Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ពុទ្ធវំស-អដ្ឋកថា • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā

៣. ទីបង្ករពុទ្ធវំសវណ្ណនា

3. Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā

រម្មនគរវាសិនោបិ តេ ឧបាសកា ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស មហាទានំ ទត្វា បុន ភគវន្តំ ភុត្តាវិំ ឱនីតបត្តបាណិំ មាលាគន្ធាទីហិ បូជេត្វា វន្ទិត្វា ទានានុមោទនំ សោតុកាមា ឧបនិសីទិំសុ។ អថ សត្ថា តេសំ បរមមធុរំ ហទយង្គមំ ទានានុមោទនមកាសិ –

Rammanagaravāsinopi te upāsakā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā puna bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā dānānumodanaṃ sotukāmā upanisīdiṃsu. Atha satthā tesaṃ paramamadhuraṃ hadayaṅgamaṃ dānānumodanamakāsi –

‘‘ទានំ នាម សុខាទីនំ, និទានំ បរមំ មតំ;

‘‘Dānaṃ nāma sukhādīnaṃ, nidānaṃ paramaṃ mataṃ;

និព្ពានំ បន សោបានំ, បតិដ្ឋាតិ បវុច្ចតិ។

Nibbānaṃ pana sopānaṃ, patiṭṭhāti pavuccati.

‘‘ទានំ តាណំ មនុស្សានំ, ទានំ ពន្ធុ បរាយនំ;

‘‘Dānaṃ tāṇaṃ manussānaṃ, dānaṃ bandhu parāyanaṃ;

ទានំ ទុក្ខាធិបន្នានំ, សត្តានំ បរមា គតិ។

Dānaṃ dukkhādhipannānaṃ, sattānaṃ paramā gati.

‘‘ទុក្ខនិត្ថរណដ្ឋេន , ទានំ នាវាតិ ទីបិតំ;

‘‘Dukkhanittharaṇaṭṭhena , dānaṃ nāvāti dīpitaṃ;

ភយរក្ខណតោ ទានំ, នគរន្តិ ច វណ្ណិតំ។

Bhayarakkhaṇato dānaṃ, nagaranti ca vaṇṇitaṃ.

‘‘ទានំ ទុរាសទដ្ឋេន, វុត្តមាសិវិសោតិ ច;

‘‘Dānaṃ durāsadaṭṭhena, vuttamāsivisoti ca;

ទានំ លោភមលាទីហិ, បទុមំ អនុបលិត្តតោ។

Dānaṃ lobhamalādīhi, padumaṃ anupalittato.

‘‘នត្ថិ ទានសមោ លោកេ, បុរិសស្ស អវស្សយោ;

‘‘Natthi dānasamo loke, purisassa avassayo;

បដិបជ្ជថ តស្មា តំ, កិរិយាជ្ឈាសយេន ច។

Paṭipajjatha tasmā taṃ, kiriyājjhāsayena ca.

‘‘សគ្គលោកនិទានានិ, ទានានិ មតិមា ឥធ;

‘‘Saggalokanidānāni, dānāni matimā idha;

កោ ហិ នាម នរោ លោកេ, ន ទទេយ្យ ហិតេ រតោ។

Ko hi nāma naro loke, na dadeyya hite rato.

‘‘សុត្វា ទេវេសុ សម្បត្តិំ, កោ នរោ ទានសម្ភវំ;

‘‘Sutvā devesu sampattiṃ, ko naro dānasambhavaṃ;

ន ទជ្ជា សុខប្បទំ ទានំ, ទានំ ចិត្តប្បមោទនំ។

Na dajjā sukhappadaṃ dānaṃ, dānaṃ cittappamodanaṃ.

‘‘ទានេន បដិបន្នេន, អច្ឆរាបរិវារិតោ;

‘‘Dānena paṭipannena, accharāparivārito;

រមតេ សុចិរំ កាលំ, នន្ទនេ សុរនន្ទនេ។

Ramate suciraṃ kālaṃ, nandane suranandane.

‘‘បីតិមុឡារំ វិន្ទតិ ទាតា, គារវមស្មិំ គច្ឆតិ លោកេ;

‘‘Pītimuḷāraṃ vindati dātā, gāravamasmiṃ gacchati loke;

កិត្តិមនន្តំ យាតិ ច ទាតា, វិស្សសនីយោ ហោតិ ច ទាតា។

Kittimanantaṃ yāti ca dātā, vissasanīyo hoti ca dātā.

‘‘ទត្វា ទានំ យាតិ នរោ សោ, ភោគសមិទ្ធិំ ទីឃញ្ចាយុ;

‘‘Datvā dānaṃ yāti naro so, bhogasamiddhiṃ dīghañcāyu;

សុស្សរតម្បិ ច វិន្ទតិ រូបំ, សគ្គេ សទ្ធិំ កីឡតិ ទេវេហិ;

Sussaratampi ca vindati rūpaṃ, sagge saddhiṃ kīḷati devehi;

វិមានេសុ ឋត្វា នានា, មត្តមយូរាភិរុតេសុ។

Vimānesu ṭhatvā nānā, mattamayūrābhirutesu.

‘‘ចោរារិរាជោទកបាវកានំ, ធនំ អសាធារណមេវ ទានំ;

‘‘Corārirājodakapāvakānaṃ, dhanaṃ asādhāraṇameva dānaṃ;

ទទាតិ តំ សាវកញាណភូមិំ, បច្ចេកភូមិំ បន ពុទ្ធភូមិ’’ន្តិ។ –

Dadāti taṃ sāvakañāṇabhūmiṃ, paccekabhūmiṃ pana buddhabhūmi’’nti. –

ឯវមាទិនា នយេន ទានានុមោទនំ កត្វា ទានានិសំសំ បកាសេត្វា តទនន្តរំ សីលកថំ កថេសិ។ សីលំ នាមេតំ ឥធលោកបរលោកសម្បត្តីនំ មូលំ។

Evamādinā nayena dānānumodanaṃ katvā dānānisaṃsaṃ pakāsetvā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlaṃ nāmetaṃ idhalokaparalokasampattīnaṃ mūlaṃ.

‘‘សីលំ សុខានំ បរមំ និទានំ, សីលេន សីលី តិទិវំ បយាតិ;

‘‘Sīlaṃ sukhānaṃ paramaṃ nidānaṃ, sīlena sīlī tidivaṃ payāti;

សីលញ្ហិ សំសារមុបាគតស្ស, តាណញ្ច លេណញ្ច បរាយនញ្ច។

Sīlañhi saṃsāramupāgatassa, tāṇañca leṇañca parāyanañca.

‘‘អវស្សយោ សីលសមោ ជនានំ, កុតោ បនញ្ញោ ឥធ វា បរត្ថ;

‘‘Avassayo sīlasamo janānaṃ, kuto panañño idha vā parattha;

សីលំ គុណានំ បរមា បតិដ្ឋា, យថា ធរា ថាវរជង្គមានំ។

Sīlaṃ guṇānaṃ paramā patiṭṭhā, yathā dharā thāvarajaṅgamānaṃ.

‘‘សីលំ កិរេវ កល្យាណំ, សីលំ លោកេ អនុត្តរំ;

‘‘Sīlaṃ kireva kalyāṇaṃ, sīlaṃ loke anuttaraṃ;

អរិយវុត្តិសមាចារោ, យេន វុច្ចតិ សីលវា’’។ (ជា. ១.៣.១១៨);

Ariyavuttisamācāro, yena vuccati sīlavā’’. (jā. 1.3.118);

សីលាលង្ការសមោ អលង្ការោ នត្ថិ, សីលគន្ធសមោ គន្ធោ នត្ថិ, សីលសមំ កិលេសមលវិសោធនំ នត្ថិ, សីលសមំ បរិឡាហូបសមំ នត្ថិ, សីលសមំ កិត្តិជននំ នត្ថិ, សីលសមំ សគ្គារោហណសោបានំ នត្ថិ, និព្ពាននគរប្បវេសនេ ច សីលសមំ ទ្វារំ នត្ថិ។ យថាហ –

Sīlālaṅkārasamo alaṅkāro natthi, sīlagandhasamo gandho natthi, sīlasamaṃ kilesamalavisodhanaṃ natthi, sīlasamaṃ pariḷāhūpasamaṃ natthi, sīlasamaṃ kittijananaṃ natthi, sīlasamaṃ saggārohaṇasopānaṃ natthi, nibbānanagarappavesane ca sīlasamaṃ dvāraṃ natthi. Yathāha –

‘‘សោភន្តេវំ ន រាជានោ, មុត្តាមណិវិភូសិតា;

‘‘Sobhantevaṃ na rājāno, muttāmaṇivibhūsitā;

យថា សោភន្តិ យតិនោ, សីលភូសនភូសិតា។

Yathā sobhanti yatino, sīlabhūsanabhūsitā.

‘‘សីលគន្ធសមោ គន្ធោ, កុតោ នាម ភវិស្សតិ;

‘‘Sīlagandhasamo gandho, kuto nāma bhavissati;

យោ សមំ អនុវាតេ ច, បដិវាតេ ច វាយតិ។ (វិសុទ្ធិ. ១.៩);

Yo samaṃ anuvāte ca, paṭivāte ca vāyati. (visuddhi. 1.9);

‘‘ន បុប្ផគន្ធោ បដិវាតមេតិ, ន ចន្ទនំ តគ្គរមល្លិកា វា;

‘‘Na pupphagandho paṭivātameti, na candanaṃ taggaramallikā vā;

សតញ្ច គន្ធោ បដិវាតមេតិ, សព្ពា ទិសា សប្បុរិសោ បវាយតិ។

Satañca gandho paṭivātameti, sabbā disā sappuriso pavāyati.

‘‘ចន្ទនំ តគរំ វាបិ, ឧប្បលំ អថ វស្សិកី;

‘‘Candanaṃ tagaraṃ vāpi, uppalaṃ atha vassikī;

ឯតេសំ គន្ធជាតានំ, សីលគន្ធោ អនុត្តរោ។ (ធ. ប. ៥៤-៥៥; មិ. ប. ៥.៤.១);

Etesaṃ gandhajātānaṃ, sīlagandho anuttaro. (dha. pa. 54-55; mi. pa. 5.4.1);

‘‘ន គង្គា យមុនា ចាបិ, សរភូ វា សរស្វតី;

‘‘Na gaṅgā yamunā cāpi, sarabhū vā sarasvatī;

និន្នគា វាចិរវតី, មហី វាបិ មហានទី។

Ninnagā vāciravatī, mahī vāpi mahānadī.

‘‘សក្កុណន្តិ វិសោធេតុំ, តំ មលំ ឥធ បាណិនំ;

‘‘Sakkuṇanti visodhetuṃ, taṃ malaṃ idha pāṇinaṃ;

វិសោធយតិ សត្តានំ, យំ វេ សីលជលំ មលំ។

Visodhayati sattānaṃ, yaṃ ve sīlajalaṃ malaṃ.

‘‘ន តំ សជលទា វាតា, ន ចាបិ ហរិចន្ទនំ;

‘‘Na taṃ sajaladā vātā, na cāpi haricandanaṃ;

នេវ ហារា ន មណយោ, ន ចន្ទកិរណង្កុរា។

Neva hārā na maṇayo, na candakiraṇaṅkurā.

‘‘សមយន្តីធ សត្តានំ, បរិឡាហំ សុរក្ខិតំ;

‘‘Samayantīdha sattānaṃ, pariḷāhaṃ surakkhitaṃ;

យំ សមេតិ ឥទំ អរិយំ, សីលំ អច្ចន្តសីតលំ។

Yaṃ sameti idaṃ ariyaṃ, sīlaṃ accantasītalaṃ.

‘‘អត្តានុវាទាទិភយំ, វិទ្ធំសយតិ សព្ពទា;

‘‘Attānuvādādibhayaṃ, viddhaṃsayati sabbadā;

ជនេតិ កិត្តិហាសញ្ច, សីលំ សីលវតោ សទា។

Janeti kittihāsañca, sīlaṃ sīlavato sadā.

‘‘សគ្គារោហណសោបានំ, អញ្ញំ សីលសមំ កុតោ;

‘‘Saggārohaṇasopānaṃ, aññaṃ sīlasamaṃ kuto;

ទ្វារំ វា បន និព្ពាន, នគរស្ស បវេសនេ។

Dvāraṃ vā pana nibbāna, nagarassa pavesane.

‘‘គុណានំ មូលភូតស្ស, ទោសានំ ពលឃាតិនោ;

‘‘Guṇānaṃ mūlabhūtassa, dosānaṃ balaghātino;

ឥតិ សីលស្ស ជានាថ, អានិសំសមនុត្តរ’’ន្តិ។ (វិសុទ្ធិ. ១.៩);

Iti sīlassa jānātha, ānisaṃsamanuttara’’nti. (visuddhi. 1.9);

ឯវំ ភគវា សីលានិសំសំ ទស្សេត្វា – ‘‘ឥទំ បន សីលំ និស្សាយ អយំ សគ្គោ លភតី’’តិ ទស្សនត្ថំ តទនន្តរំ សគ្គកថំ កថេសិ។ អយំ សគ្គោ នាម ឥដ្ឋោ កន្តោ មនាបោ ឯកន្តសុខោ និច្ចមេត្ថ កីឡា និច្ចំ សម្បត្តិយោ លភន្តិ។ ចាតុមហារាជិកា ទេវា នវុតិវស្សសតសហស្សានិ ទិព្ពសុខំ ទិព្ពសម្បត្តិំ បដិលភន្តិ។ តាវតិំសា តិស្សោ វស្សកោដិយោ សដ្ឋិ ច វស្សសតសហស្សានីតិ ឯវមាទិសគ្គគុណបដិសំយុត្តកថំ កថេសិ។ ឯវំ សគ្គកថាយ បលោភេត្វា បុន – ‘‘អយម្បិ សគ្គោ អនិច្ចោ អធុវោ ន តត្ថ ឆន្ទរាគោ កាតព្ពោ’’តិ កាមានំ អាទីនវំ ឱការំ សំកិលេសំ នេក្ខម្មេ អានិសំសញ្ច បកាសេត្វា អមតបរិយោសានំ ធម្មកថំ កថេសិ។ ឯវំ តស្ស មហាជនស្ស ធម្មំ ទេសេត្វា ឯកច្ចេ សរណេសុ ច ឯកច្ចេ បញ្ចសីលេសុ ច ឯកច្ចេ សោតាបត្តិផលេ ច ឯកច្ចេ សកទាគាមិផលេ ឯកច្ចេ អនាគាមិផលេ ឯកច្ចេ ចតូសុបិ ផលេសុ ឯកច្ចេ តីសុ វិជ្ជាសុ ឯកច្ចេ ឆសុ អភិញ្ញាសុ ឯកច្ចេ អដ្ឋសុ សមាបត្តីសុ បតិដ្ឋាបេត្វា ឧដ្ឋាយាសនា រម្មនគរតោ និក្ខមិត្វា សុទស្សនមហាវិហារមេវ បាវិសិ។ តេន វុត្តំ –

Evaṃ bhagavā sīlānisaṃsaṃ dassetvā – ‘‘idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labhatī’’ti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo ekantasukho niccamettha kīḷā niccaṃ sampattiyo labhanti. Cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti. Tāvatiṃsā tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇapaṭisaṃyuttakathaṃ kathesi. Evaṃ saggakathāya palobhetvā puna – ‘‘ayampi saggo anicco adhuvo na tattha chandarāgo kātabbo’’ti kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsañca pakāsetvā amatapariyosānaṃ dhammakathaṃ kathesi. Evaṃ tassa mahājanassa dhammaṃ desetvā ekacce saraṇesu ca ekacce pañcasīlesu ca ekacce sotāpattiphale ca ekacce sakadāgāmiphale ekacce anāgāmiphale ekacce catūsupi phalesu ekacce tīsu vijjāsu ekacce chasu abhiññāsu ekacce aṭṭhasu samāpattīsu patiṭṭhāpetvā uṭṭhāyāsanā rammanagarato nikkhamitvā sudassanamahāvihārameva pāvisi. Tena vuttaṃ –

១.

‘‘តទា តេ ភោជយិត្វាន, សសង្ឃំ លោកនាយកំ;

‘‘Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;

ឧបគច្ឆុំ សរណំ តស្ស, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ។

Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.

២.

‘‘សរណាគមនេ កញ្ចិ, និវេសេតិ តថាគតោ;

‘‘Saraṇāgamane kañci, niveseti tathāgato;

កញ្ចិ បញ្ចសុ សីលេសុ, សីលេ ទសវិធេ បរំ។

Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.

៣.

‘‘កស្សចិ ទេតិ សាមញ្ញំ, ចតុរោ ផលមុត្តមេ;

‘‘Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;

កស្សចិ អសមេ ធម្មេ, ទេតិ សោ បដិសម្ភិទា។

Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.

៤.

‘‘កស្សចិ វរសមាបត្តិយោ, អដ្ឋ ទេតិ នរាសភោ;

‘‘Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;

តិស្សោ កស្សចិ វិជ្ជាយោ, ឆឡភិញ្ញា បវេច្ឆតិ។

Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.

៥.

‘‘តេន យោគេន ជនកាយំ, ឱវទតិ មហាមុនិ;

‘‘Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;

តេន វិត្ថារិកំ អាសិ, លោកនាថស្ស សាសនំ។

Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.

៦.

‘‘មហាហនុសភក្ខន្ធោ , ទីបង្ករសនាមកោ;

‘‘Mahāhanusabhakkhandho , dīpaṅkarasanāmako;

ពហូ ជនេ តារយតិ, បរិមោចេតិ ទុគ្គតិំ។

Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.

៧.

‘‘ពោធនេយ្យំ ជនំ ទិស្វា, សតសហស្សេបិ យោជនេ;

‘‘Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;

ខណេន ឧបគន្ត្វាន, ពោធេតិ តំ មហាមុនី’’តិ។

Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmunī’’ti.

តត្ថ តេតិ រម្មនគរវាសិនោ ឧបាសកា។ សរណន្តិ ឯត្ថ សរណំ សរណគមនំ សរណស្ស គន្តា ច វេទិតព្ពា។ សរតិ ហិំសតិ វិនាសេតីតិ សរណំ, កិំ តំ? រតនត្តយំ។ តំ បន សរណគតានំ តេនេវ សរណគមនេន ភយំ សន្តាសំ ទុក្ខំ ទុគ្គតិំ បរិក្កិលេសំ ហនតិ ហិំសតិ វិនាសេតីតិ សរណន្តិ វុច្ចតីតិ។ វុត្តញ្ហេតំ –

Tattha teti rammanagaravāsino upāsakā. Saraṇanti ettha saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā ca veditabbā. Sarati hiṃsati vināsetīti saraṇaṃ, kiṃ taṃ? Ratanattayaṃ. Taṃ pana saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ hanati hiṃsati vināsetīti saraṇanti vuccatīti. Vuttañhetaṃ –

‘‘យេ កេចិ ពុទ្ធំ សរណំ គតាសេ, ន តេ គមិស្សន្តិ អបាយភូមិំ;

‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

បហាយ មានុសំ ទេហំ, ទេវកាយំ បរិបូរេស្សន្តិ។ (ទី. និ. ២.៣៣២; សំ. និ. ១.៣៧);

Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);

‘‘យេ កេចិ ធម្មំ សរណំ គតាសេ, ន តេ គមិស្សន្តិ អបាយភូមិំ;

‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

បហាយ មានុសំ ទេហំ, ទេវកាយំ បរិបូរេស្សន្តិ។ (ទី. និ. ២.៣៣២; សំ. និ. ១.៣៧);

Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);

‘‘យេ កេចិ សង្ឃំ សរណំ គតាសេ, ន តេ គមិស្សន្តិ អបាយភូមិំ;

‘‘Ye keci saṅghaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;

បហាយ មានុសំ ទេហំ, ទេវកាយំ បរិបូរេស្សន្តី’’តិ។ (ទី. និ. ២.៣៣២; សំ. និ. ១.៣៧);

Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);

សរណគមនំ នាម រតនត្តយបរាយនាការប្បវត្តោ ចិត្តុប្បាទោ។ សរណស្ស គន្តា នាម តំសមង្គីបុគ្គលោ។ ឯវំ តាវ សរណំ សរណគមនំ សរណស្ស គន្តា ចាតិ ឥទំ តយំ វេទិតព្ពំ។

Saraṇagamanaṃ nāma ratanattayaparāyanākārappavatto cittuppādo. Saraṇassa gantā nāma taṃsamaṅgīpuggalo. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā cāti idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.

តស្សាតិ តំ ទីបង្ករំ, ឧបយោគត្ថេ សាមិវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ ‘‘ឧបគច្ឆុំ សរណំ តត្ថា’’តិបិ បាឋោ។ សត្ថុនោតិ សត្ថារំ។ សរណាគមនេ កញ្ចីតិ កញ្ចិ បុគ្គលំ សរណគមនេ និវេសេតីតិ អត្ថោ។ កិញ្ចាបិ បច្ចុប្បន្នវសេន វុត្តំ, អតីតកាលវសេន បន អត្ថោ គហេតព្ពោ។ ឯស នយោ សេសេសុបិ។ ‘‘កស្សចិ សរណាគមនេ’’តិបិ បាឋោ, តស្សបិ សោយេវត្ថោ។ កញ្ចិ បញ្ចសុ សីលេសូតិ កញ្ចិ បុគ្គលំ បញ្ចសុ វិរតិសីលេសុ និវេសេសីតិ អត្ថោ។ ‘‘កស្សចិ បញ្ចសុ សីលេសូ’’តិបិ បាឋោ, សោយេវត្ថោ។ សីលេ ទសវិធេ បរន្តិ អបរំ បុគ្គលំ ទសវិធេ សីលេ និវេសេសីតិ អត្ថោ។ ‘‘កស្សចិ កុសលេ ទសា’’តិបិ បាឋោ, តស្ស កញ្ចិ បុគ្គលំ ទស កុសលធម្មេ សមាទបេសីតិ អត្ថោ។ កស្សចិ ទេតិ សាមញ្ញន្តិ ឯត្ថ បរមត្ថតោ សាមញ្ញន្តិ មគ្គោ វុច្ចតិ។ យថាហ –

Tassāti taṃ dīpaṅkaraṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Upagacchuṃ saraṇaṃ tatthā’’tipi pāṭho. Satthunoti satthāraṃ. Saraṇāgamane kañcīti kañci puggalaṃ saraṇagamane nivesetīti attho. Kiñcāpi paccuppannavasena vuttaṃ, atītakālavasena pana attho gahetabbo. Esa nayo sesesupi. ‘‘Kassaci saraṇāgamane’’tipi pāṭho, tassapi soyevattho. Kañci pañcasu sīlesūti kañci puggalaṃ pañcasu viratisīlesu nivesesīti attho. ‘‘Kassaci pañcasu sīlesū’’tipi pāṭho, soyevattho. Sīle dasavidhe paranti aparaṃ puggalaṃ dasavidhe sīle nivesesīti attho. ‘‘Kassaci kusale dasā’’tipi pāṭho, tassa kañci puggalaṃ dasa kusaladhamme samādapesīti attho. Kassaci deti sāmaññanti ettha paramatthato sāmaññanti maggo vuccati. Yathāha –

‘‘កតមញ្ច, ភិក្ខវេ, សាមញ្ញំ? អយមេវ អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ, សេយ្យថិទំ – សម្មាទិដ្ឋិ…បេ.… សម្មាសមាធិ។ ឥទំ វុច្ចតិ, ភិក្ខវេ, សាមញ្ញ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.៣៦)។

‘‘Katamañca, bhikkhave, sāmaññaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi. Idaṃ vuccati, bhikkhave, sāmañña’’nti (saṃ. ni. 5.36).

ចតុរោ ផលមុត្តមេតិ ចត្តារិ ឧត្តមានិ ផលានីតិ អត្ថោ។ ម-ការោ បទសន្ធិករោ។ លិង្គវិបរិយាសេន វុត្តំ។ យថោបនិស្សយំ ចត្តារោ មគ្គេ ចត្តារិ ច សាមញ្ញផលានិ កស្សចិ អទាសីតិ អត្ថោ។ កស្សចិ អសមេ ធម្មេតិ កស្សចិ អសទិសេ ចត្តារោ បដិសម្ភិទាធម្មេ អទាសិ។

Caturo phalamuttameti cattāri uttamāni phalānīti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Liṅgavipariyāsena vuttaṃ. Yathopanissayaṃ cattāro magge cattāri ca sāmaññaphalāni kassaci adāsīti attho. Kassaci asame dhammeti kassaci asadise cattāro paṭisambhidādhamme adāsi.

កស្សចិ វរសមាបត្តិយោតិ កស្សចិ បន នីវរណវិគមេន បធានភូតា អដ្ឋ សមាបត្តិយោ អទាសិ។ តិស្សោ កស្សចិ វិជ្ជាយោតិ កស្សចិ បុគ្គលស្ស ឧបនិស្សយវសេន ទិព្ពចក្ខុញាណបុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណអាសវក្ខយញាណានំ វសេន តិស្សោ វិជ្ជាយោ។ ឆឡភិញ្ញា បវេច្ឆតីតិ ឆ អភិញ្ញាយោ កស្សចិ អទាសិ។

Kassaci varasamāpattiyoti kassaci pana nīvaraṇavigamena padhānabhūtā aṭṭha samāpattiyo adāsi. Tisso kassaci vijjāyoti kassaci puggalassa upanissayavasena dibbacakkhuñāṇapubbenivāsānussatiñāṇaāsavakkhayañāṇānaṃ vasena tisso vijjāyo. Chaḷabhiññā pavecchatīti cha abhiññāyo kassaci adāsi.

តេន យោគេនាតិ តេន នយេន តេនានុក្កមេន ច។ ជនកាយន្តិ ជនសមូហំ។ ឱវទតីតិ ឱវទិ។ កាលវិបរិយាសេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឥតោ ឧបរិបិ ឦទិសេសុ វចនេសុ អតីតកាលវសេនេវ អត្ថោ គហេតព្ពោ ។ តេន វិត្ថារិកំ អាសីតិ តេន ទីបង្ករស្ស ភគវតោ ឱវាទេន អនុសាសនិយា វិត្ថារិកំ វិត្ថតំ វិសាលីភូតំ សាសនំ អហោសិ។

Tena yogenāti tena nayena tenānukkamena ca. Janakāyanti janasamūhaṃ. Ovadatīti ovadi. Kālavipariyāsena vuttanti veditabbaṃ. Ito uparipi īdisesu vacanesu atītakālavaseneva attho gahetabbo . Tena vitthārikaṃ āsīti tena dīpaṅkarassa bhagavato ovādena anusāsaniyā vitthārikaṃ vitthataṃ visālībhūtaṃ sāsanaṃ ahosi.

មហាហនូតិ មហាបុរិសានំ កិរ ទ្វេបិ ហនូនិ បរិបុណ្ណានិ ទ្វាទសិយា បក្ខស្ស ចន្ទសទិសាការានិ ហោន្តីតិ មហន្តានិ ហនូនិ យស្ស សោ មហាហនុ, សីហហនូតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧសភក្ខន្ធោតិ ឧសភស្សេវ ខន្ធោ យស្ស ភវតិ, សោ ឧសភក្ខន្ធោ។ សុវដ្ដិតសុវណ្ណាលិង្គសទិសរុចិរក្ខន្ធោ សមវដ្ដចារុក្ខន្ធោតិ អត្ថោ។ ទីបង្ករសនាមកោតិ ទីបង្ករសនាមោ ។ ពហូ ជនេ តារយតីតិ ពហូ ពុទ្ធវេនេយ្យេ ជនេ តារេសិ។ បរិមោចេតីតិ បរិមោចេសិ។ ទុគ្គតិន្តិ ទុគ្គតិតោ។ និស្សក្កត្ថេ ឧបយោគវចនំ។

Mahāhanūti mahāpurisānaṃ kira dvepi hanūni paripuṇṇāni dvādasiyā pakkhassa candasadisākārāni hontīti mahantāni hanūni yassa so mahāhanu, sīhahanūti vuttaṃ hoti. Usabhakkhandhoti usabhasseva khandho yassa bhavati, so usabhakkhandho. Suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadisarucirakkhandho samavaṭṭacārukkhandhoti attho. Dīpaṅkarasanāmakoti dīpaṅkarasanāmo . Bahū jane tārayatīti bahū buddhaveneyye jane tāresi. Parimocetīti parimocesi. Duggatinti duggatito. Nissakkatthe upayogavacanaṃ.

ឥទានិ តារណបរិមោចនករណាការទស្សនត្ថំ ‘‘ពោធនេយ្យំ ជន’’ន្តិ គាថា វុត្តា។ តត្ថ ពោធនេយ្យំ ជនន្តិ ពោធនេយ្យំ បជំ, អយមេវ វា បាឋោ។ ទិស្វាតិ ពុទ្ធចក្ខុនា វា សមន្តចក្ខុនា វា ទិស្វា។ សតសហស្សេបិ យោជនេតិ អនេកសតសហស្សេបិ យោជនេ ឋិតំ។ ឥទំ បន ទសសហស្សិយំយេវ សន្ធាយ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។

Idāni tāraṇaparimocanakaraṇākāradassanatthaṃ ‘‘bodhaneyyaṃ jana’’nti gāthā vuttā. Tattha bodhaneyyaṃ jananti bodhaneyyaṃ pajaṃ, ayameva vā pāṭho. Disvāti buddhacakkhunā vā samantacakkhunā vā disvā. Satasahassepi yojaneti anekasatasahassepi yojane ṭhitaṃ. Idaṃ pana dasasahassiyaṃyeva sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.

ទីបង្ករោ កិរ សត្ថា ពុទ្ធត្តំ បត្វា ពោធិមូលេ សត្តសត្តាហំ វីតិនាមេត្វា អដ្ឋមេ សត្តាហេ មហាព្រហ្មុនោ ធម្មជ្ឈេសនំ បដិញ្ញាយ សុនន្ទារាមេ ធម្មចក្កំ បវត្តេត្វា កោដិសតំ ទេវមនុស្សានំ ធម្មាមតំ បាយេសិ។ អយំ បឋមោ អភិសមយោ អហោសិ។

Dīpaṅkaro kira satthā buddhattaṃ patvā bodhimūle sattasattāhaṃ vītināmetvā aṭṭhame sattāhe mahābrahmuno dhammajjhesanaṃ paṭiññāya sunandārāme dhammacakkaṃ pavattetvā koṭisataṃ devamanussānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ paṭhamo abhisamayo ahosi.

អថ សត្ថា អត្តនោ បុត្តស្ស សមវដ្ដក្ខន្ធស្ស ឧសភក្ខន្ធស្ស នាម ញាណបរិបាកំ ញត្វា តំ អត្រជំ បមុខំ កត្វា រាហុលោវាទសទិសំ ធម្មំ ទេសេត្វា ទេវមនុស្សានំ នវុតិកោដិយោ ធម្មាមតំ បាយេសិ។ អយំ ទុតិយោ អភិសមយោ អហោសិ។

Atha satthā attano puttassa samavaṭṭakkhandhassa usabhakkhandhassa nāma ñāṇaparipākaṃ ñatvā taṃ atrajaṃ pamukhaṃ katvā rāhulovādasadisaṃ dhammaṃ desetvā devamanussānaṃ navutikoṭiyo dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi.

បុន ភគវា អមរវតីនគរទ្វារេ មហាសិរីសរុក្ខមូលេ យមកបាដិហារិយំ កត្វា មហាជនស្ស ពន្ធនាមោក្ខំ កត្វា ទេវគណបរិវុតោ ទិវសករាតិរេកជុតិវិសរភវនេ តាវតិំសភវនេ បារិច្ឆត្តកមូលេ បរមសីតលេ បណ្ឌុកម្ពលសិលាតលេ និសីទិត្វា សព្ពទេវគណបីតិសញ្ជននិំ អត្តនោ ជននិំ សុមេធាទេវិំ បមុខំ កត្វា សព្ពលោកវិទិតវិសុទ្ធិទេវោ ទេវទេវោ ទីបង្ករោ ភគវា សព្ពសត្តហិតករំ បរមាតិរេកគម្ភីរសុខុមំ ពុទ្ធិវិសទករំ សត្តប្បករណំ អភិធម្មបិដកំ ទេសេត្វា នវុតិទេវកោដិសហស្សានំ ធម្មាមតំ បាយេសិ។ អយំ តតិយោ អភិសមយោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Puna bhagavā amaravatīnagaradvāre mahāsirīsarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā mahājanassa bandhanāmokkhaṃ katvā devagaṇaparivuto divasakarātirekajutivisarabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakamūle paramasītale paṇḍukambalasilātale nisīditvā sabbadevagaṇapītisañjananiṃ attano jananiṃ sumedhādeviṃ pamukhaṃ katvā sabbalokaviditavisuddhidevo devadevo dīpaṅkaro bhagavā sabbasattahitakaraṃ paramātirekagambhīrasukhumaṃ buddhivisadakaraṃ sattappakaraṇaṃ abhidhammapiṭakaṃ desetvā navutidevakoṭisahassānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –

៨.

‘‘បឋមាភិសមយេ ពុទ្ធោ, កោដិសតមពោធយិ;

‘‘Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;

ទុតិយាភិសមយេ នាថោ, នវុតិកោដិមពោធយិ។

Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.

៩.

‘‘យទា ច ទេវភវនម្ហិ, ពុទ្ធោ ធម្មមទេសយិ;

‘‘Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;

នវុតិកោដិសហស្សានំ, តតិយាភិសមយោ អហូ’’តិ។

Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.

ទីបង្ករស្ស បន ភគវតោ តយោ សាវកសន្និបាតា អហេសុំ។ តត្ថ សុនន្ទារាមេ កោដិសតសហស្សានំ បឋមោ សន្និបាតោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Dīpaṅkarassa pana bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tattha sunandārāme koṭisatasahassānaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –

១០.

10.

‘‘សន្និបាតា តយោ អាសុំ, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ;

‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;

កោដិសតសហស្សានំ, បឋមោ អាសិ សមាគមោ’’តិ។

Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo’’ti.

អថាបរេន សមយេន ទសពលោ ចតូហិ ភិក្ខុសតសហស្សេហិ បរិវុតោ គាមនិគមនគរបដិបាដិយា មហាជនានុគ្គហំ ករោន្តោ ចារិកំ ចរមានោ អនុក្កមេន ឯកស្មិំ បទេសេ មហាជនកតសក្ការំ សព្ពលោកវិស្សុតំ អមនុស្សបរិគ្គហិតំ អតិភយានកំ ឱលម្ពាម្ពុធរបរិចុម្ពិតកូដំ វិវិធសុរភិតរុកុសុមវាសិតកូដំ នានាមិគគណវិចរិតកូដំ នារទកូដំ នាម បរមរមណីយំ បព្ពតំ សម្បាបុណិ។ សោ កិរ បព្ពតោ នារទេន នាម យក្ខេន បរិគ្គហិតោ អហោសិ។ តត្ថ បន តស្ស យក្ខស្ស អនុសំវច្ឆរំ មហាជនោ មនុស្សពលិំ ឧបសំហរតិ។

Athāparena samayena dasabalo catūhi bhikkhusatasahassehi parivuto gāmanigamanagarapaṭipāṭiyā mahājanānuggahaṃ karonto cārikaṃ caramāno anukkamena ekasmiṃ padese mahājanakatasakkāraṃ sabbalokavissutaṃ amanussapariggahitaṃ atibhayānakaṃ olambāmbudharaparicumbitakūṭaṃ vividhasurabhitarukusumavāsitakūṭaṃ nānāmigagaṇavicaritakūṭaṃ nāradakūṭaṃ nāma paramaramaṇīyaṃ pabbataṃ sampāpuṇi. So kira pabbato nāradena nāma yakkhena pariggahito ahosi. Tattha pana tassa yakkhassa anusaṃvaccharaṃ mahājano manussabaliṃ upasaṃharati.

អថ ទីបង្ករោ កិរ ភគវា តស្ស មហាជនស្ស ឧបនិស្សយសម្បត្តិំ ទិស្វា តតោ ភិក្ខុសង្ឃំ ចាតុទ្ទិសំ បេសេត្វា អទុតិយោ អសហាយោ មហាករុណាពលវសង្គតហទយោ តញ្ច យក្ខំ វិនេតុំ តំ នារទបព្ពតំ អភិរុហិ។ អថ សោ មនុស្សភក្ខោ សកហិតនិរបេក្ខោ បរវធទក្ខោ យក្ខោ មក្ខំ អសហមានោ កោធបរេតមានសោ ទសពលំ ភិំសាបេត្វា បលាបេតុកាមោ តំ បព្ពតំ ចាលេសិ។ សោ កិរ បព្ពតោ តេន ចាលិយមានោ ភគវតោ អានុភាវេន តស្សេវ មត្ថកេ បតមានោ វិយ អហោសិ។

Atha dīpaṅkaro kira bhagavā tassa mahājanassa upanissayasampattiṃ disvā tato bhikkhusaṅghaṃ cātuddisaṃ pesetvā adutiyo asahāyo mahākaruṇābalavasaṅgatahadayo tañca yakkhaṃ vinetuṃ taṃ nāradapabbataṃ abhiruhi. Atha so manussabhakkho sakahitanirapekkho paravadhadakkho yakkho makkhaṃ asahamāno kodhaparetamānaso dasabalaṃ bhiṃsāpetvā palāpetukāmo taṃ pabbataṃ cālesi. So kira pabbato tena cāliyamāno bhagavato ānubhāvena tasseva matthake patamāno viya ahosi.

តតោ សោ ភីតោ – ‘‘ហន្ទ នំ អគ្គិនា ឈាបេស្សាមី’’តិ មហន្តំ អតិភីមទស្សនំ អគ្គិក្ខន្ធំ និព្ពត្តេសិ។ សោ អគ្គិក្ខន្ធោ បដិវាតេ ខិត្តោ វិយ អត្តនោវ ទុក្ខំ ជនេសិ, ន បន ភគវតោ ចីវរេ អំសុមត្តម្បិ ទឌ្ឍុំ សមត្ថោ អហោសិ។ យក្ខោ បន ‘‘សមណោ ទឌ្ឍោ, ន ទឌ្ឍោ’’តិ ឱលោកេន្តោ ទសពលំ សរទសមយវិមលករនិករំ សព្ពជនរតិករំ រជនិករមិវ សីតលជលតលគតកមលកណ្ណិកាយ និសិន្នំ វិយ ភគវន្តំ ទិស្វា ចិន្តេសិ – ‘‘អហោ អយំ សមណោ មហានុភាវោ, យំ យំ ឥមស្សាហំ អនត្ថំ ករោមិ, សោ សោ មមូបរិយេវ បតតិ, ឥមំ បន សមណំ មុញ្ចិត្វា អញ្ញំ មេ បដិសរណំ បរាយនំ នត្ថិ, បថវិយំ ឧបក្ខលិតា បថវិំយេវ និស្សាយ ឧដ្ឋហន្តិ, ហន្ទាហំ ឥមំយេវ សមណំ សរណំ គមិស្សាមី’’តិ។

Tato so bhīto – ‘‘handa naṃ agginā jhāpessāmī’’ti mahantaṃ atibhīmadassanaṃ aggikkhandhaṃ nibbattesi. So aggikkhandho paṭivāte khitto viya attanova dukkhaṃ janesi, na pana bhagavato cīvare aṃsumattampi daḍḍhuṃ samattho ahosi. Yakkho pana ‘‘samaṇo daḍḍho, na daḍḍho’’ti olokento dasabalaṃ saradasamayavimalakaranikaraṃ sabbajanaratikaraṃ rajanikaramiva sītalajalatalagatakamalakaṇṇikāya nisinnaṃ viya bhagavantaṃ disvā cintesi – ‘‘aho ayaṃ samaṇo mahānubhāvo, yaṃ yaṃ imassāhaṃ anatthaṃ karomi, so so mamūpariyeva patati, imaṃ pana samaṇaṃ muñcitvā aññaṃ me paṭisaraṇaṃ parāyanaṃ natthi, pathaviyaṃ upakkhalitā pathaviṃyeva nissāya uṭṭhahanti, handāhaṃ imaṃyeva samaṇaṃ saraṇaṃ gamissāmī’’ti.

អថេវំ បន សោ ចិន្តេត្វា ភគវតោ ចក្កាលង្កតតលេសុ បាទេសុ សិរសា និបតិត្វា – ‘‘អច្ចយោ មំ, ភន្តេ, អច្ចគមា’’តិ វត្វា ភគវន្តំ សរណមគមាសិ។ អថស្ស ភគវា អនុបុព្ពិកថំ កថេសិ។ សោ ទេសនាបរិយោសានេ ទសហិ យក្ខសហស្សេហិ សទ្ធិំ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។ តស្មិំ កិរ ទិវសេ សកលជម្ពុទីបតលវាសិនោ មនុស្សា តស្ស ពលិកម្មត្ថំ ឯកេកគាមតោ ឯកេកំ បុរិសំ អាហរិំសុ។ អញ្ញញ្ច ពហុតិលតណ្ឌុលកុលត្ថមុគ្គមាសាទិំ សប្បិនវនីតតេលមធុផាណិតាទិញ្ច អាហរិំសុ។ អថ សោ យក្ខោ តំ ទិវសំ អាភតតណ្ឌុលាទិកំ សព្ពំ តេសំយេវ ទត្វា តេ ពលិកម្មត្ថាយ អានីតមនុស្សេ ទសពលស្ស និយ្យាតេសិ។

Athevaṃ pana so cintetvā bhagavato cakkālaṅkatatalesu pādesu sirasā nipatitvā – ‘‘accayo maṃ, bhante, accagamā’’ti vatvā bhagavantaṃ saraṇamagamāsi. Athassa bhagavā anupubbikathaṃ kathesi. So desanāpariyosāne dasahi yakkhasahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tasmiṃ kira divase sakalajambudīpatalavāsino manussā tassa balikammatthaṃ ekekagāmato ekekaṃ purisaṃ āhariṃsu. Aññañca bahutilataṇḍulakulatthamuggamāsādiṃ sappinavanītatelamadhuphāṇitādiñca āhariṃsu. Atha so yakkho taṃ divasaṃ ābhatataṇḍulādikaṃ sabbaṃ tesaṃyeva datvā te balikammatthāya ānītamanusse dasabalassa niyyātesi.

អថ សត្ថា តេ មនុស្សេ ឯហិភិក្ខុបព្ពជ្ជាយ បព្ពាជេត្វា អន្តោសត្តាហេយេវ សព្ពេ អរហត្តេ បតិដ្ឋាបេត្វា មាឃបុណ្ណមាយ កោដិសតភិក្ខុមជ្ឈគតោ ចតុរង្គសមន្នាគតេ សន្និបាតេ បាតិមោក្ខមុទ្ទិសិ។ ចតុរង្គានិ នាម សព្ពេវ ឯហិភិក្ខូ ហោន្តិ, សព្ពេ ឆឡភិញ្ញា ហោន្តិ, សព្ពេ អនាមន្តិតាវ អាគតា, បន្នរសូបោសថទិវសោ ចាតិ ឥមានិ ចត្តារិ អង្គានិ នាម។ អយំ ទុតិយោ សន្និបាតោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Atha satthā te manusse ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā antosattāheyeva sabbe arahatte patiṭṭhāpetvā māghapuṇṇamāya koṭisatabhikkhumajjhagato caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhamuddisi. Caturaṅgāni nāma sabbeva ehibhikkhū honti, sabbe chaḷabhiññā honti, sabbe anāmantitāva āgatā, pannarasūposathadivaso cāti imāni cattāri aṅgāni nāma. Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –

១១.

11.

‘‘បុន នារទកូដម្ហិ, បវិវេកគតេ ជិនេ;

‘‘Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;

ខីណាសវា វីតមលា, សមិំសុ សតកោដិយោ’’តិ។

Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo’’ti.

តត្ថ បវិវេកគតេតិ គណំ បហាយ គតេ។ សមិំសូតិ សន្និបតិំសុ។

Tattha pavivekagateti gaṇaṃ pahāya gate. Samiṃsūti sannipatiṃsu.

យទា បន ទីបង្ករោ លោកនាយកោ សុទស្សននាមកេ បព្ពតេ វស្សាវាសមុបគញ្ឆិ, តទា កិរ ជម្ពុទីបវាសិនោ មនុស្សា អនុសំវច្ឆរំ គិរគ្គសមជ្ជំ ករោន្តិ។ តស្មិំ កិរ សមជ្ជេ សន្និបតិតា មនុស្សា ទសពលំ ទិស្វា ធម្មកថំ សុត្វា តត្រ បសីទិត្វា បព្ពជិំសុ។ មហាបវារណទិវសេ សត្ថា តេសំ អជ្ឈាសយានុកូលំ វិបស្សនាកថំ កថេសិ។ តំ សុត្វា តេ សព្ពេ សង្ខារេ សម្មសិត្វា វិបស្សនានុបុព្ពេន មគ្គានុបុព្ពេន ច អរហត្តំ បាបុណិំសុ។ អថ សត្ថា នវុតិកោដិសហស្សេហិ សទ្ធិំ បវារេសិ។ អយំ តតិយោ សន្និបាតោ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Yadā pana dīpaṅkaro lokanāyako sudassananāmake pabbate vassāvāsamupagañchi, tadā kira jambudīpavāsino manussā anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjaṃ karonti. Tasmiṃ kira samajje sannipatitā manussā dasabalaṃ disvā dhammakathaṃ sutvā tatra pasīditvā pabbajiṃsu. Mahāpavāraṇadivase satthā tesaṃ ajjhāsayānukūlaṃ vipassanākathaṃ kathesi. Taṃ sutvā te sabbe saṅkhāre sammasitvā vipassanānupubbena maggānupubbena ca arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Atha satthā navutikoṭisahassehi saddhiṃ pavāresi. Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –

១២.

12.

‘‘យម្ហិ កាលេ មហាវីរោ, សុទស្សនសិលុច្ចយេ;

‘‘Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;

នវុតិកោដិសហស្សេហិ, បវារេសិ មហាមុនិ។

Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.

‘‘អហំ តេន សមយេន, ជដិលោ ឧគ្គតាបនោ;

‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;

អន្តលិក្ខម្ហិ ចរណោ, បញ្ចាភិញ្ញាសុ បារគូ’’តិ។ (ធ. ស. អដ្ឋ. និទានកថា);

Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā);

អយំ គាថា អដ្ឋសាលិនិយា ធម្មសង្គហដ្ឋកថាយ និទានវណ្ណនាយ ទីបង្ករពុទ្ធវំសេ លិខិតា។ ឥមស្មិំ បន ពុទ្ធវំសេ នត្ថិ។ នត្ថិភាវោយេវ បនស្សា យុត្តតរោ។ កស្មាតិ ចេ? ហេដ្ឋា សុមេធកថាសុ កថិតត្តាតិ។

Ayaṃ gāthā aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya nidānavaṇṇanāya dīpaṅkarabuddhavaṃse likhitā. Imasmiṃ pana buddhavaṃse natthi. Natthibhāvoyeva panassā yuttataro. Kasmāti ce? Heṭṭhā sumedhakathāsu kathitattāti.

ទីបង្ករេ កិរ ភគវតិ ធម្មំ ទេសេន្តេ ទសសហស្សានញ្ច វីសតិសហស្សានញ្ច ធម្មាភិសមយោ អហោសិយេវ។ ឯកស្ស បន ទ្វិន្នំ តិណ្ណំ ចតុន្នន្តិ ច អាទិវសេន អភិសមយានំ អន្តោ នត្ថិ។ តស្មា ទីបង្ករស្ស ភគវតោ សាសនំ វិត្ថារិកំ ពាហុជញ្ញំ អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Dīpaṅkare kira bhagavati dhammaṃ desente dasasahassānañca vīsatisahassānañca dhammābhisamayo ahosiyeva. Ekassa pana dvinnaṃ tiṇṇaṃ catunnanti ca ādivasena abhisamayānaṃ anto natthi. Tasmā dīpaṅkarassa bhagavato sāsanaṃ vitthārikaṃ bāhujaññaṃ ahosi. Tena vuttaṃ –

១៣.

13.

‘‘ទសវីសសហស្សានំ , ធម្មាភិសមយោ អហុ;

‘‘Dasavīsasahassānaṃ , dhammābhisamayo ahu;

ឯកទ្វិន្នំ អភិសមយា, គណនាតោ អសង្ខិយា’’តិ។

Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanāto asaṅkhiyā’’ti.

តត្ថ ទសវីសសហស្សានន្តិ ទសសហស្សានំ វីសតិសហស្សានញ្ច។ ធម្មាភិសមយោតិ ចតុសច្ចធម្មប្បដិវេធោ។ ឯកទ្វិន្នន្តិ ឯកស្ស ចេវ ទ្វិន្នញ្ច , តិណ្ណំ ចតុន្នំ…បេ.… ទសន្នន្តិអាទិនា នយេន អសង្ខ្យេយ្យាតិ អត្ថោ។ ឯវំ អសង្ខ្យេយ្យាភិសមយត្តា ច វិត្ថារិកំ មហន្តប្បត្តំ ពហូហិ បណ្ឌិតេហិ ទេវមនុស្សេហិ និយ្យានិកន្តិ ជញ្ញំ ជានិតព្ពំ អធិសីលសិក្ខាទីហិ ឥទ្ធញ្ច សមាធិអាទីហិ ផីតញ្ច អហោសិ។ តេន វុត្តំ –

Tattha dasavīsasahassānanti dasasahassānaṃ vīsatisahassānañca. Dhammābhisamayoti catusaccadhammappaṭivedho. Ekadvinnanti ekassa ceva dvinnañca , tiṇṇaṃ catunnaṃ…pe… dasannantiādinā nayena asaṅkhyeyyāti attho. Evaṃ asaṅkhyeyyābhisamayattā ca vitthārikaṃ mahantappattaṃ bahūhi paṇḍitehi devamanussehi niyyānikanti jaññaṃ jānitabbaṃ adhisīlasikkhādīhi iddhañca samādhiādīhi phītañca ahosi. Tena vuttaṃ –

១៤.

14.

‘‘វិត្ថារិកំ ពាហុជញ្ញំ, ឥទ្ធំ ផីតំ អហូ តទា;

‘‘Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahū tadā;

ទីបង្ករស្ស ភគវតោ, សាសនំ សុវិសោធិត’’ន្តិ។

Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsanaṃ suvisodhita’’nti.

តត្ថ សុវិសោធិតន្តិ សុដ្ឋុ ភគវតា សោធិតំ វិសុទ្ធំ កតំ។ ទីបង្ករំ កិរ សត្ថារំ សព្ពកាលំ ឆឡភិញ្ញានំ មហិទ្ធិកានំ ភិក្ខូនំ ចត្តារិ សតសហស្សានិ បរិវារេន្តិ។ តេន ច សមយេន យេ សេក្ខា កាលកិរិយំ ករោន្តិ, តេ គរហិតា ភវន្តិ, សព្ពេ ខីណាសវា ហុត្វាវ បរិនិព្ពាយន្តីតិ អធិប្បាយោ។ តស្មា ហិ តស្ស ភគវតោ សាសនំ សុបុប្ផិតំ សុសមិទ្ធំ ខីណាសវេហិ ភិក្ខូហិ អតិវិយ សោភិត្ថ។ តេន វុត្តំ –

Tattha suvisodhitanti suṭṭhu bhagavatā sodhitaṃ visuddhaṃ kataṃ. Dīpaṅkaraṃ kira satthāraṃ sabbakālaṃ chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānaṃ bhikkhūnaṃ cattāri satasahassāni parivārenti. Tena ca samayena ye sekkhā kālakiriyaṃ karonti, te garahitā bhavanti, sabbe khīṇāsavā hutvāva parinibbāyantīti adhippāyo. Tasmā hi tassa bhagavato sāsanaṃ supupphitaṃ susamiddhaṃ khīṇāsavehi bhikkhūhi ativiya sobhittha. Tena vuttaṃ –

១៥.

15.

‘‘ចត្តារិ សតសហស្សានិ, ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកា;

‘‘Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;

ទីបង្ករំ លោកវិទុំ, បរិវារេន្តិ សព្ពទា។

Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ, parivārenti sabbadā.

១៦.

16.

‘‘យេ កេចិ តេន សមយេន, ជហន្តិ មានុសំ ភវំ;

‘‘Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;

អប្បត្តមានសា សេខា, គរហិតា ភវន្តិ តេ។

Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.

១៧.

17.

‘‘សុបុប្ផិតំ បាវចនំ, អរហន្តេហិ តាទិហិ;

‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādihi;

ខីណាសវេហិ វិមលេហិ, ឧបសោភតិ សព្ពទា’’តិ។

Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sabbadā’’ti.

តត្ថ ចត្តារិ សតសហស្សានីតិ គណនាយ ទស្សិតា ឯវំ ទស្សិតគណនា ឥមេ ភិក្ខូតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកា’’តិ វុត្តន្តិ ឯវមត្ថោ គហេតព្ពោ។ អថ វា ឆឡភិញ្ញា មហិទ្ធិកាតិ ឆឡភិញ្ញានំ មហិទ្ធិកានន្តិ សាមិអត្ថេ បច្ចត្តវចនំ ទដ្ឋព្ពំ។ បរិវារេន្តិ សព្ពទាតិ និច្ចកាលំ ទសពលំ បរិវារេន្តិ, ភគវន្តំ មុញ្ចិត្វា កត្ថចិ ន គច្ឆន្តីតិ អធិប្បាយោ។ តេន សមយេនាតិ តស្មិំ សមយេ។ អយំ បន សមយ-សទ្ទោ សមវាយាទីសុ នវសុ អត្ថេសុ ទិស្សតិ។ យថាហ –

Tattha cattāri satasahassānīti gaṇanāya dassitā evaṃ dassitagaṇanā ime bhikkhūti dassanatthaṃ ‘‘chaḷabhiññā mahiddhikā’’ti vuttanti evamattho gahetabbo. Atha vā chaḷabhiññā mahiddhikāti chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānanti sāmiatthe paccattavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Parivārenti sabbadāti niccakālaṃ dasabalaṃ parivārenti, bhagavantaṃ muñcitvā katthaci na gacchantīti adhippāyo. Tena samayenāti tasmiṃ samaye. Ayaṃ pana samaya-saddo samavāyādīsu navasu atthesu dissati. Yathāha –

‘‘សមវាយេ ខណេ កាលេ, សមូហេ ហេតុទិដ្ឋិសុ;

‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

បដិលាភេ បហានេ ច, បដិវេធេ ច ទិស្សតី’’តិ។ (ទី. និ. អដ្ឋ. ១.១; ម. និ. អដ្ឋ. ១.មូលបរិយាយសុត្តវណ្ណនា; សំ. និ. អដ្ឋ. ១.១.១; អ. និ. អដ្ឋ. ១.១.១; ធ. ស. អដ្ឋ. ១ កាមាវចរកុសលបទភាជនីយ; ខុ. បា. អដ្ឋ. មំគលសុត្តវណ្ណនា, ឯវមិច្ចាទិបាឋវណ្ណនា; បដិ. ម. អដ្ឋ. ២.១.១៨៤);

Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.1; ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 1.1.1; dha. sa. aṭṭha. 1 kāmāvacarakusalapadabhājanīya; khu. pā. aṭṭha. maṃgalasuttavaṇṇanā, evamiccādipāṭhavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.184);

ឥធ សោ កាលេ ទដ្ឋព្ពោ; តស្មិំ កាលេតិ អត្ថោ។ មានុសំ ភវន្តិ មនុស្សភាវំ។ អប្បត្តមានសាតិ អប្បត្តំ អនធិគតំ មានសំ យេហិ តេ អប្បត្តមានសា។ មានសន្តិ រាគស្ស ច ចិត្តស្ស ច អរហត្តស្ស ច អធិវចនំ។ ‘‘អន្តលិក្ខចរោ បាសោ, យ្វាយំ ចរតិ មានសោ’’តិ (សំ. និ. ១.១៥១; មហាវ. ៣៣) ហិ ឯត្ថ បន រាគោ ‘‘មានសោ’’តិ វុត្តោ។ ‘‘ចិត្តំ មនោ មានសំ ហទយំ បណ្ឌរ’’ន្តិ (ធ. ស. ៦; វិភ. ១៨៤; មហានិ. ១; ចូឡនិ. បារាយនានុគីតិគាថានិទ្ទេស ១១៤) ឯត្ថ ចិត្តំ។ ‘‘អប្បត្តមានសោ សេខោ, កាលំ កយិរា ជនេសុតា’’តិ (សំ. និ. ១.១៥៩) ឯត្ថ អរហត្តំ។ ឥធាបិ អរហត្តមេវ អធិប្បេតំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ៥ កាមាវចរកុសលនិទ្ទេសវារកថា; មហានិ. អដ្ឋ. ១)។ តស្មា អប្បត្តអរហត្តផលាតិ អត្ថោ។ សេខាតិ កេនដ្ឋេន សេខា? សេខធម្មបដិលាភដ្ឋេន សេខា។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘កិត្តាវតា នុ ខោ, ភន្តេ, សេខោ ហោតីតិ? ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេខាយ សម្មាទិដ្ឋិយា សមន្នាគតោ ហោតិ…បេ.… សេខេន សម្មាសមាធិនា សមន្នាគតោ ហោតិ។ ឯត្តាវតា ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ សេខោ ហោតី’’តិ (សំ. និ. ៥.១៣)។ អបិ ច សិក្ខន្តីតិ សេខា។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘សិក្ខតិ, សិក្ខតីតិ ខោ, ភិក្ខុ, តស្មា សេខោតិ វុច្ចតិ។ កិញ្ច សិក្ខតិ? អធិសីលម្បិ សិក្ខតិ អធិចិត្តម្បិ អធិបញ្ញម្បិ សិក្ខតីតិ ខោ, ភិក្ខុ, តស្មា សេខោតិ វុច្ចតី’’តិ (អ. និ. ៣.៨៦)។

Idha so kāle daṭṭhabbo; tasmiṃ kāleti attho. Mānusaṃ bhavanti manussabhāvaṃ. Appattamānasāti appattaṃ anadhigataṃ mānasaṃ yehi te appattamānasā. Mānasanti rāgassa ca cittassa ca arahattassa ca adhivacanaṃ. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) hi ettha pana rāgo ‘‘mānaso’’ti vutto. ‘‘Cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍara’’nti (dha. sa. 6; vibha. 184; mahāni. 1; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 114) ettha cittaṃ. ‘‘Appattamānaso sekho, kālaṃ kayirā janesutā’’ti (saṃ. ni. 1.159) ettha arahattaṃ. Idhāpi arahattameva adhippetaṃ (dha. sa. aṭṭha. 5 kāmāvacarakusalaniddesavārakathā; mahāni. aṭṭha. 1). Tasmā appattaarahattaphalāti attho. Sekhāti kenaṭṭhena sekhā? Sekhadhammapaṭilābhaṭṭhena sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, sekho hotīti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sekhāya sammādiṭṭhiyā samannāgato hoti…pe… sekhena sammāsamādhinā samannāgato hoti. Ettāvatā kho, bhikkhave, bhikkhu sekho hotī’’ti (saṃ. ni. 5.13). Api ca sikkhantīti sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘sikkhati, sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccati. Kiñca sikkhati? Adhisīlampi sikkhati adhicittampi adhipaññampi sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccatī’’ti (a. ni. 3.86).

សុបុប្ផិតន្តិ សុដ្ឋុ វិកសិតំ។ បាវចនន្តិ បសត្ថំ វចនំ, វុទ្ធិប្បត្តំ វា វចនំ បវចនំ, បវចនមេវ បាវចនំ, សាសនន្តិ អត្ថោ។ ឧបសោភតីតិ អភិរាជតិ អតិវិរោចតិ។ សព្ពទាតិ សព្ពកាលំ។ ‘‘ឧបសោភតិ សទេវកេ’’តិបិ បាឋោ។

Supupphitanti suṭṭhu vikasitaṃ. Pāvacananti pasatthaṃ vacanaṃ, vuddhippattaṃ vā vacanaṃ pavacanaṃ, pavacanameva pāvacanaṃ, sāsananti attho. Upasobhatīti abhirājati ativirocati. Sabbadāti sabbakālaṃ. ‘‘Upasobhati sadevake’’tipi pāṭho.

តស្ស ទីបង្ករស្ស ភគវតោ រម្មវតី នាម នគរំ អហោសិ, សុទេវោ នាម ខត្តិយោ បិតា, សុមេធា នាម ទេវី មាតា, សុមង្គលោ ច តិស្សោ ចាតិ ទ្វេ អគ្គសាវកា, សាគតោ នាម ឧបដ្ឋាកោ, នន្ទា ច សុនន្ទា ចាតិ ទ្វេ អគ្គសាវិកា, ពោធិ តស្ស ភគវតោ បិប្ផលិរុក្ខោ អហោសិ, អសីតិហត្ថុព្ពេធោ, សតសហស្សវស្សានិ អាយូតិ។ កិំ បនិមេសំ ជាតនគរាទីនំ ទស្សនេ បយោជនន្តិ ចេ? វុច្ចតេ – យស្ស យទិ នេវ ជាតនគរំ ន បិតា ន មាតា បញ្ញាយេយ្យ, ឥមស្ស បន នេវ ជាតនគរំ ន បិតា ន មាតា បញ្ញាយតិ, ទេវោ វា សក្កោ វា យក្ខោ វា មារោ វា ព្រហ្មា វា ឯស មញ្ញេ, ទេវានម្បិ ឦទិសំ បាដិហារិយំ អនច្ឆរិយន្តិ មញ្ញមានា ន សោតព្ពំ ន សទ្ទហិតព្ពំ មញ្ញេយ្យុំ, តតោ អភិសមយោ ន ភវេយ្យ, អសតិ អភិសមយេ និរត្ថកោ ពុទ្ធុប្បាទោ ភវេយ្យ, អនិយ្យានិកំ សាសនំ។ តស្មា សព្ពពុទ្ធានំ ជាតនគរាទិកោ បរិច្ឆេទោ ទស្សេតព្ពោ។ តេន វុត្តំ –

Tassa dīpaṅkarassa bhagavato rammavatī nāma nagaraṃ ahosi, sudevo nāma khattiyo pitā, sumedhā nāma devī mātā, sumaṅgalo ca tisso cāti dve aggasāvakā, sāgato nāma upaṭṭhāko, nandā ca sunandā cāti dve aggasāvikā, bodhi tassa bhagavato pipphalirukkho ahosi, asītihatthubbedho, satasahassavassāni āyūti. Kiṃ panimesaṃ jātanagarādīnaṃ dassane payojananti ce? Vuccate – yassa yadi neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyeyya, imassa pana neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyati, devo vā sakko vā yakkho vā māro vā brahmā vā esa maññe, devānampi īdisaṃ pāṭihāriyaṃ anacchariyanti maññamānā na sotabbaṃ na saddahitabbaṃ maññeyyuṃ, tato abhisamayo na bhaveyya, asati abhisamaye niratthako buddhuppādo bhaveyya, aniyyānikaṃ sāsanaṃ. Tasmā sabbabuddhānaṃ jātanagarādiko paricchedo dassetabbo. Tena vuttaṃ –

១៨.

18.

‘‘នគរំ រម្មវតី នាម, សុទេវោ នាម ខត្តិយោ;

‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;

សុមេធា នាម ជនិកា, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ។

Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.

២៤.

24.

‘‘សុមង្គលោ ច តិស្សោ ច, អហេសុំ អគ្គសាវកា;

‘‘Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;

សាគតោ នាមុបដ្ឋាកោ, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ។

Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.

២៥.

25.

‘‘នន្ទា ចេវ សុនន្ទា ច, អហេសុំ អគ្គសាវិកា;

‘‘Nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;

ពោធិ តស្ស ភគវតោ, បិប្ផលីតិ បវុច្ចតិ។

Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.

២៧.

27.

‘‘អសីតិហត្ថមុព្ពេធោ, ទីបង្ករោ មហាមុនិ;

‘‘Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;

សោភតិ ទីបរុក្ខោវ, សាលរាជាវ ផុល្លិតោ។

Sobhati dīparukkhova, sālarājāva phullito.

២៨.

28.

‘‘សតសហស្សវស្សានិ, អាយុ តស្ស មហេសិនោ;

‘‘Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;

តាវតា តិដ្ឋមានោ សោ, តារេសិ ជនតំ ពហុំ។

Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.

២៩.

29.

‘‘ជោតយិត្វាន សទ្ធម្មំ, សន្តារេត្វា មហាជនំ;

‘‘Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;

ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធោវ, និព្ពុតោ សោ សសាវកោ។

Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.

៣០.

30.

‘‘សា ច ឥទ្ធិ សោ ច យសោ, តានិ ច បាទេសុ ចក្ករតនានិ;

‘‘Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;

សព្ពំ តមន្តរហិតំ, ននុ រិត្តា សព្ពសង្ខារា’’តិ។

Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.

តត្ថ សុទេវោ នាម ខត្តិយោតិ សុទេវោ នាមស្ស ខត្តិយោ បិតា អហោសីតិ អត្ថោ។ ជនិកាតិ ជនេត្តិ។ បិប្ផលីតិ បិលក្ខកបីតនរុក្ខោ ពោធិ។ អសីតិហត្ថមុព្ពេធោតិ អសីតិហត្ថំ ឧច្ចគ្គតោ។ ទីបរុក្ខោ វាតិ សម្បជ្ជលិតទីបមាលាកុលោ ទីបរុក្ខោ វិយ អារោហបរិណាហសណ្ឋានបារិបូរិសម្បន្នោ ទ្វត្តិំសវរលក្ខណានុព្យញ្ជនសមលង្កតសរីរោ វិប្ផុរិតរំសិជាលាវិសរតារាគណសមុជ្ជលមិវ គគនតលំ ភគវា ធរមានកាលេ សោភតីតិ សោភិត្ថ។ សាលរាជាវ ផុល្លិតោតិ បុប្ផិតោ សព្ពផាលិផុល្លោ សាលរាជរុក្ខោ វិយ ច សព្ពផាលិផុល្លោ យោជនសតុព្ពេធោ បារិច្ឆត្តោ វិយ ច អសីតិហត្ថុព្ពេធោ ភគវា អតិវិយ សោភតិ។

Tattha sudevo nāma khattiyoti sudevo nāmassa khattiyo pitā ahosīti attho. Janikāti janetti. Pipphalīti pilakkhakapītanarukkho bodhi. Asītihatthamubbedhoti asītihatthaṃ uccaggato. Dīparukkho vāti sampajjalitadīpamālākulo dīparukkho viya ārohapariṇāhasaṇṭhānapāripūrisampanno dvattiṃsavaralakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatasarīro vipphuritaraṃsijālāvisaratārāgaṇasamujjalamiva gaganatalaṃ bhagavā dharamānakāle sobhatīti sobhittha. Sālarājāva phullitoti pupphito sabbaphāliphullo sālarājarukkho viya ca sabbaphāliphullo yojanasatubbedho pāricchatto viya ca asītihatthubbedho bhagavā ativiya sobhati.

សតសហស្សវស្សានីតិ វស្សសតសហស្សានិ តស្ស អាយូតិ អត្ថោ។ តាវតា តិដ្ឋមានោតិ តាវតកំ កាលំ តិដ្ឋមានោ។ ជនតន្តិ ជនសមូហំ។ សន្តារេត្វា មហាជនន្តិ តារយិត្វា មហាជនំ។ ‘‘សន្តារេត្វា សទេវក’’ន្តិបិ បាឋោ, តស្ស សទេវកំ លោកន្តិ អត្ថោ។ សា ច ឥទ្ធីតិ សា ច សម្បត្តិ អានុភាវោ។ សោ ច យសោតិ សោ ច បរិវារោ។ សព្ពំ តមន្តរហិតន្តិ តំ សព្ពំ វុត្តប្បការំ សម្បត្តិជាតំ អន្តរហិតំ អបគតន្តិ អត្ថោ។ ននុ រិត្តា សព្ពសង្ខារាតិ សព្ពេ បន សង្ខតធម្មា ននុ រិត្តា តុច្ឆា, និច្ចសារាទិរហិតាតិ អត្ថោ។

Satasahassavassānīti vassasatasahassāni tassa āyūti attho. Tāvatā tiṭṭhamānoti tāvatakaṃ kālaṃ tiṭṭhamāno. Janatanti janasamūhaṃ. Santāretvā mahājananti tārayitvā mahājanaṃ. ‘‘Santāretvā sadevaka’’ntipi pāṭho, tassa sadevakaṃ lokanti attho. Sā ca iddhīti sā ca sampatti ānubhāvo. So ca yasoti so ca parivāro. Sabbaṃ tamantarahitanti taṃ sabbaṃ vuttappakāraṃ sampattijātaṃ antarahitaṃ apagatanti attho. Nanu rittā sabbasaṅkhārāti sabbe pana saṅkhatadhammā nanu rittā tucchā, niccasārādirahitāti attho.

ឯត្ថ បន នគរាទិបរិច្ឆេទោ បាឡិយមាគតោវ។ សម្ពហុលវារោ បន នាគតោ, សោ អានេត្វា ទីបេតព្ពោ។ សេយ្យថិទំ – បុត្តបរិច្ឆេទោ, ភរិយាបរិច្ឆេទោ, បាសាទបរិច្ឆេទោ, អគារវាសបរិច្ឆេទោ, នាដកិត្ថិបរិច្ឆេទោ, អភិនិក្ខមនបរិច្ឆេទោ, បធានបរិច្ឆេទោ, វិហារបរិច្ឆេទោ, ឧបដ្ឋាកបរិច្ឆេទោតិ។ ឯតេសម្បិ ទីបនេ ការណំ ហេដ្ឋា វុត្តមេវ។ តស្ស បន ទីបង្ករស្ស ភរិយានំ តិសតសហស្សំ អហោសិ។ តស្ស អគ្គមហេសី បទុមា នាម, តស្ស បន បុត្តោ ឧសភក្ខន្ធោ នាម។ តេន វុត្តំ –

Ettha pana nagarādiparicchedo pāḷiyamāgatova. Sambahulavāro pana nāgato, so ānetvā dīpetabbo. Seyyathidaṃ – puttaparicchedo, bhariyāparicchedo, pāsādaparicchedo, agāravāsaparicchedo, nāṭakitthiparicchedo, abhinikkhamanaparicchedo, padhānaparicchedo, vihāraparicchedo, upaṭṭhākaparicchedoti. Etesampi dīpane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Tassa pana dīpaṅkarassa bhariyānaṃ tisatasahassaṃ ahosi. Tassa aggamahesī padumā nāma, tassa pana putto usabhakkhandho nāma. Tena vuttaṃ –

‘‘ភរិយា បទុមា នាម, វិពុទ្ធបទុមាននា;

‘‘Bhariyā padumā nāma, vibuddhapadumānanā;

អត្រជោ ឧសភក្ខន្ធោ, ទីបង្ករស្ស សត្ថុនោ។

Atrajo usabhakkhandho, dīpaṅkarassa satthuno.

‘‘ហំសា កោញ្ចា មយូរាខ្យា, បាសាទាបិ តយោ មតា;

‘‘Haṃsā koñcā mayūrākhyā, pāsādāpi tayo matā;

ទសវស្សសហស្សានិ, អគារំ អវសី កិរ។

Dasavassasahassāni, agāraṃ avasī kira.

‘‘ហត្ថិយានេន និក្ខន្តោ, នន្ទារាមេ ជិនោ វសី;

‘‘Hatthiyānena nikkhanto, nandārāme jino vasī;

នន្ទោ នាមស្សុបដ្ឋាកោ, លោកានន្ទករោ កិរា’’តិ។

Nando nāmassupaṭṭhāko, lokānandakaro kirā’’ti.

សព្ពពុទ្ធានំ បន បញ្ច វេមត្តានិ ហោន្តិ អាយុវេមត្តំ បមាណវេមត្តំ កុលវេមត្តំ បធានវេមត្តំ រស្មិវេមត្តន្តិ។ តត្ថ អាយុវេមត្តំ នាម កេចិ ទីឃាយុកា ហោន្តិ កេចិ អប្បាយុកា។ តថា ហិ ទីបង្ករស្ស បន ភគវតោ វស្សសតសហស្សំ អាយុប្បមាណំ អហោសិ, អម្ហាកំ ភគវតោ វស្សសតំ។

Sabbabuddhānaṃ pana pañca vemattāni honti āyuvemattaṃ pamāṇavemattaṃ kulavemattaṃ padhānavemattaṃ rasmivemattanti. Tattha āyuvemattaṃ nāma keci dīghāyukā honti keci appāyukā. Tathā hi dīpaṅkarassa pana bhagavato vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi, amhākaṃ bhagavato vassasataṃ.

បមាណវេមត្តំ នាម កេចិ ទីឃា ហោន្តិ កេចិ រស្សា។ តថា ហិ ទីបង្ករោ អសីតិហត្ថប្បមាណោ អហោសិ, អម្ហាកំ បន ភគវា អដ្ឋារសហត្ថប្បមាណោ។

Pamāṇavemattaṃ nāma keci dīghā honti keci rassā. Tathā hi dīpaṅkaro asītihatthappamāṇo ahosi, amhākaṃ pana bhagavā aṭṭhārasahatthappamāṇo.

កុលវេមត្តំ នាម កេចិ ខត្តិយកុលេ និព្ពត្តន្តិ កេចិ ព្រាហ្មណកុលេ។ តថា ហិ ទីបង្ករាទយោ ខត្តិយកុលេ និព្ពត្តិំសុ, កកុសន្ធកោណាគមនាទយោ ព្រាហ្មណកុលេ។

Kulavemattaṃ nāma keci khattiyakule nibbattanti keci brāhmaṇakule. Tathā hi dīpaṅkarādayo khattiyakule nibbattiṃsu, kakusandhakoṇāgamanādayo brāhmaṇakule.

បធានវេមត្តំ នាម កេសញ្ចិ បធានំ ឥត្តរមេវ ហោតិ យថា កស្សបស្ស ភគវតោ , កេសញ្ចិ អទ្ធនិយំ អម្ហាកំ ភគវតោ វិយ។

Padhānavemattaṃ nāma kesañci padhānaṃ ittarameva hoti yathā kassapassa bhagavato , kesañci addhaniyaṃ amhākaṃ bhagavato viya.

រស្មិវេមត្តំ នាម មង្គលស្ស ភគវតោ សរីរស្មិ ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរិត្វា អដ្ឋាសិ, អម្ហាកំ ភគវតោ ព្យាមមត្តំ។ តត្រ រស្មិវេមត្តំ អជ្ឈាសយបដិពទ្ធំ ហោតិ។ យោ យត្តកំ ឥច្ឆសិ, តស្ស តត្តកំ សរីរប្បភា ផរតិ។ មង្គលស្ស បន ‘‘ទសសហស្សិលោកធាតុំ ផរតូ’’តិ អជ្ឈាសយោ អហោសិ។ បដិវិទ្ធគុណេសុ បន កស្សចិ វេមត្តំ នាម នត្ថិ (ទី. និ. អដ្ឋ. ២.១២ អាទយោ)។

Rasmivemattaṃ nāma maṅgalassa bhagavato sarīrasmi dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi, amhākaṃ bhagavato byāmamattaṃ. Tatra rasmivemattaṃ ajjhāsayapaṭibaddhaṃ hoti. Yo yattakaṃ icchasi, tassa tattakaṃ sarīrappabhā pharati. Maṅgalassa pana ‘‘dasasahassilokadhātuṃ pharatū’’ti ajjhāsayo ahosi. Paṭividdhaguṇesu pana kassaci vemattaṃ nāma natthi (dī. ni. aṭṭha. 2.12 ādayo).

តថា សព្ពពុទ្ធានំ ចត្តារិ អវិជហិតដ្ឋានានិ នាម ហោន្តិ។ ពោធិបល្លង្កោ អវិជហិតោ ឯកស្មិំយេវ ឋានេ ហោតិ។ ធម្មចក្កប្បវត្តនដ្ឋានំ ឥសិបតនេ មិគទាយេ អវិជហិតមេវ ហោតិ។ ទេវោរោហណកាលេ សង្កស្សនគរទ្វារេ បឋមបាទក្កមោ អវិជហិតោវ ហោតិ។ ជេតវនេ គន្ធកុដិយា ចត្តារិ មញ្ចបាទដ្ឋានានិ អវិជហិតានេវ ហោន្តិ។ វិហារោបិ អវិជហិតោវ។ សោ បន ខុទ្ទកោ វា មហន្តោ វា ហោតិ។

Tathā sabbabuddhānaṃ cattāri avijahitaṭṭhānāni nāma honti. Bodhipallaṅko avijahito ekasmiṃyeva ṭhāne hoti. Dhammacakkappavattanaṭṭhānaṃ isipatane migadāye avijahitameva hoti. Devorohaṇakāle saṅkassanagaradvāre paṭhamapādakkamo avijahitova hoti. Jetavane gandhakuṭiyā cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva honti. Vihāropi avijahitova. So pana khuddako vā mahanto vā hoti.

អបរំ បន អម្ហាកំយេវ ភគវតោ សហជាតបរិច្ឆេទញ្ច នក្ខត្តបរិច្ឆេទញ្ច វិសេសំ។ អម្ហាកំ សព្ពញ្ញុពោធិសត្តេន កិរ សទ្ធិំ រាហុលមាតា អានន្ទត្ថេរោ ឆន្នោ កណ្ឌកោ អស្សរាជា និធិកុម្ភា មហាពោធិរុក្ខោ កាឡុទាយីតិ ឥមានិ សត សហជាតានិ។ មហាបុរិសោ កិរ ឧត្តរាសាឡ្ហនក្ខត្តេនេវ មាតុកុច្ឆិំ ឱក្កមិ, មហាភិនិក្ខមនំ និក្ខមិ , ធម្មចក្កំ បវត្តេសិ, យមកបាដិហារិយំ អកាសិ។ វិសាខនក្ខត្តេន ជាតោ ច អភិសម្ពុទ្ធោ ច បរិនិព្ពុតោ ច, មាឃនក្ខត្តេន តស្ស សាវកសន្និបាតោ ចេវ អាយុសង្ខារវោសជ្ជនញ្ច អហោសិ, អស្សយុជនក្ខត្តេន ទេវោរោហណន្តិ ឯត្តកំ អាហរិត្វា ទីបេតព្ពំ។ អយំ សម្ពហុលវារបរិច្ឆេទោ។ សេសគាថា សឧត្តានា ឯវាតិ។

Aparaṃ pana amhākaṃyeva bhagavato sahajātaparicchedañca nakkhattaparicchedañca visesaṃ. Amhākaṃ sabbaññubodhisattena kira saddhiṃ rāhulamātā ānandatthero channo kaṇḍako assarājā nidhikumbhā mahābodhirukkho kāḷudāyīti imāni sata sahajātāni. Mahāpuriso kira uttarāsāḷhanakkhatteneva mātukucchiṃ okkami, mahābhinikkhamanaṃ nikkhami , dhammacakkaṃ pavattesi, yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Visākhanakkhattena jāto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca, māghanakkhattena tassa sāvakasannipāto ceva āyusaṅkhāravosajjanañca ahosi, assayujanakkhattena devorohaṇanti ettakaṃ āharitvā dīpetabbaṃ. Ayaṃ sambahulavāraparicchedo. Sesagāthā sauttānā evāti.

ឥតិ ភគវា ទីបង្ករោ យាវតាយុកំ ឋត្វា សព្ពពុទ្ធកិច្ចំ កត្វា អនុក្កមេន អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពាយិ។

Iti bhagavā dīpaṅkaro yāvatāyukaṃ ṭhatvā sabbabuddhakiccaṃ katvā anukkamena anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.

យស្មិំ កិរ កប្បេ ទីបង្ករទសពលោ ឧទបាទិ, តស្មិំ អញ្ញេបិ តណ្ហង្ករោ, មេធង្ករោ, សរណង្ករោតិ តយោ ពុទ្ធា អហេសុំ។ តេសំ សន្តិកេ ពោធិសត្តស្ស ព្យាករណំ នត្ថិ។ តស្មា តេ ឥធ ន ទស្សិតា។ អដ្ឋកថាយំ បន តម្ហា កប្បា អាទិតោ បដ្ឋាយុប្បន្នុប្បន្នេ សព្ពពុទ្ធេ ទស្សេតុំ ឥទំ វុត្តំ –

Yasmiṃ kira kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi taṇhaṅkaro, medhaṅkaro, saraṇaṅkaroti tayo buddhā ahesuṃ. Tesaṃ santike bodhisattassa byākaraṇaṃ natthi. Tasmā te idha na dassitā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā ādito paṭṭhāyuppannuppanne sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ –

‘‘តណ្ហង្ករោ មេធង្ករោ, អថោបិ សរណង្ករោ;

‘‘Taṇhaṅkaro medhaṅkaro, athopi saraṇaṅkaro;

ទីបង្ករោ ច សម្ពុទ្ធោ, កោណ្ឌញ្ញោ ទ្វិបទុត្តមោ។

Dīpaṅkaro ca sambuddho, koṇḍañño dvipaduttamo.

‘‘មង្គលោ ច សុមនោ ច, រេវតោ សោភិតោ មុនិ;

‘‘Maṅgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;

អនោមទស្សី បទុមោ, នារទោ បទុមុត្តរោ។

Anomadassī padumo, nārado padumuttaro.

‘‘សុមេធោ ច សុជាតោ ច, បិយទស្សី មហាយសោ;

‘‘Sumedho ca sujāto ca, piyadassī mahāyaso;

អត្ថទស្សី ធម្មទស្សី, សិទ្ធត្ថោ លោកនាយកោ។

Atthadassī dhammadassī, siddhattho lokanāyako.

‘‘តិស្សោ ផុស្សោ ច សម្ពុទ្ធោ, វិបស្សី សិខិ វេស្សភូ;

‘‘Tisso phusso ca sambuddho, vipassī sikhi vessabhū;

កកុសន្ធោ កោណាគមនោ, កស្សបោ ចាបិ នាយកោ។

Kakusandho koṇāgamano, kassapo cāpi nāyako.

‘‘ឯតេ អហេសុំ សម្ពុទ្ធា, វីតរាគា សមាហិតា;

‘‘Ete ahesuṃ sambuddhā, vītarāgā samāhitā;

សតរំសីវ ឧប្បន្នា, មហាតមវិនោទនា;

Sataraṃsīva uppannā, mahātamavinodanā;

ជលិត្វា អគ្គិក្ខន្ធាវ, និព្ពុតា តេ សសាវកា’’តិ។ (អប. អដ្ឋ. ១.ទូរេនិទានកថា; ចរិយា. អដ្ឋ. និទានកថា; ជា. អដ្ឋ. ១.ទូរេនិទានកថា);

Jalitvā aggikkhandhāva, nibbutā te sasāvakā’’ti. (apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);

ឯត្តាវតា នាតិសង្ខេបវិត្ថារវសេន កតាយ

Ettāvatā nātisaṅkhepavitthāravasena katāya

មធុរត្ថវិលាសិនិយា ពុទ្ធវំស-អដ្ឋកថាយ

Madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsa-aṭṭhakathāya

ទីបង្ករពុទ្ធវំសវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.

និដ្ឋិតោ បឋមោ ពុទ្ធវំសោ។

Niṭṭhito paṭhamo buddhavaṃso.

Next: ៤. កោណ្ឌញ្ញពុទ្ធវំសវណ្ណនា • 4. Koṇḍaññabuddhavaṃsavaṇṇanā

Related texts:

តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ពុទ្ធវំសបាឡិ • Buddhavaṃsapāḷi / ៣. ទីបង្ករពុទ្ធវំសោ • 3. Dīpaṅkarabuddhavaṃso

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact