| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
२. दोससुत्तवण्णना
2. Dosasuttavaṇṇanā
२. वुत्तञ्हेतं …पे॰… दोसन्ति दुतियसुत्तं। तत्रायं अपुब्बपदवण्णना। यथा एत्थ, एवं इतो परेसुपि सब्बत्थ अपुब्बपदवण्णनंयेव करिस्साम। यस्मा इदं सुत्तं दोसबहुलानं पुग्गलानं अज्झासयं ओलोकेत्वा दोसवूपसमनत्थं देसितं, तस्मा ‘‘दोसं, भिक्खवे, एकधम्मं पजहथा’’ति आगतं। तत्थ दोसन्ति ‘‘अनत्थं मे अचरीति आघातो जायती’’तिआदिना (विभ॰ ९६०) नयेन सुत्ते वुत्तानं नवन्नं, ‘‘अत्थं मे नाचरी’’तिआदीनञ्च तप्पटिपक्खतो सिद्धानं नवन्नमेवाति अट्ठारसन्नं खाणुकण्टकादिना अट्ठानेन सद्धिं एकूनवीसतिया अञ्ञतराघातवत्थुसम्भवं आघातं। सो हि दुस्सन्ति तेन, सयं वा दुस्सति, दुस्सनमत्तमेव वा तन्ति दोसोति वुच्चति। सो चण्डिक्कलक्खणो पहटासीविसो विय, विसप्पनरसो विसनिपातो विय, अत्तनो निस्सयदहनरसो वा दावग्गि विय, दुस्सनपच्चुपट्ठानो लद्धोकासो विय सपत्तो, यथावुत्तआघातवत्थुपदट्ठानो विससंसट्ठपूतिमुत्तं विय दट्ठब्बो। पजहथाति समुच्छिन्दथ। तत्थ ये इमे –
2.Vuttañhetaṃ…pe… dosanti dutiyasuttaṃ. Tatrāyaṃ apubbapadavaṇṇanā. Yathā ettha, evaṃ ito paresupi sabbattha apubbapadavaṇṇanaṃyeva karissāma. Yasmā idaṃ suttaṃ dosabahulānaṃ puggalānaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā dosavūpasamanatthaṃ desitaṃ, tasmā ‘‘dosaṃ, bhikkhave, ekadhammaṃ pajahathā’’ti āgataṃ. Tattha dosanti ‘‘anatthaṃ me acarīti āghāto jāyatī’’tiādinā (vibha. 960) nayena sutte vuttānaṃ navannaṃ, ‘‘atthaṃ me nācarī’’tiādīnañca tappaṭipakkhato siddhānaṃ navannamevāti aṭṭhārasannaṃ khāṇukaṇṭakādinā aṭṭhānena saddhiṃ ekūnavīsatiyā aññatarāghātavatthusambhavaṃ āghātaṃ. So hi dussanti tena, sayaṃ vā dussati, dussanamattameva vā tanti dosoti vuccati. So caṇḍikkalakkhaṇo pahaṭāsīviso viya, visappanaraso visanipāto viya, attano nissayadahanaraso vā dāvaggi viya, dussanapaccupaṭṭhāno laddhokāso viya sapatto, yathāvuttaāghātavatthupadaṭṭhāno visasaṃsaṭṭhapūtimuttaṃ viya daṭṭhabbo. Pajahathāti samucchindatha. Tattha ye ime –
‘‘पञ्चिमे, भिक्खवे, आघातपटिविनया, यत्थ भिक्खुनो उप्पन्नो आघातो सब्बसो पटिविनेतब्बो। कतमे पञ्च? यस्मिं, भिक्खवे, पुग्गले आघातो जायेथ, मेत्ता तस्मिं पुग्गले भावेतब्बा…पे॰… करुणा…पे॰… उपेक्खा, असतिअमनसिकारो तस्मिं पुग्गले आपज्जितब्बो, एवं तस्मिं पुग्गले आघातो पटिविनेतब्बो। यस्मिं, भिक्खवे, पुग्गले आघातो जायेथ, कम्मस्सकता तस्मिं पुग्गले अधिट्ठातब्बा ‘कम्मस्सको अयमायस्मा कम्मदायादो…पे॰… भविस्सती’’ति (अ॰ नि॰ ५.१६१) –
‘‘Pañcime, bhikkhave, āghātapaṭivinayā, yattha bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo. Katame pañca? Yasmiṃ, bhikkhave, puggale āghāto jāyetha, mettā tasmiṃ puggale bhāvetabbā…pe… karuṇā…pe… upekkhā, asatiamanasikāro tasmiṃ puggale āpajjitabbo, evaṃ tasmiṃ puggale āghāto paṭivinetabbo. Yasmiṃ, bhikkhave, puggale āghāto jāyetha, kammassakatā tasmiṃ puggale adhiṭṭhātabbā ‘kammassako ayamāyasmā kammadāyādo…pe… bhavissatī’’ti (a. ni. 5.161) –
एवं पञ्च आघातप्पटिविनया वुत्तायेव।
Evaṃ pañca āghātappaṭivinayā vuttāyeva.
‘‘पञ्चिमे, आवुसो, आघातपटिविनया, यत्थ भिक्खुनो उप्पन्नो आघातो सब्बसो पटिविनेतब्बो। कतमे पञ्च? इधावुसो, एकच्चो पुग्गलो अपरिसुद्धकायसमाचारो होति परिसुद्धवचीसमाचारो; एवरूपेपि, आवुसो, पुग्गले आघातो पटिविनेतब्बो’’ति (अ॰ नि॰ ५.१६२) –
‘‘Pañcime, āvuso, āghātapaṭivinayā, yattha bhikkhuno uppanno āghāto sabbaso paṭivinetabbo. Katame pañca? Idhāvuso, ekacco puggalo aparisuddhakāyasamācāro hoti parisuddhavacīsamācāro; evarūpepi, āvuso, puggale āghāto paṭivinetabbo’’ti (a. ni. 5.162) –
एवमादिनापि नयेन पञ्च आघातपटिविनया वुत्ता, तेसु येन केनचि आघातपटिविनयविधिना पच्चवेक्खित्वा। अपिच यो –
Evamādināpi nayena pañca āghātapaṭivinayā vuttā, tesu yena kenaci āghātapaṭivinayavidhinā paccavekkhitvā. Apica yo –
‘‘उभतोदण्डकेन चेपि, भिक्खवे, ककचेन चोरा ओचरका अङ्गमङ्गानि ओकन्तेय्युं, तत्रापि यो मनो पदूसेय्य, न मे सो तेन सासनकरो’’ति (म॰ नि॰ १.२३२) सत्थु ओवादो।
‘‘Ubhatodaṇḍakena cepi, bhikkhave, kakacena corā ocarakā aṅgamaṅgāni okanteyyuṃ, tatrāpi yo mano padūseyya, na me so tena sāsanakaro’’ti (ma. ni. 1.232) satthu ovādo.
‘‘तस्सेव तेन पापियो, यो कुद्धं पटिकुज्झति।
‘‘Tasseva tena pāpiyo, yo kuddhaṃ paṭikujjhati;
कुद्धं अप्पटिकुज्झन्तो, सङ्गामं जेति दुज्जयं॥
Kuddhaṃ appaṭikujjhanto, saṅgāmaṃ jeti dujjayaṃ.
‘‘उभिन्नमत्थं चरति, अत्तनो च परस्स च।
‘‘Ubhinnamatthaṃ carati, attano ca parassa ca;
परं सङ्कुपितं ञत्वा, यो सतो उपसम्मति॥ (सं॰ नि॰ १.१८८)।
Paraṃ saṅkupitaṃ ñatvā, yo sato upasammati. (saṃ. ni. 1.188);
‘‘सत्तिमे , भिक्खवे, धम्मा सपत्तकन्ता सपत्तकरणा कोधनं आगच्छन्ति इत्थिं वा पुरिसं वा। कतमे सत्त? इध, भिक्खवे, सपत्तो सपत्तस्स एवं इच्छति, ‘अहो वतायं दुब्बण्णो अस्सा’ति। तं किस्स हेतु? न, भिक्खवे, सपत्तो सपत्तस्स वण्णवताय नन्दति। कोधनोयं, भिक्खवे, पुरिसपुग्गलो कोधाभिभूतो कोधपरेतो किञ्चापि सो होति सुन्हातो सुविलित्तो कप्पितकेसमस्सु ओदातवत्थवसनो, अथ खो सो दुब्बण्णोव होति कोधाभिभूतो। अयं, भिक्खवे, पठमो धम्मो सपत्तकन्तो सपत्तकरणो कोधनं आगच्छति इत्थिं वा पुरिसं वा।
‘‘Sattime , bhikkhave, dhammā sapattakantā sapattakaraṇā kodhanaṃ āgacchanti itthiṃ vā purisaṃ vā. Katame satta? Idha, bhikkhave, sapatto sapattassa evaṃ icchati, ‘aho vatāyaṃ dubbaṇṇo assā’ti. Taṃ kissa hetu? Na, bhikkhave, sapatto sapattassa vaṇṇavatāya nandati. Kodhanoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo kodhābhibhūto kodhapareto kiñcāpi so hoti sunhāto suvilitto kappitakesamassu odātavatthavasano, atha kho so dubbaṇṇova hoti kodhābhibhūto. Ayaṃ, bhikkhave, paṭhamo dhammo sapattakanto sapattakaraṇo kodhanaṃ āgacchati itthiṃ vā purisaṃ vā.
‘‘पुन चपरं, भिक्खवे, सपत्तो सपत्तस्स एवं इच्छति ‘अहो वतायं दुक्खं सयेय्या’ति…पे॰… न पचुरत्थो अस्साति…पे॰… न भोगवा अस्साति…पे॰… न यसवा अस्साति…पे॰… न मित्तवा अस्साति…पे॰… कायस्स भेदा परं मरणा अपायं दुग्गतिं विनिपातं निरयं उपपज्जेय्याति। तं किस्स हेतु? न, भिक्खवे, सपत्तो सपत्तस्स सुगतिगमने नन्दति। कोधनोयं, भिक्खवे, पुरिसपुग्गलो कोधाभिभूतो कोधपरेतो कायेन दुच्चरितं चरति, वाचाय दुच्चरितं चरति, मनसा दुच्चरितं चरति। सो कायेन दुच्चरितं चरित्वा वाचाय दुच्चरितं चरित्वा मनसा दुच्चरितं चरित्वा कायस्स भेदा परं मरणा…पे॰… निरयं उपपज्जति कोधाभिभूतो’’ति (अ॰ नि॰ ७.६४)।
‘‘Puna caparaṃ, bhikkhave, sapatto sapattassa evaṃ icchati ‘aho vatāyaṃ dukkhaṃ sayeyyā’ti…pe… na pacurattho assāti…pe… na bhogavā assāti…pe… na yasavā assāti…pe… na mittavā assāti…pe… kāyassa bhedā paraṃ maraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjeyyāti. Taṃ kissa hetu? Na, bhikkhave, sapatto sapattassa sugatigamane nandati. Kodhanoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo kodhābhibhūto kodhapareto kāyena duccaritaṃ carati, vācāya duccaritaṃ carati, manasā duccaritaṃ carati. So kāyena duccaritaṃ caritvā vācāya duccaritaṃ caritvā manasā duccaritaṃ caritvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā…pe… nirayaṃ upapajjati kodhābhibhūto’’ti (a. ni. 7.64).
‘‘कुद्धो अत्थं न जानाति, कुद्धो धम्मं न पस्सति…पे॰…॥ (अ॰ नि॰ ७.६४)।
‘‘Kuddho atthaṃ na jānāti, kuddho dhammaṃ na passati…pe…. (a. ni. 7.64);
‘‘कोधं जहे विप्पजहेय्य मानं, संयोजनं सब्बमतिक्कमेय्य॥ (ध॰ प॰ २२१)।
‘‘Kodhaṃ jahe vippajaheyya mānaṃ, saṃyojanaṃ sabbamatikkameyya. (dha. pa. 221);
‘‘अनत्थजननो कोधो, कोधो चित्तप्पकोपनो…पे॰…॥ (अ॰ नि॰ ७.६४)।
‘‘Anatthajanano kodho, kodho cittappakopano…pe…. (a. ni. 7.64);
‘‘कोधं छेत्वा सुखं सेति, कोधं छेत्वा न सोचति।
‘‘Kodhaṃ chetvā sukhaṃ seti, kodhaṃ chetvā na socati;
कोधस्स विसमूलस्स, मधुरग्गस्स ब्राह्मणा’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१८७)।
Kodhassa visamūlassa, madhuraggassa brāhmaṇā’’ti. (saṃ. ni. 1.187);
‘‘एकापराधं खम भूरिपञ्ञ,
‘‘Ekāparādhaṃ khama bhūripañña,
न पण्डिता कोधबला भवन्ती’’ति॥ –
Na paṇḍitā kodhabalā bhavantī’’ti. –
एवमादिना नयेन दोसे आदीनवे वुत्तप्पटिपक्खतो दोसप्पहाने आनिसंसे च पच्चवेक्खित्वा पुब्बभागे दोसं तदङ्गप्पहानादिवसेन पजहित्वा विपस्सनं उस्सुक्कापेत्वा ततियमग्गेन सब्बसो दोसं समुच्छिन्दथ, पजहथाति तेसं भिक्खूनं तत्थ नियोजनं। तेन वुत्तं ‘‘दोसं, भिक्खवे, एकधम्मं पजहथा’’ति। दुट्ठासेति आघातेन दूसितचित्तताय पदुट्ठा। सेसमेत्थ यं वत्तब्बं, तं पठमसुत्तवण्णनायं वुत्तनयमेव।
Evamādinā nayena dose ādīnave vuttappaṭipakkhato dosappahāne ānisaṃse ca paccavekkhitvā pubbabhāge dosaṃ tadaṅgappahānādivasena pajahitvā vipassanaṃ ussukkāpetvā tatiyamaggena sabbaso dosaṃ samucchindatha, pajahathāti tesaṃ bhikkhūnaṃ tattha niyojanaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘dosaṃ, bhikkhave, ekadhammaṃ pajahathā’’ti. Duṭṭhāseti āghātena dūsitacittatāya paduṭṭhā. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ, taṃ paṭhamasuttavaṇṇanāyaṃ vuttanayameva.
दुतियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / २. दोससुत्तं • 2. Dosasuttaṃ
