Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / အပဒာန-အဋ္ဌကထာ • Apadāna-aṭṭhakathā |
ဒီပင္ကရော ဗုဒ္ဓော
Dīpaṅkaro buddho
ဧဝံ အဘိညာဗလံ ပတ္ဝာ သုမေဓတာပသေ သမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တေ ဒီပင္ကရော နာမ သတ္ထာ လောကေ ဥဒပာဒိ။ တသ္သ ပဋိသန္ဓိဇာတိဗောဓိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေသု သကလာပိ ဒသသဟသ္သိလောကဓာတု သင္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ, မဟာဝိရဝံ ရဝိ, ဒ္ဝတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပာတုရဟေသုံ။ သုမေဓတာပသော သမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေန္တော နေဝ တံ သဒ္ဒမသ္သောသိ, န စ တာနိ နိမိတ္တာနိ အဒ္ဒသ။ တေန ဝုတ္တံ –
Evaṃ abhiññābalaṃ patvā sumedhatāpase samāpattisukhena vītināmente dīpaṅkaro nāma satthā loke udapādi. Tassa paṭisandhijātibodhi dhammacakkappavattanesu sakalāpi dasasahassilokadhātu saṅkampi sampakampi sampavedhi, mahāviravaṃ ravi, dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ. Sumedhatāpaso samāpattisukhena vītināmento neva taṃ saddamassosi, na ca tāni nimittāni addasa. Tena vuttaṃ –
‘‘ဧဝံ မေ သိဒ္ဓိပ္ပတ္တသ္သ၊ ဝသီဘူတသ္သ သာသနေ။
‘‘Evaṃ me siddhippattassa, vasībhūtassa sāsane;
ဒီပင္ကရော နာမ ဇိနော၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ လောကနာယကော။
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako.
‘‘ဥပ္ပဇ္ဇန္တေ စ ဇာယန္တေ၊ ဗုဇ္ဈန္တေ ဓမ္မဒေသနေ။
‘‘Uppajjante ca jāyante, bujjhante dhammadesane;
စတုရော နိမိတ္တေ နာဒ္ဒသံ၊ ဈာနရတိသမပ္ပိတော’’တိ။
Caturo nimitte nāddasaṃ, jhānaratisamappito’’ti.
တသ္မိံ ကာလေ ဒီပင္ကရဒသဗလော စတူဟိ ခီဏာသဝသတသဟသ္သေဟိ ပရိဝုတော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော ရမ္မံ နာမ နဂရံ ပတ္ဝာ သုဒသ္သနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတိ။ ရမ္မနဂရဝာသိနော ‘‘ဒီပင္ကရော ကိရ သမဏိသ္သရော ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတ္ဝာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော အမ္ဟာကံ ရမ္မနဂရံ ပတ္ဝာ သုဒသ္သနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတီ’’တိ သုတ္ဝာ သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ စေဝ ဘေသဇ္ဇာနိ ဝတ္ထစ္ဆာဒနာနိ စ ဂာဟာပေတ္ဝာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ယေန ဗုဒ္ဓော, ယေန ဓမ္မော, ယေန သင္ဃော, တန္နိန္နာ တပ္ပောဏာ တပ္ပဗ္ဘာရာ ဟုတ္ဝာ သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ သ္ဝာတနာယ နိမန္တေတ္ဝာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမိံသု။
Tasmiṃ kāle dīpaṅkaradasabalo catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammaṃ nāma nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammanagaravāsino ‘‘dīpaṅkaro kira samaṇissaro paramābhisambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko anupubbena cārikaṃ caramāno amhākaṃ rammanagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī’’ti sutvā sappinavanītādīni ceva bhesajjāni vatthacchādanāni ca gāhāpetvā gandhamālādihatthā yena buddho, yena dhammo, yena saṅgho, tanninnā tappoṇā tappabbhārā hutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisinnā dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu.
တေ ပုနဒိဝသေ မဟာဒာနံ သဇ္ဇေတ္ဝာ နဂရံ အလင္ကရိတ္ဝာ ဒသဗလသ္သ အာဂမနမဂ္ဂံ အလင္ကရောန္တာ ဥဒကဘိန္နဋ္ဌာနေသု ပံသုံ ပက္ခိပိတ္ဝာ သမံ ဘူမိတလံ ကတ္ဝာ ရဇတပဋ္ဋဝဏ္ဏံ ဝာလုကံ အာကိရန္တိ, လာဇေ စေဝ ပုပ္ဖာနိ စ ဝိကိရန္တိ, နာနာဝိရာဂေဟိ ဝတ္ထေဟိ ဓဇပဋာကေ ဥသ္သာပေန္တိ, ကဒလိယော စေဝ ပုဏ္ဏဃဋပန္တိယော စ ပတိဋ္ဌာပေန္တိ။ တသ္မိံ ကာလေ သုမေဓတာပသော အတ္တနော အသ္သမပဒာ အာကာသံ ဥဂ္ဂန္တ္ဝာ, တေသံ မနုသ္သာနံ ဥပရိဘာဂေန အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော တေ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌေ မနုသ္သေ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကိံ နု ခော ကာရဏ’’န္တိ အာကာသတော ဩရုယ္ဟ ဧကမန္တံ ဌိတော မနုသ္သေ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္ဘော, ကသ္သ တုမ္ဟေ ဣဓ ဝိသမံ မဂ္ဂံ အလင္ကရောထာ’’တိ? တေန ဝုတ္တံ –
Te punadivase mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā dasabalassa āgamanamaggaṃ alaṅkarontā udakabhinnaṭṭhānesu paṃsuṃ pakkhipitvā samaṃ bhūmitalaṃ katvā rajatapaṭṭavaṇṇaṃ vālukaṃ ākiranti, lāje ceva pupphāni ca vikiranti, nānāvirāgehi vatthehi dhajapaṭāke ussāpenti, kadaliyo ceva puṇṇaghaṭapantiyo ca patiṭṭhāpenti. Tasmiṃ kāle sumedhatāpaso attano assamapadā ākāsaṃ uggantvā, tesaṃ manussānaṃ uparibhāgena ākāsena gacchanto te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti ākāsato oruyha ekamantaṃ ṭhito manusse pucchi – ‘‘ambho, kassa tumhe idha visamaṃ maggaṃ alaṅkarothā’’ti? Tena vuttaṃ –
‘‘ပစ္စန္တဒေသဝိသယေ ၊ နိမန္တေတ္ဝာ တထာဂတံ။
‘‘Paccantadesavisaye , nimantetvā tathāgataṃ;
တသ္သ အာဂမနံ မဂ္ဂံ၊ သောဓေန္တိ တုဋ္ဌမာနသာ။
Tassa āgamanaṃ maggaṃ, sodhenti tuṭṭhamānasā.
‘‘အဟံ တေန သမယေန၊ နိက္ခမိတ္ဝာ သကသ္သမာ။
‘‘Ahaṃ tena samayena, nikkhamitvā sakassamā;
ဓုနန္တော ဝာကစီရာနိ၊ ဂစ္ဆာမိ အမ္ဗရေ တဒာ။
Dhunanto vākacīrāni, gacchāmi ambare tadā.
‘‘ဝေဒဇာတံ ဇနံ ဒိသ္ဝာ၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌံ ပမောဒိတံ။
‘‘Vedajātaṃ janaṃ disvā, tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ;
ဩရောဟိတ္ဝာန ဂဂနာ၊ မနုသ္သေ ပုစ္ဆိ တာဝဒေ။
Orohitvāna gaganā, manusse pucchi tāvade.
‘‘‘တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမုဒိတော၊ ဝေဒဇာတော မဟာဇနော။
‘‘‘Tuṭṭhahaṭṭho pamudito, vedajāto mahājano;
ကသ္သ သောဓီယတိ မဂ္ဂော၊ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယန’’’န္တိ။
Kassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyana’’’nti.
မနုသ္သာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ သုမေဓ, န တ္ဝံ ဇာနာသိ, ဒီပင္ကရော ဒသဗလော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော သမ္ဗောဓိံ ပတ္ဝာ ပဝတ္တဝရဓမ္မစက္ကော စာရိကံ စရမာနော အမ္ဟာကံ နဂရံ ပတ္ဝာ သုဒသ္သနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတိ။ မယံ တံ ဘဂဝန္တံ နိမန္တယိမ္ဟ, တသ္သေတံ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အာဂမနမဂ္ဂံ အလင္ကရောမာ’’တိ။ အထ သုမေဓတာပသော စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓောတိ ခော ဃောသမတ္တကမ္ပိ လောကေ ဒုလ္လဘံ, ပဂေဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒော, မယာပိ ဣမေဟိ မနုသ္သေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသဗလသ္သ မဂ္ဂံ အလင္ကရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တေ မနုသ္သေ အာဟ – ‘‘သစေ, ဘော, တုမ္ဟေ ဧတံ မဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓသ္သ အလင္ကရောထ, မယ္ဟမ္ပိ ဧကံ ဩကာသံ ဒေထ, အဟမ္ပိ တုမ္ဟေဟိ သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ အလင္ကရိသ္သာမီ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘သုမေဓတာပသော ဣဒ္ဓိမာ’’တိ ဇာနန္တာ ဥဒကဘိန္နောကာသံ သလ္လက္ခေတ္ဝာ – ‘‘တ္ဝံ ဣမံ ဌာနံ အလင္ကရောဟီ’’တိ အဒံသု။ သုမေဓော ဗုဒ္ဓာရမ္မဏံ ပီတိံ ဂဟေတ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဣမံ ဩကာသံ ဣဒ္ဓိယာ အလင္ကရိတုံ ပဟောမိ, ဧဝံ အလင္ကတော န မံ ပရိတောသေသ္သတိ, အဇ္ဇ မယာ ကာယဝေယ္ယာဝစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပံသုံ အာဟရိတ္ဝာ တသ္မိံ ပဒေသေ ပက္ခိပိ။
Manussā āhaṃsu – ‘‘bhante sumedha, na tvaṃ jānāsi, dīpaṅkaro dasabalo sammāsambuddho sambodhiṃ patvā pavattavaradhammacakko cārikaṃ caramāno amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati. Mayaṃ taṃ bhagavantaṃ nimantayimha, tassetaṃ buddhassa bhagavato āgamanamaggaṃ alaṅkaromā’’ti. Atha sumedhatāpaso cintesi – ‘‘buddhoti kho ghosamattakampi loke dullabhaṃ, pageva buddhuppādo, mayāpi imehi manussehi saddhiṃ dasabalassa maggaṃ alaṅkarituṃ vaṭṭatī’’ti. So te manusse āha – ‘‘sace, bho, tumhe etaṃ maggaṃ buddhassa alaṅkarotha, mayhampi ekaṃ okāsaṃ detha, ahampi tumhehi saddhiṃ maggaṃ alaṅkarissāmī’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘sumedhatāpaso iddhimā’’ti jānantā udakabhinnokāsaṃ sallakkhetvā – ‘‘tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ alaṅkarohī’’ti adaṃsu. Sumedho buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā cintesi – ‘‘ahaṃ imaṃ okāsaṃ iddhiyā alaṅkarituṃ pahomi, evaṃ alaṅkato na maṃ paritosessati, ajja mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti paṃsuṃ āharitvā tasmiṃ padese pakkhipi.
တသ္သ တသ္မိံ ပဒေသေ အနိဋ္ဌိတေယေဝ ဒီပင္ကရဒသဗလော မဟာနုဘာဝာနံ ဆဠဘိညာနံ ခီဏာသဝာနံ စတူဟိ သတသဟသ္သေဟိ ပရိဝုတော ဒေဝတာသု ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယန္တာသု ဒိဗ္ဗတုရိယေဟိ ဝဇ္ဇန္တာသု ဒိဗ္ဗသင္ဂီတေသု ပဝတ္တေန္တေသု မနုသ္သေသု မာနုသကေဟိ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ စေဝ တုရိယေဟိ စ ပူဇယန္တေသု အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီလာယ မနောသိလာတလေ ဝိဇမ္ဘမာနော သီဟော ဝိယ တံ အလင္ကတပဋိယတ္တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ သုမေဓတာပသော အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတ္ဝာ အလင္ကတမဂ္ဂေန အာဂစ္ဆန္တသ္သ ဒသဗလသ္သ ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏပဋိမဏ္ဍိတံ အသီတိယာ အနုဗ္ယဉ္ဇနေဟိ အနုရဉ္ဇိတံ ဗ္ယာမပ္ပဘာယ သမ္ပရိဝာရိတံ မဏိဝဏ္ဏဂဂနတလေ နာနပ္ပကာရာ ဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ အာဝေဠာဝေဠဘူတာ စေဝ ယုဂဠယုဂဠဘူတာ စ ဆဗ္ဗဏ္ဏဃနဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိသ္သဇ္ဇေန္တံ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတ္ဝာ – ‘‘အဇ္ဇ မယာ ဒသဗလသ္သ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ, မာ ဘဂဝာ ကလလံ အက္ကမိ, မဏိဖလကသေတုံ ပန အက္ကမန္တော ဝိယ သဒ္ဓိံ စတူဟိ ခီဏာသဝသတသဟသ္သေဟိ မမ ပိဋ္ဌိံ မဒ္ဒမာနော ဂစ္ဆတု, တံ မေ ဘဝိသ္သတိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခာယာ’’တိ ကေသေ မောစေတ္ဝာ အဇိနစမ္မဇဋာမဏ္ဍလဝာကစီရာနိ ကာဠဝဏ္ဏေ ကလလေ ပတ္ထရိတ္ဝာ မဏိဖလကသေတု ဝိယ ကလလပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Tassa tasmiṃ padese aniṭṭhiteyeva dīpaṅkaradasabalo mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññānaṃ khīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi parivuto devatāsu dibbagandhamālādīhi pūjayantāsu dibbaturiyehi vajjantāsu dibbasaṅgītesu pavattentesu manussesu mānusakehi gandhamālādīhi ceva turiyehi ca pūjayantesu anopamāya buddhalīlāya manosilātale vijambhamāno sīho viya taṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ maggaṃ paṭipajji. Sumedhatāpaso akkhīni ummīletvā alaṅkatamaggena āgacchantassa dasabalassa dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ asītiyā anubyañjanehi anurañjitaṃ byāmappabhāya samparivāritaṃ maṇivaṇṇagaganatale nānappakārā vijjulatā viya āveḷāveḷabhūtā ceva yugaḷayugaḷabhūtā ca chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo vissajjentaṃ rūpasobhaggappattaṃ attabhāvaṃ oloketvā – ‘‘ajja mayā dasabalassa jīvitapariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭati, mā bhagavā kalalaṃ akkami, maṇiphalakasetuṃ pana akkamanto viya saddhiṃ catūhi khīṇāsavasatasahassehi mama piṭṭhiṃ maddamāno gacchatu, taṃ me bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti kese mocetvā ajinacammajaṭāmaṇḍalavākacīrāni kāḷavaṇṇe kalale pattharitvā maṇiphalakasetu viya kalalapiṭṭhe nipajji. Tena vuttaṃ –
‘‘တေ မေ ပုဋ္ဌာ ဝိယာကံသု၊ ‘ဗုဒ္ဓော လောကေ အနုတ္တရော။
‘‘Te me puṭṭhā viyākaṃsu, ‘buddho loke anuttaro;
ဒီပင္ကရော နာမ ဇိနော၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ လောကနာယကော။
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako;
တသ္သ သောဓီယတိ မဂ္ဂော၊ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ’။
Tassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ’.
‘‘ဗုဒ္ဓောတိဝစနံ သုတ္ဝာန၊ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ။
‘‘Buddhotivacanaṃ sutvāna, pīti uppajji tāvade;
ဗုဒ္ဓော ဗုဒ္ဓောတိ ကထယန္တော၊ သောမနသ္သံ ပဝေဒယိံ။
Buddho buddhoti kathayanto, somanassaṃ pavedayiṃ.
‘‘တတ္ထ ဌတ္ဝာ ဝိစိန္တေသိံ၊ တုဋ္ဌော သံဝိဂ္ဂမာနသော။
‘‘Tattha ṭhatvā vicintesiṃ, tuṭṭho saṃviggamānaso;
‘ဣဓ ဗီဇာနိ ရောပိသ္သံ၊ ခဏော ဝေ မာ ဥပစ္စဂာ’။
‘Idha bījāni ropissaṃ, khaṇo ve mā upaccagā’.
‘‘ယဒိ ဗုဒ္ဓသ္သ သောဓေထ၊ ဧကောကာသံ ဒဒာထ မေ။
‘‘Yadi buddhassa sodhetha, ekokāsaṃ dadātha me;
အဟမ္ပိ သောဓယိသ္သာမိ၊ အဉ္ဇသံ ဝဋုမာယနံ။
Ahampi sodhayissāmi, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.
‘‘အဒံသု တေ မမောကာသံ၊ သောဓေတုံ အဉ္ဇသံ တဒာ။
‘‘Adaṃsu te mamokāsaṃ, sodhetuṃ añjasaṃ tadā;
ဗုဒ္ဓော ဗုဒ္ဓောတိ စိန္တေန္တော၊ မဂ္ဂံ သောဓေမဟံ တဒာ။
Buddho buddhoti cintento, maggaṃ sodhemahaṃ tadā.
‘‘အနိဋ္ဌိတေ မမောကာသေ၊ ဒီပင္ကရော မဟာမုနိ။
‘‘Aniṭṭhite mamokāse, dīpaṅkaro mahāmuni;
စတူဟိ သတသဟသ္သေဟိ၊ ဆဠဘိညေဟိ တာဒိဟိ။
Catūhi satasahassehi, chaḷabhiññehi tādihi;
ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ၊ ပဋိပဇ္ဇိ အဉ္ဇသံ ဇိနော။
Khīṇāsavehi vimalehi, paṭipajji añjasaṃ jino.
‘‘ပစ္စုဂ္ဂမနာ ဝတ္တန္တိ၊ ဝဇ္ဇန္တိ ဘေရိယော ဗဟူ။
‘‘Paccuggamanā vattanti, vajjanti bheriyo bahū;
အာမောဒိတာ နရမရူ၊ သာဓုကာရံ ပဝတ္တယုံ။
Āmoditā naramarū, sādhukāraṃ pavattayuṃ.
‘‘ဒေဝာ မနုသ္သေ ပသ္သန္တိ၊ မနုသ္သာပိ စ ဒေဝတာ။
‘‘Devā manusse passanti, manussāpi ca devatā;
ဥဘောပိ တေ ပဉ္ဇလိကာ၊ အနုယန္တိ တထာဂတံ။
Ubhopi te pañjalikā, anuyanti tathāgataṃ.
‘‘ဒေဝာ ဒိဗ္ဗေဟိ တုရိယေဟိ၊ မနုသ္သာ မာနုသေဟိ စ။
‘‘Devā dibbehi turiyehi, manussā mānusehi ca;
ဥဘောပိ တေ ဝဇ္ဇယန္တာ၊ အနုယန္တိ တထာဂတံ။
Ubhopi te vajjayantā, anuyanti tathāgataṃ.
‘‘ဒိဗ္ဗံ မန္ဒာရဝံ ပုပ္ဖံ၊ ပဒုမံ ပာရိဆတ္တကံ။
‘‘Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pārichattakaṃ;
ဒိသောဒိသံ ဩကိရန္တိ၊ အာကာသနဘဂတာ မရူ။
Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.
‘‘ဒိဗ္ဗံ စန္ဒနစုဏ္ဏဉ္စ၊ ဝရဂန္ဓဉ္စ ကေဝလံ။
‘‘Dibbaṃ candanacuṇṇañca, varagandhañca kevalaṃ;
ဒိသောဒိသံ ဩကိရန္တိ၊ အာကာသနဘဂတာ မရူ။
Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.
‘‘စမ္ပကံ သလလံ နီပံ၊ နာဂပုန္နာဂကေတကံ။
‘‘Campakaṃ salalaṃ nīpaṃ, nāgapunnāgaketakaṃ;
ဒိသောဒိသံ ဥက္ခိပန္တိ၊ ဘူမိတလဂတာ နရာ။
Disodisaṃ ukkhipanti, bhūmitalagatā narā.
‘‘ကေသေ မုဉ္စိတ္ဝာဟံ တတ္ထ၊ ဝာကစီရဉ္စ စမ္မကံ။
‘‘Kese muñcitvāhaṃ tattha, vākacīrañca cammakaṃ;
ကလလေ ပတ္ထရိတ္ဝာန၊ အဝကုဇ္ဇော နိပဇ္ဇဟံ။
Kalale pattharitvāna, avakujjo nipajjahaṃ.
‘‘အက္ကမိတ္ဝာန မံ ဗုဒ္ဓော၊ သဟ သိသ္သေဟိ ဂစ္ဆတု။
‘‘Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;
မာ နံ ကလလေ အက္ကမိတ္ထ၊ ဟိတာယ မေ ဘဝိသ္သတီ’’တိ။
Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissatī’’ti.
သော ပန ကလလပိဋ္ဌေ နိပန္နကောဝ ပုန အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတ္ဝာ ဒီပင္ကရဒသဗလသ္သ ဗုဒ္ဓသိရိံ သမ္ပသ္သမာနော ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ အဟံ ဣစ္ဆေယ္ယံ, သဗ္ဗကိလေသေ ဈာပေတ္ဝာ သင္ဃနဝကော ဟုတ္ဝာ ရမ္မနဂရံ ပဝိသေယ္ယံ, အညာတကဝေသေန ပန မေ ကိလေသေ ဈာပေတ္ဝာ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ကိစ္စံ နတ္ထိ, ယံနူနာဟံ ဒီပင္ကရဒသဗလော ဝိယ ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတ္ဝာ ဓမ္မနာဝံ အာရောပေတ္ဝာ မဟာဇနံ သံသာရသာဂရာ ဥတ္တာရေတ္ဝာ ပစ္ဆာ ပရိနိဗ္ဗာယေယ္ယံ, ဣဒံ မယ္ဟံ ပတိရူပ’’န္တိ။ တတော အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓဘာဝာယ အဘိနီဟာရံ ကတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။ တေန ဝုတ္တံ –
So pana kalalapiṭṭhe nipannakova puna akkhīni ummīletvā dīpaṅkaradasabalassa buddhasiriṃ sampassamāno evaṃ cintesi – ‘‘sace ahaṃ iccheyyaṃ, sabbakilese jhāpetvā saṅghanavako hutvā rammanagaraṃ paviseyyaṃ, aññātakavesena pana me kilese jhāpetvā nibbānappattiyā kiccaṃ natthi, yaṃnūnāhaṃ dīpaṅkaradasabalo viya paramābhisambodhiṃ patvā dhammanāvaṃ āropetvā mahājanaṃ saṃsārasāgarā uttāretvā pacchā parinibbāyeyyaṃ, idaṃ mayhaṃ patirūpa’’nti. Tato aṭṭha dhamme samodhānetvā buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji. Tena vuttaṃ –
‘‘ပထဝိယံ နိပန္နသ္သ၊ ဧဝံ မေ အာသိ စေတသော။
‘‘Pathaviyaṃ nipannassa, evaṃ me āsi cetaso;
‘ဣစ္ဆမာနော အဟံ အဇ္ဇ၊ ကိလေသေ ဈာပယေ မမ။
‘Icchamāno ahaṃ ajja, kilese jhāpaye mama.
‘‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန၊ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ။
‘‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ ဗုဒ္ဓော ဟေသ္သံ သဒေဝကေ။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake.
‘‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန၊ ပုရိသေန ထာမဒသ္သိနာ။
‘‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ သန္တာရေသ္သံ သဒေဝကံ။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.
‘‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန၊ ကတေန ပုရိသုတ္တမေ။
‘‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.
‘‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ၊ ဝိဒ္ဓံသေတ္ဝာ တယော ဘဝေ။
‘‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;
ဓမ္မနာဝံ သမာရုယ္ဟ၊ သန္တာရေသ္သံ သဒေဝက’’’န္တိ။
Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevaka’’’nti.
ယသ္မာ ပန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထေန္တသ္သ –
Yasmā pana buddhattaṃ patthentassa –
‘‘မနုသ္သတ္တံ လိင္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒသ္သနံ။
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ။
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။
Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti.
မနုသ္သတ္တဘာဝသ္မိံယေဝ ဟိ ဌတ္ဝာ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထေန္တသ္သ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, နာဂသ္သ ဝာ သုပဏ္ဏသ္သ ဝာ ဒေဝတာယ ဝာ သက္ကသ္သ ဝာ ပတ္ထနာ နော သမိဇ္ဈတိ။ မနုသ္သတ္တဘာဝေပိ ပုရိသလိင္ဂေ ဌိတသ္သေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, ဣတ္ထိယာ ဝာ ပဏ္ဍကနပုံသကဥဘတောဗ္ယဉ္ဇနကာနံ ဝာ နော သမိဇ္ဈတိ။ ပုရိသသ္သပိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ဟေတုသမ္ပန္နသ္သေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, နော ဣတရသ္သ။ ဟေတုသမ္ပန္နသ္သာပိ ဇီဝမာနဗုဒ္ဓသ္သေဝ သန္တိကေ ပတ္ထေန္တသ္သေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, ပရိနိဗ္ဗုတေ ဗုဒ္ဓေ စေတိယသန္တိကေ ဝာ ဗောဓိမူလေ ဝာ ပတ္ထေန္တသ္သ န သမိဇ္ဈတိ။ ဗုဒ္ဓာနံ သန္တိကေ ပတ္ထေန္တသ္သပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာလိင္ဂေ ဌိတသ္သေဝ သမိဇ္ဈတိ, နော ဂိဟိလိင္ဂေ ဌိတသ္သ။ ပဗ္ဗဇိတသ္သပိ ပဉ္စာဘိညာအဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနောယေဝ သမိဇ္ဈတိ, န ဣမာယ ဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဝိရဟိတသ္သ။ ဂုဏသမ္ပန္နေနပိ ယေန အတ္တနော ဇီဝိတံ ဗုဒ္ဓာနံ ပရိစ္စတ္တံ ဟောတိ, တသ္သေဝ ဣမိနာ အဓိကာရေန အဓိကာရသမ္ပန္နသ္သ သမိဇ္ဈတိ, န ဣတရသ္သ။ အဓိကာရသမ္ပန္နသ္သာပိ ယသ္သ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနံ အတ္ထာယ မဟန္တော ဆန္ဒော စ ဥသ္သာဟော စ ဝာယာမော စ ပရိယေဋ္ဌိ စ, တသ္သေဝ သမိဇ္ဈတိ, န ဣတရသ္သ။
Manussattabhāvasmiṃyeva hi ṭhatvā buddhattaṃ patthentassa patthanā samijjhati, nāgassa vā supaṇṇassa vā devatāya vā sakkassa vā patthanā no samijjhati. Manussattabhāvepi purisaliṅge ṭhitasseva patthanā samijjhati, itthiyā vā paṇḍakanapuṃsakaubhatobyañjanakānaṃ vā no samijjhati. Purisassapi tasmiṃ attabhāve arahattappattiyā hetusampannasseva patthanā samijjhati, no itarassa. Hetusampannassāpi jīvamānabuddhasseva santike patthentasseva patthanā samijjhati, parinibbute buddhe cetiyasantike vā bodhimūle vā patthentassa na samijjhati. Buddhānaṃ santike patthentassapi pabbajjāliṅge ṭhitasseva samijjhati, no gihiliṅge ṭhitassa. Pabbajitassapi pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhinoyeva samijjhati, na imāya guṇasampattiyā virahitassa. Guṇasampannenapi yena attano jīvitaṃ buddhānaṃ pariccattaṃ hoti, tasseva iminā adhikārena adhikārasampannassa samijjhati, na itarassa. Adhikārasampannassāpi yassa buddhakārakadhammānaṃ atthāya mahanto chando ca ussāho ca vāyāmo ca pariyeṭṭhi ca, tasseva samijjhati, na itarassa.
တတ္ရိဒံ ဆန္ဒမဟန္တတာယ ဩပမ္မံ – သစေ ဟိ ဧဝမသ္သ ယော သကလစက္ကဝာဠဂဗ္ဘံ ဧကောဒကီဘူတံ အတ္တနော ဗာဟုဗလေန ဥတ္တရိတ္ဝာ ပာရံ ဂန္တုံ သမတ္ထော, သော ဗုဒ္ဓတ္တံ ပာပုဏာတိ။ ယော ဝာ ပန သကလစက္ကဝာဠဂဗ္ဘံ ဝေဠုဂုမ္ဗသဉ္ဆန္နံ ဝိယူဟိတ္ဝာ မဒ္ဒိတ္ဝာ ပဒသာ ဂစ္ဆန္တော ပာရံ ဂန္တုံ သမတ္ထော, သော ဗုဒ္ဓတ္တံ ပာပုဏာတိ။ ယော ဝာ ပန သကလစက္ကဝာဠဂဗ္ဘံ သတ္တိယော အာကောဋေတ္ဝာ နိရန္တရံ သတ္တိဖလသမာကိဏ္ဏံ ပဒသာ အက္ကမမာနော ပာရံ ဂန္တုံ သမတ္ထော, သော ဗုဒ္ဓတ္တံ ပာပုဏာတိ။ ယော ဝာ ပန သကလစက္ကဝာဠဂဗ္ဘံ ဝီတစ္စိတင္ဂာရဘရိတံ ပာဒေဟိ မဒ္ဒမာနော ပာရံ ဂန္တုံ သမတ္ထော, သော ဗုဒ္ဓတ္တံ ပာပုဏာတီတိ။ ယော ဧတေသု ဧကမ္ပိ အတ္တနော ဒုက္ကရံ န မညတိ, ‘‘အဟံ ဧတမ္ပိ တရိတ္ဝာ ဝာ ဂန္တ္ဝာ ဝာ ပာရံ ဂမိသ္သာမီ’’တိ ဧဝံ မဟန္တေန ဆန္ဒေန စ ဥသ္သာဟေန စ ဝာယာမေန စ ပရိယေဋ္ဌိယာ စ သမန္နာဂတော ဟောတိ, ဧတသ္သေဝ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈတိ, န ဣတရသ္သ။ တသ္မာ သုမေဓတာပသော ဣမေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတ္ဝာဝ ဗုဒ္ဓဘာဝာယ အဘိနီဟာရံ ကတ္ဝာ နိပဇ္ဇိ။
Tatridaṃ chandamahantatāya opammaṃ – sace hi evamassa yo sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekodakībhūtaṃ attano bāhubalena uttaritvā pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ veḷugumbasañchannaṃ viyūhitvā madditvā padasā gacchanto pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ sattiyo ākoṭetvā nirantaraṃ sattiphalasamākiṇṇaṃ padasā akkamamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ vītaccitaṅgārabharitaṃ pādehi maddamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇātīti. Yo etesu ekampi attano dukkaraṃ na maññati, ‘‘ahaṃ etampi taritvā vā gantvā vā pāraṃ gamissāmī’’ti evaṃ mahantena chandena ca ussāhena ca vāyāmena ca pariyeṭṭhiyā ca samannāgato hoti, etasseva patthanā samijjhati, na itarassa. Tasmā sumedhatāpaso ime aṭṭha dhamme samodhānetvāva buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji.
ဒီပင္ကရောပိ ဘဂဝာ အာဂန္တ္ဝာ သုမေဓတာပသသ္သ သီသဘာဂေ ဌတ္ဝာ မဏိသီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃာဋေန္တော ဝိယ ပဉ္စဝဏ္ဏပသာဒသမ္ပန္နာနိ အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတ္ဝာ ကလလပိဋ္ဌေ နိပန္နံ သုမေဓတာပသံ ဒိသ္ဝာ ‘‘အယံ တာပသော ဗုဒ္ဓတ္တာယ အဘိနီဟာရံ ကတ္ဝာ နိပန္နော, သမိဇ္ဈိသ္သတိ နု ခော ဧတသ္သ ပတ္ထနာ, ဥဒာဟု နော’’တိ အနာဂတံသဉာဏံ ပေသေတ္ဝာ ဥပဓာရေန္တော – ‘‘ဣတော ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ အတိက္ကမိတ္ဝာ အယံ ဂောတမော နာမ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဉတ္ဝာ ဌိတကောဝ ပရိသမဇ္ဈေ ဗ္ယာကာသိ – ‘‘ပသ္သထ နော တုမ္ဟေ ဣမံ ဥဂ္ဂတပံ တာပသံ ကလလပိဋ္ဌေ နိပန္န’’န္တိ? ‘‘ဧဝံ, ဘန္တေ’’တိ။ အယံ ဗုဒ္ဓတ္တာယ အဘိနီဟာရံ ကတ္ဝာ နိပန္နော, သမိဇ္ဈိသ္သတိ ဣမသ္သ ပတ္ထနာ။ အယဉ္ဟိ ဣတော ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင္ခယေယ္ယာနံ မတ္ထကေ ဂောတမော နာမ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သတိ။ တသ္မိံ ပနသ္သ အတ္တဘာဝေ ကပိလဝတ္ထု နာမ နဂရံ နိဝာသော ဘဝိသ္သတိ, မာယာ နာမ ဒေဝီ မာတာ, သုဒ္ဓောဒနော နာမ ရာဇာ ပိတာ, အဂ္ဂသာဝကော ဥပတိသ္သော နာမ ထေရော, ဒုတိယသာဝကော ကောလိတော နာမ, ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကော အာနန္ဒော နာမ, အဂ္ဂသာဝိကာ ခေမာ နာမ ထေရီ, ဒုတိယသာဝိကာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ နာမ ထေရီ ဘဝိသ္သတိ။ အယံ ပရိပက္ကဉာဏော မဟာဘိနိက္ခမနံ ကတ္ဝာ မဟာပဓာနံ ပဒဟိတ္ဝာ နိဂ္ရောဓရုက္ခမူလေ ပာယာသံ ပဋိဂ္ဂဟေတ္ဝာ နေရဉ္ဇရာယ တီရေ ပရိဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယ္ဟ အသ္သတ္ထရုက္ခမူလေ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိသ္သတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Dīpaṅkaropi bhagavā āgantvā sumedhatāpasassa sīsabhāge ṭhatvā maṇisīhapañjaraṃ ugghāṭento viya pañcavaṇṇapasādasampannāni akkhīni ummīletvā kalalapiṭṭhe nipannaṃ sumedhatāpasaṃ disvā ‘‘ayaṃ tāpaso buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati nu kho etassa patthanā, udāhu no’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā upadhārento – ‘‘ito kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkamitvā ayaṃ gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti ñatvā ṭhitakova parisamajjhe byākāsi – ‘‘passatha no tumhe imaṃ uggatapaṃ tāpasaṃ kalalapiṭṭhe nipanna’’nti? ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. Ayaṃ buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati imassa patthanā. Ayañhi ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhayeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissati. Tasmiṃ panassa attabhāve kapilavatthu nāma nagaraṃ nivāso bhavissati, māyā nāma devī mātā, suddhodano nāma rājā pitā, aggasāvako upatisso nāma thero, dutiyasāvako kolito nāma, buddhupaṭṭhāko ānando nāma, aggasāvikā khemā nāma therī, dutiyasāvikā uppalavaṇṇā nāma therī bhavissati. Ayaṃ paripakkañāṇo mahābhinikkhamanaṃ katvā mahāpadhānaṃ padahitvā nigrodharukkhamūle pāyāsaṃ paṭiggahetvā nerañjarāya tīre paribhuñjitvā bodhimaṇḍaṃ āruyha assattharukkhamūle abhisambujjhissatīti. Tena vuttaṃ –
‘‘ဒီပင္ကရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော။
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ဥသ္သီသကေ မံ ဌတ္ဝာန၊ ဣဒံ ဝစနမဗ္ရဝိ။
Ussīsake maṃ ṭhatvāna, idaṃ vacanamabravi.
‘‘‘ပသ္သထ ဣမံ တာပသံ၊ ဇဋိလံ ဥဂ္ဂတာပနံ။
‘‘‘Passatha imaṃ tāpasaṃ, jaṭilaṃ uggatāpanaṃ;
အပရိမေယ္ယေ ဣတော ကပ္ပေ၊ ဗုဒ္ဓော လောကေ ဘဝိသ္သတိ။
Aparimeyye ito kappe, buddho loke bhavissati.
‘‘‘အဟု ကပိလဝ္ဟယာ ရမ္မာ၊ နိက္ခမိတ္ဝာ တထာဂတော။
‘‘‘Ahu kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;
ပဓာနံ ပဒဟိတ္ဝာန၊ ကတ္ဝာ ဒုက္ကရကာရိကံ။
Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.
‘‘‘အဇပာလရုက္ခမူလေ၊ နိသီဒိတ္ဝာ တထာဂတော။
‘‘‘Ajapālarukkhamūle, nisīditvā tathāgato;
တတ္ထ ပာယာသံ ပဂ္ဂယ္ဟ၊ နေရဉ္ဇရမုပေဟိတိ။
Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.
‘‘‘နေရဉ္ဇရာယ တီရမ္ဟိ၊ ပာယာသံ အဒ သော ဇိနော။
‘‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;
ပဋိယတ္တဝရမဂ္ဂေန၊ ဗောဓိမူလမုပေဟိတိ။
Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.
‘‘‘တတော ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ၊ ဗောဓိမဏ္ဍံ အနုတ္တရော။
‘‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;
အသ္သတ္ထရုက္ခမူလမ္ဟိ၊ ဗုဇ္ဈိသ္သတိ မဟာယသော။
Assattharukkhamūlamhi, bujjhissati mahāyaso.
‘‘‘ဣမသ္သ ဇနိကာ မာတာ၊ မာယာ နာမ ဘဝိသ္သတိ။
‘‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
ပိတာ သုဒ္ဓောဒနော နာမ၊ အယံ ဟေသ္သတိ ဂောတမော။
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
‘‘‘အနာသဝာ ဝီတရာဂာ၊ သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ။
‘‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
ကောလိတော ဥပတိသ္သော စ၊ အဂ္ဂာ ဟေသ္သန္တိ သာဝကာ။
Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
အာနန္ဒော နာမုပဋ္ဌာကော၊ ဥပဋ္ဌိသ္သတိ တံ ဇိနံ။
Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissati taṃ jinaṃ.
‘‘‘ခေမာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ စ၊ အဂ္ဂာ ဟေသ္သန္တိ သာဝိကာ။
‘‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
အနာသဝာ ဝီတရာဂာ၊ သန္တစိတ္တာ သမာဟိတာ။
Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
ဗောဓိ တသ္သ ဘဂဝတော၊ အသ္သတ္ထောတိ ပဝုစ္စတီ’’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၆၀-၆၈)။
Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccatī’’’ti. (bu. vaṃ. 2.60-68);
တံ သုတ္ဝာ သုမေဓတာပသော – ‘‘မယ္ဟံ ကိရ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိသ္သတီ’’တိ သောမနသ္သပ္ပတ္တော အဟောသိ။ မဟာဇနော ဒီပင္ကရဒသဗလသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ‘‘သုမေဓတာပသော ကိရ ဗုဒ္ဓဗီဇံ ဗုဒ္ဓင္ကုရော’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော အဟောသိ။ ဧဝဉ္စသ္သ အဟောသိ – ‘‘ယထာ နာမ မနုသ္သာ နဒိံ တရန္တာ ဥဇုကေန တိတ္ထေန ဥတ္တရိတုံ အသက္ကောန္တာ ဟေဋ္ဌာတိတ္ထေန ဥတ္တရန္တိ, ဧဝမေဝ မယမ္ပိ ဒီပင္ကရဒသဗလသ္သ သာသနေ မဂ္ဂဖလံ အလဘမာနာ အနာဂတေ ယဒာ တ္ဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ, တဒာ တဝ သမ္မုခာ မဂ္ဂဖလံ သစ္ဆိကာတုံ သမတ္ထာ ဘဝေယ္ယာမာ’’တိ ပတ္ထနံ ဌပယိံသု။ ဒီပင္ကရဒသဗလောပိ ဗောဓိသတ္တံ ပသံသိတ္ဝာ အဋ္ဌပုပ္ဖမုဋ္ဌီဟိ ပူဇေတ္ဝာ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ ပက္ကာမိ။ တေပိ စတုသတသဟသ္သသင္ခာ ခီဏာသဝာ ဗောဓိသတ္တံ ဂန္ဓေဟိ စ မာလာဟိ စ ပူဇေတ္ဝာ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ ပက္ကမိံသု။ ဒေဝမနုသ္သာ ပန တထေဝ ပူဇေတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ပက္ကန္တာ။
Taṃ sutvā sumedhatāpaso – ‘‘mayhaṃ kira patthanā samijjhissatī’’ti somanassappatto ahosi. Mahājano dīpaṅkaradasabalassa vacanaṃ sutvā ‘‘sumedhatāpaso kira buddhabījaṃ buddhaṅkuro’’ti haṭṭhatuṭṭho ahosi. Evañcassa ahosi – ‘‘yathā nāma manussā nadiṃ tarantā ujukena titthena uttarituṃ asakkontā heṭṭhātitthena uttaranti, evameva mayampi dīpaṅkaradasabalassa sāsane maggaphalaṃ alabhamānā anāgate yadā tvaṃ buddho bhavissasi, tadā tava sammukhā maggaphalaṃ sacchikātuṃ samatthā bhaveyyāmā’’ti patthanaṃ ṭhapayiṃsu. Dīpaṅkaradasabalopi bodhisattaṃ pasaṃsitvā aṭṭhapupphamuṭṭhīhi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Tepi catusatasahassasaṅkhā khīṇāsavā bodhisattaṃ gandhehi ca mālāhi ca pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu. Devamanussā pana tatheva pūjetvā vanditvā pakkantā.
ဗောဓိသတ္တော သဗ္ဗေသံ ပဋိက္ကန္တကာလေ သယနာ ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ပာရမိယော ဝိစိနိသ္သာမီ’’တိ ပုပ္ဖရာသိမတ္ထကေ ပလ္လင္ကံ အာဘုဇိတ္ဝာ နိသီဒိ။ ဧဝံ နိသိန္နေ ဗောဓိသတ္တေ သကလဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠေ ဒေဝတာ သာဓုကာရံ ဒတ္ဝာ ‘‘အယ္ယ သုမေဓတာပသ, ပောရာဏကဗောဓိသတ္တာနံ ပလ္လင္ကံ အာဘုဇိတ္ဝာ ‘ပာရမိယော ဝိစိနိသ္သာမာ’တိ နိသိန္နကာလေ ယာနိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ နာမ ပညာယန္တိ, တာနိ သဗ္ဗာနိပိ အဇ္ဇ ပာတုဘူတာနိ, နိသ္သံသယေန တ္ဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။ မယမေတံ ဇာနာမ ‘ယသ္သေတာနိ နိမိတ္တာနိ ပညာယန္တိ, ဧကန္တေန သော ဗုဒ္ဓော ဟောတိ’, တ္ဝံ အတ္တနော ဝီရိယံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ ပဂ္ဂဏ္ဟာ’’တိ ဗောဓိသတ္တံ နာနပ္ပကာရာဟိ ထုတီဟိ အဘိတ္ထဝိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –
Bodhisatto sabbesaṃ paṭikkantakāle sayanā vuṭṭhāya ‘‘pāramiyo vicinissāmī’’ti puppharāsimatthake pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Evaṃ nisinne bodhisatte sakaladasasahassacakkavāḷe devatā sādhukāraṃ datvā ‘‘ayya sumedhatāpasa, porāṇakabodhisattānaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā ‘pāramiyo vicinissāmā’ti nisinnakāle yāni pubbanimittāni nāma paññāyanti, tāni sabbānipi ajja pātubhūtāni, nissaṃsayena tvaṃ buddho bhavissasi. Mayametaṃ jānāma ‘yassetāni nimittāni paññāyanti, ekantena so buddho hoti’, tvaṃ attano vīriyaṃ daḷhaṃ katvā paggaṇhā’’ti bodhisattaṃ nānappakārāhi thutīhi abhitthaviṃsu. Tena vuttaṃ –
‘‘ဣဒံ သုတ္ဝာန ဝစနံ၊ အသမသ္သ မဟေသိနော။
‘‘Idaṃ sutvāna vacanaṃ, asamassa mahesino;
အာမောဒိတာ နရမရူ၊ ဗုဒ္ဓဗီဇံ ကိရ အယံ။
Āmoditā naramarū, buddhabījaṃ kira ayaṃ.
‘‘ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒာ ဝတ္တန္တိ၊ အပ္ဖောဋေန္တိ ဟသန္တိ စ။
‘‘Ukkuṭṭhisaddā vattanti, apphoṭenti hasanti ca;
ကတဉ္ဇလီ နမသ္သန္တိ၊ ဒသသဟသ္သီ သဒေဝကာ။
Katañjalī namassanti, dasasahassī sadevakā.
‘‘ယဒိမသ္သ လောကနာထသ္သ၊ ဝိရဇ္ဈိသ္သာမ သာသနံ။
‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;
အနာဂတမ္ဟိ အဒ္ဓာနေ၊ ဟေသ္သာမ သမ္မုခာ ဣမံ။
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
‘‘ယထာ မနုသ္သာ နဒိံ တရန္တာ၊ ပဋိတိတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိယ။
‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;
ဟေဋ္ဌာ တိတ္ထေ ဂဟေတ္ဝာန၊ ဥတ္တရန္တိ မဟာနဒိံ။
Heṭṭhā titthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.
‘‘ဧဝမေဝ မယံ သဗ္ဗေ၊ ယဒိ မုဉ္စာမိမံ ဇိနံ။
‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;
အနာဂတမ္ဟိ အဒ္ဓာနေ၊ ဟေသ္သာမ သမ္မုခာ ဣမံ။
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
‘‘ဒီပင္ကရော လောကဝိဒူ၊ အာဟုတီနံ ပဋိဂ္ဂဟော။
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
မမ ကမ္မံ ပကိတ္တေတ္ဝာ၊ ဒက္ခိဏံ ပာဒမုဒ္ဓရိ။
Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.
‘‘ယေ တတ္ထာသုံ ဇိနပုတ္တာ၊ သဗ္ဗေ ပဒက္ခိဏမကံသု မံ။
‘‘Ye tatthāsuṃ jinaputtā, sabbe padakkhiṇamakaṃsu maṃ;
နရာ နာဂာ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ၊ အဘိဝာဒေတ္ဝာန ပက္ကမုံ။
Narā nāgā ca gandhabbā, abhivādetvāna pakkamuṃ.
‘‘ဒသ္သနံ မေ အတိက္ကန္တေ၊ သသင္ဃေ လောကနာယကေ။
‘‘Dassanaṃ me atikkante, sasaṅghe lokanāyake;
ဟဋ္ဌတုဋ္ဌေန စိတ္တေန၊ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိံ တဒာ။
Haṭṭhatuṭṭhena cittena, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā.
‘‘သုခေန သုခိတော ဟောမိ၊ ပာမောဇ္ဇေန ပမောဒိတော။
‘‘Sukhena sukhito homi, pāmojjena pamodito;
ပီတိယာ စ အဘိသ္သန္နော၊ ပလ္လင္ကံ အာဘုဇိံ တဒာ။
Pītiyā ca abhissanno, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.
‘‘ပလ္လင္ကေန နိသီဒိတ္ဝာ၊ ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒာ။
‘‘Pallaṅkena nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;
‘ဝသီဘူတော အဟံ ဈာနေ၊ အဘိညာပာရမိံ ဂတော။
‘Vasībhūto ahaṃ jhāne, abhiññāpāramiṃ gato.
‘‘‘ဒသသဟသ္သိလောကမ္ဟိ၊ ဣသယော နတ္ထိ မေ သမာ။
‘‘‘Dasasahassilokamhi, isayo natthi me samā;
အသမော ဣဒ္ဓိဓမ္မေသု၊ အလဘိံ ဤဒိသံ သုခံ’။
Asamo iddhidhammesu, alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ’.
‘‘ပလ္လင္ကာဘုဇနေ မယ္ဟံ၊ ဒသသဟသ္သာဓိဝာသိနော။
‘‘Pallaṅkābhujane mayhaṃ, dasasahassādhivāsino;
မဟာနာဒံ ပဝတ္တေသုံ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Mahānādaṃ pavattesuṃ, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ယာ ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တာနံ၊ ပလ္လင္ကဝရမာဘုဇေ။
‘‘Yā pubbe bodhisattānaṃ, pallaṅkavaramābhuje;
နိမိတ္တာနိ ပဒိသ္သန္တိ၊ တာနိ အဇ္ဇ ပဒိသ္သရေ။
Nimittāni padissanti, tāni ajja padissare.
‘‘သီတံ ဗ္ယာပဂတံ ဟောတိ၊ ဥဏ္ဟဉ္စ ဥပသမ္မတိ။
‘‘Sītaṃ byāpagataṃ hoti, uṇhañca upasammati;
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ဒသသဟသ္သီ လောကဓာတူ၊ နိသ္သဒ္ဒာ ဟောန္တိ နိရာကုလာ။
‘‘Dasasahassī lokadhātū, nissaddā honti nirākulā;
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘မဟာဝာတာ န ဝာယန္တိ၊ န သန္ဒန္တိ သဝန္တိယော။
‘‘Mahāvātā na vāyanti, na sandanti savantiyo;
တာနိ အဇ္ဇ ပဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ထလဇာ ဒကဇာ ပုပ္ဖာ၊ သဗ္ဗေ ပုပ္ဖန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Thalajā dakajā pupphā, sabbe pupphanti tāvade;
တေပဇ္ဇ ပုပ္ဖိတာ သဗ္ဗေ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja pupphitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘လတာ ဝာ ယဒိ ဝာ ရုက္ခာ၊ ဖလဘာရာ ဟောန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Latā vā yadi vā rukkhā, phalabhārā honti tāvade;
တေပဇ္ဇ ဖလိတာ သဗ္ဗေ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja phalitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘အာကာသဋ္ဌာ စ ဘူမဋ္ဌာ၊ ရတနာ ဇောတန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā, ratanā jotanti tāvade;
တေပဇ္ဇ ရတနာ ဇောတန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja ratanā jotanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘မာနုသကာ စ ဒိဗ္ဗာ စ၊ တုရိယာ ဝဇ္ဇန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Mānusakā ca dibbā ca, turiyā vajjanti tāvade;
တေပဇ္ဇုဘော အဘိရဝန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ဝိစိတ္တပုပ္ဖာ ဂဂနာ၊ အဘိဝသ္သန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Vicittapupphā gaganā, abhivassanti tāvade;
တေပိ အဇ္ဇ ပဝသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepi ajja pavassanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘မဟာသမုဒ္ဒော အာဘုဇတိ၊ ဒသသဟသ္သီ ပကမ္ပတိ။
‘‘Mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampati;
တေပဇ္ဇုဘော အဘိရဝန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘နိရယေပိ ဒသသဟသ္သေ၊ အဂ္ဂီ နိဗ္ဗန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Nirayepi dasasahasse, aggī nibbanti tāvade;
တေပဇ္ဇ နိဗ္ဗုတာ အဂ္ဂီ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja nibbutā aggī, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ဝိမလော ဟောတိ သူရိယော၊ သဗ္ဗာ ဒိသ္သန္တိ တာရကာ။
‘‘Vimalo hoti sūriyo, sabbā dissanti tārakā;
တေပိ အဇ္ဇ ပဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepi ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘အနောဝဋ္ဌေန ဥဒကံ၊ မဟိယာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိ တာဝဒေ။
‘‘Anovaṭṭhena udakaṃ, mahiyā ubbhijji tāvade;
တမ္ပဇ္ဇုဗ္ဘိဇ္ဇတေ မဟိယာ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tampajjubbhijjate mahiyā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘တာရာဂဏာ ဝိရောစန္တိ၊ နက္ခတ္တာ ဂဂနမဏ္ဍလေ။
‘‘Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;
ဝိသာခာ စန္ဒိမာယုတ္တာ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Visākhā candimāyuttā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ဗိလာသယာ ဒရီသယာ၊ နိက္ခမန္တိ သကာသယာ။
‘‘Bilāsayā darīsayā, nikkhamanti sakāsayā;
တေပဇ္ဇ အာသယာ ဆုဒ္ဓာ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja āsayā chuddhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘န ဟောတိ အရတိ သတ္တာနံ၊ သန္တုဋ္ဌာ ဟောန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Na hoti arati sattānaṃ, santuṭṭhā honti tāvade;
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ သန္တုဋ္ဌာ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja sabbe santuṭṭhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ရောဂာ တဒုပသမ္မန္တိ၊ ဇိဃစ္ဆာ စ ဝိနသ္သတိ။
‘‘Rogā tadupasammanti, jighacchā ca vinassati;
တာနိပဇ္ဇ ပဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ရာဂော တဒာ တနု ဟောတိ၊ ဒောသော မောဟော ဝိနသ္သတိ။
‘‘Rāgo tadā tanu hoti, doso moho vinassati;
တေပဇ္ဇ ဝိဂတာ သဗ္ဗေ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja vigatā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ဘယံ တဒာ န ဘဝတိ၊ အဇ္ဇပေတံ ပဒိသ္သတိ။
‘‘Bhayaṃ tadā na bhavati, ajjapetaṃ padissati;
တေန လိင္ဂေန ဇာနာမ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ရဇော နုဒ္ဓံသတိ ဥဒ္ဓံ၊ အဇ္ဇပေတံ ပဒိသ္သတိ။
‘‘Rajo nuddhaṃsati uddhaṃ, ajjapetaṃ padissati;
တေန လိင္ဂေန ဇာနာမ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘အနိဋ္ဌဂန္ဓော ပက္ကမတိ၊ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ပဝာယတိ။
‘‘Aniṭṭhagandho pakkamati, dibbagandho pavāyati;
သောပဇ္ဇ ဝာယတိ ဂန္ဓော၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Sopajja vāyati gandho, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘သဗ္ဗေ ဒေဝာ ပဒိသ္သန္တိ၊ ဌပယိတ္ဝာ အရူပိနော။
‘‘Sabbe devā padissanti, ṭhapayitvā arūpino;
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ ဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ယာဝတာ နိရယာ နာမ၊ သဗ္ဗေ ဒိသ္သန္တိ တာဝဒေ။
‘‘Yāvatā nirayā nāma, sabbe dissanti tāvade;
တေပဇ္ဇ သဗ္ဗေ ဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ကုဋ္ဋာ ကဝာဋာ သေလာ စ၊ န ဟောန္တာဝရဏာ တဒာ။
‘‘Kuṭṭā kavāṭā selā ca, na hontāvaraṇā tadā;
အာကာသဘူတာ တေပဇ္ဇ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Ākāsabhūtā tepajja, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘စုတီ စ ဥပပတ္တိ စ၊ ခဏေ တသ္မိံ န ဝိဇ္ဇတိ။
‘‘Cutī ca upapatti ca, khaṇe tasmiṃ na vijjati;
တာနိပဇ္ဇ ပဒိသ္သန္တိ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသိ။
Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
‘‘ဒဠ္ဟံ ပဂ္ဂဏ္ဟ ဝီရိယံ၊ မာ နိဝတ္တ အဘိက္ကမ။
‘‘Daḷhaṃ paggaṇha vīriyaṃ, mā nivatta abhikkama;
မယမ္ပေတံ ဝိဇာနာမ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၇၀-၁၀၇)။
Mayampetaṃ vijānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.70-107);
ဗောဓိသတ္တော ဒီပင္ကရဒသဗလသ္သ စ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠဒေဝတာနဉ္စ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဘိယ္ယောသောမတ္တာယ သဉ္ဇာတုသ္သာဟော ဟုတ္ဝာ စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓာ နာမ အမောဃဝစနာ, နတ္ထိ ဗုဒ္ဓာနံ ကထာယ အညထတ္တံ။ ယထာ ဟိ အာကာသေ ခိတ္တလေဍ္ဍုသ္သ ပတနံ ဓုဝံ, ဇာတသ္သ မရဏံ, ရတ္တိက္ခယေ သူရိယုဂ္ဂမနံ, အာသယာ နိက္ခန္တသီဟသ္သ သီဟနာဒနဒနံ, ဂရုဂဗ္ဘာယ ဣတ္ထိယာ ဘာရမောရောပနံ ဓုဝံ အဝသ္သမ္ဘာဝီ, ဧဝမေဝ ဗုဒ္ဓာနံ ဝစနံ နာမ ဓုဝံ အမောဃံ, အဒ္ဓာ အဟံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သာမီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Bodhisatto dīpaṅkaradasabalassa ca dasasahassacakkavāḷadevatānañca vacanaṃ sutvā bhiyyosomattāya sañjātussāho hutvā cintesi – ‘‘buddhā nāma amoghavacanā, natthi buddhānaṃ kathāya aññathattaṃ. Yathā hi ākāse khittaleḍḍussa patanaṃ dhuvaṃ, jātassa maraṇaṃ, rattikkhaye sūriyuggamanaṃ, āsayā nikkhantasīhassa sīhanādanadanaṃ, garugabbhāya itthiyā bhāramoropanaṃ dhuvaṃ avassambhāvī, evameva buddhānaṃ vacanaṃ nāma dhuvaṃ amoghaṃ, addhā ahaṃ buddho bhavissāmī’’ti. Tena vuttaṃ –
‘‘ဗုဒ္ဓသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ၊ ဒသသဟသ္သီန စူဘယံ။
‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, dasasahassīna cūbhayaṃ;
တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ပမောဒိတော၊ ဧဝံ စိန္တေသဟံ တဒာ။
Tuṭṭhahaṭṭho pamodito, evaṃ cintesahaṃ tadā.
‘‘အဒ္ဝေဇ္ဈဝစနာ ဗုဒ္ဓာ၊ အမောဃဝစနာ ဇိနာ။
‘‘Advejjhavacanā buddhā, amoghavacanā jinā;
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓာနံ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝာမဟံ။
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
‘‘ယထာ ခိတ္တံ နဘေ လေဍ္ဍု၊ ဓုဝံ ပတတိ ဘူမိယံ။
‘‘Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu, dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ;
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ၊ ဝစနံ ဓုဝသသ္သတံ။
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
ဝိတထံ နတ္ထိ ဗုဒ္ဓာနံ၊ ဓုဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝာမဟံ။
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
‘‘ယထာပိ သဗ္ဗသတ္တာနံ၊ မရဏံ ဓုဝသသ္သတံ။
‘‘Yathāpi sabbasattānaṃ, maraṇaṃ dhuvasassataṃ;
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ၊ ဝစနံ ဓုဝသသ္သတံ။
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.
‘‘ယထာ ရတ္တိက္ခယေ ပတ္တေ၊ သူရိယုဂ္ဂမနံ ဓုဝံ။
‘‘Yathā rattikkhaye patte, sūriyuggamanaṃ dhuvaṃ;
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ၊ ဝစနံ ဓုဝသသ္သတံ။
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.
‘‘ယထာ နိက္ခန္တသယနသ္သ၊ သီဟသ္သ နဒနံ ဓုဝံ။
‘‘Yathā nikkhantasayanassa, sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ;
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ၊ ဝစနံ ဓုဝသသ္သတံ။
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ.
‘‘ယထာ အာပန္နသတ္တာနံ၊ ဘာရမောရောပနံ ဓုဝံ။
‘‘Yathā āpannasattānaṃ, bhāramoropanaṃ dhuvaṃ;
တထေဝ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌာနံ၊ ဝစနံ ဓုဝသသ္သတ’’န္တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၀၈-၁၁၄)။
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassata’’nti. (bu. vaṃ. 2.108-114);
သော ‘‘ဓုဝာဟံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သာမီ’’တိ ဧဝံ ကတသန္နိဋ္ဌာနော ဗုဒ္ဓကာရကေ ဓမ္မေ ဥပဓာရေတုံ – ‘‘ကဟံ နု ခော ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ, ကိံ ဥဒ္ဓံ, ဥဒာဟု အဓော, ဒိသာဝိဒိသာသူ’’တိ အနုက္ကမေန သကလံ ဓမ္မဓာတုံ ဝိစိနန္တော ပောရာဏကဗောဓိသတ္တေဟိ အာသေဝိတနိသေဝိတံ ပဌမံ ဒာနပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧဝံ အတ္တာနံ ဩဝဒိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပဌမံ ဒာနပာရမိံ ပူရေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ နိက္ကုဇ္ဇိတော ဥဒကကုမ္ဘော နိသ္သေသံ ကတ္ဝာ ဥဒကံ ဝမတိယေဝ, န ပစ္စာဟရတိ, ဧဝမေဝ ဓနံ ဝာ ယသံ ဝာ ပုတ္တဒာရံ ဝာ အင္ဂပစ္စင္ဂံ ဝာ အနောလောကေတ္ဝာ သမ္ပတ္တယာစကာနံ သဗ္ဗံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတံ နိသ္သေသံ ကတ္ဝာ ဒဒမာနော ဗောဓိမူလေ နိသီဒိတ္ဝာ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ ပဌမံ ဒာနပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
So ‘‘dhuvāhaṃ buddho bhavissāmī’’ti evaṃ katasanniṭṭhāno buddhakārake dhamme upadhāretuṃ – ‘‘kahaṃ nu kho buddhakārakā dhammā, kiṃ uddhaṃ, udāhu adho, disāvidisāsū’’ti anukkamena sakalaṃ dhammadhātuṃ vicinanto porāṇakabodhisattehi āsevitanisevitaṃ paṭhamaṃ dānapāramiṃ disvā evaṃ attānaṃ ovadi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paṭhamaṃ dānapāramiṃ pūreyyāsi. Yathā hi nikkujjito udakakumbho nissesaṃ katvā udakaṃ vamatiyeva, na paccāharati, evameva dhanaṃ vā yasaṃ vā puttadāraṃ vā aṅgapaccaṅgaṃ vā anoloketvā sampattayācakānaṃ sabbaṃ icchiticchitaṃ nissesaṃ katvā dadamāno bodhimūle nisīditvā buddho bhavissasī’’ti paṭhamaṃ dānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ဟန္ဒ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ၊ ဝိစိနာမိ ဣတော စိတော။
‘‘Handa buddhakare dhamme, vicināmi ito cito;
ဥဒ္ဓံ အဓော ဒသ ဒိသာ၊ ယာဝတာ ဓမ္မဓာတုယာ။
Uddhaṃ adho dasa disā, yāvatā dhammadhātuyā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ ပဌမံ ဒာနပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အနုစိဏ္ဏံ မဟာပထံ။
Pubbakehi mahesīhi, anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ ပဌမံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
ဒာနပာရမိတံ ဂစ္ဆ၊ ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
Dānapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘ယထာပိ ကုမ္ဘော သမ္ပုဏ္ဏော၊ ယသ္သ ကသ္သစိ အဓောကတော။
‘‘Yathāpi kumbho sampuṇṇo, yassa kassaci adhokato;
ဝမတေဝုဒကံ နိသ္သေသံ၊ န တတ္ထ ပရိရက္ခတိ။
Vamatevudakaṃ nissesaṃ, na tattha parirakkhati.
‘‘တထေဝ ယာစကေ ဒိသ္ဝာ၊ ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေ။
‘‘Tatheva yācake disvā, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
ဒဒာဟိ ဒာနံ နိသ္သေသံ၊ ကုမ္ဘော ဝိယ အဓောကတော’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၁၅-၁၁၉)။
Dadāhi dānaṃ nissesaṃ, kumbho viya adhokato’’ti. (bu. vaṃ. 2.115-119);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ဒုတိယံ သီလပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ သီလပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ စမရီ မိဂော နာမ ဇီဝိတံ အနောလောကေတ္ဝာ အတ္တနော ဝာလမေဝ ရက္ခတိ, ဧဝံ တ္ဝမ္ပိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဇီဝိတမ္ပိ အနောလောကေတ္ဝာ သီလမေဝ ရက္ခမာနော ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ ဒုတိယံ သီလပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dutiyaṃ sīlapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya sīlapāramimpi pūreyyāsi. Yathā hi camarī migo nāma jīvitaṃ anoloketvā attano vālameva rakkhati, evaṃ tvampi ito paṭṭhāya jīvitampi anoloketvā sīlameva rakkhamāno buddho bhavissasī’’ti dutiyaṃ sīlapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ ဒုတိယံ သီလပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dutiyaṃ sīlapāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ ဒုတိယံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
သီလပာရမိတံ ဂစ္ဆ၊ ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
Sīlapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘ယထာပိ စမရီ ဝာလံ၊ ကိသ္မိဉ္စိ ပဋိလဂ္ဂိတံ။
‘‘Yathāpi camarī vālaṃ, kismiñci paṭilaggitaṃ;
ဥပေတိ မရဏံ တတ္ထ၊ န ဝိကောပေတိ ဝာလဓိံ။
Upeti maraṇaṃ tattha, na vikopeti vāladhiṃ.
‘‘တထေဝ စတူသု ဘူမီသု၊ သီလာနိ ပရိပူရယ။
‘‘Tatheva catūsu bhūmīsu, sīlāni paripūraya;
ပရိရက္ခ သဒာ သီလံ၊ စမရီ ဝိယ ဝာလဓိ’’န္တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၂၀-၁၂၄)။
Parirakkha sadā sīlaṃ, camarī viya vāladhi’’nti. (bu. vaṃ. 2.120-124);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော တတိယံ နေက္ခမ္မပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ နေက္ခမ္မပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ စိရံ ဗန္ဓနာဂာရေ ဝသမာနော ပုရိသော န တတ္ထ သိနေဟံ ကရောတိ, အထ ခော ဥက္ကဏ္ဌတိယေဝ, အဝသိတုကာမော ဟောတိ, ဧဝမေဝ တ္ဝမ္ပိ သဗ္ဗဘဝေ ဗန္ဓနာဂာရသဒိသေ ကတ္ဝာ သဗ္ဗဘဝေဟိ ဥက္ကဏ္ဌိတော မုစ္စိတုကာမော ဟုတ္ဝာ နေက္ခမ္မာဘိမုခောဝ ဟောဟိ။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ တတိယံ နေက္ခမ္မပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya nekkhammapāramimpi pūreyyāsi. Yathā hi ciraṃ bandhanāgāre vasamāno puriso na tattha sinehaṃ karoti, atha kho ukkaṇṭhatiyeva, avasitukāmo hoti, evameva tvampi sabbabhave bandhanāgārasadise katvā sabbabhavehi ukkaṇṭhito muccitukāmo hutvā nekkhammābhimukhova hohi. Evaṃ buddho bhavissasī’’ti tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ တတိယံ နေက္ခမ္မပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ တတိယံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
နေက္ခမ္မပာရမိတံ ဂစ္ဆ၊ ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘ယထာ အန္ဒုဃရေ ပုရိသော၊ စိရဝုတ္ထော ဒုခဋ္ဋိတော။
‘‘Yathā andughare puriso, ciravuttho dukhaṭṭito;
န တတ္ထ ရာဂံ ဇနေတိ၊ မုတ္တိမေဝ ဂဝေသတိ။
Na tattha rāgaṃ janeti, muttimeva gavesati.
‘‘တထေဝ တ္ဝံ သဗ္ဗဘဝေ၊ ပသ္သ အန္ဒုဃရံ ဝိယ။
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andugharaṃ viya;
နေက္ခမ္မာဘိမုခော ဟောဟိ၊ ဘဝတော ပရိမုတ္တိယာ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၂၅-၁၂၉)။
Nekkhammābhimukho hohi, bhavato parimuttiyā’’ti. (bu. vaṃ. 2.125-129);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော စတုတ္ထံ ပညာပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပညာပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ။ ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌေသု ကဉ္စိ အဝဇ္ဇေတ္ဝာ သဗ္ဗေပိ ပဏ္ဍိတေ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ ပိဏ္ဍပာတိကော ဘိက္ခု ဟီနာဒိဘေဒေသု ကုလေသု ကိဉ္စိ အဝဇ္ဇေတ္ဝာ ပဋိပာဋိယာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော ခိပ္ပံ ယာပနံ လဘတိ, ဧဝံ တ္ဝမ္ပိ သဗ္ဗပဏ္ဍိတေ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆန္တော ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ စတုတ္ထံ ပညာပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato catutthaṃ paññāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paññāpāramimpi pūreyyāsi. Hīnamajjhimukkaṭṭhesu kañci avajjetvā sabbepi paṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ puccheyyāsi. Yathā hi piṇḍapātiko bhikkhu hīnādibhedesu kulesu kiñci avajjetvā paṭipāṭiyā piṇḍāya caranto khippaṃ yāpanaṃ labhati, evaṃ tvampi sabbapaṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanto buddho bhavissasī’’ti catutthaṃ paññāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ စတုတ္ထံ ပညာပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, catutthaṃ paññāpāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ စတုတ္ထံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
ပညာပာရမိတံ ဂစ္ဆ၊ ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
Paññāpāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘ယထာပိ ဘိက္ခု ဘိက္ခန္တော၊ ဟီနမုက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမေ။
‘‘Yathāpi bhikkhu bhikkhanto, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
ကုလာနိ န ဝိဝဇ္ဇေန္တော၊ ဧဝံ လဘတိ ယာပနံ။
Kulāni na vivajjento, evaṃ labhati yāpanaṃ.
‘‘တထေဝ တ္ဝံ သဗ္ဗကာလံ၊ ပရိပုစ္ဆံ ဗုဓံ ဇနံ။
‘‘Tatheva tvaṃ sabbakālaṃ, paripucchaṃ budhaṃ janaṃ;
ပညာပာရမိတံ ဂန္တ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၃၀-၁၃၄)။
Paññāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.130-134);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ပဉ္စမံ ဝီရိယပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဝီရိယပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ, ယထာ ဟိ သီဟော မိဂရာဇာ သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဒဠ္ဟဝီရိယော ဟောတိ, ဧဝံ တ္ဝမ္ပိ သဗ္ဗဘဝေသု သဗ္ဗိရိယာပထေသု ဒဠ္ဟဝီရိယော အနောလီနဝီရိယော သမာနော ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ ပဉ္စမံ ဝီရိယပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato pañcamaṃ vīriyapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya vīriyapāramimpi pūreyyāsi, yathā hi sīho migarājā sabbiriyāpathesu daḷhavīriyo hoti, evaṃ tvampi sabbabhavesu sabbiriyāpathesu daḷhavīriyo anolīnavīriyo samāno buddho bhavissasī’’ti pañcamaṃ vīriyapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ ပဉ္စမံ ဝီရိယပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, pañcamaṃ vīriyapāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ ပဉ္စမံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
ဝီရိယပာရမိတံ ဂစ္ဆ၊ ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
Vīriyapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘ယထာပိ သီဟော မိဂရာဇာ၊ နိသဇ္ဇဋ္ဌာနစင္ကမေ။
‘‘Yathāpi sīho migarājā, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
အလီနဝီရိယော ဟောတိ၊ ပဂ္ဂဟိတမနော သဒာ။
Alīnavīriyo hoti, paggahitamano sadā.
‘‘တထေဝ တ္ဝံ သဗ္ဗဘဝေ၊ ပဂ္ဂဏ္ဟ ဝီရိယံ ဒဠ္ဟံ။
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, paggaṇha vīriyaṃ daḷhaṃ;
ဝီရိယပာရမိတံ ဂန္တ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၃၅-၁၃၉)။
Vīriyapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.135-139);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ဆဋ္ဌံ ခန္တိပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ခန္တိပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ, သမ္မာနနေပိ အဝမာနနေပိ ခမောဝ ဘဝေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ ပထဝိယံ နာမ သုစိမ္ပိ နိက္ခိပန္တိ အသုစိမ္ပိ, န တေန ပထဝီ သိနေဟံ ပဋိဃံ ကရောတိ, ခမတိ သဟတိ အဓိဝာသေတိယေဝ, ဧဝမေဝ တ္ဝမ္ပိ သမ္မာနနေပိ အဝမာနနေပိ ခမောဝ သမာနော ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ ဆဋ္ဌံ ခန္တိပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato chaṭṭhaṃ khantipāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya khantipāramimpi pūreyyāsi, sammānanepi avamānanepi khamova bhaveyyāsi. Yathā hi pathaviyaṃ nāma sucimpi nikkhipanti asucimpi, na tena pathavī sinehaṃ paṭighaṃ karoti, khamati sahati adhivāsetiyeva, evameva tvampi sammānanepi avamānanepi khamova samāno buddho bhavissasī’’ti chaṭṭhaṃ khantipāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ ဆဋ္ဌမံ ခန္တိပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ ဆဋ္ဌမံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
တတ္ထ အဒ္ဝေဇ္ဈမာနသော၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသိ။
Tattha advejjhamānaso, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘ယထာပိ ပထဝီ နာမ၊ သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ စ။
‘‘Yathāpi pathavī nāma, sucimpi asucimpi ca;
သဗ္ဗံ သဟတိ နိက္ခေပံ၊ န ကရောတိ ပဋိဃံ တယာ။
Sabbaṃ sahati nikkhepaṃ, na karoti paṭighaṃ tayā.
‘‘တထေဝ တ္ဝမ္ပိ သဗ္ဗေသံ၊ သမ္မာနာဝမာနက္ခမော။
‘‘Tatheva tvampi sabbesaṃ, sammānāvamānakkhamo;
ခန္တိပာရမိတံ ဂန္တ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၄၀-၁၄၄)။
Khantipāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.140-144);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော သတ္တမံ သစ္စပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ သစ္စပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ, အသနိယာ မတ္ထကေ ပတမာနာယပိ ဓနာဒီနံ အတ္ထာယ ဆန္ဒာဒီနံ ဝသေန သမ္ပဇာနမုသာဝာဒံ နာမ မာ ဘာသိ။ ယထာ ဟိ ဩသဓီ တာရကာ နာမ သဗ္ဗဥတူသု အတ္တနော ဂမနဝီထိံ ဇဟိတ္ဝာ အညာယ ဝီထိယာ န ဂစ္ဆတိ, သကဝီထိယာဝ ဂစ္ဆတိ, ဧဝမေဝ တ္ဝမ္ပိ သစ္စံ ပဟာယ မုသာဝာဒံ နာမ အဝဒန္တောယေဝ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ သတ္တမံ သစ္စပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato sattamaṃ saccapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya saccapāramimpi pūreyyāsi, asaniyā matthake patamānāyapi dhanādīnaṃ atthāya chandādīnaṃ vasena sampajānamusāvādaṃ nāma mā bhāsi. Yathā hi osadhī tārakā nāma sabbautūsu attano gamanavīthiṃ jahitvā aññāya vīthiyā na gacchati, sakavīthiyāva gacchati, evameva tvampi saccaṃ pahāya musāvādaṃ nāma avadantoyeva buddho bhavissasī’’ti sattamaṃ saccapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ သတ္တမံ သစ္စပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, sattamaṃ saccapāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ သတ္တမံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
တတ္ထ အဒ္ဝေဇ္ဈဝစနော၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသိ။
Tattha advejjhavacano, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘ယထာပိ ဩသဓီ နာမ၊ တုလာဘူတာ သဒေဝကေ။
‘‘Yathāpi osadhī nāma, tulābhūtā sadevake;
သမယေ ဥတုဝသ္သေ ဝာ၊ န ဝောက္ကမတိ ဝီထိတော။
Samaye utuvasse vā, na vokkamati vīthito.
‘‘တထေဝ တ္ဝမ္ပိ သစ္စေသု၊ မာ ဝောက္ကမသိ ဝီထိတော။
‘‘Tatheva tvampi saccesu, mā vokkamasi vīthito;
သစ္စပာရမိတံ ဂန္တ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၄၅-၁၄၉)။
Saccapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.145-149);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော အဋ္ဌမံ အဓိဋ္ဌာနပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ အဓိဋ္ဌာနပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ, ယံ အဓိဋ္ဌာသိ, တသ္မိံ အဓိဋ္ဌာနေ နိစ္စလောဝ ဘဝေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတော နာမ သဗ္ဗာသု ဒိသာသု ဝာတေဟိ ပဟဋော န ကမ္ပတိ န စလတိ, အတ္တနော ဌာနေယေဝ တိဋ္ဌတိ, ဧဝမေဝ တ္ဝမ္ပိ အတ္တနော အဓိဋ္ဌာနေ နိစ္စလော ဟောန္တောဝ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ အဋ္ဌမံ အဓိဋ္ဌာနပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya adhiṭṭhānapāramimpi pūreyyāsi, yaṃ adhiṭṭhāsi, tasmiṃ adhiṭṭhāne niccalova bhaveyyāsi. Yathā hi pabbato nāma sabbāsu disāsu vātehi pahaṭo na kampati na calati, attano ṭhāneyeva tiṭṭhati, evameva tvampi attano adhiṭṭhāne niccalo hontova buddho bhavissasī’’ti aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ အဋ္ဌမံ အဓိဋ္ဌာနပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ အဋ္ဌမံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
တတ္ထ တ္ဝံ အစလော ဟုတ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသိ။
Tattha tvaṃ acalo hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘ယထာပိ ပဗ္ဗတော သေလော၊ အစလော သုပ္ပတိဋ္ဌိတော။
‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;
န ကမ္ပတိ ဘုသဝာတေဟိ၊ သကဋ္ဌာနေဝ တိဋ္ဌတိ။
Na kampati bhusavātehi, sakaṭṭhāneva tiṭṭhati.
‘‘တထေဝ တ္ဝမ္ပိ အဓိဋ္ဌာနေ၊ သဗ္ဗဒာ အစလော ဘဝ။
‘‘Tatheva tvampi adhiṭṭhāne, sabbadā acalo bhava;
အဓိဋ္ဌာနပာရမိတံ ဂန္တ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၅၀-၁၅၄)။
Adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.150-154);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော နဝမံ မေတ္တာပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ မေတ္တာပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ, ဟိတေသုပိ အဟိတေသုပိ ဧကစိတ္တော ဘဝေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ ဥဒကံ နာမ ပာပဇနသ္သပိ ကလ္ယာဏဇနသ္သပိ သီတဘာဝံ ဧကသဒိသံ ကတ္ဝာ ဖရတိ, ဧဝမေဝ တ္ဝမ္ပိ သဗ္ဗေသု သတ္တေသု မေတ္တစိတ္တေန ဧကစိတ္တောဝ ဟောန္တော ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ နဝမံ မေတ္တာပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato navamaṃ mettāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya mettāpāramimpi pūreyyāsi, hitesupi ahitesupi ekacitto bhaveyyāsi. Yathā hi udakaṃ nāma pāpajanassapi kalyāṇajanassapi sītabhāvaṃ ekasadisaṃ katvā pharati, evameva tvampi sabbesu sattesu mettacittena ekacittova honto buddho bhavissasī’’ti navamaṃ mettāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ နဝမံ မေတ္တာပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, navamaṃ mettāpāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ နဝမံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
မေတ္တာယ အသမော ဟောဟိ၊ ယဒိ ဗောဓိံ ပတ္တုမိစ္ဆသိ။
Mettāya asamo hohi, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
‘‘ယထာပိ ဥဒကံ နာမ၊ ကလ္ယာဏေ ပာပကေ ဇနေ။
‘‘Yathāpi udakaṃ nāma, kalyāṇe pāpake jane;
သမံ ဖရတိ သီတေန၊ ပဝာဟေတိ ရဇောမလံ။
Samaṃ pharati sītena, pavāheti rajomalaṃ.
‘‘တထေဝ တ္ဝမ္ပိ ဟိတာဟိတေ၊ သမံ မေတ္တာယ ဘာဝယ။
‘‘Tatheva tvampi hitāhite, samaṃ mettāya bhāvaya;
မေတ္တာပာရမိတံ ဂန္တ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၅၅-၁၅၉)။
Mettāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.155-159);
အထသ္သ ‘‘န ဧတ္တကေဟေဝ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မေဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဥတ္တရိမ္ပိ ဥပဓာရယတော ဒသမံ ဥပေက္ခာပာရမိံ ဒိသ္ဝာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သုမေဓပဏ္ဍိတ, တ္ဝံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဥပေက္ခာပာရမိမ္ပိ ပူရေယ္ယာသိ, သုခေပိ ဒုက္ခေပိ မဇ္ဈတ္တောဝ ဘဝေယ္ယာသိ။ ယထာ ဟိ ပထဝီ နာမ သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ ပက္ခိပမာနေ မဇ္ဈတ္တာဝ ဟောတိ, ဧဝမေဝ တ္ဝမ္ပိ သုခဒုက္ခေသု မဇ္ဈတ္တောဝ ဟောန္တော ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သသီ’’တိ ဒသမံ ဥပေက္ခာပာရမိံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dasamaṃ upekkhāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya upekkhāpāramimpi pūreyyāsi, sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyāsi. Yathā hi pathavī nāma sucimpi asucimpi pakkhipamāne majjhattāva hoti, evameva tvampi sukhadukkhesu majjhattova honto buddho bhavissasī’’ti dasamaṃ upekkhāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘န ဟေတေ ဧတ္တကာယေဝ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဘဝိသ္သရေ။
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
အညေပိ ဝိစိနိသ္သာမိ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
‘‘ဝိစိနန္တော တဒာ ဒက္ခိံ၊ ဒသမံ ဥပေက္ခာပာရမိံ။
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dasamaṃ upekkhāpāramiṃ;
ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ၊ အာသေဝိတနိသေဝိတံ။
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
‘‘ဣမံ တ္ဝံ ဒသမံ တာဝ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ သမာဒိယ။
‘‘Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
တုလာဘူတော ဒဠ္ဟော ဟုတ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသိ။
Tulābhūto daḷho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
‘‘ယထာပိ ပထဝီ နာမ၊ နိက္ခိတ္တံ အသုစိံ သုစိံ။
‘‘Yathāpi pathavī nāma, nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ;
ဥပေက္ခတိ ဥဘောပေတေ၊ ကောပာနုနယဝဇ္ဇိတာ။
Upekkhati ubhopete, kopānunayavajjitā.
‘‘တထေဝ တ္ဝမ္ပိ သုခဒုက္ခေ၊ တုလာဘူတော သဒာ ဘဝ။
‘‘Tatheva tvampi sukhadukkhe, tulābhūto sadā bhava;
ဥပေက္ခာပာရမိတံ ဂန္တ္ဝာ၊ သမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိသ္သသီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၆၀-၁၆၄)။
Upekkhāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti. (bu. vaṃ. 2.160-164);
တတော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဗောဓိသတ္တေဟိ ပူရေတဗ္ဗာ ဗောဓိပရိပာစနာ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာ ဧတ္တကာယေဝ , ဒသ ပာရမိယော ဌပေတ္ဝာ အညေ နတ္ထိ။ ဣမာပိ ဒသ ပာရမိယော ဥဒ္ဓံ အာကာသေပိ နတ္ထိ, ဟေဋ္ဌာ ပထဝိယမ္ပိ, ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသုပိ နတ္ထိ, မယ္ဟံယေဝ ပန ဟဒယဗ္ဘန္တရေ ပတိဋ္ဌိတာ’’တိ။ ဧဝံ တာသံ ဟဒယေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဒိသ္ဝာ သဗ္ဗာပိ တာ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာယ ပုနပ္ပုနံ သမ္မသန္တော အနုလောမပဋိလောမံ သမ္မသတိ, ပရိယန္တေ ဂဟေတ္ဝာ အာဒိံ ပာပေတိ, အာဒိမ္ဟိ ဂဟေတ္ဝာ ပရိယန္တံ ပာပေတိ, မဇ္ဈေ ဂဟေတ္ဝာ ဥဘတော ကောဋိံ ပာပေတ္ဝာ ဩသာပေတိ, ဥဘတော ကောဋီသု ဂဟေတ္ဝာ မဇ္ဈံ ပာပေတ္ဝာ ဩသာပေတိ။ ဗာဟိရကဘဏ္ဍပရိစ္စာဂော ဒာနပာရမီ နာမ, အင္ဂပရိစ္စာဂော ဒာနဥပပာရမီ နာမ, ဇီဝိတပရိစ္စာဂော ဒာနပရမတ္ထပာရမီ နာမာတိ ဒသ ပာရမိယော ဒသ ဥပပာရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပာရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပာရမိယော တေလယန္တံ ဝိနိဝဋ္ဋေန္တော ဝိယ မဟာမေရုံ မတ္ထံ ကတ္ဝာ စက္ကဝာဠမဟာသမုဒ္ဒံ အာလုဠေန္တော ဝိယ စ သမ္မသတိ။ တသ္သေဝံ ဒသ ပာရမိယော သမ္မသန္တသ္သ ဓမ္မတေဇေန စတုနဟုတာဓိကဒ္ဝိယောဇနသတသဟသ္သဗဟလာ အယံ မဟာပထဝီ ဟတ္ထိနာ အက္ကန္တနဠကလာပော ဝိယ, ပီဠိယမာနံ ဥစ္ဆုယန္တံ ဝိယ စ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝမာနာ သင္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ။ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ တေလယန္တစက္ကံ ဝိယ စ ပရိဗ္ဘမိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Tato cintesi – ‘‘imasmiṃ loke bodhisattehi pūretabbā bodhiparipācanā buddhakārakadhammā ettakāyeva , dasa pāramiyo ṭhapetvā aññe natthi. Imāpi dasa pāramiyo uddhaṃ ākāsepi natthi, heṭṭhā pathaviyampi, puratthimādīsu disāsupi natthi, mayhaṃyeva pana hadayabbhantare patiṭṭhitā’’ti. Evaṃ tāsaṃ hadaye patiṭṭhitabhāvaṃ disvā sabbāpi tā daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya punappunaṃ sammasanto anulomapaṭilomaṃ sammasati, pariyante gahetvā ādiṃ pāpeti, ādimhi gahetvā pariyantaṃ pāpeti, majjhe gahetvā ubhato koṭiṃ pāpetvā osāpeti, ubhato koṭīsu gahetvā majjhaṃ pāpetvā osāpeti. Bāhirakabhaṇḍapariccāgo dānapāramī nāma, aṅgapariccāgo dānaupapāramī nāma, jīvitapariccāgo dānaparamatthapāramī nāmāti dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo telayantaṃ vinivaṭṭento viya mahāmeruṃ matthaṃ katvā cakkavāḷamahāsamuddaṃ āluḷento viya ca sammasati. Tassevaṃ dasa pāramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ mahāpathavī hatthinā akkantanaḷakalāpo viya, pīḷiyamānaṃ ucchuyantaṃ viya ca mahāviravaṃ viravamānā saṅkampi sampakampi sampavedhi. Kulālacakkaṃ viya telayantacakkaṃ viya ca paribbhami. Tena vuttaṃ –
‘‘ဧတ္တကာယေဝ တေ လောကေ၊ ယေ ဓမ္မာ ဗောဓိပာစနာ။
‘‘Ettakāyeva te loke, ye dhammā bodhipācanā;
တဒုဒ္ဓံ နတ္ထိ အညတ္ရ၊ ဒဠ္ဟံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟ။
Taduddhaṃ natthi aññatra, daḷhaṃ tattha patiṭṭhaha.
‘‘ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော၊ သဘာဝရသလက္ခဏေ။
‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvarasalakkhaṇe;
ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ၊ ဒသသဟသ္သီ ပကမ္ပထ။
Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampatha.
‘‘စလတိ ရဝတိ ပထဝီ၊ ဥစ္ဆုယန္တံဝ ပီဠိတံ။
‘‘Calati ravati pathavī, ucchuyantaṃva pīḷitaṃ;
တေလယန္တေ ယထာ စက္ကံ၊ ဧဝံ ကမ္ပတိ မေဒနီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၆၅-၁၆၇)။
Telayante yathā cakkaṃ, evaṃ kampati medanī’’ti. (bu. vaṃ. 2.165-167);
မဟာပထဝိယာ ကမ္ပမာနာယ ရမ္မနဂရဝာသိနော သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တာ ယုဂန္တဝာတဗ္ဘာဟတာ မဟာသာလာ ဝိယ မုစ္ဆိတာ ပပတိံသု။ ဃဋာဒီနိ ကုလာလဘာဇနာနိ ပဝဋ္ဋန္တာနိ အညမညံ ပဟရန္တာနိ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏာနိ အဟေသုံ။ မဟာဇနော ဘီတတသိတော သတ္ထာရံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ ‘‘ကိံ နု ခော ဘဂဝာ နာဂာဝဋ္ဋော အယံ, ဘူတယက္ခဒေဝတာသု အညတရာဝဋ္ဋော ဝာတိ န ဟိ မယံ ဧတံ ဇာနာမ, အပိစ ခော သဗ္ဗောပိ အယံ မဟာဇနော ဥပဒ္ဒုတော, ကိံ နု ခော ဣမသ္သ လောကသ္သ ပာပကံ ဘဝိသ္သတိ, ဥဒာဟု ကလ္ယာဏံ, ကထေထ နော ဧတံ ကာရဏ’’န္တိ အာဟ။ အထ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတ္ဝာ ‘‘တုမ္ဟေ မာ ဘာယထ, မာ စိန္တယိတ္ထ, နတ္ထိ ဝော ဣတောနိဒာနံ ဘယံ။ ယော သော မယာ အဇ္ဇ ‘သုမေဓပဏ္ဍိတော အနာဂတေ ဂောတမော နာမ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သတီ’တိ ဗ္ယာကတော, သော ဣဒာနိ ဒသ ပာရမိယော သမ္မသတိ, တသ္သ သမ္မသန္တသ္သ ဝိလောဠေန္တသ္သ ဓမ္မတေဇေန သကလဒသသဟသ္သီ လောကဓာတု ဧကပ္ပဟာရေန ကမ္ပတိ စေဝ ရဝတိ စာ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ –
Mahāpathaviyā kampamānāya rammanagaravāsino saṇṭhātuṃ asakkontā yugantavātabbhāhatā mahāsālā viya mucchitā papatiṃsu. Ghaṭādīni kulālabhājanāni pavaṭṭantāni aññamaññaṃ paharantāni cuṇṇavicuṇṇāni ahesuṃ. Mahājano bhītatasito satthāraṃ upasaṅkamitvā ‘‘kiṃ nu kho bhagavā nāgāvaṭṭo ayaṃ, bhūtayakkhadevatāsu aññatarāvaṭṭo vāti na hi mayaṃ etaṃ jānāma, apica kho sabbopi ayaṃ mahājano upadduto, kiṃ nu kho imassa lokassa pāpakaṃ bhavissati, udāhu kalyāṇaṃ, kathetha no etaṃ kāraṇa’’nti āha. Atha satthā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘tumhe mā bhāyatha, mā cintayittha, natthi vo itonidānaṃ bhayaṃ. Yo so mayā ajja ‘sumedhapaṇḍito anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’ti byākato, so idāni dasa pāramiyo sammasati, tassa sammasantassa viloḷentassa dhammatejena sakaladasasahassī lokadhātu ekappahārena kampati ceva ravati cā’’ti āha. Tena vuttaṃ –
‘‘ယာဝတာ ပရိသာ အာသိ၊ ဗုဒ္ဓသ္သ ပရိဝေသနေ။
‘‘Yāvatā parisā āsi, buddhassa parivesane;
ပဝေဓမာနာ သာ တတ္ထ၊ မုစ္ဆိတာ သေသိ ဘူမိယာ။
Pavedhamānā sā tattha, mucchitā sesi bhūmiyā.
‘‘ဃဋာနေကသဟသ္သာနိ၊ ကုမ္ဘီနဉ္စ သတာ ဗဟူ။
‘‘Ghaṭānekasahassāni, kumbhīnañca satā bahū;
သဉ္စုဏ္ဏမထိတာ တတ္ထ၊ အညမညံ ပဃဋ္ဋိတာ။
Sañcuṇṇamathitā tattha, aññamaññaṃ paghaṭṭitā.
‘‘ဥဗ္ဗိဂ္ဂာ တသိတာ ဘီတာ၊ ဘန္တာ ဗ္ယထိတမာနသာ။
‘‘Ubbiggā tasitā bhītā, bhantā byathitamānasā;
မဟာဇနာ သမာဂမ္မ၊ ဒီပင္ကရမုပာဂမုံ။
Mahājanā samāgamma, dīpaṅkaramupāgamuṃ.
‘‘ကိံ ဘဝိသ္သတိ လောကသ္သ၊ ကလ္ယာဏမထ ပာပကံ။
‘‘Kiṃ bhavissati lokassa, kalyāṇamatha pāpakaṃ;
သဗ္ဗော ဥပဒ္ဒုတော လောကော၊ တံ ဝိနောဒေဟိ စက္ခုမ။
Sabbo upadduto loko, taṃ vinodehi cakkhuma.
‘‘တေသံ တဒာ သညာပေသိ၊ ဒီပင္ကရော မဟာမုနိ။
‘‘Tesaṃ tadā saññāpesi, dīpaṅkaro mahāmuni;
ဝိသ္သတ္ထာ ဟောထ မာ ဘာထ၊ ဣမသ္မိံ ပထဝိကမ္ပနေ။
Vissatthā hotha mā bhātha, imasmiṃ pathavikampane.
‘‘ယမဟံ အဇ္ဇ ဗ္ယာကာသိံ၊ ‘ဗုဒ္ဓော လောကေ ဘဝိသ္သတိ’။
‘‘Yamahaṃ ajja byākāsiṃ, ‘buddho loke bhavissati’;
ဧသော သမ္မသတိ ဓမ္မံ၊ ပုဗ္ဗကံ ဇိနသေဝိတံ။
Eso sammasati dhammaṃ, pubbakaṃ jinasevitaṃ.
‘‘တသ္သ သမ္မသတော ဓမ္မံ၊ ဗုဒ္ဓဘူမိံ အသေသတော။
‘‘Tassa sammasato dhammaṃ, buddhabhūmiṃ asesato;
တေနာယံ ကမ္ပိတာ ပထဝီ၊ ဒသသဟသ္သီ သဒေဝကေ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၆၈-၁၇၄)။
Tenāyaṃ kampitā pathavī, dasasahassī sadevake’’ti. (bu. vaṃ. 2.168-174);
မဟာဇနော တထာဂတသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ အာဒာယ ရမ္မနဂရာ နိက္ခမိတ္ဝာ ဗောဓိသတ္တံ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ မာလာဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇေတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ ရမ္မနဂရမေဝ ပာဝိသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဒသ ပာရမိယော သမ္မသိတ္ဝာ ဝီရိယံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာယ နိသိန္နာသနာ ဝုဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Mahājano tathāgatassa vacanaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭho mālāgandhavilepanaṃ ādāya rammanagarā nikkhamitvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā rammanagarameva pāvisi. Bodhisattopi dasa pāramiyo sammasitvā vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nisinnāsanā vuṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ဗုဒ္ဓသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ၊ မနော နိဗ္ဗာယိ တာဝဒေ။
‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, mano nibbāyi tāvade;
သဗ္ဗေ မံ ဥပသင္ကမ္မ၊ ပုနာပိ အဘိဝန္ဒိသုံ။
Sabbe maṃ upasaṅkamma, punāpi abhivandisuṃ.
‘‘သမာဒိယိတ္ဝာ ဗုဒ္ဓဂုဏံ၊ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာန မာနသံ။
‘‘Samādiyitvā buddhaguṇaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasaṃ;
ဒီပင္ကရံ နမသ္သိတ္ဝာ၊ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိံ တဒာ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၇၅-၁၇၆)။
Dīpaṅkaraṃ namassitvā, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā’’ti. (bu. vaṃ. 2.175-176);
အထ ဗောဓိသတ္တံ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟန္တံ သကလဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠဒေဝတာ သန္နိပတိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗေဟိ မာလာဂန္ဓေဟိ ပူဇေတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ‘‘အယ္ယ သုမေဓတာပသ, တယာ အဇ္ဇ ဒီပင္ကရဒသဗလသ္သ ပာဒမူလေ မဟတီ ပတ္ထနာ ပတ္ထိတာ, သာ တေ အနန္တရာယေန သမိဇ္ဈတု, မာ တေ ဘယံ ဝာ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝာ အဟောသိ, သရီရေ အပ္ပမတ္တကောပိ ရောဂော မာ ဥပ္ပဇ္ဇတု, ခိပ္ပံ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပဋိဝိဇ္ဈ။ ယထာ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခာ သမယေ ပုပ္ဖန္တိ စေဝ ဖလန္တိ စ, တထေဝ တ္ဝမ္ပိ တံ သမယံ အနတိက္ကမိတ္ဝာ ခိပ္ပံ သမ္ဗောဓိမုတ္တမံ ဖုသသ္သူ’’တိအာဒီနိ ထုတိမင္ဂလာနိ ပယိရုဒာဟံသု။ ဧဝဉ္စ ပယိရုဒာဟိတ္ဝာ အတ္တနော အတ္တနော ဒေဝဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။ ဗောဓိသတ္တောပိ ဒေဝတာဟိ အဘိတ္ထဝိတော – ‘‘အဟံ ဒသ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ ကပ္ပသတသဟသ္သာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင္ခ္ယေယ္ယာနံ မတ္ထကေ ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သာမီ’’တိ ဝီရိယံ ဒဠ္ဟံ ကတ္ဝာ အဓိဋ္ဌာယ နဘံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တ္ဝာ ဟိမဝန္တမေဝ အဂမာသိ။ တေန ဝုတ္တံ –
Atha bodhisattaṃ āsanā vuṭṭhahantaṃ sakaladasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā dibbehi mālāgandhehi pūjetvā vanditvā ‘‘ayya sumedhatāpasa, tayā ajja dīpaṅkaradasabalassa pādamūle mahatī patthanā patthitā, sā te anantarāyena samijjhatu, mā te bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā ahosi, sarīre appamattakopi rogo mā uppajjatu, khippaṃ pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ paṭivijjha. Yathā pupphūpagaphalūpagarukkhā samaye pupphanti ceva phalanti ca, tatheva tvampi taṃ samayaṃ anatikkamitvā khippaṃ sambodhimuttamaṃ phusassū’’tiādīni thutimaṅgalāni payirudāhaṃsu. Evañca payirudāhitvā attano attano devaṭṭhānameva agamaṃsu. Bodhisattopi devatāhi abhitthavito – ‘‘ahaṃ dasa pāramiyo pūretvā kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake buddho bhavissāmī’’ti vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nabhaṃ abbhuggantvā himavantameva agamāsi. Tena vuttaṃ –
‘‘ဒိဗ္ဗံ မာနုသကံ ပုပ္ဖံ၊ ဒေဝာ မာနုသကာ ဥဘော။
‘‘Dibbaṃ mānusakaṃ pupphaṃ, devā mānusakā ubho;
သမောကိရန္တိ ပုပ္ဖေဟိ၊ ဝုဋ္ဌဟန္တသ္သ အာသနာ။
Samokiranti pupphehi, vuṭṭhahantassa āsanā.
‘‘ဝေဒယန္တိ စ တေ သောတ္ထိံ၊ ဒေဝာ မာနုသကာ ဥဘော။
‘‘Vedayanti ca te sotthiṃ, devā mānusakā ubho;
မဟန္တံ ပတ္ထိတံ တုယ္ဟံ၊ တံ လဘသ္သု ယထိစ္ဆိတံ။
Mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, taṃ labhassu yathicchitaṃ.
‘‘သဗ္ဗီတိယော ဝိဝဇ္ဇန္တု၊ သောကော ရောဂော ဝိနသ္သတု။
‘‘Sabbītiyo vivajjantu, soko rogo vinassatu;
မာ တေ ဘဝန္တ္ဝန္တရာယာ၊ ဖုသ ခိပ္ပံ ဗောဓိမုတ္တမံ။
Mā te bhavantvantarāyā, phusa khippaṃ bodhimuttamaṃ.
‘‘ယထာပိ သမယေ ပတ္တေ၊ ပုပ္ဖန္တိ ပုပ္ဖိနော ဒုမာ။
‘‘Yathāpi samaye patte, pupphanti pupphino dumā;
တထေဝ တ္ဝံ မဟာဝီရ၊ ဗုဒ္ဓဉာဏေန ပုပ္ဖသု။
Tatheva tvaṃ mahāvīra, buddhañāṇena pupphasu.
‘‘ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓာ၊ ပူရယုံ ဒသ ပာရမီ။
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, pūrayuṃ dasa pāramī;
တထေဝ တ္ဝံ မဟာဝီရ၊ ပူရယ ဒသ ပာရမီ။
Tatheva tvaṃ mahāvīra, pūraya dasa pāramī.
‘‘ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓာ၊ ဗောဓိမဏ္ဍမ္ဟိ ဗုဇ္ဈရေ။
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, bodhimaṇḍamhi bujjhare;
တထေဝ တ္ဝံ မဟာဝီရ၊ ဗုဇ္ဈသ္သု ဇိနဗောဓိယံ။
Tatheva tvaṃ mahāvīra, bujjhassu jinabodhiyaṃ.
‘‘ယထာ ယေ ကေစိ သမ္ဗုဒ္ဓာ၊ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယုံ။
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, dhammacakkaṃ pavattayuṃ;
တထေဝ တ္ဝံ မဟာဝီရ၊ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တယ။
Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammacakkaṃ pavattaya.
‘‘ပုဏ္ဏမာယေ ယထာ စန္ဒော၊ ပရိသုဒ္ဓော ဝိရောစတိ။
‘‘Puṇṇamāye yathā cando, parisuddho virocati;
တထေဝ တ္ဝံ ပုဏ္ဏမနော၊ ဝိရောစ ဒသသဟသ္သိယံ။
Tatheva tvaṃ puṇṇamano, viroca dasasahassiyaṃ.
‘‘ရာဟုမုတ္တော ယထာ သူရိယော၊ တာပေန အတိရောစတိ။
‘‘Rāhumutto yathā sūriyo, tāpena atirocati;
တထေဝ လောကာ မုစ္စိတ္ဝာ၊ ဝိရောစ သိရိယာ တုဝံ။
Tatheva lokā muccitvā, viroca siriyā tuvaṃ.
‘‘ယထာ ယာ ကာစိ နဒိယော၊ ဩသရန္တိ မဟောဒဓိံ။
‘‘Yathā yā kāci nadiyo, osaranti mahodadhiṃ;
ဧဝံ သဒေဝကာ လောကာ၊ ဩသရန္တု တဝန္တိကေ။
Evaṃ sadevakā lokā, osarantu tavantike.
‘‘တေဟိ ထုတပ္ပသတ္ထော သော၊ ဒသ ဓမ္မေ သမာဒိယ။
‘‘Tehi thutappasattho so, dasa dhamme samādiya;
တေ ဓမ္မေ ပရိပူရေန္တော၊ ပဝနံ ပာဝိသီ တဒာ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၁၇၇-၁၈၇)။
Te dhamme paripūrento, pavanaṃ pāvisī tadā’’ti. (bu. vaṃ. 2.177-187);
သုမေဓကထာ နိဋ္ဌိတာ။
Sumedhakathā niṭṭhitā.
ရမ္မနဂရဝာသိနောပိ ခော နဂရံ ပဝိသိတ္ဝာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ မဟာဒာနံ အဒံသု။ သတ္ထာ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတ္ဝာ မဟာဇနံ သရဏာဒီသု ပတိဋ္ဌပေတ္ဝာ ရမ္မနဂရာ နိက္ခမိ။ တတော ဥဒ္ဓမ္ပိ ယာဝတာယုကံ တိဋ္ဌန္တော သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ ကတ္ဝာ အနုက္ကမေန အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝံသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ တတ္ထ –
Rammanagaravāsinopi kho nagaraṃ pavisitvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ adaṃsu. Satthā tesaṃ dhammaṃ desetvā mahājanaṃ saraṇādīsu patiṭṭhapetvā rammanagarā nikkhami. Tato uddhampi yāvatāyukaṃ tiṭṭhanto sabbaṃ buddhakiccaṃ katvā anukkamena anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ buddhavaṃse vuttanayeneva vitthāretabbaṃ. Vuttañhi tattha –
‘‘တဒာ တေ ဘောဇယိတ္ဝာန၊ သသင္ဃံ လောကနာယကံ။
‘‘Tadā te bhojayitvāna, sasaṅghaṃ lokanāyakaṃ;
ဥပဂစ္ဆုံ သရဏံ တသ္သ၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Upagacchuṃ saraṇaṃ tassa, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘သရဏဂမနေ ကဉ္စိ၊ နိဝေသေသိ တထာဂတော။
‘‘Saraṇagamane kañci, nivesesi tathāgato;
ကဉ္စိ ပဉ္စသု သီလေသု၊ သီလေ ဒသဝိဓေ ပရံ။
Kañci pañcasu sīlesu, sīle dasavidhe paraṃ.
‘‘ကသ္သစိ ဒေတိ သာမညံ၊ စတုရော ဖလမုတ္တမေ။
‘‘Kassaci deti sāmaññaṃ, caturo phalamuttame;
ကသ္သစိ အသမေ ဓမ္မေ၊ ဒေတိ သော ပဋိသမ္ဘိဒာ။
Kassaci asame dhamme, deti so paṭisambhidā.
‘‘ကသ္သစိ ဝရသမာပတ္တိယော၊ အဋ္ဌ ဒေတိ နရာသဘော။
‘‘Kassaci varasamāpattiyo, aṭṭha deti narāsabho;
တိသ္သော ကသ္သစိ ဝိဇ္ဇာယော၊ ဆဠဘိညာ ပဝေစ္ဆတိ။
Tisso kassaci vijjāyo, chaḷabhiññā pavecchati.
‘‘တေန ယောဂေန ဇနကာယံ၊ ဩဝဒတိ မဟာမုနိ။
‘‘Tena yogena janakāyaṃ, ovadati mahāmuni;
တေန ဝိတ္ထာရိကံ အာသိ၊ လောကနာထသ္သ သာသနံ။
Tena vitthārikaṃ āsi, lokanāthassa sāsanaṃ.
‘‘မဟာဟနူသဘက္ခန္ဓော၊ ဒီပင္ကရသနာမကော။
‘‘Mahāhanūsabhakkhandho, dīpaṅkarasanāmako;
ဗဟူ ဇနေ တာရယတိ၊ ပရိမောစေတိ ဒုဂ္ဂတိံ။
Bahū jane tārayati, parimoceti duggatiṃ.
‘‘ဗောဓနေယ္ယံ ဇနံ ဒိသ္ဝာ၊ သတသဟသ္သေပိ ယောဇနေ။
‘‘Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā, satasahassepi yojane;
ခဏေန ဥပဂန္တ္ဝာန၊ ဗောဓေတိ တံ မဟာမုနိ။
Khaṇena upagantvāna, bodheti taṃ mahāmuni.
‘‘ပဌမာဘိသမယေ ဗုဒ္ဓော၊ ကောဋိသတမဗောဓယိ။
‘‘Paṭhamābhisamaye buddho, koṭisatamabodhayi;
ဒုတိယာဘိသမယေ နာထော၊ နဝုတိကောဋိမဗောဓယိ။
Dutiyābhisamaye nātho, navutikoṭimabodhayi.
‘‘ယဒာ စ ဒေဝဘဝနမ္ဟိ၊ ဗုဒ္ဓော ဓမ္မမဒေသယိ။
‘‘Yadā ca devabhavanamhi, buddho dhammamadesayi;
နဝုတိကောဋိသဟသ္သာနံ၊ တတိယာဘိသမယော အဟု။
Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahu.
‘‘သန္နိပာတာ တယော အာသုံ၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, dīpaṅkarassa satthuno;
ကောဋိသတသဟသ္သာနံ၊ ပဌမော အာသိ သမာဂမော။
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.
‘‘ပုန နာရဒကူဋမ္ဟိ၊ ပဝိဝေကဂတေ ဇိနေ။
‘‘Puna nāradakūṭamhi, pavivekagate jine;
ခီဏာသဝာ ဝီတမလာ၊ သမိံသု သတကောဋိယော။
Khīṇāsavā vītamalā, samiṃsu satakoṭiyo.
‘‘ယမ္ဟိ ကာလေ မဟာဝီရော၊ သုဒသ္သနသိလုစ္စယေ။
‘‘Yamhi kāle mahāvīro, sudassanasiluccaye;
နဝုတိကောဋိသဟသ္သေဟိ၊ ပဝာရေသိ မဟာမုနိ။
Navutikoṭisahassehi, pavāresi mahāmuni.
‘‘အဟံ တေန သမယေန၊ ဇဋိလော ဥဂ္ဂတာပနော။
‘‘Ahaṃ tena samayena, jaṭilo uggatāpano;
အန္တလိက္ခမ္ဟိ စရဏော၊ ပဉ္စာဘိညာသု ပာရဂူ။
Antalikkhamhi caraṇo, pañcābhiññāsu pāragū.
‘‘ဒသဝီသသဟသ္သာနံ၊ ဓမ္မာဘိသမယော အဟု။
‘‘Dasavīsasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahu;
ဧကဒ္ဝိန္နံ အဘိသမယာ၊ ဂဏနတော အသင္ခိယာ။
Ekadvinnaṃ abhisamayā, gaṇanato asaṅkhiyā.
‘‘ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ၊ ဣဒ္ဓံ ဖီတံ အဟူ တဒာ။
‘‘Vitthārikaṃ bāhujaññaṃ, iddhaṃ phītaṃ ahū tadā;
ဒီပင္ကရသ္သ ဘဂဝတော၊ သာသရံ သုဝိသောဓိတံ။
Dīpaṅkarassa bhagavato, sāsaraṃ suvisodhitaṃ.
‘‘စတ္တာရိ သတသဟသ္သာနိ၊ ဆဠဘိညာ မဟိဒ္ဓိကာ။
‘‘Cattāri satasahassāni, chaḷabhiññā mahiddhikā;
ဒီပင္ကရံ လောကဝိဒုံ ပရိဝာရေန္တိ သဗ္ဗဒာ။
Dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ parivārenti sabbadā.
‘‘ယေ ကေစိ တေန သမယေန၊ ဇဟန္တိ မာနုသံ ဘဝံ။
‘‘Ye keci tena samayena, jahanti mānusaṃ bhavaṃ;
အပ္ပတ္တမာနသာ သေခာ၊ ဂရဟိတာ ဘဝန္တိ တေ။
Appattamānasā sekhā, garahitā bhavanti te.
‘‘သုပုပ္ဖိတံ ပာဝစနံ၊ အရဟန္တေဟိ တာဒိဘိ။
‘‘Supupphitaṃ pāvacanaṃ, arahantehi tādibhi;
ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟိ၊ ဥပသောဘတိ သဗ္ဗဒာ။
Khīṇāsavehi vimalehi, upasobhati sabbadā.
‘‘နဂရံ ရမ္မဝတီ နာမ၊ သုဒေဝော နာမ ခတ္တိယော။
‘‘Nagaraṃ rammavatī nāma, sudevo nāma khattiyo;
သုမေဓာ နာမ ဇနိကာ၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Sumedhā nāma janikā, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘ဒသဝသ္သသဟသ္သာနိ၊ အဂာရံ အဇ္ဈ သော ဝသိ။
‘‘Dasavassasahassāni, agāraṃ ajjha so vasi;
ဟံသာ ကောဉ္စာ မယူရာ စ၊ တယော ပာသာဒမုတ္တမာ။
Haṃsā koñcā mayūrā ca, tayo pāsādamuttamā.
‘‘တီဏိ သတသဟသ္သာနိ၊ နာရိယော သမလင္ကတာ။
‘‘Tīṇi satasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
ပဒုမာ နာမ သာ နာရီ၊ ဥသဘက္ခန္ဓော အတ္ရဇော။
Padumā nāma sā nārī, usabhakkhandho atrajo.
‘‘နိမိတ္တေ စတုရော ဒိသ္ဝာ၊ ဟတ္ထိယာနေန နိက္ခမိ။
‘‘Nimitte caturo disvā, hatthiyānena nikkhami;
အနူနဒသမာသာနိ၊ ပဓာနေ ပဒဟီ ဇိနော။
Anūnadasamāsāni, padhāne padahī jino.
‘‘ပဓာနစာရံ စရိတ္ဝာန၊ အဗုဇ္ဈိ မာနသံ မုနိ။
‘‘Padhānacāraṃ caritvāna, abujjhi mānasaṃ muni;
ဗ္ရဟ္မုနာ ယာစိတော သန္တော၊ ဒီပင္ကရော မဟာမုနိ။
Brahmunā yācito santo, dīpaṅkaro mahāmuni.
‘‘ဝတ္တိ စက္ကံ မဟာဝီရော၊ နန္ဒာရာမေ သိရီဃရေ။
‘‘Vatti cakkaṃ mahāvīro, nandārāme sirīghare;
နိသိန္နော သိရီသမူလမ္ဟိ၊ အကာသိ တိတ္ထိယမဒ္ဒနံ။
Nisinno sirīsamūlamhi, akāsi titthiyamaddanaṃ.
‘‘သုမင္ဂလော စ တိသ္သော စ၊ အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝကာ။
‘‘Sumaṅgalo ca tisso ca, ahesuṃ aggasāvakā;
သာဂတော နာမုပဋ္ဌာကော၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Sāgato nāmupaṭṭhāko, dīpaṅkarassa satthuno.
သုနန္ဒာ စ‘‘နန္ဒာ စေဝ သုနန္ဒာ စ၊ အဟေသုံ အဂ္ဂသာဝိကာ။
Sunandā ca‘‘nandā ceva sunandā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ဗောဓိ တသ္သ ဘဂဝတော၊ ပိပ္ဖလီတိ ပဝုစ္စတိ။
Bodhi tassa bhagavato, pipphalīti pavuccati.
‘‘တပုသ္သဘလ္လိကာ နာမ၊ အဟေသုံ အဂ္ဂုပဋ္ဌကာ။
‘‘Tapussabhallikā nāma, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;
သိရိမာ ကောဏာ ဥပဋ္ဌိကာ၊ ဒီပင္ကရသ္သ သတ္ထုနော။
Sirimā koṇā upaṭṭhikā, dīpaṅkarassa satthuno.
‘‘အသီတိဟတ္ထမုဗ္ဗေဓော၊ ဒီပင္ကရော မဟာမုနိ။
‘‘Asītihatthamubbedho, dīpaṅkaro mahāmuni;
သောဘတိ ဒီပရုက္ခောဝ၊ သာလရာဇာဝ ဖုလ္လိတော။
Sobhati dīparukkhova, sālarājāva phullito.
‘‘ပဘာ ဝိဓာဝတိ တသ္သ၊ သမန္တာ ဒ္ဝာဒသ ယောဇနေ။
‘‘Pabhā vidhāvati tassa, samantā dvādasa yojane;
သတသဟသ္သဝသ္သာနိ၊ အာယု တသ္သ မဟေသိနော။
Satasahassavassāni, āyu tassa mahesino;
တာဝတာ တိဋ္ဌမာနော သော၊ တာရေသိ ဇနတံ ဗဟုံ။
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
‘‘ဇောတယိတ္ဝာန သဒ္ဓမ္မံ၊ သန္တာရေတ္ဝာ မဟာဇနံ။
‘‘Jotayitvāna saddhammaṃ, santāretvā mahājanaṃ;
ဇလိတ္ဝာ အဂ္ဂိခန္ဓောဝ၊ နိဗ္ဗုတော သော သသာဝကော။
Jalitvā aggikhandhova, nibbuto so sasāvako.
‘‘သာ စ ဣဒ္ဓိ သော စ ယသော၊ တာနိ စ ပာဒေသု စက္ကရတနာနိ။
‘‘Sā ca iddhi so ca yaso, tāni ca pādesu cakkaratanāni;
သဗ္ဗံ တမန္တရဟိတံ၊ နနု ရိတ္တာ သဗ္ဗသင္ခာရာတိ။
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārāti.
‘‘ဒီပင္ကရော ဇိနော သတ္ထာ၊ နန္ဒာရာမမ္ဟိ နိဗ္ဗုတော။
‘‘Dīpaṅkaro jino satthā, nandārāmamhi nibbuto;
တတ္ထေတသ္သ ဇိနထူပော၊ ဆတ္တိံသုဗ္ဗေဓယောဇနော’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၃.၁-၃၁)။
Tatthetassa jinathūpo, chattiṃsubbedhayojano’’ti. (bu. vaṃ. 3.1-31);