Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / బుద్ధవంస-అట్ఠకథా • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
౩. దీపఙ్కరబుద్ధవంసవణ్ణనా
3. Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā
రమ్మనగరవాసినోపి తే ఉపాసకా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం దత్వా పున భగవన్తం భుత్తావిం ఓనీతపత్తపాణిం మాలాగన్ధాదీహి పూజేత్వా వన్దిత్వా దానానుమోదనం సోతుకామా ఉపనిసీదింసు. అథ సత్థా తేసం పరమమధురం హదయఙ్గమం దానానుమోదనమకాసి –
Rammanagaravāsinopi te upāsakā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā puna bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā dānānumodanaṃ sotukāmā upanisīdiṃsu. Atha satthā tesaṃ paramamadhuraṃ hadayaṅgamaṃ dānānumodanamakāsi –
‘‘దానం నామ సుఖాదీనం, నిదానం పరమం మతం;
‘‘Dānaṃ nāma sukhādīnaṃ, nidānaṃ paramaṃ mataṃ;
నిబ్బానం పన సోపానం, పతిట్ఠాతి పవుచ్చతి.
Nibbānaṃ pana sopānaṃ, patiṭṭhāti pavuccati.
‘‘దానం తాణం మనుస్సానం, దానం బన్ధు పరాయనం;
‘‘Dānaṃ tāṇaṃ manussānaṃ, dānaṃ bandhu parāyanaṃ;
దానం దుక్ఖాధిపన్నానం, సత్తానం పరమా గతి.
Dānaṃ dukkhādhipannānaṃ, sattānaṃ paramā gati.
‘‘దుక్ఖనిత్థరణట్ఠేన , దానం నావాతి దీపితం;
‘‘Dukkhanittharaṇaṭṭhena , dānaṃ nāvāti dīpitaṃ;
భయరక్ఖణతో దానం, నగరన్తి చ వణ్ణితం.
Bhayarakkhaṇato dānaṃ, nagaranti ca vaṇṇitaṃ.
‘‘దానం దురాసదట్ఠేన, వుత్తమాసివిసోతి చ;
‘‘Dānaṃ durāsadaṭṭhena, vuttamāsivisoti ca;
దానం లోభమలాదీహి, పదుమం అనుపలిత్తతో.
Dānaṃ lobhamalādīhi, padumaṃ anupalittato.
‘‘నత్థి దానసమో లోకే, పురిసస్స అవస్సయో;
‘‘Natthi dānasamo loke, purisassa avassayo;
పటిపజ్జథ తస్మా తం, కిరియాజ్ఝాసయేన చ.
Paṭipajjatha tasmā taṃ, kiriyājjhāsayena ca.
‘‘సగ్గలోకనిదానాని, దానాని మతిమా ఇధ;
‘‘Saggalokanidānāni, dānāni matimā idha;
కో హి నామ నరో లోకే, న దదేయ్య హితే రతో.
Ko hi nāma naro loke, na dadeyya hite rato.
‘‘సుత్వా దేవేసు సమ్పత్తిం, కో నరో దానసమ్భవం;
‘‘Sutvā devesu sampattiṃ, ko naro dānasambhavaṃ;
న దజ్జా సుఖప్పదం దానం, దానం చిత్తప్పమోదనం.
Na dajjā sukhappadaṃ dānaṃ, dānaṃ cittappamodanaṃ.
‘‘దానేన పటిపన్నేన, అచ్ఛరాపరివారితో;
‘‘Dānena paṭipannena, accharāparivārito;
రమతే సుచిరం కాలం, నన్దనే సురనన్దనే.
Ramate suciraṃ kālaṃ, nandane suranandane.
‘‘పీతిముళారం విన్దతి దాతా, గారవమస్మిం గచ్ఛతి లోకే;
‘‘Pītimuḷāraṃ vindati dātā, gāravamasmiṃ gacchati loke;
కిత్తిమనన్తం యాతి చ దాతా, విస్ససనీయో హోతి చ దాతా.
Kittimanantaṃ yāti ca dātā, vissasanīyo hoti ca dātā.
‘‘దత్వా దానం యాతి నరో సో, భోగసమిద్ధిం దీఘఞ్చాయు;
‘‘Datvā dānaṃ yāti naro so, bhogasamiddhiṃ dīghañcāyu;
సుస్సరతమ్పి చ విన్దతి రూపం, సగ్గే సద్ధిం కీళతి దేవేహి;
Sussaratampi ca vindati rūpaṃ, sagge saddhiṃ kīḷati devehi;
విమానేసు ఠత్వా నానా, మత్తమయూరాభిరుతేసు.
Vimānesu ṭhatvā nānā, mattamayūrābhirutesu.
‘‘చోరారిరాజోదకపావకానం, ధనం అసాధారణమేవ దానం;
‘‘Corārirājodakapāvakānaṃ, dhanaṃ asādhāraṇameva dānaṃ;
దదాతి తం సావకఞాణభూమిం, పచ్చేకభూమిం పన బుద్ధభూమి’’న్తి. –
Dadāti taṃ sāvakañāṇabhūmiṃ, paccekabhūmiṃ pana buddhabhūmi’’nti. –
ఏవమాదినా నయేన దానానుమోదనం కత్వా దానానిసంసం పకాసేత్వా తదనన్తరం సీలకథం కథేసి. సీలం నామేతం ఇధలోకపరలోకసమ్పత్తీనం మూలం.
Evamādinā nayena dānānumodanaṃ katvā dānānisaṃsaṃ pakāsetvā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlaṃ nāmetaṃ idhalokaparalokasampattīnaṃ mūlaṃ.
‘‘సీలం సుఖానం పరమం నిదానం, సీలేన సీలీ తిదివం పయాతి;
‘‘Sīlaṃ sukhānaṃ paramaṃ nidānaṃ, sīlena sīlī tidivaṃ payāti;
సీలఞ్హి సంసారముపాగతస్స, తాణఞ్చ లేణఞ్చ పరాయనఞ్చ.
Sīlañhi saṃsāramupāgatassa, tāṇañca leṇañca parāyanañca.
‘‘అవస్సయో సీలసమో జనానం, కుతో పనఞ్ఞో ఇధ వా పరత్థ;
‘‘Avassayo sīlasamo janānaṃ, kuto panañño idha vā parattha;
సీలం గుణానం పరమా పతిట్ఠా, యథా ధరా థావరజఙ్గమానం.
Sīlaṃ guṇānaṃ paramā patiṭṭhā, yathā dharā thāvarajaṅgamānaṃ.
‘‘సీలం కిరేవ కల్యాణం, సీలం లోకే అనుత్తరం;
‘‘Sīlaṃ kireva kalyāṇaṃ, sīlaṃ loke anuttaraṃ;
అరియవుత్తిసమాచారో, యేన వుచ్చతి సీలవా’’. (జా॰ ౧.౩.౧౧౮);
Ariyavuttisamācāro, yena vuccati sīlavā’’. (jā. 1.3.118);
సీలాలఙ్కారసమో అలఙ్కారో నత్థి, సీలగన్ధసమో గన్ధో నత్థి, సీలసమం కిలేసమలవిసోధనం నత్థి, సీలసమం పరిళాహూపసమం నత్థి, సీలసమం కిత్తిజననం నత్థి, సీలసమం సగ్గారోహణసోపానం నత్థి, నిబ్బాననగరప్పవేసనే చ సీలసమం ద్వారం నత్థి. యథాహ –
Sīlālaṅkārasamo alaṅkāro natthi, sīlagandhasamo gandho natthi, sīlasamaṃ kilesamalavisodhanaṃ natthi, sīlasamaṃ pariḷāhūpasamaṃ natthi, sīlasamaṃ kittijananaṃ natthi, sīlasamaṃ saggārohaṇasopānaṃ natthi, nibbānanagarappavesane ca sīlasamaṃ dvāraṃ natthi. Yathāha –
‘‘సోభన్తేవం న రాజానో, ముత్తామణివిభూసితా;
‘‘Sobhantevaṃ na rājāno, muttāmaṇivibhūsitā;
యథా సోభన్తి యతినో, సీలభూసనభూసితా.
Yathā sobhanti yatino, sīlabhūsanabhūsitā.
‘‘సీలగన్ధసమో గన్ధో, కుతో నామ భవిస్సతి;
‘‘Sīlagandhasamo gandho, kuto nāma bhavissati;
యో సమం అనువాతే చ, పటివాతే చ వాయతి. (విసుద్ధి॰ ౧.౯);
Yo samaṃ anuvāte ca, paṭivāte ca vāyati. (visuddhi. 1.9);
‘‘న పుప్ఫగన్ధో పటివాతమేతి, న చన్దనం తగ్గరమల్లికా వా;
‘‘Na pupphagandho paṭivātameti, na candanaṃ taggaramallikā vā;
సతఞ్చ గన్ధో పటివాతమేతి, సబ్బా దిసా సప్పురిసో పవాయతి.
Satañca gandho paṭivātameti, sabbā disā sappuriso pavāyati.
‘‘చన్దనం తగరం వాపి, ఉప్పలం అథ వస్సికీ;
‘‘Candanaṃ tagaraṃ vāpi, uppalaṃ atha vassikī;
ఏతేసం గన్ధజాతానం, సీలగన్ధో అనుత్తరో. (ధ॰ ప॰ ౫౪-౫౫; మి॰ ప॰ ౫.౪.౧);
Etesaṃ gandhajātānaṃ, sīlagandho anuttaro. (dha. pa. 54-55; mi. pa. 5.4.1);
‘‘న గఙ్గా యమునా చాపి, సరభూ వా సరస్వతీ;
‘‘Na gaṅgā yamunā cāpi, sarabhū vā sarasvatī;
నిన్నగా వాచిరవతీ, మహీ వాపి మహానదీ.
Ninnagā vāciravatī, mahī vāpi mahānadī.
‘‘సక్కుణన్తి విసోధేతుం, తం మలం ఇధ పాణినం;
‘‘Sakkuṇanti visodhetuṃ, taṃ malaṃ idha pāṇinaṃ;
విసోధయతి సత్తానం, యం వే సీలజలం మలం.
Visodhayati sattānaṃ, yaṃ ve sīlajalaṃ malaṃ.
‘‘న తం సజలదా వాతా, న చాపి హరిచన్దనం;
‘‘Na taṃ sajaladā vātā, na cāpi haricandanaṃ;
నేవ హారా న మణయో, న చన్దకిరణఙ్కురా.
Neva hārā na maṇayo, na candakiraṇaṅkurā.
‘‘సమయన్తీధ సత్తానం, పరిళాహం సురక్ఖితం;
‘‘Samayantīdha sattānaṃ, pariḷāhaṃ surakkhitaṃ;
యం సమేతి ఇదం అరియం, సీలం అచ్చన్తసీతలం.
Yaṃ sameti idaṃ ariyaṃ, sīlaṃ accantasītalaṃ.
‘‘అత్తానువాదాదిభయం, విద్ధంసయతి సబ్బదా;
‘‘Attānuvādādibhayaṃ, viddhaṃsayati sabbadā;
జనేతి కిత్తిహాసఞ్చ, సీలం సీలవతో సదా.
Janeti kittihāsañca, sīlaṃ sīlavato sadā.
‘‘సగ్గారోహణసోపానం, అఞ్ఞం సీలసమం కుతో;
‘‘Saggārohaṇasopānaṃ, aññaṃ sīlasamaṃ kuto;
ద్వారం వా పన నిబ్బాన, నగరస్స పవేసనే.
Dvāraṃ vā pana nibbāna, nagarassa pavesane.
‘‘గుణానం మూలభూతస్స, దోసానం బలఘాతినో;
‘‘Guṇānaṃ mūlabhūtassa, dosānaṃ balaghātino;
ఇతి సీలస్స జానాథ, ఆనిసంసమనుత్తర’’న్తి. (విసుద్ధి॰ ౧.౯);
Iti sīlassa jānātha, ānisaṃsamanuttara’’nti. (visuddhi. 1.9);
ఏవం భగవా సీలానిసంసం దస్సేత్వా – ‘‘ఇదం పన సీలం నిస్సాయ అయం సగ్గో లభతీ’’తి దస్సనత్థం తదనన్తరం సగ్గకథం కథేసి. అయం సగ్గో నామ ఇట్ఠో కన్తో మనాపో ఏకన్తసుఖో నిచ్చమేత్థ కీళా నిచ్చం సమ్పత్తియో లభన్తి. చాతుమహారాజికా దేవా నవుతివస్ససతసహస్సాని దిబ్బసుఖం దిబ్బసమ్పత్తిం పటిలభన్తి. తావతింసా తిస్సో వస్సకోటియో సట్ఠి చ వస్ససతసహస్సానీతి ఏవమాదిసగ్గగుణపటిసంయుత్తకథం కథేసి. ఏవం సగ్గకథాయ పలోభేత్వా పున – ‘‘అయమ్పి సగ్గో అనిచ్చో అధువో న తత్థ ఛన్దరాగో కాతబ్బో’’తి కామానం ఆదీనవం ఓకారం సంకిలేసం నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసఞ్చ పకాసేత్వా అమతపరియోసానం ధమ్మకథం కథేసి. ఏవం తస్స మహాజనస్స ధమ్మం దేసేత్వా ఏకచ్చే సరణేసు చ ఏకచ్చే పఞ్చసీలేసు చ ఏకచ్చే సోతాపత్తిఫలే చ ఏకచ్చే సకదాగామిఫలే ఏకచ్చే అనాగామిఫలే ఏకచ్చే చతూసుపి ఫలేసు ఏకచ్చే తీసు విజ్జాసు ఏకచ్చే ఛసు అభిఞ్ఞాసు ఏకచ్చే అట్ఠసు సమాపత్తీసు పతిట్ఠాపేత్వా ఉట్ఠాయాసనా రమ్మనగరతో నిక్ఖమిత్వా సుదస్సనమహావిహారమేవ పావిసి. తేన వుత్తం –
Evaṃ bhagavā sīlānisaṃsaṃ dassetvā – ‘‘idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labhatī’’ti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo ekantasukho niccamettha kīḷā niccaṃ sampattiyo labhanti. Cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti. Tāvatiṃsā tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇapaṭisaṃyuttakathaṃ kathesi. Evaṃ saggakathāya palobhetvā puna – ‘‘ayampi saggo anicco adhuvo na tattha chandarāgo kātabbo’’ti kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsañca pakāsetvā amatapariyosānaṃ dhammakathaṃ kathesi. Evaṃ tassa mahājanassa dhammaṃ desetvā ekacce saraṇesu ca ekacce pañcasīlesu ca ekacce sotāpattiphale ca ekacce sakadāgāmiphale ekacce anāgāmiphale ekacce catūsupi phalesu ekacce tīsu vijjāsu ekacce chasu abhiññāsu ekacce aṭṭhasu samāpattīsu patiṭṭhāpetvā uṭṭhāyāsanā rammanagarato nikkhamitvā sudassanamahāvihārameva pāvisi. Tena vuttaṃ –
౧.
1.
‘‘తదా తే భోజయిత్వాన, ససఙ్ఘం లోకనాయకం;
‘‘Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;
ఉపగచ్ఛుం సరణం తస్స, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.
Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.
౨.
2.
‘‘సరణాగమనే కఞ్చి, నివేసేతి తథాగతో;
‘‘Saraṇāgamane kañci, niveseti tathāgato;
కఞ్చి పఞ్చసు సీలేసు, సీలే దసవిధే పరం.
Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.
౩.
3.
‘‘కస్సచి దేతి సామఞ్ఞం, చతురో ఫలముత్తమే;
‘‘Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;
కస్సచి అసమే ధమ్మే, దేతి సో పటిసమ్భిదా.
Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.
౪.
4.
‘‘కస్సచి వరసమాపత్తియో, అట్ఠ దేతి నరాసభో;
‘‘Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;
తిస్సో కస్సచి విజ్జాయో, ఛళభిఞ్ఞా పవేచ్ఛతి.
Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.
౫.
5.
‘‘తేన యోగేన జనకాయం, ఓవదతి మహాముని;
‘‘Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;
తేన విత్థారికం ఆసి, లోకనాథస్స సాసనం.
Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.
౬.
6.
‘‘మహాహనుసభక్ఖన్ధో , దీపఙ్కరసనామకో;
‘‘Mahāhanusabhakkhandho , dīpaṅkarasanāmako;
బహూ జనే తారయతి, పరిమోచేతి దుగ్గతిం.
Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.
౭.
7.
‘‘బోధనేయ్యం జనం దిస్వా, సతసహస్సేపి యోజనే;
‘‘Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;
ఖణేన ఉపగన్త్వాన, బోధేతి తం మహామునీ’’తి.
Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmunī’’ti.
తత్థ తేతి రమ్మనగరవాసినో ఉపాసకా. సరణన్తి ఏత్థ సరణం సరణగమనం సరణస్స గన్తా చ వేదితబ్బా. సరతి హింసతి వినాసేతీతి సరణం, కిం తం? రతనత్తయం. తం పన సరణగతానం తేనేవ సరణగమనేన భయం సన్తాసం దుక్ఖం దుగ్గతిం పరిక్కిలేసం హనతి హింసతి వినాసేతీతి సరణన్తి వుచ్చతీతి. వుత్తఞ్హేతం –
Tattha teti rammanagaravāsino upāsakā. Saraṇanti ettha saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā ca veditabbā. Sarati hiṃsati vināsetīti saraṇaṃ, kiṃ taṃ? Ratanattayaṃ. Taṃ pana saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ hanati hiṃsati vināsetīti saraṇanti vuccatīti. Vuttañhetaṃ –
‘‘యే కేచి బుద్ధం సరణం గతాసే, న తే గమిస్సన్తి అపాయభూమిం;
‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
పహాయ మానుసం దేహం, దేవకాయం పరిపూరేస్సన్తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩౨; సం॰ ని॰ ౧.౩౭);
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
‘‘యే కేచి ధమ్మం సరణం గతాసే, న తే గమిస్సన్తి అపాయభూమిం;
‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
పహాయ మానుసం దేహం, దేవకాయం పరిపూరేస్సన్తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩౨; సం॰ ని॰ ౧.౩౭);
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
‘‘యే కేచి సఙ్ఘం సరణం గతాసే, న తే గమిస్సన్తి అపాయభూమిం;
‘‘Ye keci saṅghaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
పహాయ మానుసం దేహం, దేవకాయం పరిపూరేస్సన్తీ’’తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౩౩౨; సం॰ ని॰ ౧.౩౭);
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
సరణగమనం నామ రతనత్తయపరాయనాకారప్పవత్తో చిత్తుప్పాదో. సరణస్స గన్తా నామ తంసమఙ్గీపుగ్గలో. ఏవం తావ సరణం సరణగమనం సరణస్స గన్తా చాతి ఇదం తయం వేదితబ్బం.
Saraṇagamanaṃ nāma ratanattayaparāyanākārappavatto cittuppādo. Saraṇassa gantā nāma taṃsamaṅgīpuggalo. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā cāti idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.
తస్సాతి తం దీపఙ్కరం, ఉపయోగత్థే సామివచనం దట్ఠబ్బం. ‘‘ఉపగచ్ఛుం సరణం తత్థా’’తిపి పాఠో. సత్థునోతి సత్థారం. సరణాగమనే కఞ్చీతి కఞ్చి పుగ్గలం సరణగమనే నివేసేతీతి అత్థో. కిఞ్చాపి పచ్చుప్పన్నవసేన వుత్తం, అతీతకాలవసేన పన అత్థో గహేతబ్బో. ఏస నయో సేసేసుపి. ‘‘కస్సచి సరణాగమనే’’తిపి పాఠో, తస్సపి సోయేవత్థో. కఞ్చి పఞ్చసు సీలేసూతి కఞ్చి పుగ్గలం పఞ్చసు విరతిసీలేసు నివేసేసీతి అత్థో. ‘‘కస్సచి పఞ్చసు సీలేసూ’’తిపి పాఠో, సోయేవత్థో. సీలే దసవిధే పరన్తి అపరం పుగ్గలం దసవిధే సీలే నివేసేసీతి అత్థో. ‘‘కస్సచి కుసలే దసా’’తిపి పాఠో, తస్స కఞ్చి పుగ్గలం దస కుసలధమ్మే సమాదపేసీతి అత్థో. కస్సచి దేతి సామఞ్ఞన్తి ఏత్థ పరమత్థతో సామఞ్ఞన్తి మగ్గో వుచ్చతి. యథాహ –
Tassāti taṃ dīpaṅkaraṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Upagacchuṃ saraṇaṃ tatthā’’tipi pāṭho. Satthunoti satthāraṃ. Saraṇāgamane kañcīti kañci puggalaṃ saraṇagamane nivesetīti attho. Kiñcāpi paccuppannavasena vuttaṃ, atītakālavasena pana attho gahetabbo. Esa nayo sesesupi. ‘‘Kassaci saraṇāgamane’’tipi pāṭho, tassapi soyevattho. Kañci pañcasu sīlesūti kañci puggalaṃ pañcasu viratisīlesu nivesesīti attho. ‘‘Kassaci pañcasu sīlesū’’tipi pāṭho, soyevattho. Sīle dasavidhe paranti aparaṃ puggalaṃ dasavidhe sīle nivesesīti attho. ‘‘Kassaci kusale dasā’’tipi pāṭho, tassa kañci puggalaṃ dasa kusaladhamme samādapesīti attho. Kassaci deti sāmaññanti ettha paramatthato sāmaññanti maggo vuccati. Yathāha –
‘‘కతమఞ్చ, భిక్ఖవే, సామఞ్ఞం? అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో, సేయ్యథిదం – సమ్మాదిట్ఠి…పే॰… సమ్మాసమాధి. ఇదం వుచ్చతి, భిక్ఖవే, సామఞ్ఞ’’న్తి (సం॰ ని॰ ౫.౩౬).
‘‘Katamañca, bhikkhave, sāmaññaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi. Idaṃ vuccati, bhikkhave, sāmañña’’nti (saṃ. ni. 5.36).
చతురో ఫలముత్తమేతి చత్తారి ఉత్తమాని ఫలానీతి అత్థో. మ-కారో పదసన్ధికరో. లిఙ్గవిపరియాసేన వుత్తం. యథోపనిస్సయం చత్తారో మగ్గే చత్తారి చ సామఞ్ఞఫలాని కస్సచి అదాసీతి అత్థో. కస్సచి అసమే ధమ్మేతి కస్సచి అసదిసే చత్తారో పటిసమ్భిదాధమ్మే అదాసి.
Caturo phalamuttameti cattāri uttamāni phalānīti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Liṅgavipariyāsena vuttaṃ. Yathopanissayaṃ cattāro magge cattāri ca sāmaññaphalāni kassaci adāsīti attho. Kassaci asame dhammeti kassaci asadise cattāro paṭisambhidādhamme adāsi.
కస్సచి వరసమాపత్తియోతి కస్సచి పన నీవరణవిగమేన పధానభూతా అట్ఠ సమాపత్తియో అదాసి. తిస్సో కస్సచి విజ్జాయోతి కస్సచి పుగ్గలస్స ఉపనిస్సయవసేన దిబ్బచక్ఖుఞాణపుబ్బేనివాసానుస్సతిఞాణఆసవక్ఖయఞాణానం వసేన తిస్సో విజ్జాయో. ఛళభిఞ్ఞా పవేచ్ఛతీతి ఛ అభిఞ్ఞాయో కస్సచి అదాసి.
Kassaci varasamāpattiyoti kassaci pana nīvaraṇavigamena padhānabhūtā aṭṭha samāpattiyo adāsi. Tisso kassaci vijjāyoti kassaci puggalassa upanissayavasena dibbacakkhuñāṇapubbenivāsānussatiñāṇaāsavakkhayañāṇānaṃ vasena tisso vijjāyo. Chaḷabhiññā pavecchatīti cha abhiññāyo kassaci adāsi.
తేన యోగేనాతి తేన నయేన తేనానుక్కమేన చ. జనకాయన్తి జనసమూహం. ఓవదతీతి ఓవది. కాలవిపరియాసేన వుత్తన్తి వేదితబ్బం. ఇతో ఉపరిపి ఈదిసేసు వచనేసు అతీతకాలవసేనేవ అత్థో గహేతబ్బో . తేన విత్థారికం ఆసీతి తేన దీపఙ్కరస్స భగవతో ఓవాదేన అనుసాసనియా విత్థారికం విత్థతం విసాలీభూతం సాసనం అహోసి.
Tena yogenāti tena nayena tenānukkamena ca. Janakāyanti janasamūhaṃ. Ovadatīti ovadi. Kālavipariyāsena vuttanti veditabbaṃ. Ito uparipi īdisesu vacanesu atītakālavaseneva attho gahetabbo . Tena vitthārikaṃ āsīti tena dīpaṅkarassa bhagavato ovādena anusāsaniyā vitthārikaṃ vitthataṃ visālībhūtaṃ sāsanaṃ ahosi.
మహాహనూతి మహాపురిసానం కిర ద్వేపి హనూని పరిపుణ్ణాని ద్వాదసియా పక్ఖస్స చన్దసదిసాకారాని హోన్తీతి మహన్తాని హనూని యస్స సో మహాహను, సీహహనూతి వుత్తం హోతి. ఉసభక్ఖన్ధోతి ఉసభస్సేవ ఖన్ధో యస్స భవతి, సో ఉసభక్ఖన్ధో. సువట్టితసువణ్ణాలిఙ్గసదిసరుచిరక్ఖన్ధో సమవట్టచారుక్ఖన్ధోతి అత్థో. దీపఙ్కరసనామకోతి దీపఙ్కరసనామో . బహూ జనే తారయతీతి బహూ బుద్ధవేనేయ్యే జనే తారేసి. పరిమోచేతీతి పరిమోచేసి. దుగ్గతిన్తి దుగ్గతితో. నిస్సక్కత్థే ఉపయోగవచనం.
Mahāhanūti mahāpurisānaṃ kira dvepi hanūni paripuṇṇāni dvādasiyā pakkhassa candasadisākārāni hontīti mahantāni hanūni yassa so mahāhanu, sīhahanūti vuttaṃ hoti. Usabhakkhandhoti usabhasseva khandho yassa bhavati, so usabhakkhandho. Suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadisarucirakkhandho samavaṭṭacārukkhandhoti attho. Dīpaṅkarasanāmakoti dīpaṅkarasanāmo . Bahū jane tārayatīti bahū buddhaveneyye jane tāresi. Parimocetīti parimocesi. Duggatinti duggatito. Nissakkatthe upayogavacanaṃ.
ఇదాని తారణపరిమోచనకరణాకారదస్సనత్థం ‘‘బోధనేయ్యం జన’’న్తి గాథా వుత్తా. తత్థ బోధనేయ్యం జనన్తి బోధనేయ్యం పజం, అయమేవ వా పాఠో. దిస్వాతి బుద్ధచక్ఖునా వా సమన్తచక్ఖునా వా దిస్వా. సతసహస్సేపి యోజనేతి అనేకసతసహస్సేపి యోజనే ఠితం. ఇదం పన దససహస్సియంయేవ సన్ధాయ వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.
Idāni tāraṇaparimocanakaraṇākāradassanatthaṃ ‘‘bodhaneyyaṃ jana’’nti gāthā vuttā. Tattha bodhaneyyaṃ jananti bodhaneyyaṃ pajaṃ, ayameva vā pāṭho. Disvāti buddhacakkhunā vā samantacakkhunā vā disvā. Satasahassepi yojaneti anekasatasahassepi yojane ṭhitaṃ. Idaṃ pana dasasahassiyaṃyeva sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.
దీపఙ్కరో కిర సత్థా బుద్ధత్తం పత్వా బోధిమూలే సత్తసత్తాహం వీతినామేత్వా అట్ఠమే సత్తాహే మహాబ్రహ్మునో ధమ్మజ్ఝేసనం పటిఞ్ఞాయ సునన్దారామే ధమ్మచక్కం పవత్తేత్వా కోటిసతం దేవమనుస్సానం ధమ్మామతం పాయేసి. అయం పఠమో అభిసమయో అహోసి.
Dīpaṅkaro kira satthā buddhattaṃ patvā bodhimūle sattasattāhaṃ vītināmetvā aṭṭhame sattāhe mahābrahmuno dhammajjhesanaṃ paṭiññāya sunandārāme dhammacakkaṃ pavattetvā koṭisataṃ devamanussānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ paṭhamo abhisamayo ahosi.
అథ సత్థా అత్తనో పుత్తస్స సమవట్టక్ఖన్ధస్స ఉసభక్ఖన్ధస్స నామ ఞాణపరిపాకం ఞత్వా తం అత్రజం పముఖం కత్వా రాహులోవాదసదిసం ధమ్మం దేసేత్వా దేవమనుస్సానం నవుతికోటియో ధమ్మామతం పాయేసి. అయం దుతియో అభిసమయో అహోసి.
Atha satthā attano puttassa samavaṭṭakkhandhassa usabhakkhandhassa nāma ñāṇaparipākaṃ ñatvā taṃ atrajaṃ pamukhaṃ katvā rāhulovādasadisaṃ dhammaṃ desetvā devamanussānaṃ navutikoṭiyo dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi.
పున భగవా అమరవతీనగరద్వారే మహాసిరీసరుక్ఖమూలే యమకపాటిహారియం కత్వా మహాజనస్స బన్ధనామోక్ఖం కత్వా దేవగణపరివుతో దివసకరాతిరేకజుతివిసరభవనే తావతింసభవనే పారిచ్ఛత్తకమూలే పరమసీతలే పణ్డుకమ్బలసిలాతలే నిసీదిత్వా సబ్బదేవగణపీతిసఞ్జననిం అత్తనో జననిం సుమేధాదేవిం పముఖం కత్వా సబ్బలోకవిదితవిసుద్ధిదేవో దేవదేవో దీపఙ్కరో భగవా సబ్బసత్తహితకరం పరమాతిరేకగమ్భీరసుఖుమం బుద్ధివిసదకరం సత్తప్పకరణం అభిధమ్మపిటకం దేసేత్వా నవుతిదేవకోటిసహస్సానం ధమ్మామతం పాయేసి. అయం తతియో అభిసమయో అహోసి. తేన వుత్తం –
Puna bhagavā amaravatīnagaradvāre mahāsirīsarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā mahājanassa bandhanāmokkhaṃ katvā devagaṇaparivuto divasakarātirekajutivisarabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakamūle paramasītale paṇḍukambalasilātale nisīditvā sabbadevagaṇapītisañjananiṃ attano jananiṃ sumedhādeviṃ pamukhaṃ katvā sabbalokaviditavisuddhidevo devadevo dīpaṅkaro bhagavā sabbasattahitakaraṃ paramātirekagambhīrasukhumaṃ buddhivisadakaraṃ sattappakaraṇaṃ abhidhammapiṭakaṃ desetvā navutidevakoṭisahassānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
౮.
8.
‘‘పఠమాభిసమయే బుద్ధో, కోటిసతమబోధయి;
‘‘Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;
దుతియాభిసమయే నాథో, నవుతికోటిమబోధయి.
Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.
౯.
9.
‘‘యదా చ దేవభవనమ్హి, బుద్ధో ధమ్మమదేసయి;
‘‘Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;
నవుతికోటిసహస్సానం, తతియాభిసమయో అహూ’’తి.
Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
దీపఙ్కరస్స పన భగవతో తయో సావకసన్నిపాతా అహేసుం. తత్థ సునన్దారామే కోటిసతసహస్సానం పఠమో సన్నిపాతో అహోసి. తేన వుత్తం –
Dīpaṅkarassa pana bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tattha sunandārāme koṭisatasahassānaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
౧౦.
10.
‘‘సన్నిపాతా తయో ఆసుం, దీపఙ్కరస్స సత్థునో;
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;
కోటిసతసహస్సానం, పఠమో ఆసి సమాగమో’’తి.
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo’’ti.
అథాపరేన సమయేన దసబలో చతూహి భిక్ఖుసతసహస్సేహి పరివుతో గామనిగమనగరపటిపాటియా మహాజనానుగ్గహం కరోన్తో చారికం చరమానో అనుక్కమేన ఏకస్మిం పదేసే మహాజనకతసక్కారం సబ్బలోకవిస్సుతం అమనుస్సపరిగ్గహితం అతిభయానకం ఓలమ్బామ్బుధరపరిచుమ్బితకూటం వివిధసురభితరుకుసుమవాసితకూటం నానామిగగణవిచరితకూటం నారదకూటం నామ పరమరమణీయం పబ్బతం సమ్పాపుణి. సో కిర పబ్బతో నారదేన నామ యక్ఖేన పరిగ్గహితో అహోసి. తత్థ పన తస్స యక్ఖస్స అనుసంవచ్ఛరం మహాజనో మనుస్సబలిం ఉపసంహరతి.
Athāparena samayena dasabalo catūhi bhikkhusatasahassehi parivuto gāmanigamanagarapaṭipāṭiyā mahājanānuggahaṃ karonto cārikaṃ caramāno anukkamena ekasmiṃ padese mahājanakatasakkāraṃ sabbalokavissutaṃ amanussapariggahitaṃ atibhayānakaṃ olambāmbudharaparicumbitakūṭaṃ vividhasurabhitarukusumavāsitakūṭaṃ nānāmigagaṇavicaritakūṭaṃ nāradakūṭaṃ nāma paramaramaṇīyaṃ pabbataṃ sampāpuṇi. So kira pabbato nāradena nāma yakkhena pariggahito ahosi. Tattha pana tassa yakkhassa anusaṃvaccharaṃ mahājano manussabaliṃ upasaṃharati.
అథ దీపఙ్కరో కిర భగవా తస్స మహాజనస్స ఉపనిస్సయసమ్పత్తిం దిస్వా తతో భిక్ఖుసఙ్ఘం చాతుద్దిసం పేసేత్వా అదుతియో అసహాయో మహాకరుణాబలవసఙ్గతహదయో తఞ్చ యక్ఖం వినేతుం తం నారదపబ్బతం అభిరుహి. అథ సో మనుస్సభక్ఖో సకహితనిరపేక్ఖో పరవధదక్ఖో యక్ఖో మక్ఖం అసహమానో కోధపరేతమానసో దసబలం భింసాపేత్వా పలాపేతుకామో తం పబ్బతం చాలేసి. సో కిర పబ్బతో తేన చాలియమానో భగవతో ఆనుభావేన తస్సేవ మత్థకే పతమానో వియ అహోసి.
Atha dīpaṅkaro kira bhagavā tassa mahājanassa upanissayasampattiṃ disvā tato bhikkhusaṅghaṃ cātuddisaṃ pesetvā adutiyo asahāyo mahākaruṇābalavasaṅgatahadayo tañca yakkhaṃ vinetuṃ taṃ nāradapabbataṃ abhiruhi. Atha so manussabhakkho sakahitanirapekkho paravadhadakkho yakkho makkhaṃ asahamāno kodhaparetamānaso dasabalaṃ bhiṃsāpetvā palāpetukāmo taṃ pabbataṃ cālesi. So kira pabbato tena cāliyamāno bhagavato ānubhāvena tasseva matthake patamāno viya ahosi.
తతో సో భీతో – ‘‘హన్ద నం అగ్గినా ఝాపేస్సామీ’’తి మహన్తం అతిభీమదస్సనం అగ్గిక్ఖన్ధం నిబ్బత్తేసి. సో అగ్గిక్ఖన్ధో పటివాతే ఖిత్తో వియ అత్తనోవ దుక్ఖం జనేసి, న పన భగవతో చీవరే అంసుమత్తమ్పి దడ్ఢుం సమత్థో అహోసి. యక్ఖో పన ‘‘సమణో దడ్ఢో, న దడ్ఢో’’తి ఓలోకేన్తో దసబలం సరదసమయవిమలకరనికరం సబ్బజనరతికరం రజనికరమివ సీతలజలతలగతకమలకణ్ణికాయ నిసిన్నం వియ భగవన్తం దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘అహో అయం సమణో మహానుభావో, యం యం ఇమస్సాహం అనత్థం కరోమి, సో సో మమూపరియేవ పతతి, ఇమం పన సమణం ముఞ్చిత్వా అఞ్ఞం మే పటిసరణం పరాయనం నత్థి, పథవియం ఉపక్ఖలితా పథవింయేవ నిస్సాయ ఉట్ఠహన్తి, హన్దాహం ఇమంయేవ సమణం సరణం గమిస్సామీ’’తి.
Tato so bhīto – ‘‘handa naṃ agginā jhāpessāmī’’ti mahantaṃ atibhīmadassanaṃ aggikkhandhaṃ nibbattesi. So aggikkhandho paṭivāte khitto viya attanova dukkhaṃ janesi, na pana bhagavato cīvare aṃsumattampi daḍḍhuṃ samattho ahosi. Yakkho pana ‘‘samaṇo daḍḍho, na daḍḍho’’ti olokento dasabalaṃ saradasamayavimalakaranikaraṃ sabbajanaratikaraṃ rajanikaramiva sītalajalatalagatakamalakaṇṇikāya nisinnaṃ viya bhagavantaṃ disvā cintesi – ‘‘aho ayaṃ samaṇo mahānubhāvo, yaṃ yaṃ imassāhaṃ anatthaṃ karomi, so so mamūpariyeva patati, imaṃ pana samaṇaṃ muñcitvā aññaṃ me paṭisaraṇaṃ parāyanaṃ natthi, pathaviyaṃ upakkhalitā pathaviṃyeva nissāya uṭṭhahanti, handāhaṃ imaṃyeva samaṇaṃ saraṇaṃ gamissāmī’’ti.
అథేవం పన సో చిన్తేత్వా భగవతో చక్కాలఙ్కతతలేసు పాదేసు సిరసా నిపతిత్వా – ‘‘అచ్చయో మం, భన్తే, అచ్చగమా’’తి వత్వా భగవన్తం సరణమగమాసి. అథస్స భగవా అనుపుబ్బికథం కథేసి. సో దేసనాపరియోసానే దసహి యక్ఖసహస్సేహి సద్ధిం సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి. తస్మిం కిర దివసే సకలజమ్బుదీపతలవాసినో మనుస్సా తస్స బలికమ్మత్థం ఏకేకగామతో ఏకేకం పురిసం ఆహరింసు. అఞ్ఞఞ్చ బహుతిలతణ్డులకులత్థముగ్గమాసాదిం సప్పినవనీతతేలమధుఫాణితాదిఞ్చ ఆహరింసు. అథ సో యక్ఖో తం దివసం ఆభతతణ్డులాదికం సబ్బం తేసంయేవ దత్వా తే బలికమ్మత్థాయ ఆనీతమనుస్సే దసబలస్స నియ్యాతేసి.
Athevaṃ pana so cintetvā bhagavato cakkālaṅkatatalesu pādesu sirasā nipatitvā – ‘‘accayo maṃ, bhante, accagamā’’ti vatvā bhagavantaṃ saraṇamagamāsi. Athassa bhagavā anupubbikathaṃ kathesi. So desanāpariyosāne dasahi yakkhasahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tasmiṃ kira divase sakalajambudīpatalavāsino manussā tassa balikammatthaṃ ekekagāmato ekekaṃ purisaṃ āhariṃsu. Aññañca bahutilataṇḍulakulatthamuggamāsādiṃ sappinavanītatelamadhuphāṇitādiñca āhariṃsu. Atha so yakkho taṃ divasaṃ ābhatataṇḍulādikaṃ sabbaṃ tesaṃyeva datvā te balikammatthāya ānītamanusse dasabalassa niyyātesi.
అథ సత్థా తే మనుస్సే ఏహిభిక్ఖుపబ్బజ్జాయ పబ్బాజేత్వా అన్తోసత్తాహేయేవ సబ్బే అరహత్తే పతిట్ఠాపేత్వా మాఘపుణ్ణమాయ కోటిసతభిక్ఖుమజ్ఝగతో చతురఙ్గసమన్నాగతే సన్నిపాతే పాతిమోక్ఖముద్దిసి. చతురఙ్గాని నామ సబ్బేవ ఏహిభిక్ఖూ హోన్తి, సబ్బే ఛళభిఞ్ఞా హోన్తి, సబ్బే అనామన్తితావ ఆగతా, పన్నరసూపోసథదివసో చాతి ఇమాని చత్తారి అఙ్గాని నామ. అయం దుతియో సన్నిపాతో అహోసి. తేన వుత్తం –
Atha satthā te manusse ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā antosattāheyeva sabbe arahatte patiṭṭhāpetvā māghapuṇṇamāya koṭisatabhikkhumajjhagato caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhamuddisi. Caturaṅgāni nāma sabbeva ehibhikkhū honti, sabbe chaḷabhiññā honti, sabbe anāmantitāva āgatā, pannarasūposathadivaso cāti imāni cattāri aṅgāni nāma. Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
౧౧.
11.
‘‘పున నారదకూటమ్హి, పవివేకగతే జినే;
‘‘Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;
ఖీణాసవా వీతమలా, సమింసు సతకోటియో’’తి.
Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo’’ti.
తత్థ పవివేకగతేతి గణం పహాయ గతే. సమింసూతి సన్నిపతింసు.
Tattha pavivekagateti gaṇaṃ pahāya gate. Samiṃsūti sannipatiṃsu.
యదా పన దీపఙ్కరో లోకనాయకో సుదస్సననామకే పబ్బతే వస్సావాసముపగఞ్ఛి, తదా కిర జమ్బుదీపవాసినో మనుస్సా అనుసంవచ్ఛరం గిరగ్గసమజ్జం కరోన్తి. తస్మిం కిర సమజ్జే సన్నిపతితా మనుస్సా దసబలం దిస్వా ధమ్మకథం సుత్వా తత్ర పసీదిత్వా పబ్బజింసు. మహాపవారణదివసే సత్థా తేసం అజ్ఝాసయానుకూలం విపస్సనాకథం కథేసి. తం సుత్వా తే సబ్బే సఙ్ఖారే సమ్మసిత్వా విపస్సనానుపుబ్బేన మగ్గానుపుబ్బేన చ అరహత్తం పాపుణింసు. అథ సత్థా నవుతికోటిసహస్సేహి సద్ధిం పవారేసి. అయం తతియో సన్నిపాతో అహోసి. తేన వుత్తం –
Yadā pana dīpaṅkaro lokanāyako sudassananāmake pabbate vassāvāsamupagañchi, tadā kira jambudīpavāsino manussā anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjaṃ karonti. Tasmiṃ kira samajje sannipatitā manussā dasabalaṃ disvā dhammakathaṃ sutvā tatra pasīditvā pabbajiṃsu. Mahāpavāraṇadivase satthā tesaṃ ajjhāsayānukūlaṃ vipassanākathaṃ kathesi. Taṃ sutvā te sabbe saṅkhāre sammasitvā vipassanānupubbena maggānupubbena ca arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Atha satthā navutikoṭisahassehi saddhiṃ pavāresi. Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
౧౨.
12.
‘‘యమ్హి కాలే మహావీరో, సుదస్సనసిలుచ్చయే;
‘‘Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;
నవుతికోటిసహస్సేహి, పవారేసి మహాముని.
Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.
‘‘అహం తేన సమయేన, జటిలో ఉగ్గతాపనో;
‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;
అన్తలిక్ఖమ్హి చరణో, పఞ్చాభిఞ్ఞాసు పారగూ’’తి. (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా);
Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā);
అయం గాథా అట్ఠసాలినియా ధమ్మసఙ్గహట్ఠకథాయ నిదానవణ్ణనాయ దీపఙ్కరబుద్ధవంసే లిఖితా. ఇమస్మిం పన బుద్ధవంసే నత్థి. నత్థిభావోయేవ పనస్సా యుత్తతరో. కస్మాతి చే? హేట్ఠా సుమేధకథాసు కథితత్తాతి.
Ayaṃ gāthā aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya nidānavaṇṇanāya dīpaṅkarabuddhavaṃse likhitā. Imasmiṃ pana buddhavaṃse natthi. Natthibhāvoyeva panassā yuttataro. Kasmāti ce? Heṭṭhā sumedhakathāsu kathitattāti.
దీపఙ్కరే కిర భగవతి ధమ్మం దేసేన్తే దససహస్సానఞ్చ వీసతిసహస్సానఞ్చ ధమ్మాభిసమయో అహోసియేవ. ఏకస్స పన ద్విన్నం తిణ్ణం చతున్నన్తి చ ఆదివసేన అభిసమయానం అన్తో నత్థి. తస్మా దీపఙ్కరస్స భగవతో సాసనం విత్థారికం బాహుజఞ్ఞం అహోసి. తేన వుత్తం –
Dīpaṅkare kira bhagavati dhammaṃ desente dasasahassānañca vīsatisahassānañca dhammābhisamayo ahosiyeva. Ekassa pana dvinnaṃ tiṇṇaṃ catunnanti ca ādivasena abhisamayānaṃ anto natthi. Tasmā dīpaṅkarassa bhagavato sāsanaṃ vitthārikaṃ bāhujaññaṃ ahosi. Tena vuttaṃ –
౧౩.
13.
‘‘దసవీససహస్సానం , ధమ్మాభిసమయో అహు;
‘‘Dasavīsasahassānaṃ , dhammābhisamayo ahu;
ఏకద్విన్నం అభిసమయా, గణనాతో అసఙ్ఖియా’’తి.
Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanāto asaṅkhiyā’’ti.
తత్థ దసవీససహస్సానన్తి దససహస్సానం వీసతిసహస్సానఞ్చ. ధమ్మాభిసమయోతి చతుసచ్చధమ్మప్పటివేధో. ఏకద్విన్నన్తి ఏకస్స చేవ ద్విన్నఞ్చ , తిణ్ణం చతున్నం…పే॰… దసన్నన్తిఆదినా నయేన అసఙ్ఖ్యేయ్యాతి అత్థో. ఏవం అసఙ్ఖ్యేయ్యాభిసమయత్తా చ విత్థారికం మహన్తప్పత్తం బహూహి పణ్డితేహి దేవమనుస్సేహి నియ్యానికన్తి జఞ్ఞం జానితబ్బం అధిసీలసిక్ఖాదీహి ఇద్ధఞ్చ సమాధిఆదీహి ఫీతఞ్చ అహోసి. తేన వుత్తం –
Tattha dasavīsasahassānanti dasasahassānaṃ vīsatisahassānañca. Dhammābhisamayoti catusaccadhammappaṭivedho. Ekadvinnanti ekassa ceva dvinnañca , tiṇṇaṃ catunnaṃ…pe… dasannantiādinā nayena asaṅkhyeyyāti attho. Evaṃ asaṅkhyeyyābhisamayattā ca vitthārikaṃ mahantappattaṃ bahūhi paṇḍitehi devamanussehi niyyānikanti jaññaṃ jānitabbaṃ adhisīlasikkhādīhi iddhañca samādhiādīhi phītañca ahosi. Tena vuttaṃ –
౧౪.
14.
‘‘విత్థారికం బాహుజఞ్ఞం, ఇద్ధం ఫీతం అహూ తదా;
‘‘Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahū tadā;
దీపఙ్కరస్స భగవతో, సాసనం సువిసోధిత’’న్తి.
Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsanaṃ suvisodhita’’nti.
తత్థ సువిసోధితన్తి సుట్ఠు భగవతా సోధితం విసుద్ధం కతం. దీపఙ్కరం కిర సత్థారం సబ్బకాలం ఛళభిఞ్ఞానం మహిద్ధికానం భిక్ఖూనం చత్తారి సతసహస్సాని పరివారేన్తి. తేన చ సమయేన యే సేక్ఖా కాలకిరియం కరోన్తి, తే గరహితా భవన్తి, సబ్బే ఖీణాసవా హుత్వావ పరినిబ్బాయన్తీతి అధిప్పాయో. తస్మా హి తస్స భగవతో సాసనం సుపుప్ఫితం సుసమిద్ధం ఖీణాసవేహి భిక్ఖూహి అతివియ సోభిత్థ. తేన వుత్తం –
Tattha suvisodhitanti suṭṭhu bhagavatā sodhitaṃ visuddhaṃ kataṃ. Dīpaṅkaraṃ kira satthāraṃ sabbakālaṃ chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānaṃ bhikkhūnaṃ cattāri satasahassāni parivārenti. Tena ca samayena ye sekkhā kālakiriyaṃ karonti, te garahitā bhavanti, sabbe khīṇāsavā hutvāva parinibbāyantīti adhippāyo. Tasmā hi tassa bhagavato sāsanaṃ supupphitaṃ susamiddhaṃ khīṇāsavehi bhikkhūhi ativiya sobhittha. Tena vuttaṃ –
౧౫.
15.
‘‘చత్తారి సతసహస్సాని, ఛళభిఞ్ఞా మహిద్ధికా;
‘‘Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;
దీపఙ్కరం లోకవిదుం, పరివారేన్తి సబ్బదా.
Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ, parivārenti sabbadā.
౧౬.
16.
‘‘యే కేచి తేన సమయేన, జహన్తి మానుసం భవం;
‘‘Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;
అప్పత్తమానసా సేఖా, గరహితా భవన్తి తే.
Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.
౧౭.
17.
‘‘సుపుప్ఫితం పావచనం, అరహన్తేహి తాదిహి;
‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādihi;
ఖీణాసవేహి విమలేహి, ఉపసోభతి సబ్బదా’’తి.
Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sabbadā’’ti.
తత్థ చత్తారి సతసహస్సానీతి గణనాయ దస్సితా ఏవం దస్సితగణనా ఇమే భిక్ఖూతి దస్సనత్థం ‘‘ఛళభిఞ్ఞా మహిద్ధికా’’తి వుత్తన్తి ఏవమత్థో గహేతబ్బో. అథ వా ఛళభిఞ్ఞా మహిద్ధికాతి ఛళభిఞ్ఞానం మహిద్ధికానన్తి సామిఅత్థే పచ్చత్తవచనం దట్ఠబ్బం. పరివారేన్తి సబ్బదాతి నిచ్చకాలం దసబలం పరివారేన్తి, భగవన్తం ముఞ్చిత్వా కత్థచి న గచ్ఛన్తీతి అధిప్పాయో. తేన సమయేనాతి తస్మిం సమయే. అయం పన సమయ-సద్దో సమవాయాదీసు నవసు అత్థేసు దిస్సతి. యథాహ –
Tattha cattāri satasahassānīti gaṇanāya dassitā evaṃ dassitagaṇanā ime bhikkhūti dassanatthaṃ ‘‘chaḷabhiññā mahiddhikā’’ti vuttanti evamattho gahetabbo. Atha vā chaḷabhiññā mahiddhikāti chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānanti sāmiatthe paccattavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Parivārenti sabbadāti niccakālaṃ dasabalaṃ parivārenti, bhagavantaṃ muñcitvā katthaci na gacchantīti adhippāyo. Tena samayenāti tasmiṃ samaye. Ayaṃ pana samaya-saddo samavāyādīsu navasu atthesu dissati. Yathāha –
‘‘సమవాయే ఖణే కాలే, సమూహే హేతుదిట్ఠిసు;
‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;
పటిలాభే పహానే చ, పటివేధే చ దిస్సతీ’’తి. (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧; మ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.మూలపరియాయసుత్తవణ్ణనా; సం॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౧; అ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౧.౧.౧; ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ ౧ కామావచరకుసలపదభాజనీయ; ఖు॰ పా॰ అట్ఠ॰ మంగలసుత్తవణ్ణనా, ఏవమిచ్చాదిపాఠవణ్ణనా; పటి॰ మ॰ అట్ఠ॰ ౨.౧.౧౮౪);
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.1; ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 1.1.1; dha. sa. aṭṭha. 1 kāmāvacarakusalapadabhājanīya; khu. pā. aṭṭha. maṃgalasuttavaṇṇanā, evamiccādipāṭhavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.184);
ఇధ సో కాలే దట్ఠబ్బో; తస్మిం కాలేతి అత్థో. మానుసం భవన్తి మనుస్సభావం. అప్పత్తమానసాతి అప్పత్తం అనధిగతం మానసం యేహి తే అప్పత్తమానసా. మానసన్తి రాగస్స చ చిత్తస్స చ అరహత్తస్స చ అధివచనం. ‘‘అన్తలిక్ఖచరో పాసో, య్వాయం చరతి మానసో’’తి (సం॰ ని॰ ౧.౧౫౧; మహావ॰ ౩౩) హి ఏత్థ పన రాగో ‘‘మానసో’’తి వుత్తో. ‘‘చిత్తం మనో మానసం హదయం పణ్డర’’న్తి (ధ॰ స॰ ౬; విభ॰ ౧౮౪; మహాని॰ ౧; చూళని॰ పారాయనానుగీతిగాథానిద్దేస ౧౧౪) ఏత్థ చిత్తం. ‘‘అప్పత్తమానసో సేఖో, కాలం కయిరా జనేసుతా’’తి (సం॰ ని॰ ౧.౧౫౯) ఏత్థ అరహత్తం. ఇధాపి అరహత్తమేవ అధిప్పేతం (ధ॰ స॰ అట్ఠ॰ ౫ కామావచరకుసలనిద్దేసవారకథా; మహాని॰ అట్ఠ॰ ౧). తస్మా అప్పత్తఅరహత్తఫలాతి అత్థో. సేఖాతి కేనట్ఠేన సేఖా? సేఖధమ్మపటిలాభట్ఠేన సేఖా. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘కిత్తావతా ను ఖో, భన్తే, సేఖో హోతీతి? ఇధ, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సేఖాయ సమ్మాదిట్ఠియా సమన్నాగతో హోతి…పే॰… సేఖేన సమ్మాసమాధినా సమన్నాగతో హోతి. ఏత్తావతా ఖో, భిక్ఖవే, భిక్ఖు సేఖో హోతీ’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౧౩). అపి చ సిక్ఖన్తీతి సేఖా. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘సిక్ఖతి, సిక్ఖతీతి ఖో, భిక్ఖు, తస్మా సేఖోతి వుచ్చతి. కిఞ్చ సిక్ఖతి? అధిసీలమ్పి సిక్ఖతి అధిచిత్తమ్పి అధిపఞ్ఞమ్పి సిక్ఖతీతి ఖో, భిక్ఖు, తస్మా సేఖోతి వుచ్చతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౮౬).
Idha so kāle daṭṭhabbo; tasmiṃ kāleti attho. Mānusaṃ bhavanti manussabhāvaṃ. Appattamānasāti appattaṃ anadhigataṃ mānasaṃ yehi te appattamānasā. Mānasanti rāgassa ca cittassa ca arahattassa ca adhivacanaṃ. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) hi ettha pana rāgo ‘‘mānaso’’ti vutto. ‘‘Cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍara’’nti (dha. sa. 6; vibha. 184; mahāni. 1; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 114) ettha cittaṃ. ‘‘Appattamānaso sekho, kālaṃ kayirā janesutā’’ti (saṃ. ni. 1.159) ettha arahattaṃ. Idhāpi arahattameva adhippetaṃ (dha. sa. aṭṭha. 5 kāmāvacarakusalaniddesavārakathā; mahāni. aṭṭha. 1). Tasmā appattaarahattaphalāti attho. Sekhāti kenaṭṭhena sekhā? Sekhadhammapaṭilābhaṭṭhena sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, sekho hotīti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sekhāya sammādiṭṭhiyā samannāgato hoti…pe… sekhena sammāsamādhinā samannāgato hoti. Ettāvatā kho, bhikkhave, bhikkhu sekho hotī’’ti (saṃ. ni. 5.13). Api ca sikkhantīti sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘sikkhati, sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccati. Kiñca sikkhati? Adhisīlampi sikkhati adhicittampi adhipaññampi sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccatī’’ti (a. ni. 3.86).
సుపుప్ఫితన్తి సుట్ఠు వికసితం. పావచనన్తి పసత్థం వచనం, వుద్ధిప్పత్తం వా వచనం పవచనం, పవచనమేవ పావచనం, సాసనన్తి అత్థో. ఉపసోభతీతి అభిరాజతి అతివిరోచతి. సబ్బదాతి సబ్బకాలం. ‘‘ఉపసోభతి సదేవకే’’తిపి పాఠో.
Supupphitanti suṭṭhu vikasitaṃ. Pāvacananti pasatthaṃ vacanaṃ, vuddhippattaṃ vā vacanaṃ pavacanaṃ, pavacanameva pāvacanaṃ, sāsananti attho. Upasobhatīti abhirājati ativirocati. Sabbadāti sabbakālaṃ. ‘‘Upasobhati sadevake’’tipi pāṭho.
తస్స దీపఙ్కరస్స భగవతో రమ్మవతీ నామ నగరం అహోసి, సుదేవో నామ ఖత్తియో పితా, సుమేధా నామ దేవీ మాతా, సుమఙ్గలో చ తిస్సో చాతి ద్వే అగ్గసావకా, సాగతో నామ ఉపట్ఠాకో, నన్దా చ సునన్దా చాతి ద్వే అగ్గసావికా, బోధి తస్స భగవతో పిప్ఫలిరుక్ఖో అహోసి, అసీతిహత్థుబ్బేధో, సతసహస్సవస్సాని ఆయూతి. కిం పనిమేసం జాతనగరాదీనం దస్సనే పయోజనన్తి చే? వుచ్చతే – యస్స యది నేవ జాతనగరం న పితా న మాతా పఞ్ఞాయేయ్య, ఇమస్స పన నేవ జాతనగరం న పితా న మాతా పఞ్ఞాయతి, దేవో వా సక్కో వా యక్ఖో వా మారో వా బ్రహ్మా వా ఏస మఞ్ఞే, దేవానమ్పి ఈదిసం పాటిహారియం అనచ్ఛరియన్తి మఞ్ఞమానా న సోతబ్బం న సద్దహితబ్బం మఞ్ఞేయ్యుం, తతో అభిసమయో న భవేయ్య, అసతి అభిసమయే నిరత్థకో బుద్ధుప్పాదో భవేయ్య, అనియ్యానికం సాసనం. తస్మా సబ్బబుద్ధానం జాతనగరాదికో పరిచ్ఛేదో దస్సేతబ్బో. తేన వుత్తం –
Tassa dīpaṅkarassa bhagavato rammavatī nāma nagaraṃ ahosi, sudevo nāma khattiyo pitā, sumedhā nāma devī mātā, sumaṅgalo ca tisso cāti dve aggasāvakā, sāgato nāma upaṭṭhāko, nandā ca sunandā cāti dve aggasāvikā, bodhi tassa bhagavato pipphalirukkho ahosi, asītihatthubbedho, satasahassavassāni āyūti. Kiṃ panimesaṃ jātanagarādīnaṃ dassane payojananti ce? Vuccate – yassa yadi neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyeyya, imassa pana neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyati, devo vā sakko vā yakkho vā māro vā brahmā vā esa maññe, devānampi īdisaṃ pāṭihāriyaṃ anacchariyanti maññamānā na sotabbaṃ na saddahitabbaṃ maññeyyuṃ, tato abhisamayo na bhaveyya, asati abhisamaye niratthako buddhuppādo bhaveyya, aniyyānikaṃ sāsanaṃ. Tasmā sabbabuddhānaṃ jātanagarādiko paricchedo dassetabbo. Tena vuttaṃ –
౧౮.
18.
‘‘నగరం రమ్మవతీ నామ, సుదేవో నామ ఖత్తియో;
‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;
సుమేధా నామ జనికా, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.
Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.
౨౪.
24.
‘‘సుమఙ్గలో చ తిస్సో చ, అహేసుం అగ్గసావకా;
‘‘Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;
సాగతో నాముపట్ఠాకో, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.
Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.
౨౫.
25.
‘‘నన్దా చేవ సునన్దా చ, అహేసుం అగ్గసావికా;
‘‘Nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
బోధి తస్స భగవతో, పిప్ఫలీతి పవుచ్చతి.
Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.
౨౭.
27.
‘‘అసీతిహత్థముబ్బేధో, దీపఙ్కరో మహాముని;
‘‘Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;
సోభతి దీపరుక్ఖోవ, సాలరాజావ ఫుల్లితో.
Sobhati dīparukkhova, sālarājāva phullito.
౨౮.
28.
‘‘సతసహస్సవస్సాని, ఆయు తస్స మహేసినో;
‘‘Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;
తావతా తిట్ఠమానో సో, తారేసి జనతం బహుం.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
౨౯.
29.
‘‘జోతయిత్వాన సద్ధమ్మం, సన్తారేత్వా మహాజనం;
‘‘Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;
జలిత్వా అగ్గిక్ఖన్ధోవ, నిబ్బుతో సో ససావకో.
Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.
౩౦.
30.
‘‘సా చ ఇద్ధి సో చ యసో, తాని చ పాదేసు చక్కరతనాని;
‘‘Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;
సబ్బం తమన్తరహితం, నను రిత్తా సబ్బసఙ్ఖారా’’తి.
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
తత్థ సుదేవో నామ ఖత్తియోతి సుదేవో నామస్స ఖత్తియో పితా అహోసీతి అత్థో. జనికాతి జనేత్తి. పిప్ఫలీతి పిలక్ఖకపీతనరుక్ఖో బోధి. అసీతిహత్థముబ్బేధోతి అసీతిహత్థం ఉచ్చగ్గతో. దీపరుక్ఖో వాతి సమ్పజ్జలితదీపమాలాకులో దీపరుక్ఖో వియ ఆరోహపరిణాహసణ్ఠానపారిపూరిసమ్పన్నో ద్వత్తింసవరలక్ఖణానుబ్యఞ్జనసమలఙ్కతసరీరో విప్ఫురితరంసిజాలావిసరతారాగణసముజ్జలమివ గగనతలం భగవా ధరమానకాలే సోభతీతి సోభిత్థ. సాలరాజావ ఫుల్లితోతి పుప్ఫితో సబ్బఫాలిఫుల్లో సాలరాజరుక్ఖో వియ చ సబ్బఫాలిఫుల్లో యోజనసతుబ్బేధో పారిచ్ఛత్తో వియ చ అసీతిహత్థుబ్బేధో భగవా అతివియ సోభతి.
Tattha sudevo nāma khattiyoti sudevo nāmassa khattiyo pitā ahosīti attho. Janikāti janetti. Pipphalīti pilakkhakapītanarukkho bodhi. Asītihatthamubbedhoti asītihatthaṃ uccaggato. Dīparukkho vāti sampajjalitadīpamālākulo dīparukkho viya ārohapariṇāhasaṇṭhānapāripūrisampanno dvattiṃsavaralakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatasarīro vipphuritaraṃsijālāvisaratārāgaṇasamujjalamiva gaganatalaṃ bhagavā dharamānakāle sobhatīti sobhittha. Sālarājāva phullitoti pupphito sabbaphāliphullo sālarājarukkho viya ca sabbaphāliphullo yojanasatubbedho pāricchatto viya ca asītihatthubbedho bhagavā ativiya sobhati.
సతసహస్సవస్సానీతి వస్ససతసహస్సాని తస్స ఆయూతి అత్థో. తావతా తిట్ఠమానోతి తావతకం కాలం తిట్ఠమానో. జనతన్తి జనసమూహం. సన్తారేత్వా మహాజనన్తి తారయిత్వా మహాజనం. ‘‘సన్తారేత్వా సదేవక’’న్తిపి పాఠో, తస్స సదేవకం లోకన్తి అత్థో. సా చ ఇద్ధీతి సా చ సమ్పత్తి ఆనుభావో. సో చ యసోతి సో చ పరివారో. సబ్బం తమన్తరహితన్తి తం సబ్బం వుత్తప్పకారం సమ్పత్తిజాతం అన్తరహితం అపగతన్తి అత్థో. నను రిత్తా సబ్బసఙ్ఖారాతి సబ్బే పన సఙ్ఖతధమ్మా నను రిత్తా తుచ్ఛా, నిచ్చసారాదిరహితాతి అత్థో.
Satasahassavassānīti vassasatasahassāni tassa āyūti attho. Tāvatā tiṭṭhamānoti tāvatakaṃ kālaṃ tiṭṭhamāno. Janatanti janasamūhaṃ. Santāretvā mahājananti tārayitvā mahājanaṃ. ‘‘Santāretvā sadevaka’’ntipi pāṭho, tassa sadevakaṃ lokanti attho. Sā ca iddhīti sā ca sampatti ānubhāvo. So ca yasoti so ca parivāro. Sabbaṃ tamantarahitanti taṃ sabbaṃ vuttappakāraṃ sampattijātaṃ antarahitaṃ apagatanti attho. Nanu rittā sabbasaṅkhārāti sabbe pana saṅkhatadhammā nanu rittā tucchā, niccasārādirahitāti attho.
ఏత్థ పన నగరాదిపరిచ్ఛేదో పాళియమాగతోవ. సమ్బహులవారో పన నాగతో, సో ఆనేత్వా దీపేతబ్బో. సేయ్యథిదం – పుత్తపరిచ్ఛేదో, భరియాపరిచ్ఛేదో, పాసాదపరిచ్ఛేదో, అగారవాసపరిచ్ఛేదో, నాటకిత్థిపరిచ్ఛేదో, అభినిక్ఖమనపరిచ్ఛేదో, పధానపరిచ్ఛేదో, విహారపరిచ్ఛేదో, ఉపట్ఠాకపరిచ్ఛేదోతి. ఏతేసమ్పి దీపనే కారణం హేట్ఠా వుత్తమేవ. తస్స పన దీపఙ్కరస్స భరియానం తిసతసహస్సం అహోసి. తస్స అగ్గమహేసీ పదుమా నామ, తస్స పన పుత్తో ఉసభక్ఖన్ధో నామ. తేన వుత్తం –
Ettha pana nagarādiparicchedo pāḷiyamāgatova. Sambahulavāro pana nāgato, so ānetvā dīpetabbo. Seyyathidaṃ – puttaparicchedo, bhariyāparicchedo, pāsādaparicchedo, agāravāsaparicchedo, nāṭakitthiparicchedo, abhinikkhamanaparicchedo, padhānaparicchedo, vihāraparicchedo, upaṭṭhākaparicchedoti. Etesampi dīpane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Tassa pana dīpaṅkarassa bhariyānaṃ tisatasahassaṃ ahosi. Tassa aggamahesī padumā nāma, tassa pana putto usabhakkhandho nāma. Tena vuttaṃ –
‘‘భరియా పదుమా నామ, విబుద్ధపదుమాననా;
‘‘Bhariyā padumā nāma, vibuddhapadumānanā;
అత్రజో ఉసభక్ఖన్ధో, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.
Atrajo usabhakkhandho, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘హంసా కోఞ్చా మయూరాఖ్యా, పాసాదాపి తయో మతా;
‘‘Haṃsā koñcā mayūrākhyā, pāsādāpi tayo matā;
దసవస్ససహస్సాని, అగారం అవసీ కిర.
Dasavassasahassāni, agāraṃ avasī kira.
‘‘హత్థియానేన నిక్ఖన్తో, నన్దారామే జినో వసీ;
‘‘Hatthiyānena nikkhanto, nandārāme jino vasī;
నన్దో నామస్సుపట్ఠాకో, లోకానన్దకరో కిరా’’తి.
Nando nāmassupaṭṭhāko, lokānandakaro kirā’’ti.
సబ్బబుద్ధానం పన పఞ్చ వేమత్తాని హోన్తి ఆయువేమత్తం పమాణవేమత్తం కులవేమత్తం పధానవేమత్తం రస్మివేమత్తన్తి. తత్థ ఆయువేమత్తం నామ కేచి దీఘాయుకా హోన్తి కేచి అప్పాయుకా. తథా హి దీపఙ్కరస్స పన భగవతో వస్ససతసహస్సం ఆయుప్పమాణం అహోసి, అమ్హాకం భగవతో వస్ససతం.
Sabbabuddhānaṃ pana pañca vemattāni honti āyuvemattaṃ pamāṇavemattaṃ kulavemattaṃ padhānavemattaṃ rasmivemattanti. Tattha āyuvemattaṃ nāma keci dīghāyukā honti keci appāyukā. Tathā hi dīpaṅkarassa pana bhagavato vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi, amhākaṃ bhagavato vassasataṃ.
పమాణవేమత్తం నామ కేచి దీఘా హోన్తి కేచి రస్సా. తథా హి దీపఙ్కరో అసీతిహత్థప్పమాణో అహోసి, అమ్హాకం పన భగవా అట్ఠారసహత్థప్పమాణో.
Pamāṇavemattaṃ nāma keci dīghā honti keci rassā. Tathā hi dīpaṅkaro asītihatthappamāṇo ahosi, amhākaṃ pana bhagavā aṭṭhārasahatthappamāṇo.
కులవేమత్తం నామ కేచి ఖత్తియకులే నిబ్బత్తన్తి కేచి బ్రాహ్మణకులే. తథా హి దీపఙ్కరాదయో ఖత్తియకులే నిబ్బత్తింసు, కకుసన్ధకోణాగమనాదయో బ్రాహ్మణకులే.
Kulavemattaṃ nāma keci khattiyakule nibbattanti keci brāhmaṇakule. Tathā hi dīpaṅkarādayo khattiyakule nibbattiṃsu, kakusandhakoṇāgamanādayo brāhmaṇakule.
పధానవేమత్తం నామ కేసఞ్చి పధానం ఇత్తరమేవ హోతి యథా కస్సపస్స భగవతో , కేసఞ్చి అద్ధనియం అమ్హాకం భగవతో వియ.
Padhānavemattaṃ nāma kesañci padhānaṃ ittarameva hoti yathā kassapassa bhagavato , kesañci addhaniyaṃ amhākaṃ bhagavato viya.
రస్మివేమత్తం నామ మఙ్గలస్స భగవతో సరీరస్మి దససహస్సిలోకధాతుం ఫరిత్వా అట్ఠాసి, అమ్హాకం భగవతో బ్యామమత్తం. తత్ర రస్మివేమత్తం అజ్ఝాసయపటిబద్ధం హోతి. యో యత్తకం ఇచ్ఛసి, తస్స తత్తకం సరీరప్పభా ఫరతి. మఙ్గలస్స పన ‘‘దససహస్సిలోకధాతుం ఫరతూ’’తి అజ్ఝాసయో అహోసి. పటివిద్ధగుణేసు పన కస్సచి వేమత్తం నామ నత్థి (దీ॰ ని॰ అట్ఠ॰ ౨.౧౨ ఆదయో).
Rasmivemattaṃ nāma maṅgalassa bhagavato sarīrasmi dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi, amhākaṃ bhagavato byāmamattaṃ. Tatra rasmivemattaṃ ajjhāsayapaṭibaddhaṃ hoti. Yo yattakaṃ icchasi, tassa tattakaṃ sarīrappabhā pharati. Maṅgalassa pana ‘‘dasasahassilokadhātuṃ pharatū’’ti ajjhāsayo ahosi. Paṭividdhaguṇesu pana kassaci vemattaṃ nāma natthi (dī. ni. aṭṭha. 2.12 ādayo).
తథా సబ్బబుద్ధానం చత్తారి అవిజహితట్ఠానాని నామ హోన్తి. బోధిపల్లఙ్కో అవిజహితో ఏకస్మింయేవ ఠానే హోతి. ధమ్మచక్కప్పవత్తనట్ఠానం ఇసిపతనే మిగదాయే అవిజహితమేవ హోతి. దేవోరోహణకాలే సఙ్కస్సనగరద్వారే పఠమపాదక్కమో అవిజహితోవ హోతి. జేతవనే గన్ధకుటియా చత్తారి మఞ్చపాదట్ఠానాని అవిజహితానేవ హోన్తి. విహారోపి అవిజహితోవ. సో పన ఖుద్దకో వా మహన్తో వా హోతి.
Tathā sabbabuddhānaṃ cattāri avijahitaṭṭhānāni nāma honti. Bodhipallaṅko avijahito ekasmiṃyeva ṭhāne hoti. Dhammacakkappavattanaṭṭhānaṃ isipatane migadāye avijahitameva hoti. Devorohaṇakāle saṅkassanagaradvāre paṭhamapādakkamo avijahitova hoti. Jetavane gandhakuṭiyā cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva honti. Vihāropi avijahitova. So pana khuddako vā mahanto vā hoti.
అపరం పన అమ్హాకంయేవ భగవతో సహజాతపరిచ్ఛేదఞ్చ నక్ఖత్తపరిచ్ఛేదఞ్చ విసేసం. అమ్హాకం సబ్బఞ్ఞుబోధిసత్తేన కిర సద్ధిం రాహులమాతా ఆనన్దత్థేరో ఛన్నో కణ్డకో అస్సరాజా నిధికుమ్భా మహాబోధిరుక్ఖో కాళుదాయీతి ఇమాని సత సహజాతాని. మహాపురిసో కిర ఉత్తరాసాళ్హనక్ఖత్తేనేవ మాతుకుచ్ఛిం ఓక్కమి, మహాభినిక్ఖమనం నిక్ఖమి , ధమ్మచక్కం పవత్తేసి, యమకపాటిహారియం అకాసి. విసాఖనక్ఖత్తేన జాతో చ అభిసమ్బుద్ధో చ పరినిబ్బుతో చ, మాఘనక్ఖత్తేన తస్స సావకసన్నిపాతో చేవ ఆయుసఙ్ఖారవోసజ్జనఞ్చ అహోసి, అస్సయుజనక్ఖత్తేన దేవోరోహణన్తి ఏత్తకం ఆహరిత్వా దీపేతబ్బం. అయం సమ్బహులవారపరిచ్ఛేదో. సేసగాథా సఉత్తానా ఏవాతి.
Aparaṃ pana amhākaṃyeva bhagavato sahajātaparicchedañca nakkhattaparicchedañca visesaṃ. Amhākaṃ sabbaññubodhisattena kira saddhiṃ rāhulamātā ānandatthero channo kaṇḍako assarājā nidhikumbhā mahābodhirukkho kāḷudāyīti imāni sata sahajātāni. Mahāpuriso kira uttarāsāḷhanakkhatteneva mātukucchiṃ okkami, mahābhinikkhamanaṃ nikkhami , dhammacakkaṃ pavattesi, yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Visākhanakkhattena jāto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca, māghanakkhattena tassa sāvakasannipāto ceva āyusaṅkhāravosajjanañca ahosi, assayujanakkhattena devorohaṇanti ettakaṃ āharitvā dīpetabbaṃ. Ayaṃ sambahulavāraparicchedo. Sesagāthā sauttānā evāti.
ఇతి భగవా దీపఙ్కరో యావతాయుకం ఠత్వా సబ్బబుద్ధకిచ్చం కత్వా అనుక్కమేన అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయి.
Iti bhagavā dīpaṅkaro yāvatāyukaṃ ṭhatvā sabbabuddhakiccaṃ katvā anukkamena anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
యస్మిం కిర కప్పే దీపఙ్కరదసబలో ఉదపాది, తస్మిం అఞ్ఞేపి తణ్హఙ్కరో, మేధఙ్కరో, సరణఙ్కరోతి తయో బుద్ధా అహేసుం. తేసం సన్తికే బోధిసత్తస్స బ్యాకరణం నత్థి. తస్మా తే ఇధ న దస్సితా. అట్ఠకథాయం పన తమ్హా కప్పా ఆదితో పట్ఠాయుప్పన్నుప్పన్నే సబ్బబుద్ధే దస్సేతుం ఇదం వుత్తం –
Yasmiṃ kira kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi taṇhaṅkaro, medhaṅkaro, saraṇaṅkaroti tayo buddhā ahesuṃ. Tesaṃ santike bodhisattassa byākaraṇaṃ natthi. Tasmā te idha na dassitā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā ādito paṭṭhāyuppannuppanne sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ –
‘‘తణ్హఙ్కరో మేధఙ్కరో, అథోపి సరణఙ్కరో;
‘‘Taṇhaṅkaro medhaṅkaro, athopi saraṇaṅkaro;
దీపఙ్కరో చ సమ్బుద్ధో, కోణ్డఞ్ఞో ద్విపదుత్తమో.
Dīpaṅkaro ca sambuddho, koṇḍañño dvipaduttamo.
‘‘మఙ్గలో చ సుమనో చ, రేవతో సోభితో ముని;
‘‘Maṅgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;
అనోమదస్సీ పదుమో, నారదో పదుముత్తరో.
Anomadassī padumo, nārado padumuttaro.
‘‘సుమేధో చ సుజాతో చ, పియదస్సీ మహాయసో;
‘‘Sumedho ca sujāto ca, piyadassī mahāyaso;
అత్థదస్సీ ధమ్మదస్సీ, సిద్ధత్థో లోకనాయకో.
Atthadassī dhammadassī, siddhattho lokanāyako.
‘‘తిస్సో ఫుస్సో చ సమ్బుద్ధో, విపస్సీ సిఖి వేస్సభూ;
‘‘Tisso phusso ca sambuddho, vipassī sikhi vessabhū;
కకుసన్ధో కోణాగమనో, కస్సపో చాపి నాయకో.
Kakusandho koṇāgamano, kassapo cāpi nāyako.
‘‘ఏతే అహేసుం సమ్బుద్ధా, వీతరాగా సమాహితా;
‘‘Ete ahesuṃ sambuddhā, vītarāgā samāhitā;
సతరంసీవ ఉప్పన్నా, మహాతమవినోదనా;
Sataraṃsīva uppannā, mahātamavinodanā;
జలిత్వా అగ్గిక్ఖన్ధావ, నిబ్బుతా తే ససావకా’’తి. (అప॰ అట్ఠ॰ ౧.దూరేనిదానకథా; చరియా॰ అట్ఠ॰ నిదానకథా; జా॰ అట్ఠ॰ ౧.దూరేనిదానకథా);
Jalitvā aggikkhandhāva, nibbutā te sasāvakā’’ti. (apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);
ఏత్తావతా నాతిసఙ్ఖేపవిత్థారవసేన కతాయ
Ettāvatā nātisaṅkhepavitthāravasena katāya
మధురత్థవిలాసినియా బుద్ధవంస-అట్ఠకథాయ
Madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsa-aṭṭhakathāya
దీపఙ్కరబుద్ధవంసవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
నిట్ఠితో పఠమో బుద్ధవంసో.
Niṭṭhito paṭhamo buddhavaṃso.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / బుద్ధవంసపాళి • Buddhavaṃsapāḷi / ౩. దీపఙ్కరబుద్ధవంసో • 3. Dīpaṅkarabuddhavaṃso