Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
၁၂. ဒိဋ္ဌိဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ
12. Diṭṭhigatasuttavaṇṇanā
၄၉. ဒ္ဝာဒသမေ ဒ္ဝီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိယောဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (အ. နိ. ၉.၁၁) ဝိယ။ ဂဟိတာကာရသုညတာယ ဝာ ဒိဋ္ဌီနံ ဂတမတ္တာနီတိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ, တေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ။ ပရိယုဋ္ဌိတာတိ အဘိဘူတာ ပလိဗုဒ္ဓာ ဝာ။ ပလိဗောဓတ္ထော ဝာပိ ဟိ ပရိယုဋ္ဌာနသဒ္ဒော ‘‘စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသူ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ. ၄၃၀) ဝိယ။ ဒေဝာတိ ဥပပတ္တိဒေဝာ။ တေ ဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ ဥဠာရတမေဟိ ကာမဂုဏေဟိ ဈာနာဒီဟိ စ ကီဠန္တိ, ဣဒ္ဓာနုဘာဝေန ဝာ ယထိစ္ဆိတမတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အဓိဂစ္ဆန္တီတိ စ ဒေဝာတိ ဝုစ္စန္တိ။ မနသ္သ ဥသ္သန္နတ္တာ မနုသ္သာ, ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုသ္သာန’’န္တိ။ ဩလီယန္တိ ဧကေတိ ‘‘သသ္သတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဘဝေသု ဩလီယနာဘိနိဝေသဘူတေန သသ္သတဘာဝေန ဧကစ္စေ ဒေဝာ မနုသ္သာ စ အဝလီယန္တိ အလ္လီယန္တိ သင္ကောစံ အာပဇ္ဇန္တိ, န တတော နိသ္သရန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ ပရမတ္ထတော ဘိန္နသဘာဝာနမ္ပိ သဘာဝဓမ္မာနံ ယ္ဝာယံ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော, တံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ နာနတ္တနယသ္သပိ ဂဟဏေန တတ္ထ တတ္ထေဝ ဓာဝန္တိ, တသ္မာ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အတ္တာ စ လောကော စ, န ဟောတိ ပရံ မရဏာ’’တိ ဥစ္ဆေဒေ ဝာ ဘဝနိရောဓပဋိပတ္တိယာ ပဋိက္ခေပဓမ္မတံ အတိဓာဝန္တိ အတိက္ကမန္တိ။ စက္ခုမန္တော စ ပသ္သန္တီတိ စသဒ္ဒော ဗ္ယတိရေကေ။ ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏပရိပာကေန ပညာစက္ခုမန္တော ပန ဒေဝမနုသ္သာ တေနေဝ ပညာစက္ခုနာ သသ္သတံ ဥစ္ဆေဒဉ္စ အန္တဒ္ဝယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမပဋိပတ္တိဒသ္သနေန ပစ္စက္ခံ ကရောန္တိ။ တေ ဟိ ‘‘နာမရူပမတ္တမိဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ, တသ္မာ န သသ္သတံ, နာပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ အဝိပရီတတော ပသ္သန္တိ။
49. Dvādasame dvīhi diṭṭhigatehīti ettha diṭṭhiyova diṭṭhigatāni ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīsu (a. ni. 9.11) viya. Gahitākārasuññatāya vā diṭṭhīnaṃ gatamattānīti diṭṭhigatāni, tehi diṭṭhigatehi. Pariyuṭṭhitāti abhibhūtā palibuddhā vā. Palibodhattho vāpi hi pariyuṭṭhānasaddo ‘‘corā magge pariyuṭṭhiṃsū’’tiādīsu (cūḷava. 430) viya. Devāti upapattidevā. Te hi dibbanti uḷāratamehi kāmaguṇehi jhānādīhi ca kīḷanti, iddhānubhāvena vā yathicchitamatthaṃ gacchanti adhigacchantīti ca devāti vuccanti. Manassa ussannattā manussā, ukkaṭṭhaniddesavasena cetaṃ vuttaṃ yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti. Olīyanti eketi ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti bhavesu olīyanābhinivesabhūtena sassatabhāvena ekacce devā manussā ca avalīyanti allīyanti saṅkocaṃ āpajjanti, na tato nissaranti. Atidhāvantīti paramatthato bhinnasabhāvānampi sabhāvadhammānaṃ yvāyaṃ hetuphalabhāvena sambandho, taṃ aggahetvā nānattanayassapi gahaṇena tattha tattheva dhāvanti, tasmā ‘‘ucchijjati attā ca loko ca, na hoti paraṃ maraṇā’’ti ucchede vā bhavanirodhapaṭipattiyā paṭikkhepadhammataṃ atidhāvanti atikkamanti. Cakkhumanto ca passantīti casaddo byatireke. Pubbayogasampattiyā ñāṇaparipākena paññācakkhumanto pana devamanussā teneva paññācakkhunā sassataṃ ucchedañca antadvayaṃ anupagamma majjhimapaṭipattidassanena paccakkhaṃ karonti. Te hi ‘‘nāmarūpamattamidaṃ paṭiccasamuppannaṃ, tasmā na sassataṃ, nāpi ucchijjatī’’ti aviparītato passanti.
ဧဝံ ဩလီယနာဒိကေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဥဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘဝာတိ ကာမဘဝော, ရူပဘဝော, အရူပဘဝော။ အပရေပိ တယော ဘဝာ သညီဘဝော, အသညီဘဝော, နေဝသညီနာသညီဘဝော။ အပရေပိ တယော ဘဝာ ဧကဝောကာရဘဝော, စတုဝောကာရဘဝော, ပဉ္စဝောကာရဘဝောတိ။ ဧတေဟိ ဘဝေဟိ အာရမန္တိ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဘဝာရာမာ။ ဘဝေသု ရတာ အဘိရတာတိ ဘဝရတာ။ ဘဝေသု သုဋ္ဌု မုဒိတာတိ ဘဝသမ္မုဒိတာ။ ဘဝနိရောဓာယာတိ တေသံ ဘဝာနံ အစ္စန္တနိရောဓာယ အနုပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ နိယ္ယာနိကဓမ္မေ ဝုစ္စမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ သသ္သတာဘိနိဝိဋ္ဌတ္တာ သံခိတ္တဓမ္မတ္တာ န ပဝိသတိ န ဩဂာဟတိ။ န ပသီဒတီတိ ပသာဒံ နာပဇ္ဇတိ န တံ သဒ္ဒဟတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ တသ္သံ ဒေသနာယံ န တိဋ္ဌတိ နာဓိမုစ္စတိ။ ဧဝံ သသ္သတတော အဘိနိဝိသနေန ဘဝေသု ဩလီယန္တိ။
Evaṃ olīyanādike puggalādhiṭṭhānena uddisituṃ ‘‘kathañca, bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhavāti kāmabhavo, rūpabhavo, arūpabhavo. Aparepi tayo bhavā saññībhavo, asaññībhavo, nevasaññīnāsaññībhavo. Aparepi tayo bhavā ekavokārabhavo, catuvokārabhavo, pañcavokārabhavoti. Etehi bhavehi āramanti abhinandantīti bhavārāmā. Bhavesu ratā abhiratāti bhavaratā. Bhavesu suṭṭhu muditāti bhavasammuditā. Bhavanirodhāyāti tesaṃ bhavānaṃ accantanirodhāya anuppādanatthāya. Dhamme desiyamāneti tathāgatappavedite niyyānikadhamme vuccamāne. Na pakkhandatīti sassatābhiniviṭṭhattā saṃkhittadhammattā na pavisati na ogāhati. Na pasīdatīti pasādaṃ nāpajjati na taṃ saddahati. Na santiṭṭhatīti tassaṃ desanāyaṃ na tiṭṭhati nādhimuccati. Evaṃ sassatato abhinivisanena bhavesu olīyanti.
အဋ္ဋီယမာနာတိ ဘဝေ ဇရာရောဂမရဏာဒီနိ ဝဓဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒီနိ စ ဒိသ္ဝာ သံဝိဇ္ဇနေန တေဟိ သမင္ဂိဘာဝေန ဘဝေန ပီဠိယမာနာ ဒုက္ခာပိယမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇမာနာ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ပဋိကူလတော ဒဟန္တာ။ ဝိဘဝန္တိ ဥစ္ဆေဒံ။ အဘိနန္ဒန္တီတိ တဏ္ဟာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဟိ အဇ္ဈောသာယ နန္ဒန္တိ။ ယတော ကိရ ဘောတိအာဒိ တေသံ အဘိနန္ဒနာကာရဒသ္သနံ။ တတ္ထ ယတောတိ ယဒာ။ ဘောတိ အာလပနံ။ အယံ အတ္တာတိ ကာရကာဒိဘာဝေန အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ဝိနသ္သတီတိ န ဒိသ္သတိ, ဝိနာသံ အဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ မရဏေန ဥဒ္ဓံ န ဘဝတိ။ ဧတံ သန္တန္တိ ယဒေတံ အတ္တနော ဥစ္ဆေဒာဒိ, ဧတံ သဗ္ဗဘဝဝူပသမတော သဗ္ဗသန္တာပဝူပသမတော စ သန္တံ, သန္တတ္တာ ဧဝ ပဏီတံ, တစ္ဆာဝိပရီတဘာဝတော ယာထာဝံ။ တတ္ထ ‘‘သန္တံ ပဏီတ’’န္တိ ဣဒံ ဒ္ဝယံ တဏ္ဟာဘိနန္ဒနာယ ဝဒန္တိ, ‘‘ယာထာဝ’’န္တိ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဥစ္ဆေဒာဘိနိဝေသနေန။
Aṭṭīyamānāti bhave jarārogamaraṇādīni vadhabandhanacchedanādīni ca disvā saṃvijjanena tehi samaṅgibhāvena bhavena pīḷiyamānā dukkhāpiyamānā. Harāyamānāti lajjamānā jigucchamānāti paṭikūlato dahantā. Vibhavanti ucchedaṃ. Abhinandantīti taṇhādiṭṭhābhinandanāhi ajjhosāya nandanti. Yatokirabhotiādi tesaṃ abhinandanākāradassanaṃ. Tattha yatoti yadā. Bhoti ālapanaṃ. Ayaṃ attāti kārakādibhāvena attanā parikappitaṃ sandhāya vadati. Ucchijjatīti upacchijjati. Vinassatīti na dissati, vināsaṃ abhāvaṃ gacchati. Na hoti paraṃ maraṇāti maraṇena uddhaṃ na bhavati. Etaṃ santanti yadetaṃ attano ucchedādi, etaṃ sabbabhavavūpasamato sabbasantāpavūpasamato ca santaṃ, santattā eva paṇītaṃ, tacchāviparītabhāvato yāthāvaṃ. Tattha ‘‘santaṃ paṇīta’’nti idaṃ dvayaṃ taṇhābhinandanāya vadanti, ‘‘yāthāva’’nti diṭṭhābhinandanāya. Evanti evaṃ yathāvuttaucchedābhinivesanena.
ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တဉ္ဟိ ပစ္စယသမ္ဘူတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ စ ဘူတန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတမိဒံ, ဘိက္ခဝေ, သမနုပသ္သထာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၄၀၁)။ ဘူတတော အဝိပရီတသဘာဝတော သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ပသ္သတိ။ ဣဒဉ္ဟိ ခန္ဓပဉ္စကံ နာမရူပမတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ပထဝီအာဒယော ဓမ္မာ ရူပံ, ဣမေ ဖသ္သာဒယော ဓမ္မာ နာမံ, ဣမာနိ နေသံ လက္ခဏာဒီနိ, ဣမေ နေသံ အဝိဇ္ဇာဒယော ပစ္စယာ’’တိ ဧဝံ သပစ္စယနာမရူပဒသ္သနဝသေန စေဝ, ‘‘သဗ္ဗေပိမေ ဓမ္မာ အဟုတ္ဝာ သမ္ဘောန္တိ, ဟုတ္ဝာ ပဋိဝေန္တိ, တသ္မာ အနိစ္စာ, အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခာ, ဒုက္ခတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧဝံ အနိစ္စာနုပသ္သနာဒိဝသေန စ ပသ္သတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ တရုဏဝိပသ္သနာပရိယောသာနာ ဝိပသ္သနာဘူမိ ဒသ္သိတာ။ နိဗ္ဗိဒာယာတိ ဘူတသင္ခာတသ္သ တေဘူမကဓမ္မဇာတသ္သ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ, ဧတေန ဗလဝဝိပသ္သနံ ဒသ္သေတိ။ ဝိရာဂာယာတိ ဝိရာဂတ္ထံ ဝိရဇ္ဇနတ္ထံ, ဣမိနာ မဂ္ဂံ ဒသ္သေတိ။ နိရောဓာယာတိ နိရုဇ္ဈနတ္ထံ, ဣမိနာပိ မဂ္ဂမေဝ ဒသ္သေတိ။ နိရောဓာယာတိ ဝာ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိနိရောဓေန သဒ္ဓိံ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဒသ္သေတိ။ ဧဝံ ခော, ဘိက္ခဝေ, စက္ခုမန္တော ပသ္သန္တီတိ ဧဝံ ပညာစက္ခုမန္တော သပုဗ္ဗဘာဂေန မဂ္ဂပညာစက္ခုနာ စတုသစ္စဓမ္မံ ပသ္သန္တိ။
Bhūtanti khandhapañcakaṃ. Tañhi paccayasambhūtattā paramatthato vijjamānattā ca bhūtanti vuccati. Tenāha ‘‘bhūtamidaṃ, bhikkhave, samanupassathā’’ti (ma. ni. 1.401). Bhūtato aviparītasabhāvato salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca passati. Idañhi khandhapañcakaṃ nāmarūpamattaṃ. Tattha ‘‘ime pathavīādayo dhammā rūpaṃ, ime phassādayo dhammā nāmaṃ, imāni nesaṃ lakkhaṇādīni, ime nesaṃ avijjādayo paccayā’’ti evaṃ sapaccayanāmarūpadassanavasena ceva, ‘‘sabbepime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventi, tasmā aniccā, aniccattā dukkhā, dukkhattā anattā’’ti evaṃ aniccānupassanādivasena ca passatīti attho. Ettāvatā taruṇavipassanāpariyosānā vipassanābhūmi dassitā. Nibbidāyāti bhūtasaṅkhātassa tebhūmakadhammajātassa nibbindanatthāya, etena balavavipassanaṃ dasseti. Virāgāyāti virāgatthaṃ virajjanatthaṃ, iminā maggaṃ dasseti. Nirodhāyāti nirujjhanatthaṃ, imināpi maggameva dasseti. Nirodhāyāti vā paṭippassaddhinirodhena saddhiṃ anupādisesanibbānaṃ dasseti. Evaṃ kho, bhikkhave, cakkhumanto passantīti evaṃ paññācakkhumanto sapubbabhāgena maggapaññācakkhunā catusaccadhammaṃ passanti.
ဂာထာသု ယေ ဘူတံ ဘူတတော ဒိသ္ဝာတိ ယေ အရိယသာဝကာ ဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဘူတတော အဝိပရီတသဘာဝတော ဝိပသ္သနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒိသ္ဝာ။ ဧတေန ပရိညာဘိသမယံ ဒသ္သေတိ။ ဘူတသ္သ စ အတိက္ကမန္တိ ဘာဝနာဘိသမယံ။ အရိယမဂ္ဂော ဟိ ဘူတံ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ ‘‘ဘူတသ္သ အတိက္ကမော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာဘူတေတိ အဝိပရီတသစ္စသဘာဝေ နိဗ္ဗာနေ။ ဝိမုစ္စန္တိ အဓိမုစ္စန္တိ, ဧတေန သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ ဒသ္သေတိ။ ဘဝတဏ္ဟာပရိက္ခယာတိ ဘဝတဏ္ဟာယ သဗ္ဗသော ခေပနာ သမုစ္ဆိန္ဒနတော, ဧတေန သမုဒယပ္ပဟာနံ ဒသ္သေတိ။
Gāthāsu ye bhūtaṃ bhūtato disvāti ye ariyasāvakā bhūtaṃ khandhapañcakaṃ bhūtato aviparītasabhāvato vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya disvā. Etena pariññābhisamayaṃ dasseti. Bhūtassa ca atikkamanti bhāvanābhisamayaṃ. Ariyamaggo hi bhūtaṃ atikkamati etenāti ‘‘bhūtassa atikkamo’’ti vutto. Yathābhūteti aviparītasaccasabhāve nibbāne. Vimuccanti adhimuccanti, etena sacchikiriyābhisamayaṃ dasseti. Bhavataṇhāparikkhayāti bhavataṇhāya sabbaso khepanā samucchindanato, etena samudayappahānaṃ dasseti.
သဝေ ဘူတပရိညော သောတိ ဧတ္ထ ပန သဝေတိ နိပာတမတ္တံ။ သော ဘူတပရိညော ဘူတသ္သ အတိက္ကမနူပာယေန မဂ္ဂေန ဘဝတဏ္ဟာပရိက္ခယာ ပရိညာတက္ခန္ဓော တတော ဧဝ ယထာဘူတေ နိဗ္ဗာနေ အဓိမုတ္တော။ ဘဝာဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ, ဥစ္ဆေဒာဒိဒသ္သနေ ဝာ ဝီတတဏ္ဟော ဘိန္နကိလေသော။ ဘိက္ခု ဘူတသ္သ ဥပာဒာနက္ခန္ဓသင္ခာတသ္သ အတ္တဘာဝသ္သ ဝိဘဝာ, အာယတိံ အနုပ္ပာဒာ ပုနဗ္ဘဝံ နာဂစ္ဆတိ, အပညတ္တိကဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။
Save bhūtapariñño soti ettha pana saveti nipātamattaṃ. So bhūtapariñño bhūtassa atikkamanūpāyena maggena bhavataṇhāparikkhayā pariññātakkhandho tato eva yathābhūte nibbāne adhimutto. Bhavābhaveti khuddake ceva mahante ca, ucchedādidassane vā vītataṇho bhinnakileso. Bhikkhu bhūtassa upādānakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa vibhavā, āyatiṃ anuppādā punabbhavaṃ nāgacchati, apaññattikabhāvameva gacchatīti anupādisesāya nibbānadhātuyā desanaṃ niṭṭhāpesi.
ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဧကာဒသမေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ, တတိယစတုတ္ထပဉ္စမေသု ပရိယောသာနသုတ္တေ စ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ, သေသေသု ဝိဝဋ္ဋမေဝာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Iti imasmiṃ vagge ekādasame vaṭṭaṃ kathitaṃ, tatiyacatutthapañcamesu pariyosānasutte ca vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ, sesesu vivaṭṭamevāti veditabbaṃ.
ဒ္ဝာဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Dvādasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ
Paramatthadīpaniyā khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ဣတိဝုတ္တကသ္သ ဒုကနိပာတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Itivuttakassa dukanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဣတိဝုတ္တကပာဠိ • Itivuttakapāḷi / ၁၂. ဒိဋ္ဌိဂတသုတ္တံ • 12. Diṭṭhigatasuttaṃ