āyamukhāni tāni vivareyya, yāni ca apāyamukhāni tāni pidaheyya; devo ca sammā dhāraṃ anuppaveccheyya. Evañhi tassa, byagghapajja, mahato taḷākassa vuddhiyeva pāṭikaṅkhā, no parihāni; evamevaṃ kho, byagghapajja, evaṃ samuppannānaṃ bhogānaṃ cattāri āyamukhāni honti – na itthidhutto , na surādhutto, na akkhadhutto, kalyāṇamitto kalyāṇasahāyo kalyāṇasampavaṅko. Ime kho, byagghapajja, cattāro dhammā kulaputtassa diṭṭhadhammahitāya saṃvattanti diṭṭhadhammasukhāya.
‘‘ចត្តារោមេ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ធម្មា កុលបុត្តស្ស សម្បរាយហិតាយ សំវត្តន្តិ សម្បរាយសុខាយ។ កតមេ ចត្តារោ? សទ្ធាសម្បទា, សីលសម្បទា , ចាគសម្បទា, បញ្ញាសម្បទា។ កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, សទ្ធាសម្បទា? ឥធ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ សទ្ធោ ហោតិ, សទ្ទហតិ តថាគតស្ស ពោធិំ – ‘ឥតិបិ សោ ភគវា…បេ.… សត្ថា ទេវមនុស្សានំ ពុទ្ធោ ភគវា’តិ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, សទ្ធាសម្បទា។
‘‘Cattārome, byagghapajja, dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṃvattanti samparāyasukhāya. Katame cattāro? Saddhāsampadā, sīlasampadā , cāgasampadā, paññāsampadā. Katamā ca, byagghapajja, saddhāsampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto saddho hoti, saddahati tathāgatassa bodhiṃ – ‘itipi so bhagavā…pe… satthā devamanussānaṃ buddho bhagavā’ti. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, saddhāsampadā.
‘‘កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, សីលសម្បទា? ឥធ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ហោតិ…បេ.… សុរាមេរយមជ្ជបមាទដ្ឋានា បដិវិរតោ ហោតិ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, សីលសម្បទា។
‘‘Katamā ca, byagghapajja, sīlasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto pāṇātipātā paṭivirato hoti…pe… surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, sīlasampadā.
‘‘កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ចាគសម្បទា? ឥធ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ វិគតមលមច្ឆេរេន ចេតសា អគារំ អជ្ឈាវសតិ មុត្តចាគោ បយតបាណិ វោស្សគ្គរតោ យាចយោគោ ទានសំវិភាគរតោ។ អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ចាគសម្បទា។
‘‘Katamā ca, byagghapajja, cāgasampadā? Idha, byagghapajja, kulaputto vigatamalamaccherena cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato yācayogo dānasaṃvibhāgarato. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, cāgasampadā.
‘‘កតមា ច, ព្យគ្ឃបជ្ជ, បញ្ញាសម្បទា? ឥធ , ព្យគ្ឃបជ្ជ, កុលបុត្តោ បញ្ញវា ហោតិ, ឧទយត្ថគាមិនិយា បញ្ញាយ សមន្នាគតោ អរិយាយ និព្ពេធិកាយ សម្មា ទុក្ខក្ខយគាមិនិយា។ អយំ វុច្ចតិ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, បញ្ញាសម្បទា។ ឥមេ ខោ, ព្យគ្ឃបជ្ជ, ចត្តារោ ធម្មា កុលបុត្តស្ស សម្បរាយហិតាយ សំវត្តន្តិ សម្បរាយសុខាយា’’តិ។
‘‘Katamā ca, byagghapajja, paññāsampadā? Idha , byagghapajja, kulaputto paññavā hoti, udayatthagāminiyā paññāya samannāgato ariyāya nibbedhikāya sammā dukkhakkhayagāminiyā. Ayaṃ vuccati, byagghapajja, paññāsampadā. Ime kho, byagghapajja, cattāro dhammā kulaputtassa samparāyahitāya saṃvattanti samparāyasukhāyā’’ti.
‘‘ឧដ្ឋាតា កម្មធេយ្យេសុ, អប្បមត្តោ វិធានវា;
‘‘Uṭṭhātā kammadheyyesu, appamatto vidhānavā;
‘‘សទ្ធោ សីលេន សម្បន្នោ, វទញ្ញូ វីតមច្ឆរោ;
‘‘Saddho sīlena sampanno, vadaññū vītamaccharo;
និច្ចំ មគ្គំ វិសោធេតិ, សោត្ថានំ សម្បរាយិកំ។
Niccaṃ maggaṃ visodheti, sotthānaṃ samparāyikaṃ.
‘‘ឥច្ចេតេ អដ្ឋ ធម្មា ច, សទ្ធស្ស ឃរមេសិនោ;
‘‘Iccete aṭṭha dhammā ca, saddhassa gharamesino;
អក្ខាតា សច្ចនាមេន, ឧភយត្ថ សុខាវហា។
Akkhātā saccanāmena, ubhayattha sukhāvahā.
‘‘ទិដ្ឋធម្មហិតត្ថាយ, សម្បរាយសុខាយ ច;
‘‘Diṭṭhadhammahitatthāya, samparāyasukhāya ca;
ឯវមេតំ គហដ្ឋានំ, ចាគោ បុញ្ញំ បវឌ្ឍតី’’តិ។ ចតុត្ថំ;
Evametaṃ gahaṭṭhānaṃ, cāgo puññaṃ pavaḍḍhatī’’ti. catutthaṃ;
Footnotes:
Related texts:
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៤. ទីឃជាណុសុត្តវណ្ណនា • 4. Dīghajāṇusuttavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ៤-៥. ទីឃជាណុសុត្តាទិវណ្ណនា • 4-5. Dīghajāṇusuttādivaṇṇanā
