Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਬੁਦ੍ਧવਂਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
੩. ਦੀਪਙ੍ਕਰਬੁਦ੍ਧવਂਸવਣ੍ਣਨਾ
3. Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā
ਰਮ੍ਮਨਗਰવਾਸਿਨੋਪਿ ਤੇ ਉਪਾਸਕਾ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਮਹਾਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਪੁਨ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਭੁਤ੍ਤਾવਿਂ ਓਨੀਤਪਤ੍ਤਪਾਣਿਂ ਮਾਲਾਗਨ੍ਧਾਦੀਹਿ ਪੂਜੇਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਦਾਨਾਨੁਮੋਦਨਂ ਸੋਤੁਕਾਮਾ ਉਪਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਤੇਸਂ ਪਰਮਮਧੁਰਂ ਹਦਯਙ੍ਗਮਂ ਦਾਨਾਨੁਮੋਦਨਮਕਾਸਿ –
Rammanagaravāsinopi te upāsakā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvā puna bhagavantaṃ bhuttāviṃ onītapattapāṇiṃ mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā dānānumodanaṃ sotukāmā upanisīdiṃsu. Atha satthā tesaṃ paramamadhuraṃ hadayaṅgamaṃ dānānumodanamakāsi –
‘‘ਦਾਨਂ ਨਾਮ ਸੁਖਾਦੀਨਂ, ਨਿਦਾਨਂ ਪਰਮਂ ਮਤਂ।
‘‘Dānaṃ nāma sukhādīnaṃ, nidānaṃ paramaṃ mataṃ;
ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਨ ਸੋਪਾਨਂ, ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ॥
Nibbānaṃ pana sopānaṃ, patiṭṭhāti pavuccati.
‘‘ਦਾਨਂ ਤਾਣਂ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ, ਦਾਨਂ ਬਨ੍ਧੁ ਪਰਾਯਨਂ।
‘‘Dānaṃ tāṇaṃ manussānaṃ, dānaṃ bandhu parāyanaṃ;
ਦਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਾਧਿਪਨ੍ਨਾਨਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮਾ ਗਤਿ॥
Dānaṃ dukkhādhipannānaṃ, sattānaṃ paramā gati.
‘‘ਦੁਕ੍ਖਨਿਤ੍ਥਰਣਟ੍ਠੇਨ , ਦਾਨਂ ਨਾવਾਤਿ ਦੀਪਿਤਂ।
‘‘Dukkhanittharaṇaṭṭhena , dānaṃ nāvāti dīpitaṃ;
ਭਯਰਕ੍ਖਣਤੋ ਦਾਨਂ, ਨਗਰਨ੍ਤਿ ਚ વਣ੍ਣਿਤਂ॥
Bhayarakkhaṇato dānaṃ, nagaranti ca vaṇṇitaṃ.
‘‘ਦਾਨਂ ਦੁਰਾਸਦਟ੍ਠੇਨ, વੁਤ੍ਤਮਾਸਿવਿਸੋਤਿ ਚ।
‘‘Dānaṃ durāsadaṭṭhena, vuttamāsivisoti ca;
ਦਾਨਂ ਲੋਭਮਲਾਦੀਹਿ, ਪਦੁਮਂ ਅਨੁਪਲਿਤ੍ਤਤੋ॥
Dānaṃ lobhamalādīhi, padumaṃ anupalittato.
‘‘ਨਤ੍ਥਿ ਦਾਨਸਮੋ ਲੋਕੇ, ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਅવਸ੍ਸਯੋ।
‘‘Natthi dānasamo loke, purisassa avassayo;
ਪਟਿਪਜ੍ਜਥ ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ, ਕਿਰਿਯਾਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਚ॥
Paṭipajjatha tasmā taṃ, kiriyājjhāsayena ca.
‘‘ਸਗ੍ਗਲੋਕਨਿਦਾਨਾਨਿ, ਦਾਨਾਨਿ ਮਤਿਮਾ ਇਧ।
‘‘Saggalokanidānāni, dānāni matimā idha;
ਕੋ ਹਿ ਨਾਮ ਨਰੋ ਲੋਕੇ, ਨ ਦਦੇਯ੍ਯ ਹਿਤੇ ਰਤੋ॥
Ko hi nāma naro loke, na dadeyya hite rato.
‘‘ਸੁਤ੍વਾ ਦੇવੇਸੁ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ, ਕੋ ਨਰੋ ਦਾਨਸਮ੍ਭવਂ।
‘‘Sutvā devesu sampattiṃ, ko naro dānasambhavaṃ;
ਨ ਦਜ੍ਜਾ ਸੁਖਪ੍ਪਦਂ ਦਾਨਂ, ਦਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਮੋਦਨਂ॥
Na dajjā sukhappadaṃ dānaṃ, dānaṃ cittappamodanaṃ.
‘‘ਦਾਨੇਨ ਪਟਿਪਨ੍ਨੇਨ, ਅਚ੍ਛਰਾਪਰਿવਾਰਿਤੋ।
‘‘Dānena paṭipannena, accharāparivārito;
ਰਮਤੇ ਸੁਚਿਰਂ ਕਾਲਂ, ਨਨ੍ਦਨੇ ਸੁਰਨਨ੍ਦਨੇ॥
Ramate suciraṃ kālaṃ, nandane suranandane.
‘‘ਪੀਤਿਮੁਲ਼ਾਰਂ વਿਨ੍ਦਤਿ ਦਾਤਾ, ਗਾਰવਮਸ੍ਮਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਲੋਕੇ।
‘‘Pītimuḷāraṃ vindati dātā, gāravamasmiṃ gacchati loke;
ਕਿਤ੍ਤਿਮਨਨ੍ਤਂ ਯਾਤਿ ਚ ਦਾਤਾ, વਿਸ੍ਸਸਨੀਯੋ ਹੋਤਿ ਚ ਦਾਤਾ॥
Kittimanantaṃ yāti ca dātā, vissasanīyo hoti ca dātā.
‘‘ਦਤ੍વਾ ਦਾਨਂ ਯਾਤਿ ਨਰੋ ਸੋ, ਭੋਗਸਮਿਦ੍ਧਿਂ ਦੀਘਞ੍ਚਾਯੁ।
‘‘Datvā dānaṃ yāti naro so, bhogasamiddhiṃ dīghañcāyu;
ਸੁਸ੍ਸਰਤਮ੍ਪਿ ਚ વਿਨ੍ਦਤਿ ਰੂਪਂ, ਸਗ੍ਗੇ ਸਦ੍ਧਿਂ ਕੀਲ਼ਤਿ ਦੇવੇਹਿ।
Sussaratampi ca vindati rūpaṃ, sagge saddhiṃ kīḷati devehi;
વਿਮਾਨੇਸੁ ਠਤ੍વਾ ਨਾਨਾ, ਮਤ੍ਤਮਯੂਰਾਭਿਰੁਤੇਸੁ॥
Vimānesu ṭhatvā nānā, mattamayūrābhirutesu.
‘‘ਚੋਰਾਰਿਰਾਜੋਦਕਪਾવਕਾਨਂ, ਧਨਂ ਅਸਾਧਾਰਣਮੇવ ਦਾਨਂ।
‘‘Corārirājodakapāvakānaṃ, dhanaṃ asādhāraṇameva dānaṃ;
ਦਦਾਤਿ ਤਂ ਸਾવਕਞਾਣਭੂਮਿਂ, ਪਚ੍ਚੇਕਭੂਮਿਂ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧਭੂਮਿ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Dadāti taṃ sāvakañāṇabhūmiṃ, paccekabhūmiṃ pana buddhabhūmi’’nti. –
ਏવਮਾਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਦਾਨਾਨੁਮੋਦਨਂ ਕਤ੍વਾ ਦਾਨਾਨਿਸਂਸਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸੀਲਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਸੀਲਂ ਨਾਮੇਤਂ ਇਧਲੋਕਪਰਲੋਕਸਮ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਮੂਲਂ।
Evamādinā nayena dānānumodanaṃ katvā dānānisaṃsaṃ pakāsetvā tadanantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlaṃ nāmetaṃ idhalokaparalokasampattīnaṃ mūlaṃ.
‘‘ਸੀਲਂ ਸੁਖਾਨਂ ਪਰਮਂ ਨਿਦਾਨਂ, ਸੀਲੇਨ ਸੀਲੀ ਤਿਦਿવਂ ਪਯਾਤਿ।
‘‘Sīlaṃ sukhānaṃ paramaṃ nidānaṃ, sīlena sīlī tidivaṃ payāti;
ਸੀਲਞ੍ਹਿ ਸਂਸਾਰਮੁਪਾਗਤਸ੍ਸ, ਤਾਣਞ੍ਚ ਲੇਣਞ੍ਚ ਪਰਾਯਨਞ੍ਚ॥
Sīlañhi saṃsāramupāgatassa, tāṇañca leṇañca parāyanañca.
‘‘ਅવਸ੍ਸਯੋ ਸੀਲਸਮੋ ਜਨਾਨਂ, ਕੁਤੋ ਪਨਞ੍ਞੋ ਇਧ વਾ ਪਰਤ੍ਥ।
‘‘Avassayo sīlasamo janānaṃ, kuto panañño idha vā parattha;
ਸੀਲਂ ਗੁਣਾਨਂ ਪਰਮਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾ, ਯਥਾ ਧਰਾ ਥਾવਰਜਙ੍ਗਮਾਨਂ॥
Sīlaṃ guṇānaṃ paramā patiṭṭhā, yathā dharā thāvarajaṅgamānaṃ.
‘‘ਸੀਲਂ ਕਿਰੇવ ਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਸੀਲਂ ਲੋਕੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ।
‘‘Sīlaṃ kireva kalyāṇaṃ, sīlaṃ loke anuttaraṃ;
ਅਰਿਯવੁਤ੍ਤਿਸਮਾਚਾਰੋ, ਯੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੀਲવਾ’’॥ (ਜਾ॰ ੧.੩.੧੧੮)।
Ariyavuttisamācāro, yena vuccati sīlavā’’. (jā. 1.3.118);
ਸੀਲਾਲਙ੍ਕਾਰਸਮੋ ਅਲਙ੍ਕਾਰੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੀਲਗਨ੍ਧਸਮੋ ਗਨ੍ਧੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੀਲਸਮਂ ਕਿਲੇਸਮਲવਿਸੋਧਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੀਲਸਮਂ ਪਰਿਲ਼ਾਹੂਪਸਮਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੀਲਸਮਂ ਕਿਤ੍ਤਿਜਨਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੀਲਸਮਂ ਸਗ੍ਗਾਰੋਹਣਸੋਪਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਗਰਪ੍ਪવੇਸਨੇ ਚ ਸੀਲਸਮਂ ਦ੍વਾਰਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਯਥਾਹ –
Sīlālaṅkārasamo alaṅkāro natthi, sīlagandhasamo gandho natthi, sīlasamaṃ kilesamalavisodhanaṃ natthi, sīlasamaṃ pariḷāhūpasamaṃ natthi, sīlasamaṃ kittijananaṃ natthi, sīlasamaṃ saggārohaṇasopānaṃ natthi, nibbānanagarappavesane ca sīlasamaṃ dvāraṃ natthi. Yathāha –
‘‘ਸੋਭਨ੍ਤੇવਂ ਨ ਰਾਜਾਨੋ, ਮੁਤ੍ਤਾਮਣਿવਿਭੂਸਿਤਾ।
‘‘Sobhantevaṃ na rājāno, muttāmaṇivibhūsitā;
ਯਥਾ ਸੋਭਨ੍ਤਿ ਯਤਿਨੋ, ਸੀਲਭੂਸਨਭੂਸਿਤਾ॥
Yathā sobhanti yatino, sīlabhūsanabhūsitā.
‘‘ਸੀਲਗਨ੍ਧਸਮੋ ਗਨ੍ਧੋ, ਕੁਤੋ ਨਾਮ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।
‘‘Sīlagandhasamo gandho, kuto nāma bhavissati;
ਯੋ ਸਮਂ ਅਨੁવਾਤੇ ਚ, ਪਟਿવਾਤੇ ਚ વਾਯਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੯)।
Yo samaṃ anuvāte ca, paṭivāte ca vāyati. (visuddhi. 1.9);
‘‘ਨ ਪੁਪ੍ਫਗਨ੍ਧੋ ਪਟਿવਾਤਮੇਤਿ, ਨ ਚਨ੍ਦਨਂ ਤਗ੍ਗਰਮਲ੍ਲਿਕਾ વਾ।
‘‘Na pupphagandho paṭivātameti, na candanaṃ taggaramallikā vā;
ਸਤਞ੍ਚ ਗਨ੍ਧੋ ਪਟਿવਾਤਮੇਤਿ, ਸਬ੍ਬਾ ਦਿਸਾ ਸਪ੍ਪੁਰਿਸੋ ਪવਾਯਤਿ॥
Satañca gandho paṭivātameti, sabbā disā sappuriso pavāyati.
‘‘ਚਨ੍ਦਨਂ ਤਗਰਂ વਾਪਿ, ਉਪ੍ਪਲਂ ਅਥ વਸ੍ਸਿਕੀ।
‘‘Candanaṃ tagaraṃ vāpi, uppalaṃ atha vassikī;
ਏਤੇਸਂ ਗਨ੍ਧਜਾਤਾਨਂ, ਸੀਲਗਨ੍ਧੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੫੪-੫੫; ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੪.੧)।
Etesaṃ gandhajātānaṃ, sīlagandho anuttaro. (dha. pa. 54-55; mi. pa. 5.4.1);
‘‘ਨ ਗਙ੍ਗਾ ਯਮੁਨਾ ਚਾਪਿ, ਸਰਭੂ વਾ ਸਰਸ੍વਤੀ।
‘‘Na gaṅgā yamunā cāpi, sarabhū vā sarasvatī;
ਨਿਨ੍ਨਗਾ વਾਚਿਰવਤੀ, ਮਹੀ વਾਪਿ ਮਹਾਨਦੀ॥
Ninnagā vāciravatī, mahī vāpi mahānadī.
‘‘ਸਕ੍ਕੁਣਨ੍ਤਿ વਿਸੋਧੇਤੁਂ, ਤਂ ਮਲਂ ਇਧ ਪਾਣਿਨਂ।
‘‘Sakkuṇanti visodhetuṃ, taṃ malaṃ idha pāṇinaṃ;
વਿਸੋਧਯਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਯਂ વੇ ਸੀਲਜਲਂ ਮਲਂ॥
Visodhayati sattānaṃ, yaṃ ve sīlajalaṃ malaṃ.
‘‘ਨ ਤਂ ਸਜਲਦਾ વਾਤਾ, ਨ ਚਾਪਿ ਹਰਿਚਨ੍ਦਨਂ।
‘‘Na taṃ sajaladā vātā, na cāpi haricandanaṃ;
ਨੇવ ਹਾਰਾ ਨ ਮਣਯੋ, ਨ ਚਨ੍ਦਕਿਰਣਙ੍ਕੁਰਾ॥
Neva hārā na maṇayo, na candakiraṇaṅkurā.
‘‘ਸਮਯਨ੍ਤੀਧ ਸਤ੍ਤਾਨਂ, ਪਰਿਲ਼ਾਹਂ ਸੁਰਕ੍ਖਿਤਂ।
‘‘Samayantīdha sattānaṃ, pariḷāhaṃ surakkhitaṃ;
ਯਂ ਸਮੇਤਿ ਇਦਂ ਅਰਿਯਂ, ਸੀਲਂ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸੀਤਲਂ॥
Yaṃ sameti idaṃ ariyaṃ, sīlaṃ accantasītalaṃ.
‘‘ਅਤ੍ਤਾਨੁવਾਦਾਦਿਭਯਂ, વਿਦ੍ਧਂਸਯਤਿ ਸਬ੍ਬਦਾ।
‘‘Attānuvādādibhayaṃ, viddhaṃsayati sabbadā;
ਜਨੇਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿਹਾਸਞ੍ਚ, ਸੀਲਂ ਸੀਲવਤੋ ਸਦਾ॥
Janeti kittihāsañca, sīlaṃ sīlavato sadā.
‘‘ਸਗ੍ਗਾਰੋਹਣਸੋਪਾਨਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਸੀਲਸਮਂ ਕੁਤੋ।
‘‘Saggārohaṇasopānaṃ, aññaṃ sīlasamaṃ kuto;
ਦ੍વਾਰਂ વਾ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨ, ਨਗਰਸ੍ਸ ਪવੇਸਨੇ॥
Dvāraṃ vā pana nibbāna, nagarassa pavesane.
‘‘ਗੁਣਾਨਂ ਮੂਲਭੂਤਸ੍ਸ, ਦੋਸਾਨਂ ਬਲਘਾਤਿਨੋ।
‘‘Guṇānaṃ mūlabhūtassa, dosānaṃ balaghātino;
ਇਤਿ ਸੀਲਸ੍ਸ ਜਾਨਾਥ, ਆਨਿਸਂਸਮਨੁਤ੍ਤਰ’’ਨ੍ਤਿ॥ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੯)।
Iti sīlassa jānātha, ānisaṃsamanuttara’’nti. (visuddhi. 1.9);
ਏવਂ ਭਗવਾ ਸੀਲਾਨਿਸਂਸਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ – ‘‘ਇਦਂ ਪਨ ਸੀਲਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਯਂ ਸਗ੍ਗੋ ਲਭਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਗ੍ਗਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਅਯਂ ਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ ਇਟ੍ਠੋ ਕਨ੍ਤੋ ਮਨਾਪੋ ਏਕਨ੍ਤਸੁਖੋ ਨਿਚ੍ਚਮੇਤ੍ਥ ਕੀਲ਼ਾ ਨਿਚ੍ਚਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾ ਦੇવਾ ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਿਬ੍ਬਸੁਖਂ ਦਿਬ੍ਬਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ। ਤਾવਤਿਂਸਾ ਤਿਸ੍ਸੋ વਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋ ਸਟ੍ਠਿ ਚ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਏવਮਾਦਿਸਗ੍ਗਗੁਣਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਏવਂ ਸਗ੍ਗਕਥਾਯ ਪਲੋਭੇਤ੍વਾ ਪੁਨ – ‘‘ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਗ੍ਗੋ ਅਨਿਚ੍ਚੋ ਅਧੁવੋ ਨ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ ਕਾਮਾਨਂ ਆਦੀਨવਂ ਓਕਾਰਂ ਸਂਕਿਲੇਸਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇ ਆਨਿਸਂਸਞ੍ਚ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਅਮਤਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਏਕਚ੍ਚੇ ਸਰਣੇਸੁ ਚ ਏਕਚ੍ਚੇ ਪਞ੍ਚਸੀਲੇਸੁ ਚ ਏਕਚ੍ਚੇ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਚ ਏਕਚ੍ਚੇ ਸਕਦਾਗਾਮਿਫਲੇ ਏਕਚ੍ਚੇ ਅਨਾਗਾਮਿਫਲੇ ਏਕਚ੍ਚੇ ਚਤੂਸੁਪਿ ਫਲੇਸੁ ਏਕਚ੍ਚੇ ਤੀਸੁ વਿਜ੍ਜਾਸੁ ਏਕਚ੍ਚੇ ਛਸੁ ਅਭਿਞ੍ਞਾਸੁ ਏਕਚ੍ਚੇ ਅਟ੍ਠਸੁ ਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਾਯਾਸਨਾ ਰਮ੍ਮਨਗਰਤੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਸੁਦਸ੍ਸਨਮਹਾવਿਹਾਰਮੇવ ਪਾવਿਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Evaṃ bhagavā sīlānisaṃsaṃ dassetvā – ‘‘idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labhatī’’ti dassanatthaṃ tadanantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Ayaṃ saggo nāma iṭṭho kanto manāpo ekantasukho niccamettha kīḷā niccaṃ sampattiyo labhanti. Cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti. Tāvatiṃsā tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇapaṭisaṃyuttakathaṃ kathesi. Evaṃ saggakathāya palobhetvā puna – ‘‘ayampi saggo anicco adhuvo na tattha chandarāgo kātabbo’’ti kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ nekkhamme ānisaṃsañca pakāsetvā amatapariyosānaṃ dhammakathaṃ kathesi. Evaṃ tassa mahājanassa dhammaṃ desetvā ekacce saraṇesu ca ekacce pañcasīlesu ca ekacce sotāpattiphale ca ekacce sakadāgāmiphale ekacce anāgāmiphale ekacce catūsupi phalesu ekacce tīsu vijjāsu ekacce chasu abhiññāsu ekacce aṭṭhasu samāpattīsu patiṭṭhāpetvā uṭṭhāyāsanā rammanagarato nikkhamitvā sudassanamahāvihārameva pāvisi. Tena vuttaṃ –
੧.
1.
‘‘ਤਦਾ ਤੇ ਭੋਜਯਿਤ੍વਾਨ, ਸਸਙ੍ਘਂ ਲੋਕਨਾਯਕਂ।
‘‘Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;
ਉਪਗਚ੍ਛੁਂ ਸਰਣਂ ਤਸ੍ਸ, ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ॥
Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.
੨.
2.
‘‘ਸਰਣਾਗਮਨੇ ਕਞ੍ਚਿ, ਨਿવੇਸੇਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।
‘‘Saraṇāgamane kañci, niveseti tathāgato;
ਕਞ੍ਚਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸੀਲੇਸੁ, ਸੀਲੇ ਦਸવਿਧੇ ਪਰਂ॥
Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.
੩.
3.
‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਦੇਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਂ, ਚਤੁਰੋ ਫਲਮੁਤ੍ਤਮੇ।
‘‘Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;
ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਸਮੇ ਧਮ੍ਮੇ, ਦੇਤਿ ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ॥
Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.
੪.
4.
‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ વਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ, ਅਟ੍ਠ ਦੇਤਿ ਨਰਾਸਭੋ।
‘‘Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;
ਤਿਸ੍ਸੋ ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਜ੍ਜਾਯੋ, ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਪવੇਚ੍ਛਤਿ॥
Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.
੫.
5.
‘‘ਤੇਨ ਯੋਗੇਨ ਜਨਕਾਯਂ, ਓવਦਤਿ ਮਹਾਮੁਨਿ।
‘‘Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;
ਤੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਂ ਆਸਿ, ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ॥
Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.
੬.
6.
‘‘ਮਹਾਹਨੁਸਭਕ੍ਖਨ੍ਧੋ , ਦੀਪਙ੍ਕਰਸਨਾਮਕੋ।
‘‘Mahāhanusabhakkhandho , dīpaṅkarasanāmako;
ਬਹੂ ਜਨੇ ਤਾਰਯਤਿ, ਪਰਿਮੋਚੇਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ॥
Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.
੭.
7.
‘‘ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਂ ਜਨਂ ਦਿਸ੍વਾ, ਸਤਸਹਸ੍ਸੇਪਿ ਯੋਜਨੇ।
‘‘Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;
ਖਣੇਨ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾਨ, ਬੋਧੇਤਿ ਤਂ ਮਹਾਮੁਨੀ’’ਤਿ॥
Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmunī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤੇਤਿ ਰਮ੍ਮਨਗਰવਾਸਿਨੋ ਉਪਾਸਕਾ। ਸਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਰਣਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸਰਣਸ੍ਸ ਗਨ੍ਤਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਰਤਿ ਹਿਂਸਤਿ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਸਰਣਂ, ਕਿਂ ਤਂ? ਰਤਨਤ੍ਤਯਂ। ਤਂ ਪਨ ਸਰਣਗਤਾਨਂ ਤੇਨੇવ ਸਰਣਗਮਨੇਨ ਭਯਂ ਸਨ੍ਤਾਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਪਰਿਕ੍ਕਿਲੇਸਂ ਹਨਤਿ ਹਿਂਸਤਿ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਸਰਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Tattha teti rammanagaravāsino upāsakā. Saraṇanti ettha saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā ca veditabbā. Sarati hiṃsati vināsetīti saraṇaṃ, kiṃ taṃ? Ratanattayaṃ. Taṃ pana saraṇagatānaṃ teneva saraṇagamanena bhayaṃ santāsaṃ dukkhaṃ duggatiṃ parikkilesaṃ hanati hiṃsati vināsetīti saraṇanti vuccatīti. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਬੁਦ੍ਧਂ ਸਰਣਂ ਗਤਾਸੇ, ਨ ਤੇ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਭੂਮਿਂ।
‘‘Ye keci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
ਪਹਾਯ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਦੇવਕਾਯਂ ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭)।
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਧਮ੍ਮਂ ਸਰਣਂ ਗਤਾਸੇ, ਨ ਤੇ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਭੂਮਿਂ।
‘‘Ye keci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
ਪਹਾਯ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਦੇવਕਾਯਂ ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭)।
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressanti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਘਂ ਸਰਣਂ ਗਤਾਸੇ, ਨ ਤੇ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਭੂਮਿਂ।
‘‘Ye keci saṅghaṃ saraṇaṃ gatāse, na te gamissanti apāyabhūmiṃ;
ਪਹਾਯ ਮਾਨੁਸਂ ਦੇਹਂ, ਦੇવਕਾਯਂ ਪਰਿਪੂਰੇਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੩੨; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੭)।
Pahāya mānusaṃ dehaṃ, devakāyaṃ paripūressantī’’ti. (dī. ni. 2.332; saṃ. ni. 1.37);
ਸਰਣਗਮਨਂ ਨਾਮ ਰਤਨਤ੍ਤਯਪਰਾਯਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤੋ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦੋ। ਸਰਣਸ੍ਸ ਗਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਤਂਸਮਙ੍ਗੀਪੁਗ੍ਗਲੋ। ਏવਂ ਤਾવ ਸਰਣਂ ਸਰਣਗਮਨਂ ਸਰਣਸ੍ਸ ਗਨ੍ਤਾ ਚਾਤਿ ਇਦਂ ਤਯਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Saraṇagamanaṃ nāma ratanattayaparāyanākārappavatto cittuppādo. Saraṇassa gantā nāma taṃsamaṅgīpuggalo. Evaṃ tāva saraṇaṃ saraṇagamanaṃ saraṇassa gantā cāti idaṃ tayaṃ veditabbaṃ.
ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਂ ਦੀਪਙ੍ਕਰਂ, ਉਪਯੋਗਤ੍ਥੇ ਸਾਮਿવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ‘‘ਉਪਗਚ੍ਛੁਂ ਸਰਣਂ ਤਤ੍ਥਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਸਤ੍ਥੁਨੋਤਿ ਸਤ੍ਥਾਰਂ। ਸਰਣਾਗਮਨੇ ਕਞ੍ਚੀਤਿ ਕਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਸਰਣਗਮਨੇ ਨਿવੇਸੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ, ਅਤੀਤਕਾਲવਸੇਨ ਪਨ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸੇਸੁਪਿ। ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਸਰਣਾਗਮਨੇ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ। ਕਞ੍ਚਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸੀਲੇਸੂਤਿ ਕਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਪਞ੍ਚਸੁ વਿਰਤਿਸੀਲੇਸੁ ਨਿવੇਸੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਸੀਲੇਸੂ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਸੋਯੇવਤ੍ਥੋ। ਸੀਲੇ ਦਸવਿਧੇ ਪਰਨ੍ਤਿ ਅਪਰਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦਸવਿਧੇ ਸੀਲੇ ਨਿવੇਸੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕਸ੍ਸਚਿ ਕੁਸਲੇ ਦਸਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਞ੍ਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਦਸ ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇ ਸਮਾਦਪੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਦੇਤਿ ਸਾਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਸਾਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਮਗ੍ਗੋ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਥਾਹ –
Tassāti taṃ dīpaṅkaraṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. ‘‘Upagacchuṃ saraṇaṃ tatthā’’tipi pāṭho. Satthunoti satthāraṃ. Saraṇāgamane kañcīti kañci puggalaṃ saraṇagamane nivesetīti attho. Kiñcāpi paccuppannavasena vuttaṃ, atītakālavasena pana attho gahetabbo. Esa nayo sesesupi. ‘‘Kassaci saraṇāgamane’’tipi pāṭho, tassapi soyevattho. Kañci pañcasu sīlesūti kañci puggalaṃ pañcasu viratisīlesu nivesesīti attho. ‘‘Kassaci pañcasu sīlesū’’tipi pāṭho, soyevattho. Sīle dasavidhe paranti aparaṃ puggalaṃ dasavidhe sīle nivesesīti attho. ‘‘Kassaci kusale dasā’’tipi pāṭho, tassa kañci puggalaṃ dasa kusaladhamme samādapesīti attho. Kassaci deti sāmaññanti ettha paramatthato sāmaññanti maggo vuccati. Yathāha –
‘‘ਕਤਮਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾਮਞ੍ਞਂ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਾਮਞ੍ਞ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੬)।
‘‘Katamañca, bhikkhave, sāmaññaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhi. Idaṃ vuccati, bhikkhave, sāmañña’’nti (saṃ. ni. 5.36).
ਚਤੁਰੋ ਫਲਮੁਤ੍ਤਮੇਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨਿ ਫਲਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮ-ਕਾਰੋ ਪਦਸਨ੍ਧਿਕਰੋ। ਲਿਙ੍ਗવਿਪਰਿਯਾਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥੋਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਗ੍ਗੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਚ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਦਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਸਮੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਸਦਿਸੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਧਮ੍ਮੇ ਅਦਾਸਿ।
Caturo phalamuttameti cattāri uttamāni phalānīti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Liṅgavipariyāsena vuttaṃ. Yathopanissayaṃ cattāro magge cattāri ca sāmaññaphalāni kassaci adāsīti attho. Kassaci asame dhammeti kassaci asadise cattāro paṭisambhidādhamme adāsi.
ਕਸ੍ਸਚਿ વਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਪਨ ਨੀવਰਣવਿਗਮੇਨ ਪਧਾਨਭੂਤਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਅਦਾਸਿ। ਤਿਸ੍ਸੋ ਕਸ੍ਸਚਿ વਿਜ੍ਜਾਯੋਤਿ ਕਸ੍ਸਚਿ ਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯવਸੇਨ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਾਨੁਸ੍ਸਤਿਞਾਣਆਸવਕ੍ਖਯਞਾਣਾਨਂ વਸੇਨ ਤਿਸ੍ਸੋ વਿਜ੍ਜਾਯੋ। ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਪવੇਚ੍ਛਤੀਤਿ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯੋ ਕਸ੍ਸਚਿ ਅਦਾਸਿ।
Kassaci varasamāpattiyoti kassaci pana nīvaraṇavigamena padhānabhūtā aṭṭha samāpattiyo adāsi. Tisso kassaci vijjāyoti kassaci puggalassa upanissayavasena dibbacakkhuñāṇapubbenivāsānussatiñāṇaāsavakkhayañāṇānaṃ vasena tisso vijjāyo. Chaḷabhiññā pavecchatīti cha abhiññāyo kassaci adāsi.
ਤੇਨ ਯੋਗੇਨਾਤਿ ਤੇਨ ਨਯੇਨ ਤੇਨਾਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਚ। ਜਨਕਾਯਨ੍ਤਿ ਜਨਸਮੂਹਂ। ਓવਦਤੀਤਿ ਓવਦਿ। ਕਾਲવਿਪਰਿਯਾਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਇਤੋ ਉਪਰਿਪਿ ਈਦਿਸੇਸੁ વਚਨੇਸੁ ਅਤੀਤਕਾਲવਸੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ । ਤੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਂ ਆਸੀਤਿ ਤੇਨ ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਓવਾਦੇਨ ਅਨੁਸਾਸਨਿਯਾ વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਂ વਿਤ੍ਥਤਂ વਿਸਾਲੀਭੂਤਂ ਸਾਸਨਂ ਅਹੋਸਿ।
Tena yogenāti tena nayena tenānukkamena ca. Janakāyanti janasamūhaṃ. Ovadatīti ovadi. Kālavipariyāsena vuttanti veditabbaṃ. Ito uparipi īdisesu vacanesu atītakālavaseneva attho gahetabbo . Tena vitthārikaṃ āsīti tena dīpaṅkarassa bhagavato ovādena anusāsaniyā vitthārikaṃ vitthataṃ visālībhūtaṃ sāsanaṃ ahosi.
ਮਹਾਹਨੂਤਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸਾਨਂ ਕਿਰ ਦ੍વੇਪਿ ਹਨੂਨਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨਿ ਦ੍વਾਦਸਿਯਾ ਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚਨ੍ਦਸਦਿਸਾਕਾਰਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਹਨੂਨਿ ਯਸ੍ਸ ਸੋ ਮਹਾਹਨੁ, ਸੀਹਹਨੂਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਉਸਭਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਉਸਭਸ੍ਸੇવ ਖਨ੍ਧੋ ਯਸ੍ਸ ਭવਤਿ, ਸੋ ਉਸਭਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਸੁવਟ੍ਟਿਤਸੁવਣ੍ਣਾਲਿਙ੍ਗਸਦਿਸਰੁਚਿਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਮવਟ੍ਟਚਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੀਪਙ੍ਕਰਸਨਾਮਕੋਤਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਸਨਾਮੋ । ਬਹੂ ਜਨੇ ਤਾਰਯਤੀਤਿ ਬਹੂ ਬੁਦ੍ਧવੇਨੇਯ੍ਯੇ ਜਨੇ ਤਾਰੇਸਿ। ਪਰਿਮੋਚੇਤੀਤਿ ਪਰਿਮੋਚੇਸਿ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਨ੍ਤਿ ਦੁਗ੍ਗਤਿਤੋ। ਨਿਸ੍ਸਕ੍ਕਤ੍ਥੇ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ।
Mahāhanūti mahāpurisānaṃ kira dvepi hanūni paripuṇṇāni dvādasiyā pakkhassa candasadisākārāni hontīti mahantāni hanūni yassa so mahāhanu, sīhahanūti vuttaṃ hoti. Usabhakkhandhoti usabhasseva khandho yassa bhavati, so usabhakkhandho. Suvaṭṭitasuvaṇṇāliṅgasadisarucirakkhandho samavaṭṭacārukkhandhoti attho. Dīpaṅkarasanāmakoti dīpaṅkarasanāmo . Bahū jane tārayatīti bahū buddhaveneyye jane tāresi. Parimocetīti parimocesi. Duggatinti duggatito. Nissakkatthe upayogavacanaṃ.
ਇਦਾਨਿ ਤਾਰਣਪਰਿਮੋਚਨਕਰਣਾਕਾਰਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਂ ਜਨ’’ਨ੍ਤਿ ਗਾਥਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਂ ਜਨਨ੍ਤਿ ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਂ ਪਜਂ, ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ। ਦਿਸ੍વਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਚਕ੍ਖੁਨਾ વਾ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾ વਾ ਦਿਸ੍વਾ। ਸਤਸਹਸ੍ਸੇਪਿ ਯੋਜਨੇਤਿ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸੇਪਿ ਯੋਜਨੇ ਠਿਤਂ। ਇਦਂ ਪਨ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਯਂਯੇવ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Idāni tāraṇaparimocanakaraṇākāradassanatthaṃ ‘‘bodhaneyyaṃ jana’’nti gāthā vuttā. Tattha bodhaneyyaṃ jananti bodhaneyyaṃ pajaṃ, ayameva vā pāṭho. Disvāti buddhacakkhunā vā samantacakkhunā vā disvā. Satasahassepi yojaneti anekasatasahassepi yojane ṭhitaṃ. Idaṃ pana dasasahassiyaṃyeva sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਕਿਰ ਸਤ੍ਥਾ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾ ਬੋਧਿਮੂਲੇ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਮੇ ਸਤ੍ਤਾਹੇ ਮਹਾਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਧਮ੍ਮਜ੍ਝੇਸਨਂ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਸੁਨਨ੍ਦਾਰਾਮੇ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਕੋਟਿਸਤਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਮਤਂ ਪਾਯੇਸਿ। ਅਯਂ ਪਠਮੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ।
Dīpaṅkaro kira satthā buddhattaṃ patvā bodhimūle sattasattāhaṃ vītināmetvā aṭṭhame sattāhe mahābrahmuno dhammajjhesanaṃ paṭiññāya sunandārāme dhammacakkaṃ pavattetvā koṭisataṃ devamanussānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ paṭhamo abhisamayo ahosi.
ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਮવਟ੍ਟਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਉਸਭਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਨਾਮ ਞਾਣਪਰਿਪਾਕਂ ਞਤ੍વਾ ਤਂ ਅਤ੍ਰਜਂ ਪਮੁਖਂ ਕਤ੍વਾ ਰਾਹੁਲੋવਾਦਸਦਿਸਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਨવੁਤਿਕੋਟਿਯੋ ਧਮ੍ਮਾਮਤਂ ਪਾਯੇਸਿ। ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ।
Atha satthā attano puttassa samavaṭṭakkhandhassa usabhakkhandhassa nāma ñāṇaparipākaṃ ñatvā taṃ atrajaṃ pamukhaṃ katvā rāhulovādasadisaṃ dhammaṃ desetvā devamanussānaṃ navutikoṭiyo dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi.
ਪੁਨ ਭਗવਾ ਅਮਰવਤੀਨਗਰਦ੍વਾਰੇ ਮਹਾਸਿਰੀਸਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਬਨ੍ਧਨਾਮੋਕ੍ਖਂ ਕਤ੍વਾ ਦੇવਗਣਪਰਿવੁਤੋ ਦਿવਸਕਰਾਤਿਰੇਕਜੁਤਿવਿਸਰਭવਨੇ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨੇ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਮੂਲੇ ਪਰਮਸੀਤਲੇ ਪਣ੍ਡੁਕਮ੍ਬਲਸਿਲਾਤਲੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਦੇવਗਣਪੀਤਿਸਞ੍ਜਨਨਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜਨਨਿਂ ਸੁਮੇਧਾਦੇવਿਂ ਪਮੁਖਂ ਕਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਲੋਕવਿਦਿਤવਿਸੁਦ੍ਧਿਦੇવੋ ਦੇવਦੇવੋ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਹਿਤਕਰਂ ਪਰਮਾਤਿਰੇਕਗਮ੍ਭੀਰਸੁਖੁਮਂ ਬੁਦ੍ਧਿવਿਸਦਕਰਂ ਸਤ੍ਤਪ੍ਪਕਰਣਂ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕਂ ਦੇਸੇਤ੍વਾ ਨવੁਤਿਦੇવਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਮਤਂ ਪਾਯੇਸਿ। ਅਯਂ ਤਤਿਯੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Puna bhagavā amaravatīnagaradvāre mahāsirīsarukkhamūle yamakapāṭihāriyaṃ katvā mahājanassa bandhanāmokkhaṃ katvā devagaṇaparivuto divasakarātirekajutivisarabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakamūle paramasītale paṇḍukambalasilātale nisīditvā sabbadevagaṇapītisañjananiṃ attano jananiṃ sumedhādeviṃ pamukhaṃ katvā sabbalokaviditavisuddhidevo devadevo dīpaṅkaro bhagavā sabbasattahitakaraṃ paramātirekagambhīrasukhumaṃ buddhivisadakaraṃ sattappakaraṇaṃ abhidhammapiṭakaṃ desetvā navutidevakoṭisahassānaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
੮.
8.
‘‘ਪਠਮਾਭਿਸਮਯੇ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਕੋਟਿਸਤਮਬੋਧਯਿ।
‘‘Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;
ਦੁਤਿਯਾਭਿਸਮਯੇ ਨਾਥੋ, ਨવੁਤਿਕੋਟਿਮਬੋਧਯਿ॥
Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.
੯.
9.
‘‘ਯਦਾ ਚ ਦੇવਭવਨਮ੍ਹਿ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਧਮ੍ਮਮਦੇਸਯਿ।
‘‘Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;
ਨવੁਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਤਤਿਯਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੂ’’ਤਿ॥
Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਤਯੋ ਸਾવਕਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਨਨ੍ਦਾਰਾਮੇ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਪਠਮੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Dīpaṅkarassa pana bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tattha sunandārāme koṭisatasahassānaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
੧੦.
10.
‘‘ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ ਤਯੋ ਆਸੁਂ, ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;
ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਪਠਮੋ ਆਸਿ ਸਮਾਗਮੋ’’ਤਿ॥
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo’’ti.
ਅਥਾਪਰੇਨ ਸਮਯੇਨ ਦਸਬਲੋ ਚਤੂਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁਸਤਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਗਾਮਨਿਗਮਨਗਰਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਮਹਾਜਨਾਨੁਗ੍ਗਹਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਾਰਿਕਂ ਚਰਮਾਨੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਪਦੇਸੇ ਮਹਾਜਨਕਤਸਕ੍ਕਾਰਂ ਸਬ੍ਬਲੋਕવਿਸ੍ਸੁਤਂ ਅਮਨੁਸ੍ਸਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤਂ ਅਤਿਭਯਾਨਕਂ ਓਲਮ੍ਬਾਮ੍ਬੁਧਰਪਰਿਚੁਮ੍ਬਿਤਕੂਟਂ વਿવਿਧਸੁਰਭਿਤਰੁਕੁਸੁਮવਾਸਿਤਕੂਟਂ ਨਾਨਾਮਿਗਗਣવਿਚਰਿਤਕੂਟਂ ਨਾਰਦਕੂਟਂ ਨਾਮ ਪਰਮਰਮਣੀਯਂ ਪਬ੍ਬਤਂ ਸਮ੍ਪਾਪੁਣਿ। ਸੋ ਕਿਰ ਪਬ੍ਬਤੋ ਨਾਰਦੇਨ ਨਾਮ ਯਕ੍ਖੇਨ ਪਰਿਗ੍ਗਹਿਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਤਸ੍ਸ ਯਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਨੁਸਂવਚ੍ਛਰਂ ਮਹਾਜਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸਬਲਿਂ ਉਪਸਂਹਰਤਿ।
Athāparena samayena dasabalo catūhi bhikkhusatasahassehi parivuto gāmanigamanagarapaṭipāṭiyā mahājanānuggahaṃ karonto cārikaṃ caramāno anukkamena ekasmiṃ padese mahājanakatasakkāraṃ sabbalokavissutaṃ amanussapariggahitaṃ atibhayānakaṃ olambāmbudharaparicumbitakūṭaṃ vividhasurabhitarukusumavāsitakūṭaṃ nānāmigagaṇavicaritakūṭaṃ nāradakūṭaṃ nāma paramaramaṇīyaṃ pabbataṃ sampāpuṇi. So kira pabbato nāradena nāma yakkhena pariggahito ahosi. Tattha pana tassa yakkhassa anusaṃvaccharaṃ mahājano manussabaliṃ upasaṃharati.
ਅਥ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਕਿਰ ਭਗવਾ ਤਸ੍ਸ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਤਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਚਾਤੁਦ੍ਦਿਸਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਅਦੁਤਿਯੋ ਅਸਹਾਯੋ ਮਹਾਕਰੁਣਾਬਲવਸਙ੍ਗਤਹਦਯੋ ਤਞ੍ਚ ਯਕ੍ਖਂ વਿਨੇਤੁਂ ਤਂ ਨਾਰਦਪਬ੍ਬਤਂ ਅਭਿਰੁਹਿ। ਅਥ ਸੋ ਮਨੁਸ੍ਸਭਕ੍ਖੋ ਸਕਹਿਤਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ ਪਰવਧਦਕ੍ਖੋ ਯਕ੍ਖੋ ਮਕ੍ਖਂ ਅਸਹਮਾਨੋ ਕੋਧਪਰੇਤਮਾਨਸੋ ਦਸਬਲਂ ਭਿਂਸਾਪੇਤ੍વਾ ਪਲਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਤਂ ਪਬ੍ਬਤਂ ਚਾਲੇਸਿ। ਸੋ ਕਿਰ ਪਬ੍ਬਤੋ ਤੇਨ ਚਾਲਿਯਮਾਨੋ ਭਗવਤੋ ਆਨੁਭਾવੇਨ ਤਸ੍ਸੇવ ਮਤ੍ਥਕੇ ਪਤਮਾਨੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ।
Atha dīpaṅkaro kira bhagavā tassa mahājanassa upanissayasampattiṃ disvā tato bhikkhusaṅghaṃ cātuddisaṃ pesetvā adutiyo asahāyo mahākaruṇābalavasaṅgatahadayo tañca yakkhaṃ vinetuṃ taṃ nāradapabbataṃ abhiruhi. Atha so manussabhakkho sakahitanirapekkho paravadhadakkho yakkho makkhaṃ asahamāno kodhaparetamānaso dasabalaṃ bhiṃsāpetvā palāpetukāmo taṃ pabbataṃ cālesi. So kira pabbato tena cāliyamāno bhagavato ānubhāvena tasseva matthake patamāno viya ahosi.
ਤਤੋ ਸੋ ਭੀਤੋ – ‘‘ਹਨ੍ਦ ਨਂ ਅਗ੍ਗਿਨਾ ਝਾਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਤਿਭੀਮਦਸ੍ਸਨਂ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਸਿ। ਸੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪਟਿવਾਤੇ ਖਿਤ੍ਤੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਜਨੇਸਿ, ਨ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਚੀવਰੇ ਅਂਸੁਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਦਡ੍ਢੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਅਹੋਸਿ। ਯਕ੍ਖੋ ਪਨ ‘‘ਸਮਣੋ ਦਡ੍ਢੋ, ਨ ਦਡ੍ਢੋ’’ਤਿ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਦਸਬਲਂ ਸਰਦਸਮਯવਿਮਲਕਰਨਿਕਰਂ ਸਬ੍ਬਜਨਰਤਿਕਰਂ ਰਜਨਿਕਰਮਿવ ਸੀਤਲਜਲਤਲਗਤਕਮਲਕਣ੍ਣਿਕਾਯ ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ વਿਯ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਹੋ ਅਯਂ ਸਮਣੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ, ਯਂ ਯਂ ਇਮਸ੍ਸਾਹਂ ਅਨਤ੍ਥਂ ਕਰੋਮਿ, ਸੋ ਸੋ ਮਮੂਪਰਿਯੇવ ਪਤਤਿ, ਇਮਂ ਪਨ ਸਮਣਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਮੇ ਪਟਿਸਰਣਂ ਪਰਾਯਨਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਥવਿਯਂ ਉਪਕ੍ਖਲਿਤਾ ਪਥવਿਂਯੇવ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਹਨ੍ਦਾਹਂ ਇਮਂਯੇવ ਸਮਣਂ ਸਰਣਂ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ।
Tato so bhīto – ‘‘handa naṃ agginā jhāpessāmī’’ti mahantaṃ atibhīmadassanaṃ aggikkhandhaṃ nibbattesi. So aggikkhandho paṭivāte khitto viya attanova dukkhaṃ janesi, na pana bhagavato cīvare aṃsumattampi daḍḍhuṃ samattho ahosi. Yakkho pana ‘‘samaṇo daḍḍho, na daḍḍho’’ti olokento dasabalaṃ saradasamayavimalakaranikaraṃ sabbajanaratikaraṃ rajanikaramiva sītalajalatalagatakamalakaṇṇikāya nisinnaṃ viya bhagavantaṃ disvā cintesi – ‘‘aho ayaṃ samaṇo mahānubhāvo, yaṃ yaṃ imassāhaṃ anatthaṃ karomi, so so mamūpariyeva patati, imaṃ pana samaṇaṃ muñcitvā aññaṃ me paṭisaraṇaṃ parāyanaṃ natthi, pathaviyaṃ upakkhalitā pathaviṃyeva nissāya uṭṭhahanti, handāhaṃ imaṃyeva samaṇaṃ saraṇaṃ gamissāmī’’ti.
ਅਥੇવਂ ਪਨ ਸੋ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਭਗવਤੋ ਚਕ੍ਕਾਲਙ੍ਕਤਤਲੇਸੁ ਪਾਦੇਸੁ ਸਿਰਸਾ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ – ‘‘ਅਚ੍ਚਯੋ ਮਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਚ੍ਚਗਮਾ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸਰਣਮਗਮਾਸਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਿਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਸੋ ਦੇਸਨਾਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਦਸਹਿ ਯਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਹਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਦਿવਸੇ ਸਕਲਜਮ੍ਬੁਦੀਪਤਲવਾਸਿਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਤਸ੍ਸ ਬਲਿਕਮ੍ਮਤ੍ਥਂ ਏਕੇਕਗਾਮਤੋ ਏਕੇਕਂ ਪੁਰਿਸਂ ਆਹਰਿਂਸੁ। ਅਞ੍ਞਞ੍ਚ ਬਹੁਤਿਲਤਣ੍ਡੁਲਕੁਲਤ੍ਥਮੁਗ੍ਗਮਾਸਾਦਿਂ ਸਪ੍ਪਿਨવਨੀਤਤੇਲਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦਿਞ੍ਚ ਆਹਰਿਂਸੁ। ਅਥ ਸੋ ਯਕ੍ਖੋ ਤਂ ਦਿવਸਂ ਆਭਤਤਣ੍ਡੁਲਾਦਿਕਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤੇਸਂਯੇવ ਦਤ੍વਾ ਤੇ ਬਲਿਕਮ੍ਮਤ੍ਥਾਯ ਆਨੀਤਮਨੁਸ੍ਸੇ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਤੇਸਿ।
Athevaṃ pana so cintetvā bhagavato cakkālaṅkatatalesu pādesu sirasā nipatitvā – ‘‘accayo maṃ, bhante, accagamā’’ti vatvā bhagavantaṃ saraṇamagamāsi. Athassa bhagavā anupubbikathaṃ kathesi. So desanāpariyosāne dasahi yakkhasahassehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tasmiṃ kira divase sakalajambudīpatalavāsino manussā tassa balikammatthaṃ ekekagāmato ekekaṃ purisaṃ āhariṃsu. Aññañca bahutilataṇḍulakulatthamuggamāsādiṃ sappinavanītatelamadhuphāṇitādiñca āhariṃsu. Atha so yakkho taṃ divasaṃ ābhatataṇḍulādikaṃ sabbaṃ tesaṃyeva datvā te balikammatthāya ānītamanusse dasabalassa niyyātesi.
ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੋਸਤ੍ਤਾਹੇਯੇવ ਸਬ੍ਬੇ ਅਰਹਤ੍ਤੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਮਾਘਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਕੋਟਿਸਤਭਿਕ੍ਖੁਮਜ੍ਝਗਤੋ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਮੁਦ੍ਦਿਸਿ। ਚਤੁਰਙ੍ਗਾਨਿ ਨਾਮ ਸਬ੍ਬੇવ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੂ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਅਨਾਮਨ੍ਤਿਤਾવ ਆਗਤਾ, ਪਨ੍ਨਰਸੂਪੋਸਥਦਿવਸੋ ਚਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਙ੍ਗਾਨਿ ਨਾਮ। ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Atha satthā te manusse ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā antosattāheyeva sabbe arahatte patiṭṭhāpetvā māghapuṇṇamāya koṭisatabhikkhumajjhagato caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhamuddisi. Caturaṅgāni nāma sabbeva ehibhikkhū honti, sabbe chaḷabhiññā honti, sabbe anāmantitāva āgatā, pannarasūposathadivaso cāti imāni cattāri aṅgāni nāma. Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
੧੧.
11.
‘‘ਪੁਨ ਨਾਰਦਕੂਟਮ੍ਹਿ, ਪવਿવੇਕਗਤੇ ਜਿਨੇ।
‘‘Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;
ਖੀਣਾਸવਾ વੀਤਮਲਾ, ਸਮਿਂਸੁ ਸਤਕੋਟਿਯੋ’’ਤਿ॥
Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਪવਿવੇਕਗਤੇਤਿ ਗਣਂ ਪਹਾਯ ਗਤੇ। ਸਮਿਂਸੂਤਿ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਂਸੁ।
Tattha pavivekagateti gaṇaṃ pahāya gate. Samiṃsūti sannipatiṃsu.
ਯਦਾ ਪਨ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਲੋਕਨਾਯਕੋ ਸੁਦਸ੍ਸਨਨਾਮਕੇ ਪਬ੍ਬਤੇ વਸ੍ਸਾવਾਸਮੁਪਗਞ੍ਛਿ, ਤਦਾ ਕਿਰ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪવਾਸਿਨੋ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਅਨੁਸਂવਚ੍ਛਰਂ ਗਿਰਗ੍ਗਸਮਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਸਮਜ੍ਜੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਦਸਬਲਂ ਦਿਸ੍વਾ ਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤਤ੍ਰ ਪਸੀਦਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ। ਮਹਾਪવਾਰਣਦਿવਸੇ ਸਤ੍ਥਾ ਤੇਸਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਾਨੁਕੂਲਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਮਗ੍ਗਾਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਚ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਂਸੁ। ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਨવੁਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪવਾਰੇਸਿ। ਅਯਂ ਤਤਿਯੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Yadā pana dīpaṅkaro lokanāyako sudassananāmake pabbate vassāvāsamupagañchi, tadā kira jambudīpavāsino manussā anusaṃvaccharaṃ giraggasamajjaṃ karonti. Tasmiṃ kira samajje sannipatitā manussā dasabalaṃ disvā dhammakathaṃ sutvā tatra pasīditvā pabbajiṃsu. Mahāpavāraṇadivase satthā tesaṃ ajjhāsayānukūlaṃ vipassanākathaṃ kathesi. Taṃ sutvā te sabbe saṅkhāre sammasitvā vipassanānupubbena maggānupubbena ca arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Atha satthā navutikoṭisahassehi saddhiṃ pavāresi. Ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
੧੨.
12.
‘‘ਯਮ੍ਹਿ ਕਾਲੇ ਮਹਾવੀਰੋ, ਸੁਦਸ੍ਸਨਸਿਲੁਚ੍ਚਯੇ।
‘‘Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;
ਨવੁਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸੇਹਿ, ਪવਾਰੇਸਿ ਮਹਾਮੁਨਿ॥
Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.
‘‘ਅਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ, ਜਟਿਲੋ ਉਗ੍ਗਤਾਪਨੋ।
‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;
ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਮ੍ਹਿ ਚਰਣੋ, ਪਞ੍ਚਾਭਿਞ੍ਞਾਸੁ ਪਾਰਗੂ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ)।
Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū’’ti. (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā);
ਅਯਂ ਗਾਥਾ ਅਟ੍ਠਸਾਲਿਨਿਯਾ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਟ੍ਠਕਥਾਯ ਨਿਦਾਨવਣ੍ਣਨਾਯ ਦੀਪਙ੍ਕਰਬੁਦ੍ਧવਂਸੇ ਲਿਖਿਤਾ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਬੁਦ੍ਧવਂਸੇ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿਭਾવੋਯੇવ ਪਨਸ੍ਸਾ ਯੁਤ੍ਤਤਰੋ। ਕਸ੍ਮਾਤਿ ਚੇ? ਹੇਟ੍ਠਾ ਸੁਮੇਧਕਥਾਸੁ ਕਥਿਤਤ੍ਤਾਤਿ।
Ayaṃ gāthā aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya nidānavaṇṇanāya dīpaṅkarabuddhavaṃse likhitā. Imasmiṃ pana buddhavaṃse natthi. Natthibhāvoyeva panassā yuttataro. Kasmāti ce? Heṭṭhā sumedhakathāsu kathitattāti.
ਦੀਪਙ੍ਕਰੇ ਕਿਰ ਭਗવਤਿ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੇ ਦਸਸਹਸ੍ਸਾਨਞ੍ਚ વੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿਯੇવ। ਏਕਸ੍ਸ ਪਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਤੁਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਚ ਆਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਸਮਯਾਨਂ ਅਨ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਂ વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਂ ਬਾਹੁਜਞ੍ਞਂ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Dīpaṅkare kira bhagavati dhammaṃ desente dasasahassānañca vīsatisahassānañca dhammābhisamayo ahosiyeva. Ekassa pana dvinnaṃ tiṇṇaṃ catunnanti ca ādivasena abhisamayānaṃ anto natthi. Tasmā dīpaṅkarassa bhagavato sāsanaṃ vitthārikaṃ bāhujaññaṃ ahosi. Tena vuttaṃ –
੧੩.
13.
‘‘ਦਸવੀਸਸਹਸ੍ਸਾਨਂ , ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੁ।
‘‘Dasavīsasahassānaṃ , dhammābhisamayo ahu;
ਏਕਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਭਿਸਮਯਾ, ਗਣਨਾਤੋ ਅਸਙ੍ਖਿਯਾ’’ਤਿ॥
Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanāto asaṅkhiyā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਦਸવੀਸਸਹਸ੍ਸਾਨਨ੍ਤਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਾਨਂ વੀਸਤਿਸਹਸ੍ਸਾਨਞ੍ਚ। ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿવੇਧੋ। ਏਕਦ੍વਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਏਕਸ੍ਸ ਚੇવ ਦ੍વਿਨ੍ਨਞ੍ਚ , ਤਿਣ੍ਣਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਦਸਨ੍ਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਭਿਸਮਯਤ੍ਤਾ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਂ ਮਹਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਬਹੂਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਨ੍ਤਿ ਜਞ੍ਞਂ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਦੀਹਿ ਇਦ੍ਧਞ੍ਚ ਸਮਾਧਿਆਦੀਹਿ ਫੀਤਞ੍ਚ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tattha dasavīsasahassānanti dasasahassānaṃ vīsatisahassānañca. Dhammābhisamayoti catusaccadhammappaṭivedho. Ekadvinnanti ekassa ceva dvinnañca , tiṇṇaṃ catunnaṃ…pe… dasannantiādinā nayena asaṅkhyeyyāti attho. Evaṃ asaṅkhyeyyābhisamayattā ca vitthārikaṃ mahantappattaṃ bahūhi paṇḍitehi devamanussehi niyyānikanti jaññaṃ jānitabbaṃ adhisīlasikkhādīhi iddhañca samādhiādīhi phītañca ahosi. Tena vuttaṃ –
੧੪.
14.
‘‘વਿਤ੍ਥਾਰਿਕਂ ਬਾਹੁਜਞ੍ਞਂ, ਇਦ੍ਧਂ ਫੀਤਂ ਅਹੂ ਤਦਾ।
‘‘Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahū tadā;
ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ, ਸਾਸਨਂ ਸੁવਿਸੋਧਿਤ’’ਨ੍ਤਿ॥
Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsanaṃ suvisodhita’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁવਿਸੋਧਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ ਭਗવਤਾ ਸੋਧਿਤਂ વਿਸੁਦ੍ਧਂ ਕਤਂ। ਦੀਪਙ੍ਕਰਂ ਕਿਰ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਨਂ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਪਰਿવਾਰੇਨ੍ਤਿ। ਤੇਨ ਚ ਸਮਯੇਨ ਯੇ ਸੇਕ੍ਖਾ ਕਾਲਕਿਰਿਯਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਗਰਹਿਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਖੀਣਾਸવਾ ਹੁਤ੍વਾવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਹਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨਂ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਂ ਸੁਸਮਿਦ੍ਧਂ ਖੀਣਾਸવੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਅਤਿવਿਯ ਸੋਭਿਤ੍ਥ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tattha suvisodhitanti suṭṭhu bhagavatā sodhitaṃ visuddhaṃ kataṃ. Dīpaṅkaraṃ kira satthāraṃ sabbakālaṃ chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānaṃ bhikkhūnaṃ cattāri satasahassāni parivārenti. Tena ca samayena ye sekkhā kālakiriyaṃ karonti, te garahitā bhavanti, sabbe khīṇāsavā hutvāva parinibbāyantīti adhippāyo. Tasmā hi tassa bhagavato sāsanaṃ supupphitaṃ susamiddhaṃ khīṇāsavehi bhikkhūhi ativiya sobhittha. Tena vuttaṃ –
੧੫.
15.
‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ।
‘‘Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;
ਦੀਪਙ੍ਕਰਂ ਲੋਕવਿਦੁਂ, ਪਰਿવਾਰੇਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਦਾ॥
Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ, parivārenti sabbadā.
੧੬.
16.
‘‘ਯੇ ਕੇਚਿ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ, ਜਹਨ੍ਤਿ ਮਾਨੁਸਂ ਭવਂ।
‘‘Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;
ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸਾ ਸੇਖਾ, ਗਰਹਿਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ ਤੇ॥
Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.
੧੭.
17.
‘‘ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਂ ਪਾવਚਨਂ, ਅਰਹਨ੍ਤੇਹਿ ਤਾਦਿਹਿ।
‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādihi;
ਖੀਣਾਸવੇਹਿ વਿਮਲੇਹਿ, ਉਪਸੋਭਤਿ ਸਬ੍ਬਦਾ’’ਤਿ॥
Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sabbadā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਗਣਨਾਯ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਏવਂ ਦਸ੍ਸਿਤਗਣਨਾ ਇਮੇ ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ। ਅਥ વਾ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾਤਿ ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਨਂ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਾਨਨ੍ਤਿ ਸਾਮਿਅਤ੍ਥੇ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤવਚਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਰਿવਾਰੇਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਦਾਤਿ ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ ਦਸਬਲਂ ਪਰਿવਾਰੇਨ੍ਤਿ, ਭਗવਨ੍ਤਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਤੇਨ ਸਮਯੇਨਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ। ਅਯਂ ਪਨ ਸਮਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮવਾਯਾਦੀਸੁ ਨવਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਥਾਹ –
Tattha cattāri satasahassānīti gaṇanāya dassitā evaṃ dassitagaṇanā ime bhikkhūti dassanatthaṃ ‘‘chaḷabhiññā mahiddhikā’’ti vuttanti evamattho gahetabbo. Atha vā chaḷabhiññā mahiddhikāti chaḷabhiññānaṃ mahiddhikānanti sāmiatthe paccattavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Parivārenti sabbadāti niccakālaṃ dasabalaṃ parivārenti, bhagavantaṃ muñcitvā katthaci na gacchantīti adhippāyo. Tena samayenāti tasmiṃ samaye. Ayaṃ pana samaya-saddo samavāyādīsu navasu atthesu dissati. Yathāha –
‘‘ਸਮવਾਯੇ ਖਣੇ ਕਾਲੇ, ਸਮੂਹੇ ਹੇਤੁਦਿਟ੍ਠਿਸੁ।
‘‘Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;
ਪਟਿਲਾਭੇ ਪਹਾਨੇ ਚ, ਪਟਿવੇਧੇ ਚ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ॥ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧; ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਮੂਲਪਰਿਯਾਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧; ਅ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧.੧; ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਪਦਭਾਜਨੀਯ; ਖੁ॰ ਪਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਮਂਗਲਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ, ਏવਮਿਚ੍ਚਾਦਿਪਾਠવਣ੍ਣਨਾ; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧.੧੮੪)।
Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissatī’’ti. (dī. ni. aṭṭha. 1.1; ma. ni. aṭṭha. 1.mūlapariyāyasuttavaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 1.1.1; dha. sa. aṭṭha. 1 kāmāvacarakusalapadabhājanīya; khu. pā. aṭṭha. maṃgalasuttavaṇṇanā, evamiccādipāṭhavaṇṇanā; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.184);
ਇਧ ਸੋ ਕਾਲੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ; ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਾਨੁਸਂ ਭવਨ੍ਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਭਾવਂ। ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸਾਤਿ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਅਨਧਿਗਤਂ ਮਾਨਸਂ ਯੇਹਿ ਤੇ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸਾ। ਮਾਨਸਨ੍ਤਿ ਰਾਗਸ੍ਸ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਅਧਿવਚਨਂ। ‘‘ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਚਰੋ ਪਾਸੋ, ਯ੍વਾਯਂ ਚਰਤਿ ਮਾਨਸੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੧; ਮਹਾવ॰ ੩੩) ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਰਾਗੋ ‘‘ਮਾਨਸੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ ਮਾਨਸਂ ਹਦਯਂ ਪਣ੍ਡਰ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੬; વਿਭ॰ ੧੮੪; ਮਹਾਨਿ॰ ੧; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੧੪) ਏਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਮਾਨਸੋ ਸੇਖੋ, ਕਾਲਂ ਕਯਿਰਾ ਜਨੇਸੁਤਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੯) ਏਤ੍ਥ ਅਰਹਤ੍ਤਂ। ਇਧਾਪਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮੇવ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੫ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰਕਥਾ; ਮਹਾਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧)। ਤਸ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਅਰਹਤ੍ਤਫਲਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਖਾਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸੇਖਾ? ਸੇਖਧਮ੍ਮਪਟਿਲਾਭਟ੍ਠੇਨ ਸੇਖਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਕਿਤ੍ਤਾવਤਾ ਨੁ ਖੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸੇਖੋ ਹੋਤੀਤਿ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੇਖਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਸੇਖੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੇਖੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੩)। ਅਪਿ ਚ ਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੀਤਿ ਸੇਖਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਞ੍ਚ ਸਿਕ੍ਖਤਿ? ਅਧਿਸੀਲਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਧਿਪਞ੍ਞਮ੍ਪਿ ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਤਸ੍ਮਾ ਸੇਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੬)।
Idha so kāle daṭṭhabbo; tasmiṃ kāleti attho. Mānusaṃ bhavanti manussabhāvaṃ. Appattamānasāti appattaṃ anadhigataṃ mānasaṃ yehi te appattamānasā. Mānasanti rāgassa ca cittassa ca arahattassa ca adhivacanaṃ. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso’’ti (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) hi ettha pana rāgo ‘‘mānaso’’ti vutto. ‘‘Cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍara’’nti (dha. sa. 6; vibha. 184; mahāni. 1; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 114) ettha cittaṃ. ‘‘Appattamānaso sekho, kālaṃ kayirā janesutā’’ti (saṃ. ni. 1.159) ettha arahattaṃ. Idhāpi arahattameva adhippetaṃ (dha. sa. aṭṭha. 5 kāmāvacarakusalaniddesavārakathā; mahāni. aṭṭha. 1). Tasmā appattaarahattaphalāti attho. Sekhāti kenaṭṭhena sekhā? Sekhadhammapaṭilābhaṭṭhena sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘kittāvatā nu kho, bhante, sekho hotīti? Idha, bhikkhave, bhikkhu sekhāya sammādiṭṭhiyā samannāgato hoti…pe… sekhena sammāsamādhinā samannāgato hoti. Ettāvatā kho, bhikkhave, bhikkhu sekho hotī’’ti (saṃ. ni. 5.13). Api ca sikkhantīti sekhā. Vuttañhetaṃ – ‘‘sikkhati, sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccati. Kiñca sikkhati? Adhisīlampi sikkhati adhicittampi adhipaññampi sikkhatīti kho, bhikkhu, tasmā sekhoti vuccatī’’ti (a. ni. 3.86).
ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਟ੍ਠੁ વਿਕਸਿਤਂ। ਪਾવਚਨਨ੍ਤਿ ਪਸਤ੍ਥਂ વਚਨਂ, વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ વਾ વਚਨਂ ਪવਚਨਂ, ਪવਚਨਮੇવ ਪਾવਚਨਂ, ਸਾਸਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਪਸੋਭਤੀਤਿ ਅਭਿਰਾਜਤਿ ਅਤਿવਿਰੋਚਤਿ। ਸਬ੍ਬਦਾਤਿ ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ। ‘‘ਉਪਸੋਭਤਿ ਸਦੇવਕੇ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ।
Supupphitanti suṭṭhu vikasitaṃ. Pāvacananti pasatthaṃ vacanaṃ, vuddhippattaṃ vā vacanaṃ pavacanaṃ, pavacanameva pāvacanaṃ, sāsananti attho. Upasobhatīti abhirājati ativirocati. Sabbadāti sabbakālaṃ. ‘‘Upasobhati sadevake’’tipi pāṭho.
ਤਸ੍ਸ ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਰਮ੍ਮવਤੀ ਨਾਮ ਨਗਰਂ ਅਹੋਸਿ, ਸੁਦੇવੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਪਿਤਾ, ਸੁਮੇਧਾ ਨਾਮ ਦੇવੀ ਮਾਤਾ, ਸੁਮਙ੍ਗਲੋ ਚ ਤਿਸ੍ਸੋ ਚਾਤਿ ਦ੍વੇ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ, ਸਾਗਤੋ ਨਾਮ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਨਨ੍ਦਾ ਚ ਸੁਨਨ੍ਦਾ ਚਾਤਿ ਦ੍વੇ ਅਗ੍ਗਸਾવਿਕਾ, ਬੋਧਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਿਪ੍ਫਲਿਰੁਕ੍ਖੋ ਅਹੋਸਿ, ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥੁਬ੍ਬੇਧੋ, ਸਤਸਹਸ੍ਸવਸ੍ਸਾਨਿ ਆਯੂਤਿ। ਕਿਂ ਪਨਿਮੇਸਂ ਜਾਤਨਗਰਾਦੀਨਂ ਦਸ੍ਸਨੇ ਪਯੋਜਨਨ੍ਤਿ ਚੇ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਯਸ੍ਸ ਯਦਿ ਨੇવ ਜਾਤਨਗਰਂ ਨ ਪਿਤਾ ਨ ਮਾਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯੇਯ੍ਯ, ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਨੇવ ਜਾਤਨਗਰਂ ਨ ਪਿਤਾ ਨ ਮਾਤਾ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਦੇવੋ વਾ ਸਕ੍ਕੋ વਾ ਯਕ੍ਖੋ વਾ ਮਾਰੋ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ਏਸ ਮਞ੍ਞੇ, ਦੇવਾਨਮ੍ਪਿ ਈਦਿਸਂ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਅਨਚ੍ਛਰਿਯਨ੍ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਨ ਸੋਤਬ੍ਬਂ ਨ ਸਦ੍ਦਹਿਤਬ੍ਬਂ ਮਞ੍ਞੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਤੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਸਤਿ ਅਭਿਸਮਯੇ ਨਿਰਤ੍ਥਕੋ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਂ ਸਾਸਨਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਜਾਤਨਗਰਾਦਿਕੋ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਦਸ੍ਸੇਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tassa dīpaṅkarassa bhagavato rammavatī nāma nagaraṃ ahosi, sudevo nāma khattiyo pitā, sumedhā nāma devī mātā, sumaṅgalo ca tisso cāti dve aggasāvakā, sāgato nāma upaṭṭhāko, nandā ca sunandā cāti dve aggasāvikā, bodhi tassa bhagavato pipphalirukkho ahosi, asītihatthubbedho, satasahassavassāni āyūti. Kiṃ panimesaṃ jātanagarādīnaṃ dassane payojananti ce? Vuccate – yassa yadi neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyeyya, imassa pana neva jātanagaraṃ na pitā na mātā paññāyati, devo vā sakko vā yakkho vā māro vā brahmā vā esa maññe, devānampi īdisaṃ pāṭihāriyaṃ anacchariyanti maññamānā na sotabbaṃ na saddahitabbaṃ maññeyyuṃ, tato abhisamayo na bhaveyya, asati abhisamaye niratthako buddhuppādo bhaveyya, aniyyānikaṃ sāsanaṃ. Tasmā sabbabuddhānaṃ jātanagarādiko paricchedo dassetabbo. Tena vuttaṃ –
੧੮.
18.
‘‘ਨਗਰਂ ਰਮ੍ਮવਤੀ ਨਾਮ, ਸੁਦੇવੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;
ਸੁਮੇਧਾ ਨਾਮ ਜਨਿਕਾ, ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ॥
Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.
੨੪.
24.
‘‘ਸੁਮਙ੍ਗਲੋ ਚ ਤਿਸ੍ਸੋ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ।
‘‘Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;
ਸਾਗਤੋ ਨਾਮੁਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ॥
Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.
੨੫.
25.
‘‘ਨਨ੍ਦਾ ਚੇવ ਸੁਨਨ੍ਦਾ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਿਕਾ।
‘‘Nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ਬੋਧਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ, ਪਿਪ੍ਫਲੀਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ॥
Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.
੨੭.
27.
‘‘ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਮੁਬ੍ਬੇਧੋ, ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਮਹਾਮੁਨਿ।
‘‘Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;
ਸੋਭਤਿ ਦੀਪਰੁਕ੍ਖੋવ, ਸਾਲਰਾਜਾવ ਫੁਲ੍ਲਿਤੋ॥
Sobhati dīparukkhova, sālarājāva phullito.
੨੮.
28.
‘‘ਸਤਸਹਸ੍ਸવਸ੍ਸਾਨਿ, ਆਯੁ ਤਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ।
‘‘Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;
ਤਾવਤਾ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋ ਸੋ, ਤਾਰੇਸਿ ਜਨਤਂ ਬਹੁਂ॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
੨੯.
29.
‘‘ਜੋਤਯਿਤ੍વਾਨ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਂ, ਸਨ੍ਤਾਰੇਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਂ।
‘‘Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;
ਜਲਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋવ, ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਸੋ ਸਸਾવਕੋ॥
Jalitvā aggikkhandhova, nibbuto so sasāvako.
੩੦.
30.
‘‘ਸਾ ਚ ਇਦ੍ਧਿ ਸੋ ਚ ਯਸੋ, ਤਾਨਿ ਚ ਪਾਦੇਸੁ ਚਕ੍ਕਰਤਨਾਨਿ।
‘‘Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;
ਸਬ੍ਬਂ ਤਮਨ੍ਤਰਹਿਤਂ, ਨਨੁ ਰਿਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾ’’ਤਿ॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁਦੇવੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਸੁਦੇવੋ ਨਾਮਸ੍ਸ ਖਤ੍ਤਿਯੋ ਪਿਤਾ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਨਿਕਾਤਿ ਜਨੇਤ੍ਤਿ। ਪਿਪ੍ਫਲੀਤਿ ਪਿਲਕ੍ਖਕਪੀਤਨਰੁਕ੍ਖੋ ਬੋਧਿ। ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਮੁਬ੍ਬੇਧੋਤਿ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਂ ਉਚ੍ਚਗ੍ਗਤੋ। ਦੀਪਰੁਕ੍ਖੋ વਾਤਿ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਲਿਤਦੀਪਮਾਲਾਕੁਲੋ ਦੀਪਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਆਰੋਹਪਰਿਣਾਹਸਣ੍ਠਾਨਪਾਰਿਪੂਰਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸવਰਲਕ੍ਖਣਾਨੁਬ੍ਯਞ੍ਜਨਸਮਲਙ੍ਕਤਸਰੀਰੋ વਿਪ੍ਫੁਰਿਤਰਂਸਿਜਾਲਾવਿਸਰਤਾਰਾਗਣਸਮੁਜ੍ਜਲਮਿવ ਗਗਨਤਲਂ ਭਗવਾ ਧਰਮਾਨਕਾਲੇ ਸੋਭਤੀਤਿ ਸੋਭਿਤ੍ਥ। ਸਾਲਰਾਜਾવ ਫੁਲ੍ਲਿਤੋਤਿ ਪੁਪ੍ਫਿਤੋ ਸਬ੍ਬਫਾਲਿਫੁਲ੍ਲੋ ਸਾਲਰਾਜਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਚ ਸਬ੍ਬਫਾਲਿਫੁਲ੍ਲੋ ਯੋਜਨਸਤੁਬ੍ਬੇਧੋ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥੁਬ੍ਬੇਧੋ ਭਗવਾ ਅਤਿવਿਯ ਸੋਭਤਿ।
Tattha sudevo nāma khattiyoti sudevo nāmassa khattiyo pitā ahosīti attho. Janikāti janetti. Pipphalīti pilakkhakapītanarukkho bodhi. Asītihatthamubbedhoti asītihatthaṃ uccaggato. Dīparukkho vāti sampajjalitadīpamālākulo dīparukkho viya ārohapariṇāhasaṇṭhānapāripūrisampanno dvattiṃsavaralakkhaṇānubyañjanasamalaṅkatasarīro vipphuritaraṃsijālāvisaratārāgaṇasamujjalamiva gaganatalaṃ bhagavā dharamānakāle sobhatīti sobhittha. Sālarājāva phullitoti pupphito sabbaphāliphullo sālarājarukkho viya ca sabbaphāliphullo yojanasatubbedho pāricchatto viya ca asītihatthubbedho bhagavā ativiya sobhati.
ਸਤਸਹਸ੍ਸવਸ੍ਸਾਨੀਤਿ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਆਯੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾવਤਾ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋਤਿ ਤਾવਤਕਂ ਕਾਲਂ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋ। ਜਨਤਨ੍ਤਿ ਜਨਸਮੂਹਂ। ਸਨ੍ਤਾਰੇਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਨ੍ਤਿ ਤਾਰਯਿਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਂ। ‘‘ਸਨ੍ਤਾਰੇਤ੍વਾ ਸਦੇવਕ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਦੇવਕਂ ਲੋਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾ ਚ ਇਦ੍ਧੀਤਿ ਸਾ ਚ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ ਆਨੁਭਾવੋ। ਸੋ ਚ ਯਸੋਤਿ ਸੋ ਚ ਪਰਿવਾਰੋ। ਸਬ੍ਬਂ ਤਮਨ੍ਤਰਹਿਤਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਜਾਤਂ ਅਨ੍ਤਰਹਿਤਂ ਅਪਗਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਨੁ ਰਿਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਸਬ੍ਬੇ ਪਨ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮਾ ਨਨੁ ਰਿਤ੍ਤਾ ਤੁਚ੍ਛਾ, ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਾਦਿਰਹਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Satasahassavassānīti vassasatasahassāni tassa āyūti attho. Tāvatā tiṭṭhamānoti tāvatakaṃ kālaṃ tiṭṭhamāno. Janatanti janasamūhaṃ. Santāretvā mahājananti tārayitvā mahājanaṃ. ‘‘Santāretvā sadevaka’’ntipi pāṭho, tassa sadevakaṃ lokanti attho. Sā ca iddhīti sā ca sampatti ānubhāvo. So ca yasoti so ca parivāro. Sabbaṃ tamantarahitanti taṃ sabbaṃ vuttappakāraṃ sampattijātaṃ antarahitaṃ apagatanti attho. Nanu rittā sabbasaṅkhārāti sabbe pana saṅkhatadhammā nanu rittā tucchā, niccasārādirahitāti attho.
ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਨਗਰਾਦਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਪਾਲ਼ਿਯਮਾਗਤੋવ। ਸਮ੍ਬਹੁਲવਾਰੋ ਪਨ ਨਾਗਤੋ, ਸੋ ਆਨੇਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਪੁਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਭਰਿਯਾਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਪਾਸਾਦਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਅਗਾਰવਾਸਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਅਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਪਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, વਿਹਾਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ, ਉਪਟ੍ਠਾਕਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ। ਏਤੇਸਮ੍ਪਿ ਦੀਪਨੇ ਕਾਰਣਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਭਰਿਯਾਨਂ ਤਿਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਅਹੋਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸੀ ਪਦੁਮਾ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਪੁਤ੍ਤੋ ਉਸਭਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Ettha pana nagarādiparicchedo pāḷiyamāgatova. Sambahulavāro pana nāgato, so ānetvā dīpetabbo. Seyyathidaṃ – puttaparicchedo, bhariyāparicchedo, pāsādaparicchedo, agāravāsaparicchedo, nāṭakitthiparicchedo, abhinikkhamanaparicchedo, padhānaparicchedo, vihāraparicchedo, upaṭṭhākaparicchedoti. Etesampi dīpane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttameva. Tassa pana dīpaṅkarassa bhariyānaṃ tisatasahassaṃ ahosi. Tassa aggamahesī padumā nāma, tassa pana putto usabhakkhandho nāma. Tena vuttaṃ –
‘‘ਭਰਿਯਾ ਪਦੁਮਾ ਨਾਮ, વਿਬੁਦ੍ਧਪਦੁਮਾਨਨਾ।
‘‘Bhariyā padumā nāma, vibuddhapadumānanā;
ਅਤ੍ਰਜੋ ਉਸਭਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥੁਨੋ॥
Atrajo usabhakkhandho, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘ਹਂਸਾ ਕੋਞ੍ਚਾ ਮਯੂਰਾਖ੍ਯਾ, ਪਾਸਾਦਾਪਿ ਤਯੋ ਮਤਾ।
‘‘Haṃsā koñcā mayūrākhyā, pāsādāpi tayo matā;
ਦਸવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਅਗਾਰਂ ਅવਸੀ ਕਿਰ॥
Dasavassasahassāni, agāraṃ avasī kira.
‘‘ਹਤ੍ਥਿਯਾਨੇਨ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ, ਨਨ੍ਦਾਰਾਮੇ ਜਿਨੋ વਸੀ।
‘‘Hatthiyānena nikkhanto, nandārāme jino vasī;
ਨਨ੍ਦੋ ਨਾਮਸ੍ਸੁਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਲੋਕਾਨਨ੍ਦਕਰੋ ਕਿਰਾ’’ਤਿ॥
Nando nāmassupaṭṭhāko, lokānandakaro kirā’’ti.
ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਪਨ ਪਞ੍ਚ વੇਮਤ੍ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਆਯੁવੇਮਤ੍ਤਂ ਪਮਾਣવੇਮਤ੍ਤਂ ਕੁਲવੇਮਤ੍ਤਂ ਪਧਾਨવੇਮਤ੍ਤਂ ਰਸ੍ਮਿવੇਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਆਯੁવੇਮਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕੇਚਿ ਦੀਘਾਯੁਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ ਅਪ੍ਪਾਯੁਕਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਸ੍ਸ ਪਨ ਭਗવਤੋ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ ਅਹੋਸਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ વਸ੍ਸਸਤਂ।
Sabbabuddhānaṃ pana pañca vemattāni honti āyuvemattaṃ pamāṇavemattaṃ kulavemattaṃ padhānavemattaṃ rasmivemattanti. Tattha āyuvemattaṃ nāma keci dīghāyukā honti keci appāyukā. Tathā hi dīpaṅkarassa pana bhagavato vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi, amhākaṃ bhagavato vassasataṃ.
ਪਮਾਣવੇਮਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕੇਚਿ ਦੀਘਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ ਰਸ੍ਸਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਪ੍ਪਮਾਣੋ ਅਹੋਸਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਪਨ ਭਗવਾ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਤ੍ਥਪ੍ਪਮਾਣੋ।
Pamāṇavemattaṃ nāma keci dīghā honti keci rassā. Tathā hi dīpaṅkaro asītihatthappamāṇo ahosi, amhākaṃ pana bhagavā aṭṭhārasahatthappamāṇo.
ਕੁਲવੇਮਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕੇਚਿ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ। ਤਥਾ ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਾਦਯੋ ਖਤ੍ਤਿਯਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂਸੁ, ਕਕੁਸਨ੍ਧਕੋਣਾਗਮਨਾਦਯੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ।
Kulavemattaṃ nāma keci khattiyakule nibbattanti keci brāhmaṇakule. Tathā hi dīpaṅkarādayo khattiyakule nibbattiṃsu, kakusandhakoṇāgamanādayo brāhmaṇakule.
ਪਧਾਨવੇਮਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਪਧਾਨਂ ਇਤ੍ਤਰਮੇવ ਹੋਤਿ ਯਥਾ ਕਸ੍ਸਪਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ , ਕੇਸਞ੍ਚਿ ਅਦ੍ਧਨਿਯਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ વਿਯ।
Padhānavemattaṃ nāma kesañci padhānaṃ ittarameva hoti yathā kassapassa bhagavato , kesañci addhaniyaṃ amhākaṃ bhagavato viya.
ਰਸ੍ਮਿવੇਮਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਰੀਰਸ੍ਮਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਤੋ ਬ੍ਯਾਮਮਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਰ ਰਸ੍ਮਿવੇਮਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਪਟਿਬਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਯਤ੍ਤਕਂ ਇਚ੍ਛਸਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਤਕਂ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾ ਫਰਤਿ। ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਨ ‘‘ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਫਰਤੂ’’ਤਿ ਅਜ੍ਝਾਸਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਪਟਿવਿਦ੍ਧਗੁਣੇਸੁ ਪਨ ਕਸ੍ਸਚਿ વੇਮਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੧੨ ਆਦਯੋ)।
Rasmivemattaṃ nāma maṅgalassa bhagavato sarīrasmi dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi, amhākaṃ bhagavato byāmamattaṃ. Tatra rasmivemattaṃ ajjhāsayapaṭibaddhaṃ hoti. Yo yattakaṃ icchasi, tassa tattakaṃ sarīrappabhā pharati. Maṅgalassa pana ‘‘dasasahassilokadhātuṃ pharatū’’ti ajjhāsayo ahosi. Paṭividdhaguṇesu pana kassaci vemattaṃ nāma natthi (dī. ni. aṭṭha. 2.12 ādayo).
ਤਥਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅવਿਜਹਿਤਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਬੋਧਿਪਲ੍ਲਙ੍ਕੋ ਅવਿਜਹਿਤੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਾਨੇ ਹੋਤਿ। ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਟ੍ਠਾਨਂ ਇਸਿਪਤਨੇ ਮਿਗਦਾਯੇ ਅવਿਜਹਿਤਮੇવ ਹੋਤਿ। ਦੇવੋਰੋਹਣਕਾਲੇ ਸਙ੍ਕਸ੍ਸਨਗਰਦ੍વਾਰੇ ਪਠਮਪਾਦਕ੍ਕਮੋ ਅવਿਜਹਿਤੋવ ਹੋਤਿ। ਜੇਤવਨੇ ਗਨ੍ਧਕੁਟਿਯਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਞ੍ਚਪਾਦਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਅવਿਜਹਿਤਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਿਹਾਰੋਪਿ ਅવਿਜਹਿਤੋવ। ਸੋ ਪਨ ਖੁਦ੍ਦਕੋ વਾ ਮਹਨ੍ਤੋ વਾ ਹੋਤਿ।
Tathā sabbabuddhānaṃ cattāri avijahitaṭṭhānāni nāma honti. Bodhipallaṅko avijahito ekasmiṃyeva ṭhāne hoti. Dhammacakkappavattanaṭṭhānaṃ isipatane migadāye avijahitameva hoti. Devorohaṇakāle saṅkassanagaradvāre paṭhamapādakkamo avijahitova hoti. Jetavane gandhakuṭiyā cattāri mañcapādaṭṭhānāni avijahitāneva honti. Vihāropi avijahitova. So pana khuddako vā mahanto vā hoti.
ਅਪਰਂ ਪਨ ਅਮ੍ਹਾਕਂਯੇવ ਭਗવਤੋ ਸਹਜਾਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਞ੍ਚ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਪਰਿਚ੍ਛੇਦਞ੍ਚ વਿਸੇਸਂ। ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਨ ਕਿਰ ਸਦ੍ਧਿਂ ਰਾਹੁਲਮਾਤਾ ਆਨਨ੍ਦਤ੍ਥੇਰੋ ਛਨ੍ਨੋ ਕਣ੍ਡਕੋ ਅਸ੍ਸਰਾਜਾ ਨਿਧਿਕੁਮ੍ਭਾ ਮਹਾਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖੋ ਕਾਲ਼ੁਦਾਯੀਤਿ ਇਮਾਨਿ ਸਤ ਸਹਜਾਤਾਨਿ। ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਕਿਰ ਉਤ੍ਤਰਾਸਾਲ਼੍ਹਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨੇવ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਂ ਓਕ੍ਕਮਿ, ਮਹਾਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨਂ ਨਿਕ੍ਖਮਿ , ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਂ ਪવਤ੍ਤੇਸਿ, ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਅਕਾਸਿ। વਿਸਾਖਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਜਾਤੋ ਚ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਚ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਚ, ਮਾਘਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਤਸ੍ਸ ਸਾવਕਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਚੇવ ਆਯੁਸਙ੍ਖਾਰવੋਸਜ੍ਜਨਞ੍ਚ ਅਹੋਸਿ, ਅਸ੍ਸਯੁਜਨਕ੍ਖਤ੍ਤੇਨ ਦੇવੋਰੋਹਣਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਤਕਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਬਹੁਲવਾਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਸੇਸਗਾਥਾ ਸਉਤ੍ਤਾਨਾ ਏવਾਤਿ।
Aparaṃ pana amhākaṃyeva bhagavato sahajātaparicchedañca nakkhattaparicchedañca visesaṃ. Amhākaṃ sabbaññubodhisattena kira saddhiṃ rāhulamātā ānandatthero channo kaṇḍako assarājā nidhikumbhā mahābodhirukkho kāḷudāyīti imāni sata sahajātāni. Mahāpuriso kira uttarāsāḷhanakkhatteneva mātukucchiṃ okkami, mahābhinikkhamanaṃ nikkhami , dhammacakkaṃ pavattesi, yamakapāṭihāriyaṃ akāsi. Visākhanakkhattena jāto ca abhisambuddho ca parinibbuto ca, māghanakkhattena tassa sāvakasannipāto ceva āyusaṅkhāravosajjanañca ahosi, assayujanakkhattena devorohaṇanti ettakaṃ āharitvā dīpetabbaṃ. Ayaṃ sambahulavāraparicchedo. Sesagāthā sauttānā evāti.
ਇਤਿ ਭਗવਾ ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਠਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿ।
Iti bhagavā dīpaṅkaro yāvatāyukaṃ ṭhatvā sabbabuddhakiccaṃ katvā anukkamena anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਿਰ ਕਪ੍ਪੇ ਦੀਪਙ੍ਕਰਦਸਬਲੋ ਉਦਪਾਦਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਤਣ੍ਹਙ੍ਕਰੋ, ਮੇਧਙ੍ਕਰੋ, ਸਰਣਙ੍ਕਰੋਤਿ ਤਯੋ ਬੁਦ੍ਧਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤੇਸਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਇਧ ਨ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ਤਮ੍ਹਾ ਕਪ੍ਪਾ ਆਦਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧੇ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ –
Yasmiṃ kira kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi taṇhaṅkaro, medhaṅkaro, saraṇaṅkaroti tayo buddhā ahesuṃ. Tesaṃ santike bodhisattassa byākaraṇaṃ natthi. Tasmā te idha na dassitā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā ādito paṭṭhāyuppannuppanne sabbabuddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ –
‘‘ਤਣ੍ਹਙ੍ਕਰੋ ਮੇਧਙ੍ਕਰੋ, ਅਥੋਪਿ ਸਰਣਙ੍ਕਰੋ।
‘‘Taṇhaṅkaro medhaṅkaro, athopi saraṇaṅkaro;
ਦੀਪਙ੍ਕਰੋ ਚ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋ ਦ੍વਿਪਦੁਤ੍ਤਮੋ॥
Dīpaṅkaro ca sambuddho, koṇḍañño dvipaduttamo.
‘‘ਮਙ੍ਗਲੋ ਚ ਸੁਮਨੋ ਚ, ਰੇવਤੋ ਸੋਭਿਤੋ ਮੁਨਿ।
‘‘Maṅgalo ca sumano ca, revato sobhito muni;
ਅਨੋਮਦਸ੍ਸੀ ਪਦੁਮੋ, ਨਾਰਦੋ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰੋ॥
Anomadassī padumo, nārado padumuttaro.
‘‘ਸੁਮੇਧੋ ਚ ਸੁਜਾਤੋ ਚ, ਪਿਯਦਸ੍ਸੀ ਮਹਾਯਸੋ।
‘‘Sumedho ca sujāto ca, piyadassī mahāyaso;
ਅਤ੍ਥਦਸ੍ਸੀ ਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸੀ, ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਥੋ ਲੋਕਨਾਯਕੋ॥
Atthadassī dhammadassī, siddhattho lokanāyako.
‘‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਫੁਸ੍ਸੋ ਚ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, વਿਪਸ੍ਸੀ ਸਿਖਿ વੇਸ੍ਸਭੂ।
‘‘Tisso phusso ca sambuddho, vipassī sikhi vessabhū;
ਕਕੁਸਨ੍ਧੋ ਕੋਣਾਗਮਨੋ, ਕਸ੍ਸਪੋ ਚਾਪਿ ਨਾਯਕੋ॥
Kakusandho koṇāgamano, kassapo cāpi nāyako.
‘‘ਏਤੇ ਅਹੇਸੁਂ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ, વੀਤਰਾਗਾ ਸਮਾਹਿਤਾ।
‘‘Ete ahesuṃ sambuddhā, vītarāgā samāhitā;
ਸਤਰਂਸੀવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ, ਮਹਾਤਮવਿਨੋਦਨਾ।
Sataraṃsīva uppannā, mahātamavinodanā;
ਜਲਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧਾવ, ਨਿਬ੍ਬੁਤਾ ਤੇ ਸਸਾવਕਾ’’ਤਿ॥ (ਅਪ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਚਰਿਯਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ; ਜਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.ਦੂਰੇਨਿਦਾਨਕਥਾ)।
Jalitvā aggikkhandhāva, nibbutā te sasāvakā’’ti. (apa. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā; cariyā. aṭṭha. nidānakathā; jā. aṭṭha. 1.dūrenidānakathā);
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਨਾਤਿਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ ਕਤਾਯ
Ettāvatā nātisaṅkhepavitthāravasena katāya
ਮਧੁਰਤ੍ਥવਿਲਾਸਿਨਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧવਂਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾਯ
Madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsa-aṭṭhakathāya
ਦੀਪਙ੍ਕਰਬੁਦ੍ਧવਂਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Dīpaṅkarabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ ਪਠਮੋ ਬੁਦ੍ਧવਂਸੋ।
Niṭṭhito paṭhamo buddhavaṃso.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਬੁਦ੍ਧવਂਸਪਾਲ਼ਿ • Buddhavaṃsapāḷi / ੩. ਦੀਪਙ੍ਕਰਬੁਦ੍ਧવਂਸੋ • 3. Dīpaṅkarabuddhavaṃso