| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
१४८. दिगुणादिउपाहनपटिक्खेपकथा
148. Diguṇādiupāhanapaṭikkhepakathā
२४५. अञ्ञं ब्याकरोन्तीति एत्थ अञ्ञसद्दो सब्बनामसुद्धनामवसेन दुविधो। तेसु इध सुद्धनामं, तं पन बाले च दारके च अरहत्ते च पवत्तति, इध पन अरहत्तेति दस्सेन्तो आह ‘‘अरहत्तं ब्याकरोन्ती’’ति। येनाति सभावेन। अरहाति ञायतीति अरहाइति अत्थो ञायति। सोति सभावो। सुत्तवण्णनातोयेवाति अङ्गुत्तरट्ठकथातो एव। न उपनीतोति न उपरि नीतो। एकच्चे मोघपुरिसाति एकच्चेसद्दो अञ्ञेपरियायो, मोघसद्दो तुच्छवेवचनोति आह ‘‘अञ्ञे पन तुच्छपुरिसा’’ति। ‘‘हसमाना विया’’ति इमिना हसमानकं मञ्ञेति एत्थ मञ्ञेसद्दो वियत्थोति दस्सेति। असन्तमेवाति अविज्जमानंयेव। एकपलासिकन्ति एत्थ पलाससद्दो पण्णवाचको। पटलं नाम पण्णं विय होति, तस्मा ‘‘एकपटल’’न्ति वुत्तं। असीतिसकटवाहेति एत्थ असीति पदं सकटपदेन सम्बन्धं कत्वा असीतिसकटेहि वहितब्बेति अत्थो दट्ठब्बो। ‘‘द्वे सकटभारा एको वाहो’’ति इमिना वाहानं चत्तालीसभावं दस्सेति। सत्तहत्थिकञ्च अनीकन्ति एत्थ अनीकस्स सरूपं दस्सेन्तो आह ‘‘छ हत्थिनियो चा’’तिआदि। सत्तन्नं हत्थीनं समूहो सत्तहत्थिकं। सत्तअनीकत्ता एकूनपञ्ञासहत्थिनो होन्ति। तेसु सत्त हत्थिनो, द्वाचत्तालीस हत्थिनियो होन्ति। द्विगुणाति एत्थ गुणसद्दो पटलत्थोति आह ‘‘द्विपटला’’ति। गुणङ्गुणूपाहनाति एत्थ द्विगुणतिगुणानं विसुं गहितत्ता पारिसेसतो गुणङ्गुणभावं दस्सेन्तो आह ‘‘चतुपटलतो पट्ठाय वुच्चती’’ति। गुणङ्गुणूपाहनाति पटलपटला उपाहना, बहुपटला उपाहनाति अत्थो। उकारेन सह योजेत्वा गकारो सज्झायितब्बो च लिखितब्बो च। इदानि पोत्थकेसु पन उकारो न दिस्सति।
245.Aññaṃ byākarontīti ettha aññasaddo sabbanāmasuddhanāmavasena duvidho. Tesu idha suddhanāmaṃ, taṃ pana bāle ca dārake ca arahatte ca pavattati, idha pana arahatteti dassento āha ‘‘arahattaṃ byākarontī’’ti. Yenāti sabhāvena. Arahāti ñāyatīti arahāiti attho ñāyati. Soti sabhāvo. Suttavaṇṇanātoyevāti aṅguttaraṭṭhakathāto eva. Na upanītoti na upari nīto. Ekacce moghapurisāti ekaccesaddo aññepariyāyo, moghasaddo tucchavevacanoti āha ‘‘aññe pana tucchapurisā’’ti. ‘‘Hasamānā viyā’’ti iminā hasamānakaṃ maññeti ettha maññesaddo viyatthoti dasseti. Asantamevāti avijjamānaṃyeva. Ekapalāsikanti ettha palāsasaddo paṇṇavācako. Paṭalaṃ nāma paṇṇaṃ viya hoti, tasmā ‘‘ekapaṭala’’nti vuttaṃ. Asītisakaṭavāheti ettha asīti padaṃ sakaṭapadena sambandhaṃ katvā asītisakaṭehi vahitabbeti attho daṭṭhabbo. ‘‘Dve sakaṭabhārā eko vāho’’ti iminā vāhānaṃ cattālīsabhāvaṃ dasseti. Sattahatthikañca anīkanti ettha anīkassa sarūpaṃ dassento āha ‘‘cha hatthiniyo cā’’tiādi. Sattannaṃ hatthīnaṃ samūho sattahatthikaṃ. Sattaanīkattā ekūnapaññāsahatthino honti. Tesu satta hatthino, dvācattālīsa hatthiniyo honti. Dviguṇāti ettha guṇasaddo paṭalatthoti āha ‘‘dvipaṭalā’’ti. Guṇaṅguṇūpāhanāti ettha dviguṇatiguṇānaṃ visuṃ gahitattā pārisesato guṇaṅguṇabhāvaṃ dassento āha ‘‘catupaṭalato paṭṭhāya vuccatī’’ti. Guṇaṅguṇūpāhanāti paṭalapaṭalā upāhanā, bahupaṭalā upāhanāti attho. Ukārena saha yojetvā gakāro sajjhāyitabbo ca likhitabbo ca. Idāni potthakesu pana ukāro na dissati.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi / १४८. दिगुणादिउपाहनपटिक्खेपो • 148. Diguṇādiupāhanapaṭikkhepo
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / दिगुणादिउपाहनपटिक्खेपकथा • Diguṇādiupāhanapaṭikkhepakathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / दिगुणादिउपाहनपटिक्खेपकथावण्णना • Diguṇādiupāhanapaṭikkhepakathāvaṇṇanā
