Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / అపదాన-అట్ఠకథా • Apadāna-aṭṭhakathā

    దీపఙ్కరో బుద్ధో

    Dīpaṅkaro buddho

    ఏవం అభిఞ్ఞాబలం పత్వా సుమేధతాపసే సమాపత్తిసుఖేన వీతినామేన్తే దీపఙ్కరో నామ సత్థా లోకే ఉదపాది. తస్స పటిసన్ధిజాతిబోధి ధమ్మచక్కప్పవత్తనేసు సకలాపి దససహస్సిలోకధాతు సఙ్కమ్పి సమ్పకమ్పి సమ్పవేధి, మహావిరవం రవి, ద్వత్తింస పుబ్బనిమిత్తాని పాతురహేసుం. సుమేధతాపసో సమాపత్తిసుఖేన వీతినామేన్తో నేవ తం సద్దమస్సోసి, న చ తాని నిమిత్తాని అద్దస. తేన వుత్తం –

    Evaṃ abhiññābalaṃ patvā sumedhatāpase samāpattisukhena vītināmente dīpaṅkaro nāma satthā loke udapādi. Tassa paṭisandhijātibodhi dhammacakkappavattanesu sakalāpi dasasahassilokadhātu saṅkampi sampakampi sampavedhi, mahāviravaṃ ravi, dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ. Sumedhatāpaso samāpattisukhena vītināmento neva taṃ saddamassosi, na ca tāni nimittāni addasa. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ఏవం మే సిద్ధిప్పత్తస్స, వసీభూతస్స సాసనే;

    ‘‘Evaṃ me siddhippattassa, vasībhūtassa sāsane;

    దీపఙ్కరో నామ జినో, ఉప్పజ్జి లోకనాయకో.

    Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako.

    ‘‘ఉప్పజ్జన్తే చ జాయన్తే, బుజ్ఝన్తే ధమ్మదేసనే;

    ‘‘Uppajjante ca jāyante, bujjhante dhammadesane;

    చతురో నిమిత్తే నాద్దసం, ఝానరతిసమప్పితో’’తి.

    Caturo nimitte nāddasaṃ, jhānaratisamappito’’ti.

    తస్మిం కాలే దీపఙ్కరదసబలో చతూహి ఖీణాసవసతసహస్సేహి పరివుతో అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో రమ్మం నామ నగరం పత్వా సుదస్సనమహావిహారే పటివసతి. రమ్మనగరవాసినో ‘‘దీపఙ్కరో కిర సమణిస్సరో పరమాభిసమ్బోధిం పత్వా పవత్తవరధమ్మచక్కో అనుపుబ్బేన చారికం చరమానో అమ్హాకం రమ్మనగరం పత్వా సుదస్సనమహావిహారే పటివసతీ’’తి సుత్వా సప్పినవనీతాదీని చేవ భేసజ్జాని వత్థచ్ఛాదనాని చ గాహాపేత్వా గన్ధమాలాదిహత్థా యేన బుద్ధో, యేన ధమ్మో, యేన సఙ్ఘో, తన్నిన్నా తప్పోణా తప్పబ్భారా హుత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా గన్ధమాలాదీహి పూజేత్వా ఏకమన్తం నిసిన్నా ధమ్మదేసనం సుత్వా స్వాతనాయ నిమన్తేత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కమింసు.

    Tasmiṃ kāle dīpaṅkaradasabalo catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammaṃ nāma nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammanagaravāsino ‘‘dīpaṅkaro kira samaṇissaro paramābhisambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko anupubbena cārikaṃ caramāno amhākaṃ rammanagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī’’ti sutvā sappinavanītādīni ceva bhesajjāni vatthacchādanāni ca gāhāpetvā gandhamālādihatthā yena buddho, yena dhammo, yena saṅgho, tanninnā tappoṇā tappabbhārā hutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisinnā dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu.

    తే పునదివసే మహాదానం సజ్జేత్వా నగరం అలఙ్కరిత్వా దసబలస్స ఆగమనమగ్గం అలఙ్కరోన్తా ఉదకభిన్నట్ఠానేసు పంసుం పక్ఖిపిత్వా సమం భూమితలం కత్వా రజతపట్టవణ్ణం వాలుకం ఆకిరన్తి, లాజే చేవ పుప్ఫాని చ వికిరన్తి, నానావిరాగేహి వత్థేహి ధజపటాకే ఉస్సాపేన్తి, కదలియో చేవ పుణ్ణఘటపన్తియో చ పతిట్ఠాపేన్తి. తస్మిం కాలే సుమేధతాపసో అత్తనో అస్సమపదా ఆకాసం ఉగ్గన్త్వా, తేసం మనుస్సానం ఉపరిభాగేన ఆకాసేన గచ్ఛన్తో తే హట్ఠతుట్ఠే మనుస్సే దిస్వా ‘‘కిం ను ఖో కారణ’’న్తి ఆకాసతో ఓరుయ్హ ఏకమన్తం ఠితో మనుస్సే పుచ్ఛి – ‘‘అమ్భో, కస్స తుమ్హే ఇధ విసమం మగ్గం అలఙ్కరోథా’’తి? తేన వుత్తం –

    Te punadivase mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā dasabalassa āgamanamaggaṃ alaṅkarontā udakabhinnaṭṭhānesu paṃsuṃ pakkhipitvā samaṃ bhūmitalaṃ katvā rajatapaṭṭavaṇṇaṃ vālukaṃ ākiranti, lāje ceva pupphāni ca vikiranti, nānāvirāgehi vatthehi dhajapaṭāke ussāpenti, kadaliyo ceva puṇṇaghaṭapantiyo ca patiṭṭhāpenti. Tasmiṃ kāle sumedhatāpaso attano assamapadā ākāsaṃ uggantvā, tesaṃ manussānaṃ uparibhāgena ākāsena gacchanto te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti ākāsato oruyha ekamantaṃ ṭhito manusse pucchi – ‘‘ambho, kassa tumhe idha visamaṃ maggaṃ alaṅkarothā’’ti? Tena vuttaṃ –

    ‘‘పచ్చన్తదేసవిసయే , నిమన్తేత్వా తథాగతం;

    ‘‘Paccantadesavisaye , nimantetvā tathāgataṃ;

    తస్స ఆగమనం మగ్గం, సోధేన్తి తుట్ఠమానసా.

    Tassa āgamanaṃ maggaṃ, sodhenti tuṭṭhamānasā.

    ‘‘అహం తేన సమయేన, నిక్ఖమిత్వా సకస్సమా;

    ‘‘Ahaṃ tena samayena, nikkhamitvā sakassamā;

    ధునన్తో వాకచీరాని, గచ్ఛామి అమ్బరే తదా.

    Dhunanto vākacīrāni, gacchāmi ambare tadā.

    ‘‘వేదజాతం జనం దిస్వా, తుట్ఠహట్ఠం పమోదితం;

    ‘‘Vedajātaṃ janaṃ disvā, tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ;

    ఓరోహిత్వాన గగనా, మనుస్సే పుచ్ఛి తావదే.

    Orohitvāna gaganā, manusse pucchi tāvade.

    ‘‘‘తుట్ఠహట్ఠో పముదితో, వేదజాతో మహాజనో;

    ‘‘‘Tuṭṭhahaṭṭho pamudito, vedajāto mahājano;

    కస్స సోధీయతి మగ్గో, అఞ్జసం వటుమాయన’’’న్తి.

    Kassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyana’’’nti.

    మనుస్సా ఆహంసు – ‘‘భన్తే సుమేధ, న త్వం జానాసి, దీపఙ్కరో దసబలో సమ్మాసమ్బుద్ధో సమ్బోధిం పత్వా పవత్తవరధమ్మచక్కో చారికం చరమానో అమ్హాకం నగరం పత్వా సుదస్సనమహావిహారే పటివసతి. మయం తం భగవన్తం నిమన్తయిమ్హ, తస్సేతం బుద్ధస్స భగవతో ఆగమనమగ్గం అలఙ్కరోమా’’తి. అథ సుమేధతాపసో చిన్తేసి – ‘‘బుద్ధోతి ఖో ఘోసమత్తకమ్పి లోకే దుల్లభం, పగేవ బుద్ధుప్పాదో, మయాపి ఇమేహి మనుస్సేహి సద్ధిం దసబలస్స మగ్గం అలఙ్కరితుం వట్టతీ’’తి. సో తే మనుస్సే ఆహ – ‘‘సచే, భో, తుమ్హే ఏతం మగ్గం బుద్ధస్స అలఙ్కరోథ, మయ్హమ్పి ఏకం ఓకాసం దేథ, అహమ్పి తుమ్హేహి సద్ధిం మగ్గం అలఙ్కరిస్సామీ’’తి. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా ‘‘సుమేధతాపసో ఇద్ధిమా’’తి జానన్తా ఉదకభిన్నోకాసం సల్లక్ఖేత్వా – ‘‘త్వం ఇమం ఠానం అలఙ్కరోహీ’’తి అదంసు. సుమేధో బుద్ధారమ్మణం పీతిం గహేత్వా చిన్తేసి – ‘‘అహం ఇమం ఓకాసం ఇద్ధియా అలఙ్కరితుం పహోమి, ఏవం అలఙ్కతో న మం పరితోసేస్సతి, అజ్జ మయా కాయవేయ్యావచ్చం కాతుం వట్టతీ’’తి పంసుం ఆహరిత్వా తస్మిం పదేసే పక్ఖిపి.

    Manussā āhaṃsu – ‘‘bhante sumedha, na tvaṃ jānāsi, dīpaṅkaro dasabalo sammāsambuddho sambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko cārikaṃ caramāno amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati. Mayaṃ taṃ bhagavantaṃ nimantayimha, tassetaṃ buddhassa bhagavato āgamanamaggaṃ alaṅkaromā’’ti. Atha sumedhatāpaso cintesi – ‘‘buddhoti kho ghosamattakampi loke dullabhaṃ, pageva buddhuppādo, mayāpi imehi manussehi saddhiṃ dasabalassa maggaṃ alaṅkarituṃ vaṭṭatī’’ti. So te manusse āha – ‘‘sace, bho, tumhe etaṃ maggaṃ buddhassa alaṅkarotha, mayhampi ekaṃ okāsaṃ detha, ahampi tumhehi saddhiṃ maggaṃ alaṅkarissāmī’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘sumedhatāpaso iddhimā’’ti jānantā udakabhinnokāsaṃ sallakkhetvā – ‘‘tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ alaṅkarohī’’ti adaṃsu. Sumedho buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā cintesi – ‘‘ahaṃ imaṃ okāsaṃ iddhiyā alaṅkarituṃ pahomi, evaṃ alaṅkato na maṃ paritosessati, ajja mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti paṃsuṃ āharitvā tasmiṃ padese pakkhipi.

    తస్స తస్మిం పదేసే అనిట్ఠితేయేవ దీపఙ్కరదసబలో మహానుభావానం ఛళభిఞ్ఞానం ఖీణాసవానం చతూహి సతసహస్సేహి పరివుతో దేవతాసు దిబ్బగన్ధమాలాదీహి పూజయన్తాసు దిబ్బతురియేహి వజ్జన్తాసు దిబ్బసఙ్గీతేసు పవత్తేన్తేసు మనుస్సేసు మానుసకేహి గన్ధమాలాదీహి చేవ తురియేహి చ పూజయన్తేసు అనోపమాయ బుద్ధలీలాయ మనోసిలాతలే విజమ్భమానో సీహో వియ తం అలఙ్కతపటియత్తం మగ్గం పటిపజ్జి. సుమేధతాపసో అక్ఖీని ఉమ్మీలేత్వా అలఙ్కతమగ్గేన ఆగచ్ఛన్తస్స దసబలస్స ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణపటిమణ్డితం అసీతియా అనుబ్యఞ్జనేహి అనురఞ్జితం బ్యామప్పభాయ సమ్పరివారితం మణివణ్ణగగనతలే నానప్పకారా విజ్జులతా వియ ఆవేళావేళభూతా చేవ యుగళయుగళభూతా చ ఛబ్బణ్ణఘనబుద్ధరస్మియో విస్సజ్జేన్తం రూపసోభగ్గప్పత్తం అత్తభావం ఓలోకేత్వా – ‘‘అజ్జ మయా దసబలస్స జీవితపరిచ్చాగం కాతుం వట్టతి, మా భగవా కలలం అక్కమి, మణిఫలకసేతుం పన అక్కమన్తో వియ సద్ధిం చతూహి ఖీణాసవసతసహస్సేహి మమ పిట్ఠిం మద్దమానో గచ్ఛతు, తం మే భవిస్సతి దీఘరత్తం హితాయ సుఖాయా’’తి కేసే మోచేత్వా అజినచమ్మజటామణ్డలవాకచీరాని కాళవణ్ణే కలలే పత్థరిత్వా మణిఫలకసేతు వియ కలలపిట్ఠే నిపజ్జి. తేన వుత్తం –

    Tassa tasmiṃ padese aniṭṭhiteyeva dīpaṅkaradasabalo mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññānaṃ khīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi parivuto devatāsu dibbagandhamālādīhi pūjayantāsu dibbaturiyehi vajjantāsu dibbasaṅgītesu pavattentesu manussesu mānusakehi gandhamālādīhi ceva turiyehi ca pūjayantesu anopamāya buddhalīlāya manosilātale vijambhamāno sīho viya taṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ maggaṃ paṭipajji. Sumedhatāpaso akkhīni ummīletvā alaṅkatamaggena āgacchantassa dasabalassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ asītiyā anubyañjanehi anurañjitaṃ byāmappabhāya samparivāritaṃ maṇivaṇṇagaganatale nānappakārā vijjulatā viya āveḷāveḷabhūtā ceva yugaḷayugaḷabhūtā ca chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo vissajjentaṃ rūpasobhaggappattaṃ attabhāvaṃ oloketvā – ‘‘ajja mayā dasabalassa jīvitapariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭati, mā bhagavā kalalaṃ akkami, maṇiphalakasetuṃ pana akkamanto viya saddhiṃ catūhi khīṇāsavasatasahassehi mama piṭṭhiṃ maddamāno gacchatu, taṃ me bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti kese mocetvā ajinacammajaṭāmaṇḍalavākacīrāni kāḷavaṇṇe kalale pattharitvā maṇiphalakasetu viya kalalapiṭṭhe nipajji. Tena vuttaṃ –

    ‘‘తే మే పుట్ఠా వియాకంసు, ‘బుద్ధో లోకే అనుత్తరో;

    ‘‘Te me puṭṭhā viyākaṃsu, ‘buddho loke anuttaro;

    దీపఙ్కరో నామ జినో, ఉప్పజ్జి లోకనాయకో;

    Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako;

    తస్స సోధీయతి మగ్గో, అఞ్జసం వటుమాయనం’.

    Tassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’.

    ‘‘బుద్ధోతివచనం సుత్వాన, పీతి ఉప్పజ్జి తావదే;

    ‘‘Buddhotivacanaṃ sutvāna, pīti uppajji tāvade;

    బుద్ధో బుద్ధోతి కథయన్తో, సోమనస్సం పవేదయిం.

    Buddho buddhoti kathayanto, somanassaṃ pavedayiṃ.

    ‘‘తత్థ ఠత్వా విచిన్తేసిం, తుట్ఠో సంవిగ్గమానసో;

    ‘‘Tattha ṭhatvā vicintesiṃ, tuṭṭho saṃviggamānaso;

    ‘ఇధ బీజాని రోపిస్సం, ఖణో వే మా ఉపచ్చగా’.

    ‘Idha bījāni ropissaṃ, khaṇo ve mā upaccagā’.

    ‘‘యది బుద్ధస్స సోధేథ, ఏకోకాసం దదాథ మే;

    ‘‘Yadi buddhassa sodhetha, ekokāsaṃ dadātha me;

    అహమ్పి సోధయిస్సామి, అఞ్జసం వటుమాయనం.

    Ahampi sodhayissāmi, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.

    ‘‘అదంసు తే మమోకాసం, సోధేతుం అఞ్జసం తదా;

    ‘‘Adaṃsu te mamokāsaṃ, sodhetuṃ añjasaṃ tadā;

    బుద్ధో బుద్ధోతి చిన్తేన్తో, మగ్గం సోధేమహం తదా.

    Buddho buddhoti cintento, maggaṃ sodhemahaṃ tadā.

    ‘‘అనిట్ఠితే మమోకాసే, దీపఙ్కరో మహాముని;

    ‘‘Aniṭṭhite mamokāse, dīpaṅkaro mahāmuni;

    చతూహి సతసహస్సేహి, ఛళభిఞ్ఞేహి తాదిహి;

    Catūhi satasahassehi, chaḷabhiññehi tādihi;

    ఖీణాసవేహి విమలేహి, పటిపజ్జి అఞ్జసం జినో.

    Khīṇāsavehi vimalehi, paṭipajji añjasaṃ jino.

    ‘‘పచ్చుగ్గమనా వత్తన్తి, వజ్జన్తి భేరియో బహూ;

    ‘‘Paccuggamanā vattanti, vajjanti bheriyo bahū;

    ఆమోదితా నరమరూ, సాధుకారం పవత్తయుం.

    Āmoditā naramarū, sādhukāraṃ pavattayuṃ.

    ‘‘దేవా మనుస్సే పస్సన్తి, మనుస్సాపి చ దేవతా;

    ‘‘Devā manusse passanti, manussāpi ca devatā;

    ఉభోపి తే పఞ్జలికా, అనుయన్తి తథాగతం.

    Ubhopi te pañjalikā, anuyanti tathāgataṃ.

    ‘‘దేవా దిబ్బేహి తురియేహి, మనుస్సా మానుసేహి చ;

    ‘‘Devā dibbehi turiyehi, manussā mānusehi ca;

    ఉభోపి తే వజ్జయన్తా, అనుయన్తి తథాగతం.

    Ubhopi te vajjayantā, anuyanti tathāgataṃ.

    ‘‘దిబ్బం మన్దారవం పుప్ఫం, పదుమం పారిఛత్తకం;

    ‘‘Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pārichattakaṃ;

    దిసోదిసం ఓకిరన్తి, ఆకాసనభగతా మరూ.

    Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.

    ‘‘దిబ్బం చన్దనచుణ్ణఞ్చ, వరగన్ధఞ్చ కేవలం;

    ‘‘Dibbaṃ candanacuṇṇañca, varagandhañca kevalaṃ;

    దిసోదిసం ఓకిరన్తి, ఆకాసనభగతా మరూ.

    Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.

    ‘‘చమ్పకం సలలం నీపం, నాగపున్నాగకేతకం;

    ‘‘Campakaṃ salalaṃ nīpaṃ, nāgapunnāgaketakaṃ;

    దిసోదిసం ఉక్ఖిపన్తి, భూమితలగతా నరా.

    Disodisaṃ ukkhipanti, bhūmitalagatā narā.

    ‘‘కేసే ముఞ్చిత్వాహం తత్థ, వాకచీరఞ్చ చమ్మకం;

    ‘‘Kese muñcitvāhaṃ tattha, vākacīrañca cammakaṃ;

    కలలే పత్థరిత్వాన, అవకుజ్జో నిపజ్జహం.

    Kalale pattharitvāna, avakujjo nipajjahaṃ.

    ‘‘అక్కమిత్వాన మం బుద్ధో, సహ సిస్సేహి గచ్ఛతు;

    ‘‘Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;

    మా నం కలలే అక్కమిత్థ, హితాయ మే భవిస్సతీ’’తి.

    Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissatī’’ti.

    సో పన కలలపిట్ఠే నిపన్నకోవ పున అక్ఖీని ఉమ్మీలేత్వా దీపఙ్కరదసబలస్స బుద్ధసిరిం సమ్పస్సమానో ఏవం చిన్తేసి – ‘‘సచే అహం ఇచ్ఛేయ్యం, సబ్బకిలేసే ఝాపేత్వా సఙ్ఘనవకో హుత్వా రమ్మనగరం పవిసేయ్యం, అఞ్ఞాతకవేసేన పన మే కిలేసే ఝాపేత్వా నిబ్బానప్పత్తియా కిచ్చం నత్థి, యంనూనాహం దీపఙ్కరదసబలో వియ పరమాభిసమ్బోధిం పత్వా ధమ్మనావం ఆరోపేత్వా మహాజనం సంసారసాగరా ఉత్తారేత్వా పచ్ఛా పరినిబ్బాయేయ్యం, ఇదం మయ్హం పతిరూప’’న్తి. తతో అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వా బుద్ధభావాయ అభినీహారం కత్వా నిపజ్జి. తేన వుత్తం –

    So pana kalalapiṭṭhe nipannakova puna akkhīni ummīletvā dīpaṅkaradasabalassa buddhasiriṃ sampassamāno evaṃ cintesi – ‘‘sace ahaṃ iccheyyaṃ, sabbakilese jhāpetvā saṅghanavako hutvā rammanagaraṃ paviseyyaṃ, aññātakavesena pana me kilese jhāpetvā nibbānappattiyā kiccaṃ natthi, yaṃnūnāhaṃ dīpaṅkaradasabalo viya paramābhisambodhiṃ patvā dhammanāvaṃ āropetvā mahājanaṃ saṃsārasāgarā uttāretvā pacchā parinibbāyeyyaṃ, idaṃ mayhaṃ patirūpa’’nti. Tato aṭṭha dhamme samodhānetvā buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji. Tena vuttaṃ –

    ‘‘పథవియం నిపన్నస్స, ఏవం మే ఆసి చేతసో;

    ‘‘Pathaviyaṃ nipannassa, evaṃ me āsi cetaso;

    ‘ఇచ్ఛమానో అహం అజ్జ, కిలేసే ఝాపయే మమ.

    ‘Icchamāno ahaṃ ajja, kilese jhāpaye mama.

    ‘‘‘కిం మే అఞ్ఞాతవేసేన, ధమ్మం సచ్ఛికతేనిధ;

    ‘‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;

    సబ్బఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా, బుద్ధో హేస్సం సదేవకే.

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake.

    ‘‘‘కిం మే ఏకేన తిణ్ణేన, పురిసేన థామదస్సినా;

    ‘‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;

    సబ్బఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా, సన్తారేస్సం సదేవకం.

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.

    ‘‘‘ఇమినా మే అధికారేన, కతేన పురిసుత్తమే;

    ‘‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;

    సబ్బఞ్ఞుతం పాపుణిత్వా, తారేమి జనతం బహుం.

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.

    ‘‘‘సంసారసోతం ఛిన్దిత్వా, విద్ధంసేత్వా తయో భవే;

    ‘‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;

    ధమ్మనావం సమారుయ్హ, సన్తారేస్సం సదేవక’’’న్తి.

    Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevaka’’’nti.

    యస్మా పన బుద్ధత్తం పత్థేన్తస్స –

    Yasmā pana buddhattaṃ patthentassa –

    ‘‘మనుస్సత్తం లిఙ్గసమ్పత్తి, హేతు సత్థారదస్సనం;

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;

    పబ్బజ్జా గుణసమ్పత్తి, అధికారో చ ఛన్దతా;

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    అట్ఠధమ్మసమోధానా, అభినీహారో సమిజ్ఝతీ’’తి.

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti.

    మనుస్సత్తభావస్మింయేవ హి ఠత్వా బుద్ధత్తం పత్థేన్తస్స పత్థనా సమిజ్ఝతి, నాగస్స వా సుపణ్ణస్స వా దేవతాయ వా సక్కస్స వా పత్థనా నో సమిజ్ఝతి. మనుస్సత్తభావేపి పురిసలిఙ్గే ఠితస్సేవ పత్థనా సమిజ్ఝతి, ఇత్థియా వా పణ్డకనపుంసకఉభతోబ్యఞ్జనకానం వా నో సమిజ్ఝతి. పురిసస్సపి తస్మిం అత్తభావే అరహత్తప్పత్తియా హేతుసమ్పన్నస్సేవ పత్థనా సమిజ్ఝతి, నో ఇతరస్స. హేతుసమ్పన్నస్సాపి జీవమానబుద్ధస్సేవ సన్తికే పత్థేన్తస్సేవ పత్థనా సమిజ్ఝతి, పరినిబ్బుతే బుద్ధే చేతియసన్తికే వా బోధిమూలే వా పత్థేన్తస్స న సమిజ్ఝతి. బుద్ధానం సన్తికే పత్థేన్తస్సపి పబ్బజ్జాలిఙ్గే ఠితస్సేవ సమిజ్ఝతి, నో గిహిలిఙ్గే ఠితస్స. పబ్బజితస్సపి పఞ్చాభిఞ్ఞాఅట్ఠసమాపత్తిలాభినోయేవ సమిజ్ఝతి, న ఇమాయ గుణసమ్పత్తియా విరహితస్స. గుణసమ్పన్నేనపి యేన అత్తనో జీవితం బుద్ధానం పరిచ్చత్తం హోతి, తస్సేవ ఇమినా అధికారేన అధికారసమ్పన్నస్స సమిజ్ఝతి, న ఇతరస్స. అధికారసమ్పన్నస్సాపి యస్స బుద్ధకారకధమ్మానం అత్థాయ మహన్తో ఛన్దో చ ఉస్సాహో చ వాయామో చ పరియేట్ఠి చ, తస్సేవ సమిజ్ఝతి, న ఇతరస్స.

    Manussattabhāvasmiṃyeva hi ṭhatvā buddhattaṃ patthentassa patthanā samijjhati, nāgassa vā supaṇṇassa vā devatāya vā sakkassa vā patthanā no samijjhati. Manussattabhāvepi purisaliṅge ṭhitasseva patthanā samijjhati, itthiyā vā paṇḍakanapuṃsakaubhatobyañjanakānaṃ vā no samijjhati. Purisassapi tasmiṃ attabhāve arahattappattiyā hetusampannasseva patthanā samijjhati, no itarassa. Hetusampannassāpi jīvamānabuddhasseva santike patthentasseva patthanā samijjhati, parinibbute buddhe cetiyasantike vā bodhimūle vā patthentassa na samijjhati. Buddhānaṃ santike patthentassapi pabbajjāliṅge ṭhitasseva samijjhati, no gihiliṅge ṭhitassa. Pabbajitassapi pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhinoyeva samijjhati, na imāya guṇasampattiyā virahitassa. Guṇasampannenapi yena attano jīvitaṃ buddhānaṃ pariccattaṃ hoti, tasseva iminā adhikārena adhikārasampannassa samijjhati, na itarassa. Adhikārasampannassāpi yassa buddhakārakadhammānaṃ atthāya mahanto chando ca ussāho ca vāyāmo ca pariyeṭṭhi ca, tasseva samijjhati, na itarassa.

    తత్రిదం ఛన్దమహన్తతాయ ఓపమ్మం – సచే హి ఏవమస్స యో సకలచక్కవాళగబ్భం ఏకోదకీభూతం అత్తనో బాహుబలేన ఉత్తరిత్వా పారం గన్తుం సమత్థో, సో బుద్ధత్తం పాపుణాతి. యో వా పన సకలచక్కవాళగబ్భం వేళుగుమ్బసఞ్ఛన్నం వియూహిత్వా మద్దిత్వా పదసా గచ్ఛన్తో పారం గన్తుం సమత్థో, సో బుద్ధత్తం పాపుణాతి. యో వా పన సకలచక్కవాళగబ్భం సత్తియో ఆకోటేత్వా నిరన్తరం సత్తిఫలసమాకిణ్ణం పదసా అక్కమమానో పారం గన్తుం సమత్థో, సో బుద్ధత్తం పాపుణాతి. యో వా పన సకలచక్కవాళగబ్భం వీతచ్చితఙ్గారభరితం పాదేహి మద్దమానో పారం గన్తుం సమత్థో, సో బుద్ధత్తం పాపుణాతీతి. యో ఏతేసు ఏకమ్పి అత్తనో దుక్కరం న మఞ్ఞతి, ‘‘అహం ఏతమ్పి తరిత్వా వా గన్త్వా వా పారం గమిస్సామీ’’తి ఏవం మహన్తేన ఛన్దేన చ ఉస్సాహేన చ వాయామేన చ పరియేట్ఠియా చ సమన్నాగతో హోతి, ఏతస్సేవ పత్థనా సమిజ్ఝతి, న ఇతరస్స. తస్మా సుమేధతాపసో ఇమే అట్ఠ ధమ్మే సమోధానేత్వావ బుద్ధభావాయ అభినీహారం కత్వా నిపజ్జి.

    Tatridaṃ chandamahantatāya opammaṃ – sace hi evamassa yo sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekodakībhūtaṃ attano bāhubalena uttaritvā pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ veḷugumbasañchannaṃ viyūhitvā madditvā padasā gacchanto pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ sattiyo ākoṭetvā nirantaraṃ sattiphalasamākiṇṇaṃ padasā akkamamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ vītaccitaṅgārabharitaṃ pādehi maddamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇātīti. Yo etesu ekampi attano dukkaraṃ na maññati, ‘‘ahaṃ etampi taritvā vā gantvā vā pāraṃ gamissāmī’’ti evaṃ mahantena chandena ca ussāhena ca vāyāmena ca pariyeṭṭhiyā ca samannāgato hoti, etasseva patthanā samijjhati, na itarassa. Tasmā sumedhatāpaso ime aṭṭha dhamme samodhānetvāva buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji.

    దీపఙ్కరోపి భగవా ఆగన్త్వా సుమేధతాపసస్స సీసభాగే ఠత్వా మణిసీహపఞ్జరం ఉగ్ఘాటేన్తో వియ పఞ్చవణ్ణపసాదసమ్పన్నాని అక్ఖీని ఉమ్మీలేత్వా కలలపిట్ఠే నిపన్నం సుమేధతాపసం దిస్వా ‘‘అయం తాపసో బుద్ధత్తాయ అభినీహారం కత్వా నిపన్నో, సమిజ్ఝిస్సతి ను ఖో ఏతస్స పత్థనా, ఉదాహు నో’’తి అనాగతంసఞాణం పేసేత్వా ఉపధారేన్తో – ‘‘ఇతో కప్పసతసహస్సాధికాని చత్తారి అసఙ్ఖ్యేయ్యాని అతిక్కమిత్వా అయం గోతమో నామ బుద్ధో భవిస్సతీ’’తి ఞత్వా ఠితకోవ పరిసమజ్ఝే బ్యాకాసి – ‘‘పస్సథ నో తుమ్హే ఇమం ఉగ్గతపం తాపసం కలలపిట్ఠే నిపన్న’’న్తి? ‘‘ఏవం, భన్తే’’తి. అయం బుద్ధత్తాయ అభినీహారం కత్వా నిపన్నో, సమిజ్ఝిస్సతి ఇమస్స పత్థనా. అయఞ్హి ఇతో కప్పసతసహస్సాధికానం చతున్నం అసఙ్ఖయేయ్యానం మత్థకే గోతమో నామ బుద్ధో భవిస్సతి. తస్మిం పనస్స అత్తభావే కపిలవత్థు నామ నగరం నివాసో భవిస్సతి, మాయా నామ దేవీ మాతా, సుద్ధోదనో నామ రాజా పితా, అగ్గసావకో ఉపతిస్సో నామ థేరో, దుతియసావకో కోలితో నామ, బుద్ధుపట్ఠాకో ఆనన్దో నామ, అగ్గసావికా ఖేమా నామ థేరీ, దుతియసావికా ఉప్పలవణ్ణా నామ థేరీ భవిస్సతి. అయం పరిపక్కఞాణో మహాభినిక్ఖమనం కత్వా మహాపధానం పదహిత్వా నిగ్రోధరుక్ఖమూలే పాయాసం పటిగ్గహేత్వా నేరఞ్జరాయ తీరే పరిభుఞ్జిత్వా బోధిమణ్డం ఆరుయ్హ అస్సత్థరుక్ఖమూలే అభిసమ్బుజ్ఝిస్సతీతి. తేన వుత్తం –

    Dīpaṅkaropi bhagavā āgantvā sumedhatāpasassa sīsabhāge ṭhatvā maṇisīhapañjaraṃ ugghāṭento viya pañcavaṇṇapasādasampannāni akkhīni ummīletvā kalalapiṭṭhe nipannaṃ sumedhatāpasaṃ disvā ‘‘ayaṃ tāpaso buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati nu kho etassa patthanā, udāhu no’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā upadhārento – ‘‘ito kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkamitvā ayaṃ gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti ñatvā ṭhitakova parisamajjhe byākāsi – ‘‘passatha no tumhe imaṃ uggatapaṃ tāpasaṃ kalalapiṭṭhe nipanna’’nti? ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. Ayaṃ buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati imassa patthanā. Ayañhi ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhayeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissati. Tasmiṃ panassa attabhāve kapilavatthu nāma nagaraṃ nivāso bhavissati, māyā nāma devī mātā, suddhodano nāma rājā pitā, aggasāvako upatisso nāma thero, dutiyasāvako kolito nāma, buddhupaṭṭhāko ānando nāma, aggasāvikā khemā nāma therī, dutiyasāvikā uppalavaṇṇā nāma therī bhavissati. Ayaṃ paripakkañāṇo mahābhinikkhamanaṃ katvā mahāpadhānaṃ padahitvā nigrodharukkhamūle pāyāsaṃ paṭiggahetvā nerañjarāya tīre paribhuñjitvā bodhimaṇḍaṃ āruyha assattharukkhamūle abhisambujjhissatīti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘దీపఙ్కరో లోకవిదూ, ఆహుతీనం పటిగ్గహో;

    ‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;

    ఉస్సీసకే మం ఠత్వాన, ఇదం వచనమబ్రవి.

    Ussīsake maṃ ṭhatvāna, idaṃ vacanamabravi.

    ‘‘‘పస్సథ ఇమం తాపసం, జటిలం ఉగ్గతాపనం;

    ‘‘‘Passatha imaṃ tāpasaṃ, jaṭilaṃ uggatāpanaṃ;

    అపరిమేయ్యే ఇతో కప్పే, బుద్ధో లోకే భవిస్సతి.

    Aparimeyye ito kappe, buddho loke bhavissati.

    ‘‘‘అహు కపిలవ్హయా రమ్మా, నిక్ఖమిత్వా తథాగతో;

    ‘‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;

    పధానం పదహిత్వాన, కత్వా దుక్కరకారికం.

    Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.

    ‘‘‘అజపాలరుక్ఖమూలే, నిసీదిత్వా తథాగతో;

    ‘‘‘Ajapālarukkhamūle, nisīditvā tathāgato;

    తత్థ పాయాసం పగ్గయ్హ, నేరఞ్జరముపేహితి.

    Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.

    ‘‘‘నేరఞ్జరాయ తీరమ్హి, పాయాసం అద సో జినో;

    ‘‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;

    పటియత్తవరమగ్గేన, బోధిమూలముపేహితి.

    Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.

    ‘‘‘తతో పదక్ఖిణం కత్వా, బోధిమణ్డం అనుత్తరో;

    ‘‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;

    అస్సత్థరుక్ఖమూలమ్హి, బుజ్ఝిస్సతి మహాయసో.

    Assattharukkhamūlamhi, bujjhissati mahāyaso.

    ‘‘‘ఇమస్స జనికా మాతా, మాయా నామ భవిస్సతి;

    ‘‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;

    పితా సుద్ధోదనో నామ, అయం హేస్సతి గోతమో.

    Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.

    ‘‘‘అనాసవా వీతరాగా, సన్తచిత్తా సమాహితా;

    ‘‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;

    కోలితో ఉపతిస్సో చ, అగ్గా హేస్సన్తి సావకా;

    Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;

    ఆనన్దో నాముపట్ఠాకో, ఉపట్ఠిస్సతి తం జినం.

    Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissati taṃ jinaṃ.

    ‘‘‘ఖేమా ఉప్పలవణ్ణా చ, అగ్గా హేస్సన్తి సావికా;

    ‘‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;

    అనాసవా వీతరాగా, సన్తచిత్తా సమాహితా;

    Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;

    బోధి తస్స భగవతో, అస్సత్థోతి పవుచ్చతీ’’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౬౦-౬౮);

    Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccatī’’’ti. (bu. vaṃ. 2.60-68);

    తం సుత్వా సుమేధతాపసో – ‘‘మయ్హం కిర పత్థనా సమిజ్ఝిస్సతీ’’తి సోమనస్సప్పత్తో అహోసి. మహాజనో దీపఙ్కరదసబలస్స వచనం సుత్వా ‘‘సుమేధతాపసో కిర బుద్ధబీజం బుద్ధఙ్కురో’’తి హట్ఠతుట్ఠో అహోసి. ఏవఞ్చస్స అహోసి – ‘‘యథా నామ మనుస్సా నదిం తరన్తా ఉజుకేన తిత్థేన ఉత్తరితుం అసక్కోన్తా హేట్ఠాతిత్థేన ఉత్తరన్తి, ఏవమేవ మయమ్పి దీపఙ్కరదసబలస్స సాసనే మగ్గఫలం అలభమానా అనాగతే యదా త్వం బుద్ధో భవిస్ససి, తదా తవ సమ్ముఖా మగ్గఫలం సచ్ఛికాతుం సమత్థా భవేయ్యామా’’తి పత్థనం ఠపయింసు. దీపఙ్కరదసబలోపి బోధిసత్తం పసంసిత్వా అట్ఠపుప్ఫముట్ఠీహి పూజేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామి. తేపి చతుసతసహస్ససఙ్ఖా ఖీణాసవా బోధిసత్తం గన్ధేహి చ మాలాహి చ పూజేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కమింసు. దేవమనుస్సా పన తథేవ పూజేత్వా వన్దిత్వా పక్కన్తా.

    Taṃ sutvā sumedhatāpaso – ‘‘mayhaṃ kira patthanā samijjhissatī’’ti somanassappatto ahosi. Mahājano dīpaṅkaradasabalassa vacanaṃ sutvā ‘‘sumedhatāpaso kira buddhabījaṃ buddhaṅkuro’’ti haṭṭhatuṭṭho ahosi. Evañcassa ahosi – ‘‘yathā nāma manussā nadiṃ tarantā ujukena titthena uttarituṃ asakkontā heṭṭhātitthena uttaranti, evameva mayampi dīpaṅkaradasabalassa sāsane maggaphalaṃ alabhamānā anāgate yadā tvaṃ buddho bhavissasi, tadā tava sammukhā maggaphalaṃ sacchikātuṃ samatthā bhaveyyāmā’’ti patthanaṃ ṭhapayiṃsu. Dīpaṅkaradasabalopi bodhisattaṃ pasaṃsitvā aṭṭhapupphamuṭṭhīhi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Tepi catusatasahassasaṅkhā khīṇāsavā bodhisattaṃ gandhehi ca mālāhi ca pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu. Devamanussā pana tatheva pūjetvā vanditvā pakkantā.

    బోధిసత్తో సబ్బేసం పటిక్కన్తకాలే సయనా వుట్ఠాయ ‘‘పారమియో విచినిస్సామీ’’తి పుప్ఫరాసిమత్థకే పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా నిసీది. ఏవం నిసిన్నే బోధిసత్తే సకలదససహస్సచక్కవాళే దేవతా సాధుకారం దత్వా ‘‘అయ్య సుమేధతాపస, పోరాణకబోధిసత్తానం పల్లఙ్కం ఆభుజిత్వా ‘పారమియో విచినిస్సామా’తి నిసిన్నకాలే యాని పుబ్బనిమిత్తాని నామ పఞ్ఞాయన్తి, తాని సబ్బానిపి అజ్జ పాతుభూతాని, నిస్సంసయేన త్వం బుద్ధో భవిస్ససి. మయమేతం జానామ ‘యస్సేతాని నిమిత్తాని పఞ్ఞాయన్తి, ఏకన్తేన సో బుద్ధో హోతి’, త్వం అత్తనో వీరియం దళ్హం కత్వా పగ్గణ్హా’’తి బోధిసత్తం నానప్పకారాహి థుతీహి అభిత్థవింసు. తేన వుత్తం –

    Bodhisatto sabbesaṃ paṭikkantakāle sayanā vuṭṭhāya ‘‘pāramiyo vicinissāmī’’ti puppharāsimatthake pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Evaṃ nisinne bodhisatte sakaladasasahassacakkavāḷe devatā sādhukāraṃ datvā ‘‘ayya sumedhatāpasa, porāṇakabodhisattānaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā ‘pāramiyo vicinissāmā’ti nisinnakāle yāni pubbanimittāni nāma paññāyanti, tāni sabbānipi ajja pātubhūtāni, nissaṃsayena tvaṃ buddho bhavissasi. Mayametaṃ jānāma ‘yassetāni nimittāni paññāyanti, ekantena so buddho hoti’, tvaṃ attano vīriyaṃ daḷhaṃ katvā paggaṇhā’’ti bodhisattaṃ nānappakārāhi thutīhi abhitthaviṃsu. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ఇదం సుత్వాన వచనం, అసమస్స మహేసినో;

    ‘‘Idaṃ sutvāna vacanaṃ, asamassa mahesino;

    ఆమోదితా నరమరూ, బుద్ధబీజం కిర అయం.

    Āmoditā naramarū, buddhabījaṃ kira ayaṃ.

    ‘‘ఉక్కుట్ఠిసద్దా వత్తన్తి, అప్ఫోటేన్తి హసన్తి చ;

    ‘‘Ukkuṭṭhisaddā vattanti, apphoṭenti hasanti ca;

    కతఞ్జలీ నమస్సన్తి, దససహస్సీ సదేవకా.

    Katañjalī namassanti, dasasahassī sadevakā.

    ‘‘యదిమస్స లోకనాథస్స, విరజ్ఝిస్సామ సాసనం;

    ‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;

    అనాగతమ్హి అద్ధానే, హేస్సామ సమ్ముఖా ఇమం.

    Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.

    ‘‘యథా మనుస్సా నదిం తరన్తా, పటితిత్థం విరజ్ఝియ;

    ‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;

    హేట్ఠా తిత్థే గహేత్వాన, ఉత్తరన్తి మహానదిం.

    Heṭṭhā titthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.

    ‘‘ఏవమేవ మయం సబ్బే, యది ముఞ్చామిమం జినం;

    ‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;

    అనాగతమ్హి అద్ధానే, హేస్సామ సమ్ముఖా ఇమం.

    Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.

    ‘‘దీపఙ్కరో లోకవిదూ, ఆహుతీనం పటిగ్గహో;

    ‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;

    మమ కమ్మం పకిత్తేత్వా, దక్ఖిణం పాదముద్ధరి.

    Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.

    ‘‘యే తత్థాసుం జినపుత్తా, సబ్బే పదక్ఖిణమకంసు మం;

    ‘‘Ye tatthāsuṃ jinaputtā, sabbe padakkhiṇamakaṃsu maṃ;

    నరా నాగా చ గన్ధబ్బా, అభివాదేత్వాన పక్కముం.

    Narā nāgā ca gandhabbā, abhivādetvāna pakkamuṃ.

    ‘‘దస్సనం మే అతిక్కన్తే, ససఙ్ఘే లోకనాయకే;

    ‘‘Dassanaṃ me atikkante, sasaṅghe lokanāyake;

    హట్ఠతుట్ఠేన చిత్తేన, ఆసనా వుట్ఠహిం తదా.

    Haṭṭhatuṭṭhena cittena, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā.

    ‘‘సుఖేన సుఖితో హోమి, పామోజ్జేన పమోదితో;

    ‘‘Sukhena sukhito homi, pāmojjena pamodito;

    పీతియా చ అభిస్సన్నో, పల్లఙ్కం ఆభుజిం తదా.

    Pītiyā ca abhissanno, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.

    ‘‘పల్లఙ్కేన నిసీదిత్వా, ఏవం చిన్తేసహం తదా;

    ‘‘Pallaṅkena nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;

    ‘వసీభూతో అహం ఝానే, అభిఞ్ఞాపారమిం గతో.

    ‘Vasībhūto ahaṃ jhāne, abhiññāpāramiṃ gato.

    ‘‘‘దససహస్సిలోకమ్హి, ఇసయో నత్థి మే సమా;

    ‘‘‘Dasasahassilokamhi, isayo natthi me samā;

    అసమో ఇద్ధిధమ్మేసు, అలభిం ఈదిసం సుఖం’.

    Asamo iddhidhammesu, alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ’.

    ‘‘పల్లఙ్కాభుజనే మయ్హం, దససహస్సాధివాసినో;

    ‘‘Pallaṅkābhujane mayhaṃ, dasasahassādhivāsino;

    మహానాదం పవత్తేసుం, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Mahānādaṃ pavattesuṃ, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘యా పుబ్బే బోధిసత్తానం, పల్లఙ్కవరమాభుజే;

    ‘‘Yā pubbe bodhisattānaṃ, pallaṅkavaramābhuje;

    నిమిత్తాని పదిస్సన్తి, తాని అజ్జ పదిస్సరే.

    Nimittāni padissanti, tāni ajja padissare.

    ‘‘సీతం బ్యాపగతం హోతి, ఉణ్హఞ్చ ఉపసమ్మతి;

    ‘‘Sītaṃ byāpagataṃ hoti, uṇhañca upasammati;

    తాని అజ్జ పదిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘దససహస్సీ లోకధాతూ, నిస్సద్దా హోన్తి నిరాకులా;

    ‘‘Dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā;

    తాని అజ్జ పదిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘మహావాతా న వాయన్తి, న సన్దన్తి సవన్తియో;

    ‘‘Mahāvātā na vāyanti, na sandanti savantiyo;

    తాని అజ్జ పదిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘థలజా దకజా పుప్ఫా, సబ్బే పుప్ఫన్తి తావదే;

    ‘‘Thalajā dakajā pupphā, sabbe pupphanti tāvade;

    తేపజ్జ పుప్ఫితా సబ్బే, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja pupphitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘లతా వా యది వా రుక్ఖా, ఫలభారా హోన్తి తావదే;

    ‘‘Latā vā yadi vā rukkhā, phalabhārā honti tāvade;

    తేపజ్జ ఫలితా సబ్బే, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja phalitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘ఆకాసట్ఠా చ భూమట్ఠా, రతనా జోతన్తి తావదే;

    ‘‘Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā, ratanā jotanti tāvade;

    తేపజ్జ రతనా జోతన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja ratanā jotanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘మానుసకా చ దిబ్బా చ, తురియా వజ్జన్తి తావదే;

    ‘‘Mānusakā ca dibbā ca, turiyā vajjanti tāvade;

    తేపజ్జుభో అభిరవన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘విచిత్తపుప్ఫా గగనా, అభివస్సన్తి తావదే;

    ‘‘Vicittapupphā gaganā, abhivassanti tāvade;

    తేపి అజ్జ పవస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepi ajja pavassanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘మహాసముద్దో ఆభుజతి, దససహస్సీ పకమ్పతి;

    ‘‘Mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampati;

    తేపజ్జుభో అభిరవన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘నిరయేపి దససహస్సే, అగ్గీ నిబ్బన్తి తావదే;

    ‘‘Nirayepi dasasahasse, aggī nibbanti tāvade;

    తేపజ్జ నిబ్బుతా అగ్గీ, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja nibbutā aggī, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘విమలో హోతి సూరియో, సబ్బా దిస్సన్తి తారకా;

    ‘‘Vimalo hoti sūriyo, sabbā dissanti tārakā;

    తేపి అజ్జ పదిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepi ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘అనోవట్ఠేన ఉదకం, మహియా ఉబ్భిజ్జి తావదే;

    ‘‘Anovaṭṭhena udakaṃ, mahiyā ubbhijji tāvade;

    తమ్పజ్జుబ్భిజ్జతే మహియా, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tampajjubbhijjate mahiyā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘తారాగణా విరోచన్తి, నక్ఖత్తా గగనమణ్డలే;

    ‘‘Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;

    విసాఖా చన్దిమాయుత్తా, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Visākhā candimāyuttā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘బిలాసయా దరీసయా, నిక్ఖమన్తి సకాసయా;

    ‘‘Bilāsayā darīsayā, nikkhamanti sakāsayā;

    తేపజ్జ ఆసయా ఛుద్ధా, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja āsayā chuddhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘న హోతి అరతి సత్తానం, సన్తుట్ఠా హోన్తి తావదే;

    ‘‘Na hoti arati sattānaṃ, santuṭṭhā honti tāvade;

    తేపజ్జ సబ్బే సన్తుట్ఠా, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja sabbe santuṭṭhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘రోగా తదుపసమ్మన్తి, జిఘచ్ఛా చ వినస్సతి;

    ‘‘Rogā tadupasammanti, jighacchā ca vinassati;

    తానిపజ్జ పదిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘రాగో తదా తను హోతి, దోసో మోహో వినస్సతి;

    ‘‘Rāgo tadā tanu hoti, doso moho vinassati;

    తేపజ్జ విగతా సబ్బే, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja vigatā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘భయం తదా న భవతి, అజ్జపేతం పదిస్సతి;

    ‘‘Bhayaṃ tadā na bhavati, ajjapetaṃ padissati;

    తేన లిఙ్గేన జానామ, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘రజో నుద్ధంసతి ఉద్ధం, అజ్జపేతం పదిస్సతి;

    ‘‘Rajo nuddhaṃsati uddhaṃ, ajjapetaṃ padissati;

    తేన లిఙ్గేన జానామ, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘అనిట్ఠగన్ధో పక్కమతి, దిబ్బగన్ధో పవాయతి;

    ‘‘Aniṭṭhagandho pakkamati, dibbagandho pavāyati;

    సోపజ్జ వాయతి గన్ధో, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Sopajja vāyati gandho, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘సబ్బే దేవా పదిస్సన్తి, ఠపయిత్వా అరూపినో;

    ‘‘Sabbe devā padissanti, ṭhapayitvā arūpino;

    తేపజ్జ సబ్బే దిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘యావతా నిరయా నామ, సబ్బే దిస్సన్తి తావదే;

    ‘‘Yāvatā nirayā nāma, sabbe dissanti tāvade;

    తేపజ్జ సబ్బే దిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘కుట్టా కవాటా సేలా చ, న హోన్తావరణా తదా;

    ‘‘Kuṭṭā kavāṭā selā ca, na hontāvaraṇā tadā;

    ఆకాసభూతా తేపజ్జ, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Ākāsabhūtā tepajja, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘చుతీ చ ఉపపత్తి చ, ఖణే తస్మిం న విజ్జతి;

    ‘‘Cutī ca upapatti ca, khaṇe tasmiṃ na vijjati;

    తానిపజ్జ పదిస్సన్తి, ధువం బుద్ధో భవిస్ససి.

    Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.

    ‘‘దళ్హం పగ్గణ్హ వీరియం, మా నివత్త అభిక్కమ;

    ‘‘Daḷhaṃ paggaṇha vīriyaṃ, mā nivatta abhikkama;

    మయమ్పేతం విజానామ, ధువం బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౭౦-౧౦౭);

    Mayampetaṃ vijānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.70-107);

    బోధిసత్తో దీపఙ్కరదసబలస్స చ దససహస్సచక్కవాళదేవతానఞ్చ వచనం సుత్వా భియ్యోసోమత్తాయ సఞ్జాతుస్సాహో హుత్వా చిన్తేసి – ‘‘బుద్ధా నామ అమోఘవచనా, నత్థి బుద్ధానం కథాయ అఞ్ఞథత్తం. యథా హి ఆకాసే ఖిత్తలేడ్డుస్స పతనం ధువం, జాతస్స మరణం, రత్తిక్ఖయే సూరియుగ్గమనం, ఆసయా నిక్ఖన్తసీహస్స సీహనాదనదనం, గరుగబ్భాయ ఇత్థియా భారమోరోపనం ధువం అవస్సమ్భావీ, ఏవమేవ బుద్ధానం వచనం నామ ధువం అమోఘం, అద్ధా అహం బుద్ధో భవిస్సామీ’’తి. తేన వుత్తం –

    Bodhisatto dīpaṅkaradasabalassa ca dasasahassacakkavāḷadevatānañca vacanaṃ sutvā bhiyyosomattāya sañjātussāho hutvā cintesi – ‘‘buddhā nāma amoghavacanā, natthi buddhānaṃ kathāya aññathattaṃ. Yathā hi ākāse khittaleḍḍussa patanaṃ dhuvaṃ, jātassa maraṇaṃ, rattikkhaye sūriyuggamanaṃ, āsayā nikkhantasīhassa sīhanādanadanaṃ, garugabbhāya itthiyā bhāramoropanaṃ dhuvaṃ avassambhāvī, evameva buddhānaṃ vacanaṃ nāma dhuvaṃ amoghaṃ, addhā ahaṃ buddho bhavissāmī’’ti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘బుద్ధస్స వచనం సుత్వా, దససహస్సీన చూభయం;

    ‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, dasasahassīna cūbhayaṃ;

    తుట్ఠహట్ఠో పమోదితో, ఏవం చిన్తేసహం తదా.

    Tuṭṭhahaṭṭho pamodito, evaṃ cintesahaṃ tadā.

    ‘‘అద్వేజ్ఝవచనా బుద్ధా, అమోఘవచనా జినా;

    ‘‘Advejjhavacanā buddhā, amoghavacanā jinā;

    వితథం నత్థి బుద్ధానం, ధువం బుద్ధో భవామహం.

    Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.

    ‘‘యథా ఖిత్తం నభే లేడ్డు, ధువం పతతి భూమియం;

    ‘‘Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu, dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ;

    తథేవ బుద్ధసేట్ఠానం, వచనం ధువసస్సతం;

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;

    వితథం నత్థి బుద్ధానం, ధువం బుద్ధో భవామహం.

    Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.

    ‘‘యథాపి సబ్బసత్తానం, మరణం ధువసస్సతం;

    ‘‘Yathāpi sabbasattānaṃ, maraṇaṃ dhuvasassataṃ;

    తథేవ బుద్ధసేట్ఠానం, వచనం ధువసస్సతం.

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    ‘‘యథా రత్తిక్ఖయే పత్తే, సూరియుగ్గమనం ధువం;

    ‘‘Yathā rattikkhaye patte, sūriyuggamanaṃ dhuvaṃ;

    తథేవ బుద్ధసేట్ఠానం, వచనం ధువసస్సతం.

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    ‘‘యథా నిక్ఖన్తసయనస్స, సీహస్స నదనం ధువం;

    ‘‘Yathā nikkhantasayanassa, sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ;

    తథేవ బుద్ధసేట్ఠానం, వచనం ధువసస్సతం.

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.

    ‘‘యథా ఆపన్నసత్తానం, భారమోరోపనం ధువం;

    ‘‘Yathā āpannasattānaṃ, bhāramoropanaṃ dhuvaṃ;

    తథేవ బుద్ధసేట్ఠానం, వచనం ధువసస్సత’’న్తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౦౮-౧౧౪);

    Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassata’’nti. (bu. vaṃ. 2.108-114);

    సో ‘‘ధువాహం బుద్ధో భవిస్సామీ’’తి ఏవం కతసన్నిట్ఠానో బుద్ధకారకే ధమ్మే ఉపధారేతుం – ‘‘కహం ను ఖో బుద్ధకారకా ధమ్మా, కిం ఉద్ధం, ఉదాహు అధో, దిసావిదిసాసూ’’తి అనుక్కమేన సకలం ధమ్మధాతుం విచినన్తో పోరాణకబోధిసత్తేహి ఆసేవితనిసేవితం పఠమం దానపారమిం దిస్వా ఏవం అత్తానం ఓవది – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ పఠమం దానపారమిం పూరేయ్యాసి. యథా హి నిక్కుజ్జితో ఉదకకుమ్భో నిస్సేసం కత్వా ఉదకం వమతియేవ, న పచ్చాహరతి, ఏవమేవ ధనం వా యసం వా పుత్తదారం వా అఙ్గపచ్చఙ్గం వా అనోలోకేత్వా సమ్పత్తయాచకానం సబ్బం ఇచ్ఛితిచ్ఛితం నిస్సేసం కత్వా దదమానో బోధిమూలే నిసీదిత్వా బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి పఠమం దానపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    So ‘‘dhuvāhaṃ buddho bhavissāmī’’ti evaṃ katasanniṭṭhāno buddhakārake dhamme upadhāretuṃ – ‘‘kahaṃ nu kho buddhakārakā dhammā, kiṃ uddhaṃ, udāhu adho, disāvidisāsū’’ti anukkamena sakalaṃ dhammadhātuṃ vicinanto porāṇakabodhisattehi āsevitanisevitaṃ paṭhamaṃ dānapāramiṃ disvā evaṃ attānaṃ ovadi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paṭhamaṃ dānapāramiṃ pūreyyāsi. Yathā hi nikkujjito udakakumbho nissesaṃ katvā udakaṃ vamatiyeva, na paccāharati, evameva dhanaṃ vā yasaṃ vā puttadāraṃ vā aṅgapaccaṅgaṃ vā anoloketvā sampattayācakānaṃ sabbaṃ icchiticchitaṃ nissesaṃ katvā dadamāno bodhimūle nisīditvā buddho bhavissasī’’ti paṭhamaṃ dānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘హన్ద బుద్ధకరే ధమ్మే, విచినామి ఇతో చితో;

    ‘‘Handa buddhakare dhamme, vicināmi ito cito;

    ఉద్ధం అధో దస దిసా, యావతా ధమ్మధాతుయా.

    Uddhaṃ adho dasa disā, yāvatā dhammadhātuyā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, పఠమం దానపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, అనుచిణ్ణం మహాపథం.

    Pubbakehi mahesīhi, anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం పఠమం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    దానపారమితం గచ్ఛ, యది బోధిం పత్తుమిచ్ఛసి.

    Dānapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    ‘‘యథాపి కుమ్భో సమ్పుణ్ణో, యస్స కస్సచి అధోకతో;

    ‘‘Yathāpi kumbho sampuṇṇo, yassa kassaci adhokato;

    వమతేవుదకం నిస్సేసం, న తత్థ పరిరక్ఖతి.

    Vamatevudakaṃ nissesaṃ, na tattha parirakkhati.

    ‘‘తథేవ యాచకే దిస్వా, హీనముక్కట్ఠమజ్ఝిమే;

    ‘‘Tatheva yācake disvā, hīnamukkaṭṭhamajjhime;

    దదాహి దానం నిస్సేసం, కుమ్భో వియ అధోకతో’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౧౫-౧౧౯);

    Dadāhi dānaṃ nissesaṃ, kumbho viya adhokato’’ti. (bu. vaṃ. 2.115-119);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో దుతియం సీలపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ సీలపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి. యథా హి చమరీ మిగో నామ జీవితం అనోలోకేత్వా అత్తనో వాలమేవ రక్ఖతి, ఏవం త్వమ్పి ఇతో పట్ఠాయ జీవితమ్పి అనోలోకేత్వా సీలమేవ రక్ఖమానో బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి దుతియం సీలపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dutiyaṃ sīlapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya sīlapāramimpi pūreyyāsi. Yathā hi camarī migo nāma jīvitaṃ anoloketvā attano vālameva rakkhati, evaṃ tvampi ito paṭṭhāya jīvitampi anoloketvā sīlameva rakkhamāno buddho bhavissasī’’ti dutiyaṃ sīlapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, దుతియం సీలపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dutiyaṃ sīlapāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం దుతియం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    సీలపారమితం గచ్ఛ, యది బోధిం పత్తుమిచ్ఛసి.

    Sīlapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    ‘‘యథాపి చమరీ వాలం, కిస్మిఞ్చి పటిలగ్గితం;

    ‘‘Yathāpi camarī vālaṃ, kismiñci paṭilaggitaṃ;

    ఉపేతి మరణం తత్థ, న వికోపేతి వాలధిం.

    Upeti maraṇaṃ tattha, na vikopeti vāladhiṃ.

    ‘‘తథేవ చతూసు భూమీసు, సీలాని పరిపూరయ;

    ‘‘Tatheva catūsu bhūmīsu, sīlāni paripūraya;

    పరిరక్ఖ సదా సీలం, చమరీ వియ వాలధి’’న్తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౨౦-౧౨౪);

    Parirakkha sadā sīlaṃ, camarī viya vāladhi’’nti. (bu. vaṃ. 2.120-124);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో తతియం నేక్ఖమ్మపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ నేక్ఖమ్మపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి. యథా హి చిరం బన్ధనాగారే వసమానో పురిసో న తత్థ సినేహం కరోతి, అథ ఖో ఉక్కణ్ఠతియేవ, అవసితుకామో హోతి, ఏవమేవ త్వమ్పి సబ్బభవే బన్ధనాగారసదిసే కత్వా సబ్బభవేహి ఉక్కణ్ఠితో ముచ్చితుకామో హుత్వా నేక్ఖమ్మాభిముఖోవ హోహి. ఏవం బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి తతియం నేక్ఖమ్మపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya nekkhammapāramimpi pūreyyāsi. Yathā hi ciraṃ bandhanāgāre vasamāno puriso na tattha sinehaṃ karoti, atha kho ukkaṇṭhatiyeva, avasitukāmo hoti, evameva tvampi sabbabhave bandhanāgārasadise katvā sabbabhavehi ukkaṇṭhito muccitukāmo hutvā nekkhammābhimukhova hohi. Evaṃ buddho bhavissasī’’ti tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, తతియం నేక్ఖమ్మపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం తతియం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    నేక్ఖమ్మపారమితం గచ్ఛ, యది బోధిం పత్తుమిచ్ఛసి.

    Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    ‘‘యథా అన్దుఘరే పురిసో, చిరవుత్థో దుఖట్టితో;

    ‘‘Yathā andughare puriso, ciravuttho dukhaṭṭito;

    న తత్థ రాగం జనేతి, ముత్తిమేవ గవేసతి.

    Na tattha rāgaṃ janeti, muttimeva gavesati.

    ‘‘తథేవ త్వం సబ్బభవే, పస్స అన్దుఘరం వియ;

    ‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andugharaṃ viya;

    నేక్ఖమ్మాభిముఖో హోహి, భవతో పరిముత్తియా’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౨౫-౧౨౯);

    Nekkhammābhimukho hohi, bhavato parimuttiyā’’ti. (bu. vaṃ. 2.125-129);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో చతుత్థం పఞ్ఞాపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ పఞ్ఞాపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి. హీనమజ్ఝిముక్కట్ఠేసు కఞ్చి అవజ్జేత్వా సబ్బేపి పణ్డితే ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్హం పుచ్ఛేయ్యాసి. యథా హి పిణ్డపాతికో భిక్ఖు హీనాదిభేదేసు కులేసు కిఞ్చి అవజ్జేత్వా పటిపాటియా పిణ్డాయ చరన్తో ఖిప్పం యాపనం లభతి, ఏవం త్వమ్పి సబ్బపణ్డితే ఉపసఙ్కమిత్వా పఞ్హం పుచ్ఛన్తో బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి చతుత్థం పఞ్ఞాపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato catutthaṃ paññāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paññāpāramimpi pūreyyāsi. Hīnamajjhimukkaṭṭhesu kañci avajjetvā sabbepi paṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ puccheyyāsi. Yathā hi piṇḍapātiko bhikkhu hīnādibhedesu kulesu kiñci avajjetvā paṭipāṭiyā piṇḍāya caranto khippaṃ yāpanaṃ labhati, evaṃ tvampi sabbapaṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanto buddho bhavissasī’’ti catutthaṃ paññāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, చతుత్థం పఞ్ఞాపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, catutthaṃ paññāpāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం చతుత్థం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    పఞ్ఞాపారమితం గచ్ఛ, యది బోధిం పత్తుమిచ్ఛసి.

    Paññāpāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    ‘‘యథాపి భిక్ఖు భిక్ఖన్తో, హీనముక్కట్ఠమజ్ఝిమే;

    ‘‘Yathāpi bhikkhu bhikkhanto, hīnamukkaṭṭhamajjhime;

    కులాని న వివజ్జేన్తో, ఏవం లభతి యాపనం.

    Kulāni na vivajjento, evaṃ labhati yāpanaṃ.

    ‘‘తథేవ త్వం సబ్బకాలం, పరిపుచ్ఛం బుధం జనం;

    ‘‘Tatheva tvaṃ sabbakālaṃ, paripucchaṃ budhaṃ janaṃ;

    పఞ్ఞాపారమితం గన్త్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౩౦-౧౩౪);

    Paññāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.130-134);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో పఞ్చమం వీరియపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ వీరియపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి, యథా హి సీహో మిగరాజా సబ్బిరియాపథేసు దళ్హవీరియో హోతి, ఏవం త్వమ్పి సబ్బభవేసు సబ్బిరియాపథేసు దళ్హవీరియో అనోలీనవీరియో సమానో బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి పఞ్చమం వీరియపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato pañcamaṃ vīriyapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya vīriyapāramimpi pūreyyāsi, yathā hi sīho migarājā sabbiriyāpathesu daḷhavīriyo hoti, evaṃ tvampi sabbabhavesu sabbiriyāpathesu daḷhavīriyo anolīnavīriyo samāno buddho bhavissasī’’ti pañcamaṃ vīriyapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, పఞ్చమం వీరియపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, pañcamaṃ vīriyapāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం పఞ్చమం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    వీరియపారమితం గచ్ఛ, యది బోధిం పత్తుమిచ్ఛసి.

    Vīriyapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    ‘‘యథాపి సీహో మిగరాజా, నిసజ్జట్ఠానచఙ్కమే;

    ‘‘Yathāpi sīho migarājā, nisajjaṭṭhānacaṅkame;

    అలీనవీరియో హోతి, పగ్గహితమనో సదా.

    Alīnavīriyo hoti, paggahitamano sadā.

    ‘‘తథేవ త్వం సబ్బభవే, పగ్గణ్హ వీరియం దళ్హం;

    ‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, paggaṇha vīriyaṃ daḷhaṃ;

    వీరియపారమితం గన్త్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౩౫-౧౩౯);

    Vīriyapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.135-139);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో ఛట్ఠం ఖన్తిపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ ఖన్తిపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి, సమ్మాననేపి అవమాననేపి ఖమోవ భవేయ్యాసి. యథా హి పథవియం నామ సుచిమ్పి నిక్ఖిపన్తి అసుచిమ్పి, న తేన పథవీ సినేహం పటిఘం కరోతి, ఖమతి సహతి అధివాసేతియేవ, ఏవమేవ త్వమ్పి సమ్మాననేపి అవమాననేపి ఖమోవ సమానో బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి ఛట్ఠం ఖన్తిపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato chaṭṭhaṃ khantipāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya khantipāramimpi pūreyyāsi, sammānanepi avamānanepi khamova bhaveyyāsi. Yathā hi pathaviyaṃ nāma sucimpi nikkhipanti asucimpi, na tena pathavī sinehaṃ paṭighaṃ karoti, khamati sahati adhivāsetiyeva, evameva tvampi sammānanepi avamānanepi khamova samāno buddho bhavissasī’’ti chaṭṭhaṃ khantipāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, ఛట్ఠమం ఖన్తిపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం ఛట్ఠమం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    తత్థ అద్వేజ్ఝమానసో, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససి.

    Tattha advejjhamānaso, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ‘‘యథాపి పథవీ నామ, సుచిమ్పి అసుచిమ్పి చ;

    ‘‘Yathāpi pathavī nāma, sucimpi asucimpi ca;

    సబ్బం సహతి నిక్ఖేపం, న కరోతి పటిఘం తయా.

    Sabbaṃ sahati nikkhepaṃ, na karoti paṭighaṃ tayā.

    ‘‘తథేవ త్వమ్పి సబ్బేసం, సమ్మానావమానక్ఖమో;

    ‘‘Tatheva tvampi sabbesaṃ, sammānāvamānakkhamo;

    ఖన్తిపారమితం గన్త్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౪౦-౧౪౪);

    Khantipāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.140-144);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో సత్తమం సచ్చపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ సచ్చపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి, అసనియా మత్థకే పతమానాయపి ధనాదీనం అత్థాయ ఛన్దాదీనం వసేన సమ్పజానముసావాదం నామ మా భాసి. యథా హి ఓసధీ తారకా నామ సబ్బఉతూసు అత్తనో గమనవీథిం జహిత్వా అఞ్ఞాయ వీథియా న గచ్ఛతి, సకవీథియావ గచ్ఛతి, ఏవమేవ త్వమ్పి సచ్చం పహాయ ముసావాదం నామ అవదన్తోయేవ బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి సత్తమం సచ్చపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato sattamaṃ saccapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya saccapāramimpi pūreyyāsi, asaniyā matthake patamānāyapi dhanādīnaṃ atthāya chandādīnaṃ vasena sampajānamusāvādaṃ nāma mā bhāsi. Yathā hi osadhī tārakā nāma sabbautūsu attano gamanavīthiṃ jahitvā aññāya vīthiyā na gacchati, sakavīthiyāva gacchati, evameva tvampi saccaṃ pahāya musāvādaṃ nāma avadantoyeva buddho bhavissasī’’ti sattamaṃ saccapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, సత్తమం సచ్చపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, sattamaṃ saccapāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం సత్తమం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    తత్థ అద్వేజ్ఝవచనో, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససి.

    Tattha advejjhavacano, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ‘‘యథాపి ఓసధీ నామ, తులాభూతా సదేవకే;

    ‘‘Yathāpi osadhī nāma, tulābhūtā sadevake;

    సమయే ఉతువస్సే వా, న వోక్కమతి వీథితో.

    Samaye utuvasse vā, na vokkamati vīthito.

    ‘‘తథేవ త్వమ్పి సచ్చేసు, మా వోక్కమసి వీథితో;

    ‘‘Tatheva tvampi saccesu, mā vokkamasi vīthito;

    సచ్చపారమితం గన్త్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౪౫-౧౪౯);

    Saccapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.145-149);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో అట్ఠమం అధిట్ఠానపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ అధిట్ఠానపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి, యం అధిట్ఠాసి, తస్మిం అధిట్ఠానే నిచ్చలోవ భవేయ్యాసి. యథా హి పబ్బతో నామ సబ్బాసు దిసాసు వాతేహి పహటో న కమ్పతి న చలతి, అత్తనో ఠానేయేవ తిట్ఠతి, ఏవమేవ త్వమ్పి అత్తనో అధిట్ఠానే నిచ్చలో హోన్తోవ బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి అట్ఠమం అధిట్ఠానపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya adhiṭṭhānapāramimpi pūreyyāsi, yaṃ adhiṭṭhāsi, tasmiṃ adhiṭṭhāne niccalova bhaveyyāsi. Yathā hi pabbato nāma sabbāsu disāsu vātehi pahaṭo na kampati na calati, attano ṭhāneyeva tiṭṭhati, evameva tvampi attano adhiṭṭhāne niccalo hontova buddho bhavissasī’’ti aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, అట్ఠమం అధిట్ఠానపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం అట్ఠమం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    తత్థ త్వం అచలో హుత్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససి.

    Tattha tvaṃ acalo hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ‘‘యథాపి పబ్బతో సేలో, అచలో సుప్పతిట్ఠితో;

    ‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;

    న కమ్పతి భుసవాతేహి, సకట్ఠానేవ తిట్ఠతి.

    Na kampati bhusavātehi, sakaṭṭhāneva tiṭṭhati.

    ‘‘తథేవ త్వమ్పి అధిట్ఠానే, సబ్బదా అచలో భవ;

    ‘‘Tatheva tvampi adhiṭṭhāne, sabbadā acalo bhava;

    అధిట్ఠానపారమితం గన్త్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౫౦-౧౫౪);

    Adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.150-154);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో నవమం మేత్తాపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ మేత్తాపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి, హితేసుపి అహితేసుపి ఏకచిత్తో భవేయ్యాసి. యథా హి ఉదకం నామ పాపజనస్సపి కల్యాణజనస్సపి సీతభావం ఏకసదిసం కత్వా ఫరతి, ఏవమేవ త్వమ్పి సబ్బేసు సత్తేసు మేత్తచిత్తేన ఏకచిత్తోవ హోన్తో బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి నవమం మేత్తాపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato navamaṃ mettāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya mettāpāramimpi pūreyyāsi, hitesupi ahitesupi ekacitto bhaveyyāsi. Yathā hi udakaṃ nāma pāpajanassapi kalyāṇajanassapi sītabhāvaṃ ekasadisaṃ katvā pharati, evameva tvampi sabbesu sattesu mettacittena ekacittova honto buddho bhavissasī’’ti navamaṃ mettāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, నవమం మేత్తాపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, navamaṃ mettāpāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం నవమం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    మేత్తాయ అసమో హోహి, యది బోధిం పత్తుమిచ్ఛసి.

    Mettāya asamo hohi, yadi bodhiṃ pattumicchasi.

    ‘‘యథాపి ఉదకం నామ, కల్యాణే పాపకే జనే;

    ‘‘Yathāpi udakaṃ nāma, kalyāṇe pāpake jane;

    సమం ఫరతి సీతేన, పవాహేతి రజోమలం.

    Samaṃ pharati sītena, pavāheti rajomalaṃ.

    ‘‘తథేవ త్వమ్పి హితాహితే, సమం మేత్తాయ భావయ;

    ‘‘Tatheva tvampi hitāhite, samaṃ mettāya bhāvaya;

    మేత్తాపారమితం గన్త్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౫౫-౧౫౯);

    Mettāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.155-159);

    అథస్స ‘‘న ఏత్తకేహేవ బుద్ధకారకధమ్మేహి భవితబ్బ’’న్తి ఉత్తరిమ్పి ఉపధారయతో దసమం ఉపేక్ఖాపారమిం దిస్వా ఏతదహోసి – ‘‘సుమేధపణ్డిత, త్వం ఇతో పట్ఠాయ ఉపేక్ఖాపారమిమ్పి పూరేయ్యాసి, సుఖేపి దుక్ఖేపి మజ్ఝత్తోవ భవేయ్యాసి. యథా హి పథవీ నామ సుచిమ్పి అసుచిమ్పి పక్ఖిపమానే మజ్ఝత్తావ హోతి, ఏవమేవ త్వమ్పి సుఖదుక్ఖేసు మజ్ఝత్తోవ హోన్తో బుద్ధో భవిస్ససీ’’తి దసమం ఉపేక్ఖాపారమిం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dasamaṃ upekkhāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya upekkhāpāramimpi pūreyyāsi, sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyāsi. Yathā hi pathavī nāma sucimpi asucimpi pakkhipamāne majjhattāva hoti, evameva tvampi sukhadukkhesu majjhattova honto buddho bhavissasī’’ti dasamaṃ upekkhāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘న హేతే ఏత్తకాయేవ, బుద్ధధమ్మా భవిస్సరే;

    ‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;

    అఞ్ఞేపి విచినిస్సామి, యే ధమ్మా బోధిపాచనా.

    Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.

    ‘‘విచినన్తో తదా దక్ఖిం, దసమం ఉపేక్ఖాపారమిం;

    ‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dasamaṃ upekkhāpāramiṃ;

    పుబ్బకేహి మహేసీహి, ఆసేవితనిసేవితం.

    Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.

    ‘‘ఇమం త్వం దసమం తావ, దళ్హం కత్వా సమాదియ;

    ‘‘Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;

    తులాభూతో దళ్హో హుత్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససి.

    Tulābhūto daḷho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.

    ‘‘యథాపి పథవీ నామ, నిక్ఖిత్తం అసుచిం సుచిం;

    ‘‘Yathāpi pathavī nāma, nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ;

    ఉపేక్ఖతి ఉభోపేతే, కోపానునయవజ్జితా.

    Upekkhati ubhopete, kopānunayavajjitā.

    ‘‘తథేవ త్వమ్పి సుఖదుక్ఖే, తులాభూతో సదా భవ;

    ‘‘Tatheva tvampi sukhadukkhe, tulābhūto sadā bhava;

    ఉపేక్ఖాపారమితం గన్త్వా, సమ్బోధిం పాపుణిస్ససీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౬౦-౧౬౪);

    Upekkhāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.160-164);

    తతో చిన్తేసి – ‘‘ఇమస్మిం లోకే బోధిసత్తేహి పూరేతబ్బా బోధిపరిపాచనా బుద్ధకారకధమ్మా ఏత్తకాయేవ , దస పారమియో ఠపేత్వా అఞ్ఞే నత్థి. ఇమాపి దస పారమియో ఉద్ధం ఆకాసేపి నత్థి, హేట్ఠా పథవియమ్పి, పురత్థిమాదీసు దిసాసుపి నత్థి, మయ్హంయేవ పన హదయబ్భన్తరే పతిట్ఠితా’’తి. ఏవం తాసం హదయే పతిట్ఠితభావం దిస్వా సబ్బాపి తా దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాయ పునప్పునం సమ్మసన్తో అనులోమపటిలోమం సమ్మసతి, పరియన్తే గహేత్వా ఆదిం పాపేతి, ఆదిమ్హి గహేత్వా పరియన్తం పాపేతి, మజ్ఝే గహేత్వా ఉభతో కోటిం పాపేత్వా ఓసాపేతి, ఉభతో కోటీసు గహేత్వా మజ్ఝం పాపేత్వా ఓసాపేతి. బాహిరకభణ్డపరిచ్చాగో దానపారమీ నామ, అఙ్గపరిచ్చాగో దానఉపపారమీ నామ, జీవితపరిచ్చాగో దానపరమత్థపారమీ నామాతి దస పారమియో దస ఉపపారమియో దస పరమత్థపారమియోతి సమత్తింస పారమియో తేలయన్తం వినివట్టేన్తో వియ మహామేరుం మత్థం కత్వా చక్కవాళమహాసముద్దం ఆలుళేన్తో వియ చ సమ్మసతి. తస్సేవం దస పారమియో సమ్మసన్తస్స ధమ్మతేజేన చతునహుతాధికద్వియోజనసతసహస్సబహలా అయం మహాపథవీ హత్థినా అక్కన్తనళకలాపో వియ, పీళియమానం ఉచ్ఛుయన్తం వియ చ మహావిరవం విరవమానా సఙ్కమ్పి సమ్పకమ్పి సమ్పవేధి. కులాలచక్కం వియ తేలయన్తచక్కం వియ చ పరిబ్భమి. తేన వుత్తం –

    Tato cintesi – ‘‘imasmiṃ loke bodhisattehi pūretabbā bodhiparipācanā buddhakārakadhammā ettakāyeva , dasa pāramiyo ṭhapetvā aññe natthi. Imāpi dasa pāramiyo uddhaṃ ākāsepi natthi, heṭṭhā pathaviyampi, puratthimādīsu disāsupi natthi, mayhaṃyeva pana hadayabbhantare patiṭṭhitā’’ti. Evaṃ tāsaṃ hadaye patiṭṭhitabhāvaṃ disvā sabbāpi tā daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya punappunaṃ sammasanto anulomapaṭilomaṃ sammasati, pariyante gahetvā ādiṃ pāpeti, ādimhi gahetvā pariyantaṃ pāpeti, majjhe gahetvā ubhato koṭiṃ pāpetvā osāpeti, ubhato koṭīsu gahetvā majjhaṃ pāpetvā osāpeti. Bāhirakabhaṇḍapariccāgo dānapāramī nāma, aṅgapariccāgo dānaupapāramī nāma, jīvitapariccāgo dānaparamatthapāramī nāmāti dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo telayantaṃ vinivaṭṭento viya mahāmeruṃ matthaṃ katvā cakkavāḷamahāsamuddaṃ āluḷento viya ca sammasati. Tassevaṃ dasa pāramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī hatthinā akkantanaḷakalāpo viya, pīḷiyamānaṃ ucchuyantaṃ viya ca mahāviravaṃ viravamānā saṅkampi sampakampi sampavedhi. Kulālacakkaṃ viya telayantacakkaṃ viya ca paribbhami. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ఏత్తకాయేవ తే లోకే, యే ధమ్మా బోధిపాచనా;

    ‘‘Ettakāyeva te loke, ye dhammā bodhipācanā;

    తదుద్ధం నత్థి అఞ్ఞత్ర, దళ్హం తత్థ పతిట్ఠహ.

    Taduddhaṃ natthi aññatra, daḷhaṃ tattha patiṭṭhaha.

    ‘‘ఇమే ధమ్మే సమ్మసతో, సభావరసలక్ఖణే;

    ‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvarasalakkhaṇe;

    ధమ్మతేజేన వసుధా, దససహస్సీ పకమ్పథ.

    Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampatha.

    ‘‘చలతి రవతి పథవీ, ఉచ్ఛుయన్తంవ పీళితం;

    ‘‘Calati ravati pathavī, ucchuyantaṃva pīḷitaṃ;

    తేలయన్తే యథా చక్కం, ఏవం కమ్పతి మేదనీ’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౬౫-౧౬౭);

    Telayante yathā cakkaṃ, evaṃ kampati medanī’’ti. (bu. vaṃ. 2.165-167);

    మహాపథవియా కమ్పమానాయ రమ్మనగరవాసినో సణ్ఠాతుం అసక్కోన్తా యుగన్తవాతబ్భాహతా మహాసాలా వియ ముచ్ఛితా పపతింసు. ఘటాదీని కులాలభాజనాని పవట్టన్తాని అఞ్ఞమఞ్ఞం పహరన్తాని చుణ్ణవిచుణ్ణాని అహేసుం. మహాజనో భీతతసితో సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘కిం ను ఖో భగవా నాగావట్టో అయం, భూతయక్ఖదేవతాసు అఞ్ఞతరావట్టో వాతి న హి మయం ఏతం జానామ, అపిచ ఖో సబ్బోపి అయం మహాజనో ఉపద్దుతో, కిం ను ఖో ఇమస్స లోకస్స పాపకం భవిస్సతి, ఉదాహు కల్యాణం, కథేథ నో ఏతం కారణ’’న్తి ఆహ. అథ సత్థా తేసం కథం సుత్వా ‘‘తుమ్హే మా భాయథ, మా చిన్తయిత్థ, నత్థి వో ఇతోనిదానం భయం. యో సో మయా అజ్జ ‘సుమేధపణ్డితో అనాగతే గోతమో నామ బుద్ధో భవిస్సతీ’తి బ్యాకతో, సో ఇదాని దస పారమియో సమ్మసతి, తస్స సమ్మసన్తస్స విలోళేన్తస్స ధమ్మతేజేన సకలదససహస్సీ లోకధాతు ఏకప్పహారేన కమ్పతి చేవ రవతి చా’’తి ఆహ. తేన వుత్తం –

    Mahāpathaviyā kampamānāya rammanagaravāsino saṇṭhātuṃ asakkontā yugantavātabbhāhatā mahāsālā viya mucchitā papatiṃsu. Ghaṭādīni kulālabhājanāni pavaṭṭantāni aññamaññaṃ paharantāni cuṇṇavicuṇṇāni ahesuṃ. Mahājano bhītatasito satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ nu kho bhagavā nāgāvaṭṭo ayaṃ, bhūtayakkhadevatāsu aññatarāvaṭṭo vāti na hi mayaṃ etaṃ jānāma, apica kho sabbopi ayaṃ mahājano upadduto, kiṃ nu kho imassa lokassa pāpakaṃ bhavissati, udāhu kalyāṇaṃ, kathetha no etaṃ kāraṇa’’nti āha. Atha satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘tumhe mā bhāyatha, mā cintayittha, natthi vo itonidānaṃ bhayaṃ. Yo so mayā ajja ‘sumedhapaṇḍito anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’ti byākato, so idāni dasa pāramiyo sammasati, tassa sammasantassa viloḷentassa dhammatejena sakaladasasahassī lokadhātu ekappahārena kampati ceva ravati cā’’ti āha. Tena vuttaṃ –

    ‘‘యావతా పరిసా ఆసి, బుద్ధస్స పరివేసనే;

    ‘‘Yāvatā parisā āsi, buddhassa parivesane;

    పవేధమానా సా తత్థ, ముచ్ఛితా సేసి భూమియా.

    Pavedhamānā sā tattha, mucchitā sesi bhūmiyā.

    ‘‘ఘటానేకసహస్సాని, కుమ్భీనఞ్చ సతా బహూ;

    ‘‘Ghaṭānekasahassāni, kumbhīnañca satā bahū;

    సఞ్చుణ్ణమథితా తత్థ, అఞ్ఞమఞ్ఞం పఘట్టితా.

    Sañcuṇṇamathitā tattha, aññamaññaṃ paghaṭṭitā.

    ‘‘ఉబ్బిగ్గా తసితా భీతా, భన్తా బ్యథితమానసా;

    ‘‘Ubbiggā tasitā bhītā, bhantā byathitamānasā;

    మహాజనా సమాగమ్మ, దీపఙ్కరముపాగముం.

    Mahājanā samāgamma, dīpaṅkaramupāgamuṃ.

    ‘‘కిం భవిస్సతి లోకస్స, కల్యాణమథ పాపకం;

    ‘‘Kiṃ bhavissati lokassa, kalyāṇamatha pāpakaṃ;

    సబ్బో ఉపద్దుతో లోకో, తం వినోదేహి చక్ఖుమ.

    Sabbo upadduto loko, taṃ vinodehi cakkhuma.

    ‘‘తేసం తదా సఞ్ఞాపేసి, దీపఙ్కరో మహాముని;

    ‘‘Tesaṃ tadā saññāpesi, dīpaṅkaro mahāmuni;

    విస్సత్థా హోథ మా భాథ, ఇమస్మిం పథవికమ్పనే.

    Vissatthā hotha mā bhātha, imasmiṃ pathavikampane.

    ‘‘యమహం అజ్జ బ్యాకాసిం, ‘బుద్ధో లోకే భవిస్సతి’;

    ‘‘Yamahaṃ ajja byākāsiṃ, ‘buddho loke bhavissati’;

    ఏసో సమ్మసతి ధమ్మం, పుబ్బకం జినసేవితం.

    Eso sammasati dhammaṃ, pubbakaṃ jinasevitaṃ.

    ‘‘తస్స సమ్మసతో ధమ్మం, బుద్ధభూమిం అసేసతో;

    ‘‘Tassa sammasato dhammaṃ, buddhabhūmiṃ asesato;

    తేనాయం కమ్పితా పథవీ, దససహస్సీ సదేవకే’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౬౮-౧౭౪);

    Tenāyaṃ kampitā pathavī, dasasahassī sadevake’’ti. (bu. vaṃ. 2.168-174);

    మహాజనో తథాగతస్స వచనం సుత్వా హట్ఠతుట్ఠో మాలాగన్ధవిలేపనం ఆదాయ రమ్మనగరా నిక్ఖమిత్వా బోధిసత్తం ఉపసఙ్కమిత్వా మాలాగన్ధాదీహి పూజేత్వా వన్దిత్వా పదక్ఖిణం కత్వా రమ్మనగరమేవ పావిసి. బోధిసత్తోపి దస పారమియో సమ్మసిత్వా వీరియం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాయ నిసిన్నాసనా వుట్ఠాసి. తేన వుత్తం –

    Mahājano tathāgatassa vacanaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭho mālāgandhavilepanaṃ ādāya rammanagarā nikkhamitvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā rammanagarameva pāvisi. Bodhisattopi dasa pāramiyo sammasitvā vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nisinnāsanā vuṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘బుద్ధస్స వచనం సుత్వా, మనో నిబ్బాయి తావదే;

    ‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, mano nibbāyi tāvade;

    సబ్బే మం ఉపసఙ్కమ్మ, పునాపి అభివన్దిసుం.

    Sabbe maṃ upasaṅkamma, punāpi abhivandisuṃ.

    ‘‘సమాదియిత్వా బుద్ధగుణం, దళ్హం కత్వాన మానసం;

    ‘‘Samādiyitvā buddhaguṇaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasaṃ;

    దీపఙ్కరం నమస్సిత్వా, ఆసనా వుట్ఠహిం తదా’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౭౫-౧౭౬);

    Dīpaṅkaraṃ namassitvā, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā’’ti. (bu. vaṃ. 2.175-176);

    అథ బోధిసత్తం ఆసనా వుట్ఠహన్తం సకలదససహస్సచక్కవాళదేవతా సన్నిపతిత్వా దిబ్బేహి మాలాగన్ధేహి పూజేత్వా వన్దిత్వా ‘‘అయ్య సుమేధతాపస, తయా అజ్జ దీపఙ్కరదసబలస్స పాదమూలే మహతీ పత్థనా పత్థితా, సా తే అనన్తరాయేన సమిజ్ఝతు, మా తే భయం వా ఛమ్భితత్తం వా అహోసి, సరీరే అప్పమత్తకోపి రోగో మా ఉప్పజ్జతు, ఖిప్పం పారమియో పూరేత్వా సమ్మాసమ్బోధిం పటివిజ్ఝ. యథా పుప్ఫూపగఫలూపగరుక్ఖా సమయే పుప్ఫన్తి చేవ ఫలన్తి చ, తథేవ త్వమ్పి తం సమయం అనతిక్కమిత్వా ఖిప్పం సమ్బోధిముత్తమం ఫుసస్సూ’’తిఆదీని థుతిమఙ్గలాని పయిరుదాహంసు. ఏవఞ్చ పయిరుదాహిత్వా అత్తనో అత్తనో దేవట్ఠానమేవ అగమంసు. బోధిసత్తోపి దేవతాహి అభిత్థవితో – ‘‘అహం దస పారమియో పూరేత్వా కప్పసతసహస్సాధికానం చతున్నం అసఙ్ఖ్యేయ్యానం మత్థకే బుద్ధో భవిస్సామీ’’తి వీరియం దళ్హం కత్వా అధిట్ఠాయ నభం అబ్భుగ్గన్త్వా హిమవన్తమేవ అగమాసి. తేన వుత్తం –

    Atha bodhisattaṃ āsanā vuṭṭhahantaṃ sakaladasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā dibbehi mālāgandhehi pūjetvā vanditvā ‘‘ayya sumedhatāpasa, tayā ajja dīpaṅkaradasabalassa pādamūle mahatī patthanā patthitā, sā te anantarāyena samijjhatu, mā te bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā ahosi, sarīre appamattakopi rogo mā uppajjatu, khippaṃ pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ paṭivijjha. Yathā pupphūpagaphalūpagarukkhā samaye pupphanti ceva phalanti ca, tatheva tvampi taṃ samayaṃ anatikkamitvā khippaṃ sambodhimuttamaṃ phusassū’’tiādīni thutimaṅgalāni payirudāhaṃsu. Evañca payirudāhitvā attano attano devaṭṭhānameva agamaṃsu. Bodhisattopi devatāhi abhitthavito – ‘‘ahaṃ dasa pāramiyo pūretvā kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake buddho bhavissāmī’’ti vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nabhaṃ abbhuggantvā himavantameva agamāsi. Tena vuttaṃ –

    ‘‘దిబ్బం మానుసకం పుప్ఫం, దేవా మానుసకా ఉభో;

    ‘‘Dibbaṃ mānusakaṃ pupphaṃ, devā mānusakā ubho;

    సమోకిరన్తి పుప్ఫేహి, వుట్ఠహన్తస్స ఆసనా.

    Samokiranti pupphehi, vuṭṭhahantassa āsanā.

    ‘‘వేదయన్తి చ తే సోత్థిం, దేవా మానుసకా ఉభో;

    ‘‘Vedayanti ca te sotthiṃ, devā mānusakā ubho;

    మహన్తం పత్థితం తుయ్హం, తం లభస్సు యథిచ్ఛితం.

    Mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, taṃ labhassu yathicchitaṃ.

    ‘‘సబ్బీతియో వివజ్జన్తు, సోకో రోగో వినస్సతు;

    ‘‘Sabbītiyo vivajjantu, soko rogo vinassatu;

    మా తే భవన్త్వన్తరాయా, ఫుస ఖిప్పం బోధిముత్తమం.

    Mā te bhavantvantarāyā, phusa khippaṃ bodhimuttamaṃ.

    ‘‘యథాపి సమయే పత్తే, పుప్ఫన్తి పుప్ఫినో దుమా;

    ‘‘Yathāpi samaye patte, pupphanti pupphino dumā;

    తథేవ త్వం మహావీర, బుద్ధఞాణేన పుప్ఫసు.

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, buddhañāṇena pupphasu.

    ‘‘యథా యే కేచి సమ్బుద్ధా, పూరయుం దస పారమీ;

    ‘‘Yathā ye keci sambuddhā, pūrayuṃ dasa pāramī;

    తథేవ త్వం మహావీర, పూరయ దస పారమీ.

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, pūraya dasa pāramī.

    ‘‘యథా యే కేచి సమ్బుద్ధా, బోధిమణ్డమ్హి బుజ్ఝరే;

    ‘‘Yathā ye keci sambuddhā, bodhimaṇḍamhi bujjhare;

    తథేవ త్వం మహావీర, బుజ్ఝస్సు జినబోధియం.

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, bujjhassu jinabodhiyaṃ.

    ‘‘యథా యే కేచి సమ్బుద్ధా, ధమ్మచక్కం పవత్తయుం;

    ‘‘Yathā ye keci sambuddhā, dhammacakkaṃ pavattayuṃ;

    తథేవ త్వం మహావీర, ధమ్మచక్కం పవత్తయ.

    Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammacakkaṃ pavattaya.

    ‘‘పుణ్ణమాయే యథా చన్దో, పరిసుద్ధో విరోచతి;

    ‘‘Puṇṇamāye yathā cando, parisuddho virocati;

    తథేవ త్వం పుణ్ణమనో, విరోచ దససహస్సియం.

    Tatheva tvaṃ puṇṇamano, viroca dasasahassiyaṃ.

    ‘‘రాహుముత్తో యథా సూరియో, తాపేన అతిరోచతి;

    ‘‘Rāhumutto yathā sūriyo, tāpena atirocati;

    తథేవ లోకా ముచ్చిత్వా, విరోచ సిరియా తువం.

    Tatheva lokā muccitvā, viroca siriyā tuvaṃ.

    ‘‘యథా యా కాచి నదియో, ఓసరన్తి మహోదధిం;

    ‘‘Yathā yā kāci nadiyo, osaranti mahodadhiṃ;

    ఏవం సదేవకా లోకా, ఓసరన్తు తవన్తికే.

    Evaṃ sadevakā lokā, osarantu tavantike.

    ‘‘తేహి థుతప్పసత్థో సో, దస ధమ్మే సమాదియ;

    ‘‘Tehi thutappasattho so, dasa dhamme samādiya;

    తే ధమ్మే పరిపూరేన్తో, పవనం పావిసీ తదా’’తి. (బు॰ వం॰ ౨.౧౭౭-౧౮౭);

    Te dhamme paripūrento, pavanaṃ pāvisī tadā’’ti. (bu. vaṃ. 2.177-187);

    సుమేధకథా నిట్ఠితా.

    Sumedhakathā niṭṭhitā.

    రమ్మనగరవాసినోపి ఖో నగరం పవిసిత్వా బుద్ధప్పముఖస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మహాదానం అదంసు. సత్థా తేసం ధమ్మం దేసేత్వా మహాజనం సరణాదీసు పతిట్ఠపేత్వా రమ్మనగరా నిక్ఖమి. తతో ఉద్ధమ్పి యావతాయుకం తిట్ఠన్తో సబ్బం బుద్ధకిచ్చం కత్వా అనుక్కమేన అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా పరినిబ్బాయి. తత్థ యం వత్తబ్బం, తం సబ్బం బుద్ధవంసే వుత్తనయేనేవ విత్థారేతబ్బం. వుత్తఞ్హి తత్థ –

    Rammanagaravāsinopi kho nagaraṃ pavisitvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adaṃsu. Satthā tesaṃ dhammaṃ desetvā mahājanaṃ saraṇādīsu patiṭṭhapetvā rammanagarā nikkhami. Tato uddhampi yāvatāyukaṃ tiṭṭhanto sabbaṃ buddhakiccaṃ katvā anukkamena anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ buddhavaṃse vuttanayeneva vitthāretabbaṃ. Vuttañhi tattha –

    ‘‘తదా తే భోజయిత్వాన, ససఙ్ఘం లోకనాయకం;

    ‘‘Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;

    ఉపగచ్ఛుం సరణం తస్స, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.

    Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.

    ‘‘సరణగమనే కఞ్చి, నివేసేసి తథాగతో;

    ‘‘Saraṇagamane kañci, nivesesi tathāgato;

    కఞ్చి పఞ్చసు సీలేసు, సీలే దసవిధే పరం.

    Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.

    ‘‘కస్సచి దేతి సామఞ్ఞం, చతురో ఫలముత్తమే;

    ‘‘Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;

    కస్సచి అసమే ధమ్మే, దేతి సో పటిసమ్భిదా.

    Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.

    ‘‘కస్సచి వరసమాపత్తియో, అట్ఠ దేతి నరాసభో;

    ‘‘Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;

    తిస్సో కస్సచి విజ్జాయో, ఛళభిఞ్ఞా పవేచ్ఛతి.

    Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.

    ‘‘తేన యోగేన జనకాయం, ఓవదతి మహాముని;

    ‘‘Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;

    తేన విత్థారికం ఆసి, లోకనాథస్స సాసనం.

    Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.

    ‘‘మహాహనూసభక్ఖన్ధో, దీపఙ్కరసనామకో;

    ‘‘Mahāhanūsabhakkhandho, dīpaṅkarasanāmako;

    బహూ జనే తారయతి, పరిమోచేతి దుగ్గతిం.

    Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.

    ‘‘బోధనేయ్యం జనం దిస్వా, సతసహస్సేపి యోజనే;

    ‘‘Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;

    ఖణేన ఉపగన్త్వాన, బోధేతి తం మహాముని.

    Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmuni.

    ‘‘పఠమాభిసమయే బుద్ధో, కోటిసతమబోధయి;

    ‘‘Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;

    దుతియాభిసమయే నాథో, నవుతికోటిమబోధయి.

    Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.

    ‘‘యదా చ దేవభవనమ్హి, బుద్ధో ధమ్మమదేసయి;

    ‘‘Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;

    నవుతికోటిసహస్సానం, తతియాభిసమయో అహు.

    Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahu.

    ‘‘సన్నిపాతా తయో ఆసుం, దీపఙ్కరస్స సత్థునో;

    ‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;

    కోటిసతసహస్సానం, పఠమో ఆసి సమాగమో.

    Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.

    ‘‘పున నారదకూటమ్హి, పవివేకగతే జినే;

    ‘‘Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;

    ఖీణాసవా వీతమలా, సమింసు సతకోటియో.

    Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo.

    ‘‘యమ్హి కాలే మహావీరో, సుదస్సనసిలుచ్చయే;

    ‘‘Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;

    నవుతికోటిసహస్సేహి, పవారేసి మహాముని.

    Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.

    ‘‘అహం తేన సమయేన, జటిలో ఉగ్గతాపనో;

    ‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;

    అన్తలిక్ఖమ్హి చరణో, పఞ్చాభిఞ్ఞాసు పారగూ.

    Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū.

    ‘‘దసవీససహస్సానం, ధమ్మాభిసమయో అహు;

    ‘‘Dasavīsasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu;

    ఏకద్విన్నం అభిసమయా, గణనతో అసఙ్ఖియా.

    Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanato asaṅkhiyā.

    ‘‘విత్థారికం బాహుజఞ్ఞం, ఇద్ధం ఫీతం అహూ తదా;

    ‘‘Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahū tadā;

    దీపఙ్కరస్స భగవతో, సాసరం సువిసోధితం.

    Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsaraṃ suvisodhitaṃ.

    ‘‘చత్తారి సతసహస్సాని, ఛళభిఞ్ఞా మహిద్ధికా;

    ‘‘Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;

    దీపఙ్కరం లోకవిదుం పరివారేన్తి సబ్బదా.

    Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ parivārenti sabbadā.

    ‘‘యే కేచి తేన సమయేన, జహన్తి మానుసం భవం;

    ‘‘Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;

    అప్పత్తమానసా సేఖా, గరహితా భవన్తి తే.

    Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.

    ‘‘సుపుప్ఫితం పావచనం, అరహన్తేహి తాదిభి;

    ‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādibhi;

    ఖీణాసవేహి విమలేహి, ఉపసోభతి సబ్బదా.

    Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sabbadā.

    ‘‘నగరం రమ్మవతీ నామ, సుదేవో నామ ఖత్తియో;

    ‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;

    సుమేధా నామ జనికా, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.

    Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.

    ‘‘దసవస్ససహస్సాని, అగారం అజ్ఝ సో వసి;

    ‘‘Dasavassasahassāni, agāraṃ ajjha so vasi;

    హంసా కోఞ్చా మయూరా చ, తయో పాసాదముత్తమా.

    Haṃsā koñcā mayūrā ca, tayo pāsādamuttamā.

    ‘‘తీణి సతసహస్సాని, నారియో సమలఙ్కతా;

    ‘‘Tīṇi satasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;

    పదుమా నామ సా నారీ, ఉసభక్ఖన్ధో అత్రజో.

    Padumā nāma sā nārī, usabhakkhandho atrajo.

    ‘‘నిమిత్తే చతురో దిస్వా, హత్థియానేన నిక్ఖమి;

    ‘‘Nimitte caturo disvā, hatthiyānena nikkhami;

    అనూనదసమాసాని, పధానే పదహీ జినో.

    Anūnadasamāsāni, padhāne padahī jino.

    ‘‘పధానచారం చరిత్వాన, అబుజ్ఝి మానసం ముని;

    ‘‘Padhānacāraṃ caritvāna, abujjhi mānasaṃ muni;

    బ్రహ్మునా యాచితో సన్తో, దీపఙ్కరో మహాముని.

    Brahmunā yācito santo, dīpaṅkaro mahāmuni.

    ‘‘వత్తి చక్కం మహావీరో, నన్దారామే సిరీఘరే;

    ‘‘Vatti cakkaṃ mahāvīro, nandārāme sirīghare;

    నిసిన్నో సిరీసమూలమ్హి, అకాసి తిత్థియమద్దనం.

    Nisinno sirīsamūlamhi, akāsi titthiyamaddanaṃ.

    ‘‘సుమఙ్గలో చ తిస్సో చ, అహేసుం అగ్గసావకా;

    ‘‘Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;

    సాగతో నాముపట్ఠాకో, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.

    Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.

    సునన్దా చ‘‘నన్దా చేవ సునన్దా చ, అహేసుం అగ్గసావికా;

    Sunandā ca‘‘nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;

    బోధి తస్స భగవతో, పిప్ఫలీతి పవుచ్చతి.

    Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.

    ‘‘తపుస్సభల్లికా నామ, అహేసుం అగ్గుపట్ఠకా;

    ‘‘Tapussabhallikā nāma, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;

    సిరిమా కోణా ఉపట్ఠికా, దీపఙ్కరస్స సత్థునో.

    Sirimā koṇā upaṭṭhikā, dīpaṅkarassa satthuno.

    ‘‘అసీతిహత్థముబ్బేధో, దీపఙ్కరో మహాముని;

    ‘‘Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;

    సోభతి దీపరుక్ఖోవ, సాలరాజావ ఫుల్లితో.

    Sobhati dīparukkhova, sālarājāva phullito.

    ‘‘పభా విధావతి తస్స, సమన్తా ద్వాదస యోజనే;

    ‘‘Pabhā vidhāvati tassa, samantā dvādasa yojane;

    సతసహస్సవస్సాని, ఆయు తస్స మహేసినో;

    Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;

    తావతా తిట్ఠమానో సో, తారేసి జనతం బహుం.

    Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.

    ‘‘జోతయిత్వాన సద్ధమ్మం, సన్తారేత్వా మహాజనం;

    ‘‘Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;

    జలిత్వా అగ్గిఖన్ధోవ, నిబ్బుతో సో ససావకో.

    Jalitvā aggikhandhova, nibbuto so sasāvako.

    ‘‘సా చ ఇద్ధి సో చ యసో, తాని చ పాదేసు చక్కరతనాని;

    ‘‘Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;

    సబ్బం తమన్తరహితం, నను రిత్తా సబ్బసఙ్ఖారాతి.

    Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārāti.

    ‘‘దీపఙ్కరో జినో సత్థా, నన్దారామమ్హి నిబ్బుతో;

    ‘‘Dīpaṅkaro jino satthā, nandārāmamhi nibbuto;

    తత్థేతస్స జినథూపో, ఛత్తింసుబ్బేధయోజనో’’తి. (బు॰ వం॰ ౩.౧-౩౧);

    Tatthetassa jinathūpo, chattiṃsubbedhayojano’’ti. (bu. vaṃ. 3.1-31);





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact