| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ (ဋီကာ) • Majjhimanikāya (ṭīkā) |
၄. ဒီဃနခသုတ္တဝဏ္ဏနာ
4. Dīghanakhasuttavaṇṇanā
၂၀၁. ခနနံ ခတံ, သူကရသ္သ ခတံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သူကရခတာ, သူကရသ္သ ဝာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပဌမံ ခတံ ဥပာဒာယ သူကရခတာ, တာယ။ ဧဝံနာမကေတိ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမကေ။ ပံသုဓောတေတိ ဓောတပံသုကေ။ ဩတရိတ္ဝာ အဘိရုဟိတဗ္ဗန္တိ ပကတိဘူမိတော အနေကေဟိ သောပာနဖလကေဟိ ဩတရိတ္ဝာ ပုန လေဏဒ္ဝာရံ ကတိပယေဟိ အဘိရုဟိတဗ္ဗံ။
201. Khananaṃ khataṃ, sūkarassa khataṃ ettha atthīti sūkarakhatā, sūkarassa vā imasmiṃ buddhuppāde paṭhamaṃ khataṃ upādāya sūkarakhatā, tāya. Evaṃnāmaketi evaṃ itthiliṅgavasena laddhanāmake. Paṃsudhoteti dhotapaṃsuke. Otaritvā abhiruhitabbanti pakatibhūmito anekehi sopānaphalakehi otaritvā puna leṇadvāraṃ katipayehi abhiruhitabbaṃ.
ဌိတကောဝာတိ မာတုလသ္သ ဌိတတ္တာ တတ္ထ သဂာရဝသပတိသ္သဝသေန ဌိတကောဝ။ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒော အဝိသေသတော အနဝသေသပရိယာဒာယကော, ဝတ္ထုအဓိပ္ပာယာနုရောဓီ ပန သဒ္ဒပ္ပယောဂောတိ တမတ္ထံ သန္ဓာယ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ အာဟ။ ယာ လောကေ မနုသ္သဥပပတ္တိယောတိအာဒိကာ ဥပပတ္တိယော, တာ အနတ္ထသမုဒာဂတာ တတ္ထ တတ္ထေဝ သတ္တာနံ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတော, တသ္မာ သမယဝာဒီဟိ ဝုစ္စမာနာ သဗ္ဗာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဥပပတ္တိ န ဟောတိ။ ဇလဗုဗ္ဗုဠကာ ဝိယ ဟိ ဣမေ သတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ သမယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဘိဇ္ဇန္တိ, တေသံ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီတိ အသ္သ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိယော’’တိအာဒိ။ အသ္သ အဓိပ္ပာယံ မုဉ္စိတ္ဝာတိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ အာဟ, တံ တသ္သ အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတ္ဝာ တသ္သ အက္ခရေ တာဝ ဒောသံ ဒသ္သေန္တောတိ ပဒေသသဗ္ဗံ သန္ဓာယ တေန ဝုတ္တံ, သဗ္ဗသဗ္ဗဝိသယံ ကတ္ဝာ တတ္ထ ဒောသံ ဂဏ္ဟန္တော။ ယထာ လောကေ ကေနစိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ, တံ မုသာ’’တိ ဝုတ္တေ တသ္သ ဝစနသ္သ သဗ္ဗန္တောဂဓတ္တာ မုသာဘာဝော အာပဇ္ဇေယ္ယ, ဧဝံ ဣမသ္သပိ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝဒတော တထာ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ နက္ခမတီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ – ‘‘ဧသာပိ တေ ဒိဋ္ဌိ နက္ခမတီ’’တိ။ ယထာ ပန ကေနစိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ မုသာ’’တိ ဝုတ္တေ အဓိပ္ပာယာနုရောဓိနီ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ, တသ္သ ဝစနံ မုဉ္စိတ္ဝာ တဒညေသမေဝ မုသာဘာဝော ဉာယာဂတော, ဧဝမိဓာပိ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝစနတော ယသ္သာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ တေန ဝုတ္တံ, တံ ဒိဋ္ဌိံ မုဉ္စိတ္ဝာ တဒညမေဝ ယထာဓိပ္ပေတံ သဗ္ဗံ နက္ခမတီတိ အယမတ္ထော ဉာယာဂတော, ဘဂဝာ ပန ဝာဒီဝရော သုခုမာယ အာဏိယာ ထူလံ အာဏိံ နီဟရန္တော ဝိယ ဥပာယေန တသ္သ ဒိဋ္ဌိဂတံ နီဟရိတုံ တသ္သ အဓိပ္ပာယေန အဝတ္ဝာ သဒ္ဒဝသေန တာဝ လဗ္ဘမာနံ ဒောသံ ဒသ္သေန္တော ‘‘ယာပိ ခော တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အသ္သ အဓိပ္ပာယံ မုဉ္စိတ္ဝာ အက္ခရေ တာဝ ဒောသံ ဒသ္သေန္တော’’တိ။
Ṭhitakovāti mātulassa ṭhitattā tattha sagāravasapatissavasena ṭhitakova. Kiñcāpi sabba-saddo avisesato anavasesapariyādāyako, vatthuadhippāyānurodhī pana saddappayogoti tamatthaṃ sandhāya paribbājako ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti āha. Yā loke manussaupapattiyotiādikā upapattiyo, tā anatthasamudāgatā tattha tattheva sattānaṃ ucchijjanato, tasmā samayavādīhi vuccamānā sabbā āyatiṃ uppajjanaupapatti na hoti. Jalabubbuḷakā viya hi ime sattā tattha tattha samaye uppajjitvā bhijjanti, tesaṃ tattha paṭisandhi natthīti assa adhippāyo. Tenāha ‘‘paṭisandhiyo’’tiādi. Assa adhippāyaṃ muñcitvāti yenādhippāyena paribbājako ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti āha, taṃ tassa adhippāyaṃ jānantopi ajānanto viya hutvā tassa akkhare tāva dosaṃ dassentoti padesasabbaṃ sandhāya tena vuttaṃ, sabbasabbavisayaṃ katvā tattha dosaṃ gaṇhanto. Yathā loke kenaci ‘‘sabbaṃ vuttaṃ, taṃ musā’’ti vutte tassa vacanassa sabbantogadhattā musābhāvo āpajjeyya, evaṃ imassapi ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti vadato tathā pavattā diṭṭhipi nakkhamatīti atthato āpannameva hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘esāpi te diṭṭhi nakkhamatī’’ti. Yathā pana kenaci ‘‘sabbaṃ vuttaṃ musā’’ti vutte adhippāyānurodhinī saddappavatti, tassa vacanaṃ muñcitvā tadaññesameva musābhāvo ñāyāgato, evamidhāpi ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti vacanato yassā diṭṭhiyā vasena ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti tena vuttaṃ, taṃ diṭṭhiṃ muñcitvā tadaññameva yathādhippetaṃ sabbaṃ nakkhamatīti ayamattho ñāyāgato, bhagavā pana vādīvaro sukhumāya āṇiyā thūlaṃ āṇiṃ nīharanto viya upāyena tassa diṭṭhigataṃ nīharituṃ tassa adhippāyena avatvā saddavasena tāva labbhamānaṃ dosaṃ dassento ‘‘yāpi kho te’’tiādimāha. Tena vuttaṃ – ‘‘assa adhippāyaṃ muñcitvā akkhare tāva dosaṃ dassento’’ti.
ပရိဗ္ဗာဇကော ပန ယံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ မယာ ဝုတ္တံ, ‘‘အယံ သော’’တိ ယထာဝုတ္တဒောသပရိဟရဏတ္ထံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ ဧသ ဒောသော သဗ္ဗော န ဟောတိ, ဧဝမ္ပိ သမဏော ဂောတမော မမ ဝာဒေ ဒောသမေဝ အာရောပေယ္ယာတိ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ နိဂုဟိတ္ဝာ ယထာဝုတ္တဒောသံ ပရိဟရိတုကာမော ‘‘ဧသာ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တမ္ပသ္သ တာဒိသမေဝာတိ ယံ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဂဟိတံ ဝတ္ထု, တမ္ပိ တာဒိသမေဝ ဘဝေယ္ယာတိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗန္တောဂဓဒိဋ္ဌိ မယ္ဟမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထု, တံ မေ ခမေယ္ယဝာတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧသာပိ ဒိဋ္ဌိ တုယ္ဟံ နက္ခမတီ’’တိ ယာပိ ဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ ဘဝတာ ဂောတမေန, သာပိ မယ္ဟံ နက္ခမတိ, တသ္မာ သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတေဝာတိ ပရိဗ္ဗာဇကသ္သ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘တံ ပရိဟရာမီတိ သညာယ ဝဒတီ’’တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘တသ္မာပိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ မယ္ဟံ နက္ခမတီ’’တိ။ ‘‘ဧသာ မေ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ယာ ဌိတိဘူတာ ဒိဋ္ဌိ, တာယ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ အာဟ – ‘‘အတ္ထတော ပနသ္သ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ န မေ ခမတီတိ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အယံ ဒောသောတိ ဒသ္သေန္တော အာဟ ‘‘ယသ္သ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧသာတိ ဒိဋ္ဌိ။ ရုစိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဒသ္သနေန အဘိနိဝိသိတ္ဝာ ရောစေတ္ဝာ ဂဟိတံ။ တေန ဟိ ဒိဋ္ဌိအက္ခမေန အရုစိတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သတိ ဒိဋ္ဌိယာ အက္ခမဘာဝေ တတော တာယ ဂဟိတာယ ခမေယ္ယ ရုစ္စေယ္ယ ယထာ, ဧဝံ သဗ္ဗသ္သ အက္ခမဘာဝေတိ အပရဘာဂေ သဗ္ဗံ ခမတိ ရုစ္စတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ န ပနေသ တံ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ဧသ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဧဝံ ဝဒန္တော ဥစ္ဆေဒဝာဒီ တံ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗသ္သ ခမနံ ရုစ္စနံ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ဉာယေန ဝုတ္တမတ္ထံ ကထံ န သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ကေဝလံ တသ္သာပိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဥစ္ဆေဒမေဝ ဂဏ္ဟာတီ’’တိ။ သဗ္ဗေသဉ္ဟိ ဓမ္မာနံ အာယတိံ ဥပ္ပာဒံ အရုစ္စိတ္ဝာ တံ သန္ဓာယ အယံ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝဒတိ, ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကေသု စ ဥစ္ဆိန္နေသု ကုတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဘာဝောတိ။
Paribbājako pana yaṃ sandhāya ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti mayā vuttaṃ, ‘‘ayaṃ so’’ti yathāvuttadosapariharaṇatthaṃ tasmiṃ atthe vuccamāne esa doso sabbo na hoti, evampi samaṇo gotamo mama vāde dosameva āropeyyāti attano ajjhāsayaṃ niguhitvā yathāvuttadosaṃ pariharitukāmo ‘‘esā me’’tiādimāha. Tattha tampassa tādisamevāti yaṃ ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti gahitaṃ vatthu, tampi tādisameva bhaveyyāti. Ayañca sabbantogadhadiṭṭhi mayhampi diṭṭhivatthu, taṃ me khameyyavāti. Yasmā pana ‘‘esāpi diṭṭhi tuyhaṃ nakkhamatī’’ti yāpi diṭṭhi vuttā bhavatā gotamena, sāpi mayhaṃ nakkhamati, tasmā sabbaṃ me nakkhamatevāti paribbājakassa adhippāyo. Tenāha – ‘‘taṃ pariharāmīti saññāya vadatī’’ti. Tathā ca vakkhati ‘‘tasmāpi ucchedadiṭṭhi mayhaṃ nakkhamatī’’ti. ‘‘Esā me diṭṭhī’’ti yā ṭhitibhūtā diṭṭhi, tāya ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti panettha sabbaggahaṇena gahitattā āha – ‘‘atthato panassa esā diṭṭhi na me khamatīti āpajjatī’’ti. Ayaṃ dosoti dassento āha ‘‘yassa panā’’tiādi. Esāti diṭṭhi. Rucitanti diṭṭhidassanena abhinivisitvā rocetvā gahitaṃ. Tena hi diṭṭhiakkhamena arucitena bhavitabbanti sati diṭṭhiyā akkhamabhāve tato tāya gahitāya khameyya rucceyya yathā, evaṃ sabbassa akkhamabhāveti aparabhāge sabbaṃ khamati ruccatīti āpajjati. Na panesa taṃ sampaṭicchatīti esa ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti evaṃ vadanto ucchedavādī taṃ vuttanayena sabbassa khamanaṃ ruccanaṃ na sampaṭicchati. Ñāyena vuttamatthaṃ kathaṃ na sampaṭicchatīti āha ‘‘kevalaṃ tassāpi ucchedadiṭṭhiyā ucchedameva gaṇhātī’’ti. Sabbesañhi dhammānaṃ āyatiṃ uppādaṃ aruccitvā taṃ sandhāya ayaṃ ‘‘sabbaṃ me nakkhamatī’’ti vadati, ucchedadiṭṭhikesu ca ucchinnesu kuto ucchedadiṭṭhisabhāvoti.
တေနာတိ တေန ကာရဏေန, ယသ္မာ ဣဓေကစ္စေ သတ္တာ ဤဒိသံ ဒိဋ္ဌိံ ပဂ္ဂယ္ဟ တိဋ္ဌန္တိ, တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဇဟနကေန ဝာ စိတ္တေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတ္ဝာ ပဇဟနကေဟိ အပ္ပဇဟနကေ နိဒ္ဓာရေတုံ ဘဂဝာ ‘‘အတော။ပေ.။ ဗဟုတရာ’’တိ အဝောစာတိ အာဟ – ‘‘ပဇဟနကေသု နိသ္သက္က’’န္တိ ယထာ ‘‘ပဉ္စသီလေဟိ ပဘာဝနာ ပညဝန္တတရာ’’တိ။ ‘‘ဗဟူ’’တိ ဝတ္ဝာ န ကေဝလံ ဗဟူ, အထ ခော အတိဝိယ ဗဟူတိ ဒသ္သေန္တော ‘‘ဗဟုတရာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဗဟူ ဟီ’’တိ နယိဒံ နိသ္သက္ကဝစနံ, အထ ခော ပစ္စတ္တဝစနံ။ ကထံ ဟိ-သဒ္ဒောတိ အာဟ ‘‘ဟိ-ကာရော နိပာတမတ္တ’’န္တိ။ အနိသ္သက္ကဝစနံ တာဝ တသ္သ ပဇဟနကာနံ ဗဟုဘာဝတော တေပိ ပရတော ‘‘ဗဟုတရာ’’တိ ဝုစ္စီယန္တိ။ မူလဒသ္သနန္တိ ယေ တာဒိသံ ဒသ္သနံ ပဌမံ ဥပာဒိယန္တိ, တဇ္ဇာတိကမေဝ ပစ္ဆာ ဂဟိတဒသ္သနံ။ ဝိဇာတိယဉ္ဟိ ပဌမံ ဂဟိတဒသ္သနံ အပ္ပဟာယ ဝိဇာတိယသ္သ ဂဟဏံ န သမ္ဘဝတိ ဝိရုဒ္ဓသ္သ အဘိနိဝေသသ္သ သဟ အနဝဋ္ဌာနတော ။ အဝိရုဒ္ဓံ ပန မူလဒသ္သနံ အဝိသ္သဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိသယာဒိဘေဒဘိန္နံ အပရဒသ္သနံ ဂဟေတုံ လဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။
Tenāti tena kāraṇena, yasmā idhekacce sattā īdisaṃ diṭṭhiṃ paggayha tiṭṭhanti, tasmāti vuttaṃ hoti. Pajahanakena vā cittena ekajjhaṃ gahetvā pajahanakehi appajahanake niddhāretuṃ bhagavā ‘‘ato…pe… bahutarā’’ti avocāti āha – ‘‘pajahanakesu nissakka’’nti yathā ‘‘pañcasīlehi pabhāvanā paññavantatarā’’ti. ‘‘Bahū’’ti vatvā na kevalaṃ bahū, atha kho ativiya bahūti dassento ‘‘bahutarā’’ti āha. ‘‘Bahū hī’’ti nayidaṃ nissakkavacanaṃ, atha kho paccattavacanaṃ. Kathaṃ hi-saddoti āha ‘‘hi-kāro nipātamatta’’nti. Anissakkavacanaṃ tāva tassa pajahanakānaṃ bahubhāvato tepi parato ‘‘bahutarā’’ti vuccīyanti. Mūladassananti ye tādisaṃ dassanaṃ paṭhamaṃ upādiyanti, tajjātikameva pacchā gahitadassanaṃ. Vijātiyañhi paṭhamaṃ gahitadassanaṃ appahāya vijātiyassa gahaṇaṃ na sambhavati viruddhassa abhinivesassa saha anavaṭṭhānato . Aviruddhaṃ pana mūladassanaṃ avissajjitvā visayādibhedabhinnaṃ aparadassanaṃ gahetuṃ labbhati. Tenāha ‘‘ettha cā’’tiādi.
တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧကစ္စသသ္သတဝာဒော သသ္သတုစ္ဆေဒာဘိနိဝေသာနံ ဝသေန ယထာက္ကမံ သသ္သတုစ္ဆေဒဂ္ဂာဟနဇာတိကော, ဥစ္ဆေဒဂ္ဂာဟေန ပန သသ္သတာဘိနိဝေသသ္သ တံဂာဟေန စ အသသ္သတာဘိနိဝေသသ္သ ဝိရုဇ္ဈနတော ဥဘယတ္ထပိ ‘‘ဧကစ္စသသ္သတံ ဝာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ, တထာ ‘‘သသ္သတံ ဝာ ဥစ္ဆေဒံ ဝာ န သက္ကာ ဂဟေတု’’န္တိ စ။ မူလသသ္သတဉ္ဟိ ပဌမံ ဂဟိတံ။ အာယတနေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ပဌမံ စက္ခာယတနံ သသ္သတန္တိ ဂဟေတ္ဝာ အပရဘာဂေ န ကေဝလံ စက္ခာယတနမေဝ သသ္သတံ, သောတာယတနမ္ပိ သသ္သတံ, ဃာနာယတနာဒိပိ သသ္သတန္တိ ဂဏ္ဟာတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာယတနေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဓာတူနံ ဣန္ဒ္ရိယာနမ္ပိ ဂာဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ သန္ဓာယာတိ ‘‘မူလေ သသ္သတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဌမဂ္ဂာဟသ္သ သမာနဇာတိယံ အပရဂ္ဂာဟံ သန္ဓာယ။
Tattha kiñcāpi ekaccasassatavādo sassatucchedābhinivesānaṃ vasena yathākkamaṃ sassatucchedaggāhanajātiko, ucchedaggāhena pana sassatābhinivesassa taṃgāhena ca asassatābhinivesassa virujjhanato ubhayatthapi ‘‘ekaccasassataṃ vā gahetuṃ na sakkā’’ti vuttaṃ, tathā ‘‘sassataṃ vā ucchedaṃ vā na sakkā gahetu’’nti ca. Mūlasassatañhi paṭhamaṃ gahitaṃ. Āyatanesupi yojetabbanti paṭhamaṃ cakkhāyatanaṃ sassatanti gahetvā aparabhāge na kevalaṃ cakkhāyatanameva sassataṃ, sotāyatanampi sassataṃ, ghānāyatanādipi sassatanti gaṇhātītiādinā yojetabbaṃ. Āyatanesupīti pi-saddena dhātūnaṃ indriyānampi gāho daṭṭhabbo. Idaṃ sandhāyāti ‘‘mūle sassata’’ntiādinā vuttapaṭhamaggāhassa samānajātiyaṃ aparaggāhaṃ sandhāya.
ဒုတိယဝာရေ ပဌမဝာရေ ဝုတ္တသဒိသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဒီနဝံ ဒိသ္ဝာတိ ‘‘ယဒိ ရူပံ သသ္သတံ သိယာ, နယိဒံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယ္ယ။ ယသ္မာ စ ခော ဣဒံ ရူပံ အသသ္သတံ, တသ္မာ အဘိဏ္ဟပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဥဒယဝယဝန္တတာယ ရူပံ အနိစ္စံ သင္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ, သသ္သတာဘိနိဝေသော မိစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ သသ္သတဝာဒေ အာဒီနဝံ ဒောသံ ဒိသ္ဝာ။ ဩဠာရိကန္တိ တသ္မာ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန အယာထာဝဂ္ဂာဟတာယ ရူပံ န သဏ္ဟံ ဩဠာရိကမေဝ။ ဝေဒနာဒီနမ္ပိ အနိစ္စာဒိဘာဝဒသ္သနံ ရူပဝေဒနာအာဒီနံ သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။ ဝိသ္သဇ္ဇေတီတိ ပဇဟတိ။
Dutiyavāre paṭhamavāre vuttasadisaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ. Tattha ādīnavaṃ disvāti ‘‘yadi rūpaṃ sassataṃ siyā, nayidaṃ ābādhāya saṃvatteyya. Yasmā ca kho idaṃ rūpaṃ asassataṃ, tasmā abhiṇhapaṭipīḷanaṭṭhena udayavayavantatāya rūpaṃ aniccaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ, sassatābhiniveso micchā’’tiādinā tattha sassatavāde ādīnavaṃ dosaṃ disvā. Oḷārikanti tasmā paṭipīḷanaṭṭhena ayāthāvaggāhatāya rūpaṃ na saṇhaṃ oḷārikameva. Vedanādīnampi aniccādibhāvadassanaṃ rūpavedanāādīnaṃ samānayogakkhamattā. Vissajjetīti pajahati.
တိသ္သော လဒ္ဓိယောတိ သသ္သတုစ္ဆေဒဧကစ္စသသ္သတဒိဋ္ဌိယော။ ယသ္မာ သသ္သတဒိဋ္ဌိကာ ဝဋ္ဋေ ရဇ္ဇနသ္သ အာသန္နာ။ တထာ ဟိ တေ ဩလီယန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ, ဘဝာဘဝဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ဣမေသံ သတ္တာနံ သံသာရတော သီသုက္ခိပနံ နတ္ထီတိ ဧတာဝ တိသ္သော ဝိသေသတော ဂဟေတဗ္ဗာ။
Tisso laddhiyoti sassatucchedaekaccasassatadiṭṭhiyo. Yasmā sassatadiṭṭhikā vaṭṭe rajjanassa āsannā. Tathā hi te olīyantīti vuccanti, bhavābhavadiṭṭhīnaṃ vasena imesaṃ sattānaṃ saṃsārato sīsukkhipanaṃ natthīti etāva tisso visesato gahetabbā.
ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဧတ္တာဝတာ သသ္သတဒသ္သနသ္သ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာကာရဏမာဟ, ဝဋ္ဋံ အသ္သာဒေတိ, အဘိနန္ဒတီတိ ဣမိနာ ဒန္ဓဝိရာဂတာယ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ တာသု တာသု ဂတီသု သတ္တာနံ သံသရဏံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဒသ္သေတိ, သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ကမ္မဖလံ။ ကုသလံ န ကရောတီတိ ဣမိနာ ကမ္မံ, အကုသလံ ကရောန္တော န ဘာယတီတိ ဣမိနာ ပုညာပုညာနိ သဘာဝတော ဇာယန္တီတိ ဒသ္သေတိ။ ဝဋ္ဋံ အသ္သာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ တန္နိန္နဘာဝတော ။ သီဃံ လဒ္ဓိံ ဇဟိတုံ န သက္ကောတိ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒသ္သ အရုစ္စနတော။ ဥစ္ဆေဒဝာဒီ ဟိ တသ္မိံ ဘဝေ ဥစ္ဆေဒံ မညတိ။ တတော ပရံ ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ဖလံ အတ္ထီတိ ဇာနာတိ ကမ္မဖလဝာဒီဘာဝတော။ ယေဘုယ္ယေန ဟိ ဥစ္ဆေဒဝာဒီ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဘိနိဝေသေသု အညတ္ရာဘိနိဝေသော ဟောတိ။ သီဃံ ဒသ္သနံ ပဇဟတိ ဝဋ္ဋာဘိရတိယာ အဘာဝတော။ ပာရမိယော ပူရေတုံ သက္ကောန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ, လောကဝောဟာရမတ္တေနေဝ သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယောဇနာ။ အသက္ကောန္တောတိ ဗုဒ္ဓော ဟောတုံ အသက္ကောန္တော။ အဘိနီဟာရံ ကတ္ဝာ အဂ္ဂသာဝကာဒိဘာဝသ္သ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေတ္ဝာ။ သာဝကော ဟုတ္ဝာတိ အဂ္ဂသာဝကော မဟာသာဝကော ဟုတ္ဝာ, တတ္ထာပိ တေဝိဇ္ဇော ဆဠဘိညော ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တော ဝာ သုက္ခဝိပသ္သကော ဧဝ ဝာ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဟုတ္ဝာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ သဗ္ဗမိဒံ ဥစ္ဆေဒဝာဒိနော ကလ္ယာဏမိတ္တနိသ္သယေန သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေ ခိပ္ပဝိရာဂတာဒသ္သနတ္ထံ အာဂတံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။
Idhalokaṃ paralokañca atthīti jānātīti ettāvatā sassatadassanassa appasāvajjatākāraṇamāha, vaṭṭaṃ assādeti, abhinandatīti iminā dandhavirāgatāya. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi. Idhalokaṃ paralokañca atthīti jānātīti iminā tāsu tāsu gatīsu sattānaṃ saṃsaraṇaṃ paṭikkhipatīti dasseti, sukatadukkaṭānaṃ kammānaṃ phalaṃ atthīti jānātīti iminā kammaphalaṃ. Kusalaṃ na karotīti iminā kammaṃ, akusalaṃ karonto na bhāyatīti iminā puññāpuññāni sabhāvato jāyantīti dasseti. Vaṭṭaṃ assādeti abhinandati tanninnabhāvato . Sīghaṃ laddhiṃ jahituṃ na sakkoti vaṭṭupacchedassa aruccanato. Ucchedavādī hi tasmiṃ bhave ucchedaṃ maññati. Tato paraṃ idhalokaṃ paralokañca atthīti jānāti sukatadukkaṭānaṃ phalaṃ atthīti jānāti kammaphalavādībhāvato. Yebhuyyena hi ucchedavādī sabhāvaniyatiyadicchābhinivesesu aññatrābhiniveso hoti. Sīghaṃ dassanaṃ pajahati vaṭṭābhiratiyā abhāvato. Pāramiyo pūretuṃ sakkonto paccekabuddho hutvā, lokavohāramatteneva so sammāsambuddho hutvā parinibbāyatīti yojanā. Asakkontoti buddho hotuṃ asakkonto. Abhinīhāraṃkatvā aggasāvakādibhāvassa abhinīhāraṃ sampādetvā. Sāvako hutvāti aggasāvako mahāsāvako hutvā, tatthāpi tevijjo chaḷabhiñño paṭisambhidāppatto vā sukkhavipassako eva vā buddhasāvako hutvā parinibbāyati. Sabbamidaṃ ucchedavādino kalyāṇamittanissayena sammattaniyāmokkamane khippavirāgatādassanatthaṃ āgataṃ. Tenāha ‘‘tasmā’’tiādi.
၂၀၂. ကဉ္ဇိယေနေဝာတိ အာရနာဠေန။ ကဉ္ဇိယသဒိသေန ဥစ္ဆေဒဒသ္သနေန။ ပူရိတောတိ ပရိပုဏ္ဏဇ္ဈာသယော။ သောတိ ပရိဗ္ဗာဇကော။ အပ္ပဟာယာတိ အဘိန္ဒိတ္ဝာ။ ဝိဂ္ဂဟောတိ ကလဟော ဣဒမေဝ သစ္စံ, မောဃမညန္တိ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂာဟောတိ ကတ္ဝာ။ ဝိဝာဒန္တိ ဝိရုဒ္ဓဝာဒံ။ ဝိဃာတန္တိ ဝိရောဓဟေတုကံ စိတ္တဝိဃာတံ။ ဝိဟေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟဝိဝာဒနိမိတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ကိလမထံ။ အာဒီနဝံ ဒိသ္ဝာတိ ဧတာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဧဝရူပော အာဒီနဝော, အနိယ္ယာနိကဘာဝတာယ ပန သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ မဟာဒီနဝောတိ ဧဝံ အာဒီနဝံ ဒိသ္ဝာ။
202.Kañjiyenevāti āranāḷena. Kañjiyasadisena ucchedadassanena. Pūritoti paripuṇṇajjhāsayo. Soti paribbājako. Appahāyāti abhinditvā. Viggahoti kalaho idameva saccaṃ, moghamaññanti aññamaññaṃ viruddhaggāhoti katvā. Vivādanti viruddhavādaṃ. Vighātanti virodhahetukaṃ cittavighātaṃ. Vihesanti viggahavivādanimittaṃ kāyikaṃ cetasikañca kilamathaṃ. Ādīnavaṃ disvāti etāsaṃ diṭṭhīnaṃ evarūpo ādīnavo, aniyyānikabhāvatāya pana sampati āyatiñca mahādīnavoti evaṃ ādīnavaṃ disvā.
၂၀၅. ‘‘ဧသောဟမသ္မိ, ဧသော မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၂၄၁; သံ. နိ. ၃.၈) ကာယံ အန္ဝေတီတိ ကာယန္ဝယော, သောယေဝ, တသ္သ ဝာ သမူဟော ကာယန္ဝယတာ, ကာယပဋိဗဒ္ဓော ကိလေသော။ တေနာဟ ‘‘ကာယံ။ပေ.။ အတ္ထော’’တိ။
205. ‘‘Esohamasmi, eso me attā’’tiādinā (ma. ni. 1.241; saṃ. ni. 3.8) kāyaṃ anvetīti kāyanvayo, soyeva, tassa vā samūho kāyanvayatā, kāyapaṭibaddho kileso. Tenāha ‘‘kāyaṃ…pe… attho’’ti.
အသမ္မိသ္သဘာဝန္တိ အသင္ကရတော ဝဝတ္ထိတဘာဝံ။ တေန တာသံ ယထာသကံ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိဂမံ ဒသ္သေတိ။ ဧဝဉ္ဟိ တာသံ ကဒာစိပိ သင္ကရော နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ရာယံ သင္ခေပတ္ထော’’တိအာဒိ။ သရူပံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ‘‘အညာ ဝေဒနာ’’တိ အနိယမေန ဝုတ္တတ္တာ တမေဝ ဝိဂမံ ဒသ္သေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ အန္တရဟိတာ ဝာ’’တိ အာဟ။ သရူပတော နိယမေတ္ဝာ ဝုစ္စမာနေ ကာစိ အနုပ္ပန္နာ ဝာ ဟောတိ, ကာစိ အန္တရဟိတာ ဝာတိ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘာဝဒသ္သနတ္ထန္တိ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇမာနဘာဝဒသ္သနတ္ထံ။
Asammissabhāvanti asaṅkarato vavatthitabhāvaṃ. Tena tāsaṃ yathāsakaṃ paccayānaṃ uppajjitvā vigamaṃ dasseti. Evañhi tāsaṃ kadācipi saṅkaro natthi. Tenāha ‘‘tatrāyaṃ saṅkhepattho’’tiādi. Sarūpaṃ aggahetvā ‘‘aññā vedanā’’ti aniyamena vuttattā tameva vigamaṃ dassento ‘‘anuppannāva honti antarahitā vā’’ti āha. Sarūpato niyametvā vuccamāne kāci anuppannā vā hoti, kāci antarahitā vāti. Cuṇṇavicuṇṇabhāvadassanatthanti khaṇe khaṇe bhijjamānabhāvadassanatthaṃ.
န ကေနစိ သံဝဒတီတိ ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဒိဋ္ဌိရာဂဝသေန သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော န ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘သသ္သတံ ဂဟေတ္ဝာ’’တိအာဒိ။ န ဝိဝဒတီတိ ဝိရုဒ္ဓဘာဝော ဟုတ္ဝာ န ဝိဝဒတိ။ ပရိဝတ္တေတ္ဝာတိ ဥစ္ဆေဒံ ဂဟေတ္ဝာ ဧကစ္စသသ္သတံ ဂဟေတ္ဝာ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန တယောပိ ဝာဒာ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ ယောဇေတဗ္ဗာ ။ တေန ဝောဟရတီတိ တေန လောကဝောဟာရေန လောကသမညံ အနတိဓာဝန္တော သတ္တော ပုရိသော ပုဂ္ဂလောတိအာဒိနာ ဝောဟရတိ, န ပန ဣတော ဗာဟိရကာ ဝိယ အဘိနိဝိသတိ။ တေနာဟ ‘‘အပရာမသန္တော’’တိ။ ကဉ္စိ ဓမ္မန္တိ ရူပာဒီသု ဧကံ ဓမ္မမ္ပိ။ ပရာမာသဂ္ဂာဟေန အဂ္ဂဏ္ဟန္တောတိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ, ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ စ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတ္ဝာ ပရတော အာမသိတ္ဝာ ဂဟဏေန အဂ္ဂဏ္ဟန္တော။
Na kenacisaṃvadatīti kenaci puggalena saddhiṃ diṭṭhirāgavasena saṃkiliṭṭhacitto na vadati. Tenāha ‘‘sassataṃ gahetvā’’tiādi. Na vivadatīti viruddhabhāvo hutvā na vivadati. Parivattetvāti ucchedaṃ gahetvā ekaccasassataṃ gahetvā evaṃ vuttanayena tayopi vādā parivattetvā yojetabbā . Tena voharatīti tena lokavohārena lokasamaññaṃ anatidhāvanto satto puriso puggalotiādinā voharati, na pana ito bāhirakā viya abhinivisati. Tenāha ‘‘aparāmasanto’’ti. Kañci dhammanti rūpādīsu ekaṃ dhammampi. Parāmāsaggāhena aggaṇhantoti ‘‘nicca’’ntiādinā, ‘‘etaṃ mamā’’tiādinā ca dhammasabhāvaṃ atikkamitvā parato āmasitvā gahaṇena aggaṇhanto.
ကတာဝီတိ ကတကိစ္စော။ သော ဝဒေယ္ယာတိ ခီဏာသဝော ဘိက္ခု အဟင္ကာရမမင္ကာရေသု သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နေသုပိ အဟံ ဝဒာမီတိ ဝဒေယ္ယ။ တတ္ထ အဟန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တသန္တာနေ။ မမန္တိ တသ္သ သန္တကဘူတေ ဝတ္ထုသ္မိံ လောကနိရုဠ္ဟေ။ သမညန္တိ တတ္ထ သုကုသလတာယ လောကေ သမညာ ကုသလော ဝိဒိတ္ဝာ။ ဝောဟာရမတ္တေနာတိ ကေဝလံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ မဟာဗောဓိပာရမိယော ပူရေတုံ အသက္ကောန္တော သာဝကော ဟုတ္ဝာ ဒေသဝောဟာရမတ္တေန န အပ္ပဟီနတဏ္ဟော ဝိယ အန္ဓပုထုဇ္ဇနော အဘိနိဝေသနဝသေန။
Katāvīti katakicco. So vadeyyāti khīṇāsavo bhikkhu ahaṅkāramamaṅkāresu sabbaso samucchinnesupi ahaṃ vadāmīti vadeyya. Tattha ahanti niyakajjhattasantāne. Mamanti tassa santakabhūte vatthusmiṃ lokaniruḷhe. Samaññanti tattha sukusalatāya loke samaññā kusalo viditvā. Vohāramattenāti kevalaṃ paccekabuddho hutvā mahābodhipāramiyo pūretuṃ asakkonto sāvako hutvā desavohāramattena na appahīnataṇho viya andhaputhujjano abhinivesanavasena.
၂၀၆. သသ္သတာဒီသူတိ သသ္သတာဘိနိဝေသာဒီသု။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ နိဒ္ဓာရဏေ သာမိဝစနံ။ သသ္သတံ အဘိညာယာတိ သသ္သတဒိဋ္ဌိံ သမုဒယတော အတ္ထင္ဂမတော အသ္သာဒတော နိသ္သရဏတော အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတ္ဝာ။ ပဟာနန္တိ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒံ။ ရူပသ္သ ပဟာနန္တိ ရူပသ္သ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသညောဇနပ္ပဟာနေန ပဟာနံ။ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓေဟိ အာသဝေဟိ အဂ္ဂဟေတ္ဝာဝ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ။ ‘‘အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီ’’တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိပိ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ အသေသေတ္ဝာ။ သောဠသ ပညာတိ မဟာပညာဒိကာ သောဠသ ပညာ။ စတုရင္ဂသမန္နာဂတောတိ ပုဏ္ဏဥပောသထဒိဝသတာ, ကေနစိ အနာမန္တိတမေဝ အနေကသတာနံယေဝ အနေကသဟသ္သာနံ ဝာ ဘိက္ခူနံ သန္နိပတိတတာ, သဗ္ဗေသံ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပန္နတာ, ဆဠဘိညတာ စာတိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ရိမာနိ အင္ဂာနီ’’တိအာဒိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ, တံ သုဝိညေယ္ယမေဝ။
206.Sassatādīsūti sassatābhinivesādīsu. Tesaṃ tesaṃ dhammānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Sassataṃ abhiññāyāti sassatadiṭṭhiṃ samudayato atthaṅgamato assādato nissaraṇato abhivisiṭṭhāya paññāya paṭivijjhitvā. Pahānanti accantappahānaṃ samucchedaṃ. Rūpassa pahānanti rūpassa tappaṭibaddhasaññojanappahānena pahānaṃ. Anuppādanirodhena niruddhehi āsavehi aggahetvāva cittaṃ vimucci. ‘‘Āsavehi cittaṃ vimuccī’’ti ettha kiñcipi aggahetvā asesetvā. Soḷasa paññāti mahāpaññādikā soḷasa paññā. Caturaṅgasamannāgatoti puṇṇauposathadivasatā, kenaci anāmantitameva anekasatānaṃyeva anekasahassānaṃ vā bhikkhūnaṃ sannipatitatā, sabbesaṃ ehibhikkhubhāvena upasampannatā, chaḷabhiññatā cāti. Tenāha ‘‘tatrimāni aṅgānī’’tiādi. Yaṃ panettha atthato avibhattaṃ, taṃ suviññeyyameva.
ဒီဃနခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။
Dīghanakhasuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / မဇ္ဈိမနိကာယ • Majjhimanikāya / ၄. ဒီဃနခသုတ္တံ • 4. Dīghanakhasuttaṃ
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / သုတ္တပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / မဇ္ဈိမနိကာယ (အဋ္ဌကထာ) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ၄. ဒီဃနခသုတ္တဝဏ္ဏနာ • 4. Dīghanakhasuttavaṇṇanā
