Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౧౨. దిట్ఠిగతసుత్తవణ్ణనా
12. Diṭṭhigatasuttavaṇṇanā
౪౯. ద్వాదసమే ద్వీహి దిట్ఠిగతేహీతి ఏత్థ దిట్ఠియోవ దిట్ఠిగతాని ‘‘గూథగతం ముత్తగత’’న్తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౯.౧౧) వియ. గహితాకారసుఞ్ఞతాయ వా దిట్ఠీనం గతమత్తానీతి దిట్ఠిగతాని, తేహి దిట్ఠిగతేహి. పరియుట్ఠితాతి అభిభూతా పలిబుద్ధా వా. పలిబోధత్థో వాపి హి పరియుట్ఠానసద్దో ‘‘చోరా మగ్గే పరియుట్ఠింసూ’’తిఆదీసు (చూళవ॰ ౪౩౦) వియ. దేవాతి ఉపపత్తిదేవా. తే హి దిబ్బన్తి ఉళారతమేహి కామగుణేహి ఝానాదీహి చ కీళన్తి, ఇద్ధానుభావేన వా యథిచ్ఛితమత్థం గచ్ఛన్తి అధిగచ్ఛన్తీతి చ దేవాతి వుచ్చన్తి. మనస్స ఉస్సన్నత్తా మనుస్సా, ఉక్కట్ఠనిద్దేసవసేన చేతం వుత్తం యథా ‘‘సత్థా దేవమనుస్సాన’’న్తి. ఓలీయన్తి ఏకేతి ‘‘సస్సతో అత్తా చ లోకో చా’’తి భవేసు ఓలీయనాభినివేసభూతేన సస్సతభావేన ఏకచ్చే దేవా మనుస్సా చ అవలీయన్తి అల్లీయన్తి సఙ్కోచం ఆపజ్జన్తి, న తతో నిస్సరన్తి. అతిధావన్తీతి పరమత్థతో భిన్నసభావానమ్పి సభావధమ్మానం య్వాయం హేతుఫలభావేన సమ్బన్ధో, తం అగ్గహేత్వా నానత్తనయస్సపి గహణేన తత్థ తత్థేవ ధావన్తి, తస్మా ‘‘ఉచ్ఛిజ్జతి అత్తా చ లోకో చ, న హోతి పరం మరణా’’తి ఉచ్ఛేదే వా భవనిరోధపటిపత్తియా పటిక్ఖేపధమ్మతం అతిధావన్తి అతిక్కమన్తి. చక్ఖుమన్తో చ పస్సన్తీతి చసద్దో బ్యతిరేకే. పుబ్బయోగసమ్పత్తియా ఞాణపరిపాకేన పఞ్ఞాచక్ఖుమన్తో పన దేవమనుస్సా తేనేవ పఞ్ఞాచక్ఖునా సస్సతం ఉచ్ఛేదఞ్చ అన్తద్వయం అనుపగమ్మ మజ్ఝిమపటిపత్తిదస్సనేన పచ్చక్ఖం కరోన్తి. తే హి ‘‘నామరూపమత్తమిదం పటిచ్చసముప్పన్నం, తస్మా న సస్సతం, నాపి ఉచ్ఛిజ్జతీ’’తి అవిపరీతతో పస్సన్తి.
49. Dvādasame dvīhi diṭṭhigatehīti ettha diṭṭhiyova diṭṭhigatāni ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīsu (a. ni. 9.11) viya. Gahitākārasuññatāya vā diṭṭhīnaṃ gatamattānīti diṭṭhigatāni, tehi diṭṭhigatehi. Pariyuṭṭhitāti abhibhūtā palibuddhā vā. Palibodhattho vāpi hi pariyuṭṭhānasaddo ‘‘corā magge pariyuṭṭhiṃsū’’tiādīsu (cūḷava. 430) viya. Devāti upapattidevā. Te hi dibbanti uḷāratamehi kāmaguṇehi jhānādīhi ca kīḷanti, iddhānubhāvena vā yathicchitamatthaṃ gacchanti adhigacchantīti ca devāti vuccanti. Manassa ussannattā manussā, ukkaṭṭhaniddesavasena cetaṃ vuttaṃ yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti. Olīyanti eketi ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti bhavesu olīyanābhinivesabhūtena sassatabhāvena ekacce devā manussā ca avalīyanti allīyanti saṅkocaṃ āpajjanti, na tato nissaranti. Atidhāvantīti paramatthato bhinnasabhāvānampi sabhāvadhammānaṃ yvāyaṃ hetuphalabhāvena sambandho, taṃ aggahetvā nānattanayassapi gahaṇena tattha tattheva dhāvanti, tasmā ‘‘ucchijjati attā ca loko ca, na hoti paraṃ maraṇā’’ti ucchede vā bhavanirodhapaṭipattiyā paṭikkhepadhammataṃ atidhāvanti atikkamanti. Cakkhumanto ca passantīti casaddo byatireke. Pubbayogasampattiyā ñāṇaparipākena paññācakkhumanto pana devamanussā teneva paññācakkhunā sassataṃ ucchedañca antadvayaṃ anupagamma majjhimapaṭipattidassanena paccakkhaṃ karonti. Te hi ‘‘nāmarūpamattamidaṃ paṭiccasamuppannaṃ, tasmā na sassataṃ, nāpi ucchijjatī’’ti aviparītato passanti.
ఏవం ఓలీయనాదికే పుగ్గలాధిట్ఠానేన ఉద్దిసితుం ‘‘కథఞ్చ, భిక్ఖవే’’తిఆది వుత్తం. తత్థ భవాతి కామభవో, రూపభవో, అరూపభవో. అపరేపి తయో భవా సఞ్ఞీభవో, అసఞ్ఞీభవో, నేవసఞ్ఞీనాసఞ్ఞీభవో. అపరేపి తయో భవా ఏకవోకారభవో, చతువోకారభవో, పఞ్చవోకారభవోతి. ఏతేహి భవేహి ఆరమన్తి అభినన్దన్తీతి భవారామా. భవేసు రతా అభిరతాతి భవరతా. భవేసు సుట్ఠు ముదితాతి భవసమ్ముదితా. భవనిరోధాయాతి తేసం భవానం అచ్చన్తనిరోధాయ అనుప్పాదనత్థాయ. ధమ్మే దేసియమానేతి తథాగతప్పవేదితే నియ్యానికధమ్మే వుచ్చమానే. న పక్ఖన్దతీతి సస్సతాభినివిట్ఠత్తా సంఖిత్తధమ్మత్తా న పవిసతి న ఓగాహతి. న పసీదతీతి పసాదం నాపజ్జతి న తం సద్దహతి. న సన్తిట్ఠతీతి తస్సం దేసనాయం న తిట్ఠతి నాధిముచ్చతి. ఏవం సస్సతతో అభినివిసనేన భవేసు ఓలీయన్తి.
Evaṃ olīyanādike puggalādhiṭṭhānena uddisituṃ ‘‘kathañca, bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhavāti kāmabhavo, rūpabhavo, arūpabhavo. Aparepi tayo bhavā saññībhavo, asaññībhavo, nevasaññīnāsaññībhavo. Aparepi tayo bhavā ekavokārabhavo, catuvokārabhavo, pañcavokārabhavoti. Etehi bhavehi āramanti abhinandantīti bhavārāmā. Bhavesu ratā abhiratāti bhavaratā. Bhavesu suṭṭhu muditāti bhavasammuditā. Bhavanirodhāyāti tesaṃ bhavānaṃ accantanirodhāya anuppādanatthāya. Dhamme desiyamāneti tathāgatappavedite niyyānikadhamme vuccamāne. Na pakkhandatīti sassatābhiniviṭṭhattā saṃkhittadhammattā na pavisati na ogāhati. Na pasīdatīti pasādaṃ nāpajjati na taṃ saddahati. Na santiṭṭhatīti tassaṃ desanāyaṃ na tiṭṭhati nādhimuccati. Evaṃ sassatato abhinivisanena bhavesu olīyanti.
అట్టీయమానాతి భవే జరారోగమరణాదీని వధబన్ధనచ్ఛేదనాదీని చ దిస్వా సంవిజ్జనేన తేహి సమఙ్గిభావేన భవేన పీళియమానా దుక్ఖాపియమానా. హరాయమానాతి లజ్జమానా జిగుచ్ఛమానాతి పటికూలతో దహన్తా. విభవన్తి ఉచ్ఛేదం. అభినన్దన్తీతి తణ్హాదిట్ఠాభినన్దనాహి అజ్ఝోసాయ నన్దన్తి. యతో కిర భోతిఆది తేసం అభినన్దనాకారదస్సనం. తత్థ యతోతి యదా. భోతి ఆలపనం. అయం అత్తాతి కారకాదిభావేన అత్తనా పరికప్పితం సన్ధాయ వదతి. ఉచ్ఛిజ్జతీతి ఉపచ్ఛిజ్జతి. వినస్సతీతి న దిస్సతి, వినాసం అభావం గచ్ఛతి. న హోతి పరం మరణాతి మరణేన ఉద్ధం న భవతి. ఏతం సన్తన్తి యదేతం అత్తనో ఉచ్ఛేదాది, ఏతం సబ్బభవవూపసమతో సబ్బసన్తాపవూపసమతో చ సన్తం, సన్తత్తా ఏవ పణీతం, తచ్ఛావిపరీతభావతో యాథావం. తత్థ ‘‘సన్తం పణీత’’న్తి ఇదం ద్వయం తణ్హాభినన్దనాయ వదన్తి, ‘‘యాథావ’’న్తి దిట్ఠాభినన్దనాయ. ఏవన్తి ఏవం యథావుత్తఉచ్ఛేదాభినివేసనేన.
Aṭṭīyamānāti bhave jarārogamaraṇādīni vadhabandhanacchedanādīni ca disvā saṃvijjanena tehi samaṅgibhāvena bhavena pīḷiyamānā dukkhāpiyamānā. Harāyamānāti lajjamānā jigucchamānāti paṭikūlato dahantā. Vibhavanti ucchedaṃ. Abhinandantīti taṇhādiṭṭhābhinandanāhi ajjhosāya nandanti. Yatokirabhotiādi tesaṃ abhinandanākāradassanaṃ. Tattha yatoti yadā. Bhoti ālapanaṃ. Ayaṃ attāti kārakādibhāvena attanā parikappitaṃ sandhāya vadati. Ucchijjatīti upacchijjati. Vinassatīti na dissati, vināsaṃ abhāvaṃ gacchati. Na hoti paraṃ maraṇāti maraṇena uddhaṃ na bhavati. Etaṃ santanti yadetaṃ attano ucchedādi, etaṃ sabbabhavavūpasamato sabbasantāpavūpasamato ca santaṃ, santattā eva paṇītaṃ, tacchāviparītabhāvato yāthāvaṃ. Tattha ‘‘santaṃ paṇīta’’nti idaṃ dvayaṃ taṇhābhinandanāya vadanti, ‘‘yāthāva’’nti diṭṭhābhinandanāya. Evanti evaṃ yathāvuttaucchedābhinivesanena.
భూతన్తి ఖన్ధపఞ్చకం. తఞ్హి పచ్చయసమ్భూతత్తా పరమత్థతో విజ్జమానత్తా చ భూతన్తి వుచ్చతి. తేనాహ ‘‘భూతమిదం, భిక్ఖవే, సమనుపస్సథా’’తి (మ॰ ని॰ ౧.౪౦౧). భూతతో అవిపరీతసభావతో సలక్ఖణతో సామఞ్ఞలక్ఖణతో చ పస్సతి. ఇదఞ్హి ఖన్ధపఞ్చకం నామరూపమత్తం. తత్థ ‘‘ఇమే పథవీఆదయో ధమ్మా రూపం, ఇమే ఫస్సాదయో ధమ్మా నామం, ఇమాని నేసం లక్ఖణాదీని, ఇమే నేసం అవిజ్జాదయో పచ్చయా’’తి ఏవం సపచ్చయనామరూపదస్సనవసేన చేవ, ‘‘సబ్బేపిమే ధమ్మా అహుత్వా సమ్భోన్తి, హుత్వా పటివేన్తి, తస్మా అనిచ్చా, అనిచ్చత్తా దుక్ఖా, దుక్ఖత్తా అనత్తా’’తి ఏవం అనిచ్చానుపస్సనాదివసేన చ పస్సతీతి అత్థో. ఏత్తావతా తరుణవిపస్సనాపరియోసానా విపస్సనాభూమి దస్సితా. నిబ్బిదాయాతి భూతసఙ్ఖాతస్స తేభూమకధమ్మజాతస్స నిబ్బిన్దనత్థాయ, ఏతేన బలవవిపస్సనం దస్సేతి. విరాగాయాతి విరాగత్థం విరజ్జనత్థం, ఇమినా మగ్గం దస్సేతి. నిరోధాయాతి నిరుజ్ఝనత్థం, ఇమినాపి మగ్గమేవ దస్సేతి. నిరోధాయాతి వా పటిప్పస్సద్ధినిరోధేన సద్ధిం అనుపాదిసేసనిబ్బానం దస్సేతి. ఏవం ఖో, భిక్ఖవే, చక్ఖుమన్తో పస్సన్తీతి ఏవం పఞ్ఞాచక్ఖుమన్తో సపుబ్బభాగేన మగ్గపఞ్ఞాచక్ఖునా చతుసచ్చధమ్మం పస్సన్తి.
Bhūtanti khandhapañcakaṃ. Tañhi paccayasambhūtattā paramatthato vijjamānattā ca bhūtanti vuccati. Tenāha ‘‘bhūtamidaṃ, bhikkhave, samanupassathā’’ti (ma. ni. 1.401). Bhūtato aviparītasabhāvato salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca passati. Idañhi khandhapañcakaṃ nāmarūpamattaṃ. Tattha ‘‘ime pathavīādayo dhammā rūpaṃ, ime phassādayo dhammā nāmaṃ, imāni nesaṃ lakkhaṇādīni, ime nesaṃ avijjādayo paccayā’’ti evaṃ sapaccayanāmarūpadassanavasena ceva, ‘‘sabbepime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventi, tasmā aniccā, aniccattā dukkhā, dukkhattā anattā’’ti evaṃ aniccānupassanādivasena ca passatīti attho. Ettāvatā taruṇavipassanāpariyosānā vipassanābhūmi dassitā. Nibbidāyāti bhūtasaṅkhātassa tebhūmakadhammajātassa nibbindanatthāya, etena balavavipassanaṃ dasseti. Virāgāyāti virāgatthaṃ virajjanatthaṃ, iminā maggaṃ dasseti. Nirodhāyāti nirujjhanatthaṃ, imināpi maggameva dasseti. Nirodhāyāti vā paṭippassaddhinirodhena saddhiṃ anupādisesanibbānaṃ dasseti. Evaṃ kho, bhikkhave, cakkhumanto passantīti evaṃ paññācakkhumanto sapubbabhāgena maggapaññācakkhunā catusaccadhammaṃ passanti.
గాథాసు యే భూతం భూతతో దిస్వాతి యే అరియసావకా భూతం ఖన్ధపఞ్చకం భూతతో అవిపరీతసభావతో విపస్సనాపఞ్ఞాసహితాయ మగ్గపఞ్ఞాయ దిస్వా. ఏతేన పరిఞ్ఞాభిసమయం దస్సేతి. భూతస్స చ అతిక్కమన్తి భావనాభిసమయం. అరియమగ్గో హి భూతం అతిక్కమతి ఏతేనాతి ‘‘భూతస్స అతిక్కమో’’తి వుత్తో. యథాభూతేతి అవిపరీతసచ్చసభావే నిబ్బానే. విముచ్చన్తి అధిముచ్చన్తి, ఏతేన సచ్ఛికిరియాభిసమయం దస్సేతి. భవతణ్హాపరిక్ఖయాతి భవతణ్హాయ సబ్బసో ఖేపనా సముచ్ఛిన్దనతో, ఏతేన సముదయప్పహానం దస్సేతి.
Gāthāsu ye bhūtaṃ bhūtato disvāti ye ariyasāvakā bhūtaṃ khandhapañcakaṃ bhūtato aviparītasabhāvato vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya disvā. Etena pariññābhisamayaṃ dasseti. Bhūtassa ca atikkamanti bhāvanābhisamayaṃ. Ariyamaggo hi bhūtaṃ atikkamati etenāti ‘‘bhūtassa atikkamo’’ti vutto. Yathābhūteti aviparītasaccasabhāve nibbāne. Vimuccanti adhimuccanti, etena sacchikiriyābhisamayaṃ dasseti. Bhavataṇhāparikkhayāti bhavataṇhāya sabbaso khepanā samucchindanato, etena samudayappahānaṃ dasseti.
సవే భూతపరిఞ్ఞో సోతి ఏత్థ పన సవేతి నిపాతమత్తం. సో భూతపరిఞ్ఞో భూతస్స అతిక్కమనూపాయేన మగ్గేన భవతణ్హాపరిక్ఖయా పరిఞ్ఞాతక్ఖన్ధో తతో ఏవ యథాభూతే నిబ్బానే అధిముత్తో. భవాభవేతి ఖుద్దకే చేవ మహన్తే చ, ఉచ్ఛేదాదిదస్సనే వా వీతతణ్హో భిన్నకిలేసో. భిక్ఖు భూతస్స ఉపాదానక్ఖన్ధసఙ్ఖాతస్స అత్తభావస్స విభవా, ఆయతిం అనుప్పాదా పునబ్భవం నాగచ్ఛతి, అపఞ్ఞత్తికభావమేవ గచ్ఛతీతి అనుపాదిసేసాయ నిబ్బానధాతుయా దేసనం నిట్ఠాపేసి.
Save bhūtapariñño soti ettha pana saveti nipātamattaṃ. So bhūtapariñño bhūtassa atikkamanūpāyena maggena bhavataṇhāparikkhayā pariññātakkhandho tato eva yathābhūte nibbāne adhimutto. Bhavābhaveti khuddake ceva mahante ca, ucchedādidassane vā vītataṇho bhinnakileso. Bhikkhu bhūtassa upādānakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa vibhavā, āyatiṃ anuppādā punabbhavaṃ nāgacchati, apaññattikabhāvameva gacchatīti anupādisesāya nibbānadhātuyā desanaṃ niṭṭhāpesi.
ఇతి ఇమస్మిం వగ్గే ఏకాదసమే వట్టం కథితం, తతియచతుత్థపఞ్చమేసు పరియోసానసుత్తే చ వట్టవివట్టం కథితం, సేసేసు వివట్టమేవాతి వేదితబ్బం.
Iti imasmiṃ vagge ekādasame vaṭṭaṃ kathitaṃ, tatiyacatutthapañcamesu pariyosānasutte ca vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ, sesesu vivaṭṭamevāti veditabbaṃ.
ద్వాదసమసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dvādasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
పరమత్థదీపనియా ఖుద్దకనికాయ-అట్ఠకథాయ
Paramatthadīpaniyā khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ఇతివుత్తకస్స దుకనిపాతవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Itivuttakassa dukanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౧౨. దిట్ఠిగతసుత్తం • 12. Diṭṭhigatasuttaṃ