| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
६. दोणसुत्तवण्णना
6. Doṇasuttavaṇṇanā
३६. छट्ठे अन्तरा च उक्कट्ठं अन्तरा च सेतब्यन्ति एत्थ उक्कट्ठाति उक्काहि धारीयमानाहि मापितत्ता एवंलद्धवोहारं नगरं। सेतब्यन्ति अतीते कस्सपसम्मासम्बुद्धस्स जातनगरं। अन्तरासद्दो पन कारणखणचित्तवेमज्झविवरादीसु वत्तति। ‘‘तदन्तरं को जानेय्य अञ्ञत्र तथागता’’ति (अ॰ नि॰ ६.४४; १०.७५) च, ‘‘जना सङ्गम्म मन्तेन्ति, मञ्च तञ्च किमन्तर’’न्ति च आदीसु (सं॰ नि॰ १.२२८) कारणे। ‘‘अद्दसा मं, भन्ते, अञ्ञतरा इत्थी विज्जन्तरिकाय भाजनं धोवन्ती’’तिआदीसु (म॰ नि॰ २.१४९) खणे। ‘‘यस्सन्तरतो न सन्ति कोपा’’तिआदीसु (उदा॰ २०) चित्ते। ‘‘अन्तरावोसानमापादी’’तिआदीसु वेमज्झे। ‘‘अपिचायं तपोदा द्विन्नं महानिरयानं अन्तरिकाय आगच्छती’’तिआदीसु (पारा॰ २३१) विवरे। स्वायमिध विवरे वत्तति। तस्मा उक्कट्ठाय च सेतब्यस्स च विवरेति एवमेत्थ अत्थो दट्ठब्बो। अन्तरासद्देन पन युत्तत्ता उपयोगवचनं कतं। ईदिसेसु च ठानेसु अक्खरचिन्तका ‘‘अन्तरा गामञ्च नदिञ्च याती’’ति एवं एकमेव अन्तरासद्दं पयुञ्जन्ति, सो दुतियपदेनपि योजेतब्बो होति, अयोजियमाने उपयोगवचनं न पापुणाति। इध पन योजेत्वा एव वुत्तो।
36. Chaṭṭhe antarā ca ukkaṭṭhaṃ antarā ca setabyanti ettha ukkaṭṭhāti ukkāhi dhārīyamānāhi māpitattā evaṃladdhavohāraṃ nagaraṃ. Setabyanti atīte kassapasammāsambuddhassa jātanagaraṃ. Antarāsaddo pana kāraṇakhaṇacittavemajjhavivarādīsu vattati. ‘‘Tadantaraṃ ko jāneyya aññatra tathāgatā’’ti (a. ni. 6.44; 10.75) ca, ‘‘janā saṅgamma mantenti, mañca tañca kimantara’’nti ca ādīsu (saṃ. ni. 1.228) kāraṇe. ‘‘Addasā maṃ, bhante, aññatarā itthī vijjantarikāya bhājanaṃ dhovantī’’tiādīsu (ma. ni. 2.149) khaṇe. ‘‘Yassantarato na santi kopā’’tiādīsu (udā. 20) citte. ‘‘Antarāvosānamāpādī’’tiādīsu vemajjhe. ‘‘Apicāyaṃ tapodā dvinnaṃ mahānirayānaṃ antarikāya āgacchatī’’tiādīsu (pārā. 231) vivare. Svāyamidha vivare vattati. Tasmā ukkaṭṭhāya ca setabyassa ca vivareti evamettha attho daṭṭhabbo. Antarāsaddena pana yuttattā upayogavacanaṃ kataṃ. Īdisesu ca ṭhānesu akkharacintakā ‘‘antarā gāmañca nadiñca yātī’’ti evaṃ ekameva antarāsaddaṃ payuñjanti, so dutiyapadenapi yojetabbo hoti, ayojiyamāne upayogavacanaṃ na pāpuṇāti. Idha pana yojetvā eva vutto.
अद्धानमग्गप्पटिपन्नो होतीति अद्धानसङ्खातं मग्गं पटिपन्नो होति, दीघमग्गन्ति अत्थो। कस्मा पटिपन्नोति? तं दिवसं किर भगवा इदं अद्दस ‘‘मयि तं मग्गं पटिपन्ने दोणो ब्राह्मणो मम पदचेतियानि पस्सित्वा पदानुपदिको हुत्वा मम निसिन्नट्ठानं आगन्त्वा पञ्हं पुच्छिस्सति। अथस्साहं एकं सच्चधम्मं देसेस्सामि । ब्राह्मणो तीणि सामञ्ञफलानि पटिविज्झित्वा द्वादसपदसहस्सपरिमाणं दोणगज्जितं नाम वण्णं वत्वा मयि परिनिब्बुते सकलजम्बुदीपे उप्पन्नं महाकलहं वूपसमेत्वा धातुयो भाजेस्सती’’ति। इमिना कारणेन पटिपन्नो। दोणोपि सुदं ब्राह्मणोति दोणो ब्राह्मणोपि तयो वेदे पगुणे कत्वा पञ्चसते माणवके सिप्पं वाचेन्तो तंदिवसं पातोव उट्ठाय सरीरपटिजग्गनं कत्वा सतग्घनकं निवासेत्वा पञ्चसतग्घनकं एकंसवरगतं कत्वा आमुत्तयञ्ञसुत्तो रत्तवट्टिका उपाहना आरोहित्वा पञ्चसतमाणवकपरिवारो तमेव मग्गं पटिपज्जि। तं सन्धायेतं वुत्तं।
Addhānamaggappaṭipanno hotīti addhānasaṅkhātaṃ maggaṃ paṭipanno hoti, dīghamagganti attho. Kasmā paṭipannoti? Taṃ divasaṃ kira bhagavā idaṃ addasa ‘‘mayi taṃ maggaṃ paṭipanne doṇo brāhmaṇo mama padacetiyāni passitvā padānupadiko hutvā mama nisinnaṭṭhānaṃ āgantvā pañhaṃ pucchissati. Athassāhaṃ ekaṃ saccadhammaṃ desessāmi . Brāhmaṇo tīṇi sāmaññaphalāni paṭivijjhitvā dvādasapadasahassaparimāṇaṃ doṇagajjitaṃ nāma vaṇṇaṃ vatvā mayi parinibbute sakalajambudīpe uppannaṃ mahākalahaṃ vūpasametvā dhātuyo bhājessatī’’ti. Iminā kāraṇena paṭipanno. Doṇopi sudaṃ brāhmaṇoti doṇo brāhmaṇopi tayo vede paguṇe katvā pañcasate māṇavake sippaṃ vācento taṃdivasaṃ pātova uṭṭhāya sarīrapaṭijagganaṃ katvā satagghanakaṃ nivāsetvā pañcasatagghanakaṃ ekaṃsavaragataṃ katvā āmuttayaññasutto rattavaṭṭikā upāhanā ārohitvā pañcasatamāṇavakaparivāro tameva maggaṃ paṭipajji. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
पादेसूति पादेहि अक्कन्तट्ठानेसु। चक्कानीति लक्खणचक्कानि। किं पन भगवतो गच्छन्तस्स अक्कन्तट्ठाने पदं पञ्ञायतीति? न पञ्ञायति । कस्मा? सुखुमत्ता महाबलत्ता महाजनानुग्गहेन च। बुद्धानञ्हि सुखुमच्छविताय अक्कन्तट्ठानं तूलपिचुनो पतिट्ठितट्ठानं विय होति, पदवळञ्जो न पञ्ञायति। यथा च बलवतो वातजवसिन्धवस्स पदुमिनिपत्तेपि अक्कन्तमत्तमेव होति, एवं महाबलताय तथागतेन अक्कन्तट्ठानं अक्कन्तमत्तमेव होति, न तत्थ पदवळञ्जो पञ्ञायति। बुद्धानञ्च अनुपदं महाजनकायो गच्छति, तस्स सत्थु पदवळञ्जं दिस्वा मद्दितुं अविसहन्तस्स गमनविच्छेदो भवेय्य। तस्मा अक्कन्तअक्कन्तट्ठाने योपि पदवळञ्जो भवेय्य, सो अन्तरधायतेव। दोणो पन ब्राह्मणो तथागतस्स अधिट्ठानवसेन पस्सि। भगवा हि यस्स पदचेतियं दस्सेतुकामो होति, तं आरब्भ ‘‘असुको नाम पस्सतू’’ति अधिट्ठाति। तस्मा मागण्डियब्राह्मणो विय अयम्पि ब्राह्मणो तथागतस्स अधिट्ठानवसेन अद्दस।
Pādesūti pādehi akkantaṭṭhānesu. Cakkānīti lakkhaṇacakkāni. Kiṃ pana bhagavato gacchantassa akkantaṭṭhāne padaṃ paññāyatīti? Na paññāyati . Kasmā? Sukhumattā mahābalattā mahājanānuggahena ca. Buddhānañhi sukhumacchavitāya akkantaṭṭhānaṃ tūlapicuno patiṭṭhitaṭṭhānaṃ viya hoti, padavaḷañjo na paññāyati. Yathā ca balavato vātajavasindhavassa paduminipattepi akkantamattameva hoti, evaṃ mahābalatāya tathāgatena akkantaṭṭhānaṃ akkantamattameva hoti, na tattha padavaḷañjo paññāyati. Buddhānañca anupadaṃ mahājanakāyo gacchati, tassa satthu padavaḷañjaṃ disvā maddituṃ avisahantassa gamanavicchedo bhaveyya. Tasmā akkantaakkantaṭṭhāne yopi padavaḷañjo bhaveyya, so antaradhāyateva. Doṇo pana brāhmaṇo tathāgatassa adhiṭṭhānavasena passi. Bhagavā hi yassa padacetiyaṃ dassetukāmo hoti, taṃ ārabbha ‘‘asuko nāma passatū’’ti adhiṭṭhāti. Tasmā māgaṇḍiyabrāhmaṇo viya ayampi brāhmaṇo tathāgatassa adhiṭṭhānavasena addasa.
पासादिकन्ति पसादजनकं। इतरं तस्सेव वेवचनं। उत्तमदमथसमथमनुप्पत्तन्ति एत्थ उत्तमदमथो नाम अरहत्तमग्गो, उत्तमसमथो नाम अरहत्तमग्गसमाधि, तदुभयं पत्तन्ति अत्थो । दन्तन्ति निब्बिसेवनं। गुत्तन्ति गोपितं। संयतिन्द्रियन्ति रक्खितिन्द्रियं। नागन्ति छन्दादीहि अगच्छनतो, पहीनकिलेसे पुन अनागच्छनतो, आगुं अकरणतो, बलवन्तट्ठेनाति चतूहि कारणेहि नागं।
Pāsādikanti pasādajanakaṃ. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Uttamadamathasamathamanuppattanti ettha uttamadamatho nāma arahattamaggo, uttamasamatho nāma arahattamaggasamādhi, tadubhayaṃ pattanti attho . Dantanti nibbisevanaṃ. Guttanti gopitaṃ. Saṃyatindriyanti rakkhitindriyaṃ. Nāganti chandādīhi agacchanato, pahīnakilese puna anāgacchanato, āguṃ akaraṇato, balavantaṭṭhenāti catūhi kāraṇehi nāgaṃ.
देवो नो भवं भविस्सतीति एत्थ ‘‘देवो नो भव’’न्ति एत्तावतापि पुच्छा निट्ठिता भवेय्य, अयं पन ब्राह्मणो ‘‘अनागते महेसक्खो एको देवराजा भविस्सती’’ति अनागतवसेन पुच्छासभागेनेव कथेन्तो एवमाह। भगवापिस्स पुच्छासभागेनेव कथेन्तो न खो अहं, ब्राह्मण, देवो भविस्सामीति आह। एस नयो सब्बत्थ। आसवानन्ति कामासवादीनं चतुन्नं। पहीनाति बोधिपल्लङ्के सब्बञ्ञुतञ्ञाणाधिगमेनेव पहीना। अनुपलित्तो लोकेनाति तण्हादिट्ठिलेपानं पहीनत्ता सङ्खारलोकेन अनुपलित्तो। बुद्धोति चतुन्नं सच्चानं बुद्धत्ता बुद्धो इति मं धारेहि।
Devo no bhavaṃ bhavissatīti ettha ‘‘devo no bhava’’nti ettāvatāpi pucchā niṭṭhitā bhaveyya, ayaṃ pana brāhmaṇo ‘‘anāgate mahesakkho eko devarājā bhavissatī’’ti anāgatavasena pucchāsabhāgeneva kathento evamāha. Bhagavāpissa pucchāsabhāgeneva kathento na kho ahaṃ, brāhmaṇa, devo bhavissāmīti āha. Esa nayo sabbattha. Āsavānanti kāmāsavādīnaṃ catunnaṃ. Pahīnāti bodhipallaṅke sabbaññutaññāṇādhigameneva pahīnā. Anupalitto lokenāti taṇhādiṭṭhilepānaṃ pahīnattā saṅkhāralokena anupalitto. Buddhoti catunnaṃ saccānaṃ buddhattā buddho iti maṃ dhārehi.
येनाति येन आसवेन। देवूपपत्यस्साति देवूपपत्ति अस्स मय्हं भवेय्य। विहङ्गमोति आकासचरो गन्धब्बकायिकदेवो। विद्धस्ताति विधमिता। विनळीकताति विगतनळा विगतबन्धना कता। वग्गूति सुन्दरं। तोयेन नुपलिप्पतीति उदकतो रतनमत्तं अच्चुग्गम्म ठितं सरं सोभयमानं भमरगणं हासयमानं तोयेन न लिप्पति। तस्मा बुद्धोस्मि ब्राह्मणाति देसनापरियोसाने तीणि मग्गफलानि पापुणित्वा द्वादसहि पदसहस्सेहि दोणगज्जितं नाम वण्णं कथेसि, तथागते च परिनिब्बुते जम्बुदीपतले उप्पन्नं महाकलहं वूपसमेत्वा धातुयो भाजेसीति।
Yenāti yena āsavena. Devūpapatyassāti devūpapatti assa mayhaṃ bhaveyya. Vihaṅgamoti ākāsacaro gandhabbakāyikadevo. Viddhastāti vidhamitā. Vinaḷīkatāti vigatanaḷā vigatabandhanā katā. Vaggūti sundaraṃ. Toyena nupalippatīti udakato ratanamattaṃ accuggamma ṭhitaṃ saraṃ sobhayamānaṃ bhamaragaṇaṃ hāsayamānaṃ toyena na lippati. Tasmā buddhosmi brāhmaṇāti desanāpariyosāne tīṇi maggaphalāni pāpuṇitvā dvādasahi padasahassehi doṇagajjitaṃ nāma vaṇṇaṃ kathesi, tathāgate ca parinibbute jambudīpatale uppannaṃ mahākalahaṃ vūpasametvā dhātuyo bhājesīti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ६. दोणसुत्तं • 6. Doṇasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ६. दोणसुत्तवण्णना • 6. Doṇasuttavaṇṇanā
