Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ඉතිවුත්තක-අට්ඨකථා • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
12. දිට්ඨිගතසුත්තවණ්ණනා
12. Diṭṭhigatasuttavaṇṇanā
49. ද්වාදසමෙ ද්වීහි දිට්ඨිගතෙහීති එත්ථ දිට්ඨියොව දිට්ඨිගතානි ‘‘ගූථගතං මුත්තගත’’න්තිආදීසු (අ. නි. 9.11) විය. ගහිතාකාරසුඤ්ඤතාය වා දිට්ඨීනං ගතමත්තානීති දිට්ඨිගතානි, තෙහි දිට්ඨිගතෙහි. පරියුට්ඨිතාති අභිභූතා පලිබුද්ධා වා. පලිබොධත්ථො වාපි හි පරියුට්ඨානසද්දො ‘‘චොරා මග්ගෙ පරියුට්ඨිංසූ’’තිආදීසු (චූළව. 430) විය. දෙවාති උපපත්තිදෙවා. තෙ හි දිබ්බන්ති උළාරතමෙහි කාමගුණෙහි ඣානාදීහි ච කීළන්ති, ඉද්ධානුභාවෙන වා යථිච්ඡිතමත්ථං ගච්ඡන්ති අධිගච්ඡන්තීති ච දෙවාති වුච්චන්ති. මනස්ස උස්සන්නත්තා මනුස්සා, උක්කට්ඨනිද්දෙසවසෙන චෙතං වුත්තං යථා ‘‘සත්ථා දෙවමනුස්සාන’’න්ති. ඔලීයන්ති එකෙති ‘‘සස්සතො අත්තා ච ලොකො චා’’ති භවෙසු ඔලීයනාභිනිවෙසභූතෙන සස්සතභාවෙන එකච්චෙ දෙවා මනුස්සා ච අවලීයන්ති අල්ලීයන්ති සඞ්කොචං ආපජ්ජන්ති, න තතො නිස්සරන්ති. අතිධාවන්තීති පරමත්ථතො භින්නසභාවානම්පි සභාවධම්මානං ය්වායං හෙතුඵලභාවෙන සම්බන්ධො, තං අග්ගහෙත්වා නානත්තනයස්සපි ගහණෙන තත්ථ තත්ථෙව ධාවන්ති, තස්මා ‘‘උච්ඡිජ්ජති අත්තා ච ලොකො ච, න හොති පරං මරණා’’ති උච්ඡෙදෙ වා භවනිරොධපටිපත්තියා පටික්ඛෙපධම්මතං අතිධාවන්ති අතික්කමන්ති. චක්ඛුමන්තො ච පස්සන්තීති චසද්දො බ්යතිරෙකෙ. පුබ්බයොගසම්පත්තියා ඤාණපරිපාකෙන පඤ්ඤාචක්ඛුමන්තො පන දෙවමනුස්සා තෙනෙව පඤ්ඤාචක්ඛුනා සස්සතං උච්ඡෙදඤ්ච අන්තද්වයං අනුපගම්ම මජ්ඣිමපටිපත්තිදස්සනෙන පච්චක්ඛං කරොන්ති. තෙ හි ‘‘නාමරූපමත්තමිදං පටිච්චසමුප්පන්නං, තස්මා න සස්සතං, නාපි උච්ඡිජ්ජතී’’ති අවිපරීතතො පස්සන්ති.
49. Dvādasame dvīhi diṭṭhigatehīti ettha diṭṭhiyova diṭṭhigatāni ‘‘gūthagataṃ muttagata’’ntiādīsu (a. ni. 9.11) viya. Gahitākārasuññatāya vā diṭṭhīnaṃ gatamattānīti diṭṭhigatāni, tehi diṭṭhigatehi. Pariyuṭṭhitāti abhibhūtā palibuddhā vā. Palibodhattho vāpi hi pariyuṭṭhānasaddo ‘‘corā magge pariyuṭṭhiṃsū’’tiādīsu (cūḷava. 430) viya. Devāti upapattidevā. Te hi dibbanti uḷāratamehi kāmaguṇehi jhānādīhi ca kīḷanti, iddhānubhāvena vā yathicchitamatthaṃ gacchanti adhigacchantīti ca devāti vuccanti. Manassa ussannattā manussā, ukkaṭṭhaniddesavasena cetaṃ vuttaṃ yathā ‘‘satthā devamanussāna’’nti. Olīyanti eketi ‘‘sassato attā ca loko cā’’ti bhavesu olīyanābhinivesabhūtena sassatabhāvena ekacce devā manussā ca avalīyanti allīyanti saṅkocaṃ āpajjanti, na tato nissaranti. Atidhāvantīti paramatthato bhinnasabhāvānampi sabhāvadhammānaṃ yvāyaṃ hetuphalabhāvena sambandho, taṃ aggahetvā nānattanayassapi gahaṇena tattha tattheva dhāvanti, tasmā ‘‘ucchijjati attā ca loko ca, na hoti paraṃ maraṇā’’ti ucchede vā bhavanirodhapaṭipattiyā paṭikkhepadhammataṃ atidhāvanti atikkamanti. Cakkhumanto ca passantīti casaddo byatireke. Pubbayogasampattiyā ñāṇaparipākena paññācakkhumanto pana devamanussā teneva paññācakkhunā sassataṃ ucchedañca antadvayaṃ anupagamma majjhimapaṭipattidassanena paccakkhaṃ karonti. Te hi ‘‘nāmarūpamattamidaṃ paṭiccasamuppannaṃ, tasmā na sassataṃ, nāpi ucchijjatī’’ti aviparītato passanti.
එවං ඔලීයනාදිකෙ පුග්ගලාධිට්ඨානෙන උද්දිසිතුං ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ භවාති කාමභවො, රූපභවො, අරූපභවො. අපරෙපි තයො භවා සඤ්ඤීභවො, අසඤ්ඤීභවො, නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤීභවො. අපරෙපි තයො භවා එකවොකාරභවො, චතුවොකාරභවො, පඤ්චවොකාරභවොති. එතෙහි භවෙහි ආරමන්ති අභිනන්දන්තීති භවාරාමා. භවෙසු රතා අභිරතාති භවරතා. භවෙසු සුට්ඨු මුදිතාති භවසම්මුදිතා. භවනිරොධායාති තෙසං භවානං අච්චන්තනිරොධාය අනුප්පාදනත්ථාය. ධම්මෙ දෙසියමානෙති තථාගතප්පවෙදිතෙ නිය්යානිකධම්මෙ වුච්චමානෙ. න පක්ඛන්දතීති සස්සතාභිනිවිට්ඨත්තා සංඛිත්තධම්මත්තා න පවිසති න ඔගාහති. න පසීදතීති පසාදං නාපජ්ජති න තං සද්දහති. න සන්තිට්ඨතීති තස්සං දෙසනායං න තිට්ඨති නාධිමුච්චති. එවං සස්සතතො අභිනිවිසනෙන භවෙසු ඔලීයන්ති.
Evaṃ olīyanādike puggalādhiṭṭhānena uddisituṃ ‘‘kathañca, bhikkhave’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhavāti kāmabhavo, rūpabhavo, arūpabhavo. Aparepi tayo bhavā saññībhavo, asaññībhavo, nevasaññīnāsaññībhavo. Aparepi tayo bhavā ekavokārabhavo, catuvokārabhavo, pañcavokārabhavoti. Etehi bhavehi āramanti abhinandantīti bhavārāmā. Bhavesu ratā abhiratāti bhavaratā. Bhavesu suṭṭhu muditāti bhavasammuditā. Bhavanirodhāyāti tesaṃ bhavānaṃ accantanirodhāya anuppādanatthāya. Dhamme desiyamāneti tathāgatappavedite niyyānikadhamme vuccamāne. Na pakkhandatīti sassatābhiniviṭṭhattā saṃkhittadhammattā na pavisati na ogāhati. Na pasīdatīti pasādaṃ nāpajjati na taṃ saddahati. Na santiṭṭhatīti tassaṃ desanāyaṃ na tiṭṭhati nādhimuccati. Evaṃ sassatato abhinivisanena bhavesu olīyanti.
අට්ටීයමානාති භවෙ ජරාරොගමරණාදීනි වධබන්ධනච්ඡෙදනාදීනි ච දිස්වා සංවිජ්ජනෙන තෙහි සමඞ්ගිභාවෙන භවෙන පීළියමානා දුක්ඛාපියමානා. හරායමානාති ලජ්ජමානා ජිගුච්ඡමානාති පටිකූලතො දහන්තා. විභවන්ති උච්ඡෙදං. අභිනන්දන්තීති තණ්හාදිට්ඨාභිනන්දනාහි අජ්ඣොසාය නන්දන්ති. යතො කිර භොතිආදි තෙසං අභිනන්දනාකාරදස්සනං. තත්ථ යතොති යදා. භොති ආලපනං. අයං අත්තාති කාරකාදිභාවෙන අත්තනා පරිකප්පිතං සන්ධාය වදති. උච්ඡිජ්ජතීති උපච්ඡිජ්ජති. විනස්සතීති න දිස්සති, විනාසං අභාවං ගච්ඡති. න හොති පරං මරණාති මරණෙන උද්ධං න භවති. එතං සන්තන්ති යදෙතං අත්තනො උච්ඡෙදාදි, එතං සබ්බභවවූපසමතො සබ්බසන්තාපවූපසමතො ච සන්තං, සන්තත්තා එව පණීතං, තච්ඡාවිපරීතභාවතො යාථාවං. තත්ථ ‘‘සන්තං පණීත’’න්ති ඉදං ද්වයං තණ්හාභිනන්දනාය වදන්ති, ‘‘යාථාව’’න්ති දිට්ඨාභිනන්දනාය. එවන්ති එවං යථාවුත්තඋච්ඡෙදාභිනිවෙසනෙන.
Aṭṭīyamānāti bhave jarārogamaraṇādīni vadhabandhanacchedanādīni ca disvā saṃvijjanena tehi samaṅgibhāvena bhavena pīḷiyamānā dukkhāpiyamānā. Harāyamānāti lajjamānā jigucchamānāti paṭikūlato dahantā. Vibhavanti ucchedaṃ. Abhinandantīti taṇhādiṭṭhābhinandanāhi ajjhosāya nandanti. Yatokirabhotiādi tesaṃ abhinandanākāradassanaṃ. Tattha yatoti yadā. Bhoti ālapanaṃ. Ayaṃ attāti kārakādibhāvena attanā parikappitaṃ sandhāya vadati. Ucchijjatīti upacchijjati. Vinassatīti na dissati, vināsaṃ abhāvaṃ gacchati. Na hoti paraṃ maraṇāti maraṇena uddhaṃ na bhavati. Etaṃ santanti yadetaṃ attano ucchedādi, etaṃ sabbabhavavūpasamato sabbasantāpavūpasamato ca santaṃ, santattā eva paṇītaṃ, tacchāviparītabhāvato yāthāvaṃ. Tattha ‘‘santaṃ paṇīta’’nti idaṃ dvayaṃ taṇhābhinandanāya vadanti, ‘‘yāthāva’’nti diṭṭhābhinandanāya. Evanti evaṃ yathāvuttaucchedābhinivesanena.
භූතන්ති ඛන්ධපඤ්චකං. තඤ්හි පච්චයසම්භූතත්තා පරමත්ථතො විජ්ජමානත්තා ච භූතන්ති වුච්චති. තෙනාහ ‘‘භූතමිදං, භික්ඛවෙ, සමනුපස්සථා’’ති (ම. නි. 1.401). භූතතො අවිපරීතසභාවතො සලක්ඛණතො සාමඤ්ඤලක්ඛණතො ච පස්සති. ඉදඤ්හි ඛන්ධපඤ්චකං නාමරූපමත්තං. තත්ථ ‘‘ඉමෙ පථවීආදයො ධම්මා රූපං, ඉමෙ ඵස්සාදයො ධම්මා නාමං, ඉමානි නෙසං ලක්ඛණාදීනි, ඉමෙ නෙසං අවිජ්ජාදයො පච්චයා’’ති එවං සපච්චයනාමරූපදස්සනවසෙන චෙව, ‘‘සබ්බෙපිමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්ති, තස්මා අනිච්චා, අනිච්චත්තා දුක්ඛා, දුක්ඛත්තා අනත්තා’’ති එවං අනිච්චානුපස්සනාදිවසෙන ච පස්සතීති අත්ථො. එත්තාවතා තරුණවිපස්සනාපරියොසානා විපස්සනාභූමි දස්සිතා. නිබ්බිදායාති භූතසඞ්ඛාතස්ස තෙභූමකධම්මජාතස්ස නිබ්බින්දනත්ථාය, එතෙන බලවවිපස්සනං දස්සෙති. විරාගායාති විරාගත්ථං විරජ්ජනත්ථං, ඉමිනා මග්ගං දස්සෙති. නිරොධායාති නිරුජ්ඣනත්ථං, ඉමිනාපි මග්ගමෙව දස්සෙති. නිරොධායාති වා පටිප්පස්සද්ධිනිරොධෙන සද්ධිං අනුපාදිසෙසනිබ්බානං දස්සෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, චක්ඛුමන්තො පස්සන්තීති එවං පඤ්ඤාචක්ඛුමන්තො සපුබ්බභාගෙන මග්ගපඤ්ඤාචක්ඛුනා චතුසච්චධම්මං පස්සන්ති.
Bhūtanti khandhapañcakaṃ. Tañhi paccayasambhūtattā paramatthato vijjamānattā ca bhūtanti vuccati. Tenāha ‘‘bhūtamidaṃ, bhikkhave, samanupassathā’’ti (ma. ni. 1.401). Bhūtato aviparītasabhāvato salakkhaṇato sāmaññalakkhaṇato ca passati. Idañhi khandhapañcakaṃ nāmarūpamattaṃ. Tattha ‘‘ime pathavīādayo dhammā rūpaṃ, ime phassādayo dhammā nāmaṃ, imāni nesaṃ lakkhaṇādīni, ime nesaṃ avijjādayo paccayā’’ti evaṃ sapaccayanāmarūpadassanavasena ceva, ‘‘sabbepime dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventi, tasmā aniccā, aniccattā dukkhā, dukkhattā anattā’’ti evaṃ aniccānupassanādivasena ca passatīti attho. Ettāvatā taruṇavipassanāpariyosānā vipassanābhūmi dassitā. Nibbidāyāti bhūtasaṅkhātassa tebhūmakadhammajātassa nibbindanatthāya, etena balavavipassanaṃ dasseti. Virāgāyāti virāgatthaṃ virajjanatthaṃ, iminā maggaṃ dasseti. Nirodhāyāti nirujjhanatthaṃ, imināpi maggameva dasseti. Nirodhāyāti vā paṭippassaddhinirodhena saddhiṃ anupādisesanibbānaṃ dasseti. Evaṃ kho, bhikkhave, cakkhumanto passantīti evaṃ paññācakkhumanto sapubbabhāgena maggapaññācakkhunā catusaccadhammaṃ passanti.
ගාථාසු යෙ භූතං භූතතො දිස්වාති යෙ අරියසාවකා භූතං ඛන්ධපඤ්චකං භූතතො අවිපරීතසභාවතො විපස්සනාපඤ්ඤාසහිතාය මග්ගපඤ්ඤාය දිස්වා. එතෙන පරිඤ්ඤාභිසමයං දස්සෙති. භූතස්ස ච අතික්කමන්ති භාවනාභිසමයං. අරියමග්ගො හි භූතං අතික්කමති එතෙනාති ‘‘භූතස්ස අතික්කමො’’ති වුත්තො. යථාභූතෙති අවිපරීතසච්චසභාවෙ නිබ්බානෙ. විමුච්චන්ති අධිමුච්චන්ති, එතෙන සච්ඡිකිරියාභිසමයං දස්සෙති. භවතණ්හාපරික්ඛයාති භවතණ්හාය සබ්බසො ඛෙපනා සමුච්ඡින්දනතො, එතෙන සමුදයප්පහානං දස්සෙති.
Gāthāsu ye bhūtaṃ bhūtato disvāti ye ariyasāvakā bhūtaṃ khandhapañcakaṃ bhūtato aviparītasabhāvato vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya disvā. Etena pariññābhisamayaṃ dasseti. Bhūtassa ca atikkamanti bhāvanābhisamayaṃ. Ariyamaggo hi bhūtaṃ atikkamati etenāti ‘‘bhūtassa atikkamo’’ti vutto. Yathābhūteti aviparītasaccasabhāve nibbāne. Vimuccanti adhimuccanti, etena sacchikiriyābhisamayaṃ dasseti. Bhavataṇhāparikkhayāti bhavataṇhāya sabbaso khepanā samucchindanato, etena samudayappahānaṃ dasseti.
සවෙ භූතපරිඤ්ඤො සොති එත්ථ පන සවෙති නිපාතමත්තං. සො භූතපරිඤ්ඤො භූතස්ස අතික්කමනූපායෙන මග්ගෙන භවතණ්හාපරික්ඛයා පරිඤ්ඤාතක්ඛන්ධො තතො එව යථාභූතෙ නිබ්බානෙ අධිමුත්තො. භවාභවෙති ඛුද්දකෙ චෙව මහන්තෙ ච, උච්ඡෙදාදිදස්සනෙ වා වීතතණ්හො භින්නකිලෙසො. භික්ඛු භූතස්ස උපාදානක්ඛන්ධසඞ්ඛාතස්ස අත්තභාවස්ස විභවා, ආයතිං අනුප්පාදා පුනබ්භවං නාගච්ඡති, අපඤ්ඤත්තිකභාවමෙව ගච්ඡතීති අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා දෙසනං නිට්ඨාපෙසි.
Save bhūtapariñño soti ettha pana saveti nipātamattaṃ. So bhūtapariñño bhūtassa atikkamanūpāyena maggena bhavataṇhāparikkhayā pariññātakkhandho tato eva yathābhūte nibbāne adhimutto. Bhavābhaveti khuddake ceva mahante ca, ucchedādidassane vā vītataṇho bhinnakileso. Bhikkhu bhūtassa upādānakkhandhasaṅkhātassa attabhāvassa vibhavā, āyatiṃ anuppādā punabbhavaṃ nāgacchati, apaññattikabhāvameva gacchatīti anupādisesāya nibbānadhātuyā desanaṃ niṭṭhāpesi.
ඉති ඉමස්මිං වග්ගෙ එකාදසමෙ වට්ටං කථිතං, තතියචතුත්ථපඤ්චමෙසු පරියොසානසුත්තෙ ච වට්ටවිවට්ටං කථිතං, සෙසෙසු විවට්ටමෙවාති වෙදිතබ්බං.
Iti imasmiṃ vagge ekādasame vaṭṭaṃ kathitaṃ, tatiyacatutthapañcamesu pariyosānasutte ca vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ, sesesu vivaṭṭamevāti veditabbaṃ.
ද්වාදසමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Dvādasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
පරමත්ථදීපනියා ඛුද්දකනිකාය-අට්ඨකථාය
Paramatthadīpaniyā khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ඉතිවුත්තකස්ස දුකනිපාතවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Itivuttakassa dukanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ඉතිවුත්තකපාළි • Itivuttakapāḷi / 12. දිට්ඨිගතසුත්තං • 12. Diṭṭhigatasuttaṃ