| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[११६] ६. दुब्बचजातकवण्णना
[116] 6. Dubbacajātakavaṇṇanā
अतिकरमकराचरियाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं दुब्बचभिक्खुं आरब्भ कथेसि। तस्स वत्थु नवकनिपाते गिज्झजातके (जा॰ १.९.१ आदयो) आवि भविस्सति। सत्था पन तं भिक्खुं आमन्तेत्वा ‘‘भिक्खु न त्वं इदानेव दुब्बचो, पुब्बेपि दुब्बचोयेव। दुब्बचभावेनेव पण्डितानं ओवादं अकरोन्तो सत्तिप्पहारेन जीवितक्खयं पत्तोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Atikaramakarācariyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tassa vatthu navakanipāte gijjhajātake (jā. 1.9.1 ādayo) āvi bhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ āmantetvā ‘‘bhikkhu na tvaṃ idāneva dubbaco, pubbepi dubbacoyeva. Dubbacabhāveneva paṇḍitānaṃ ovādaṃ akaronto sattippahārena jīvitakkhayaṃ pattosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो लङ्घनटकयोनियं पटिसन्धिं गहेत्वा वयप्पत्तो पञ्ञवा उपायकुसलो अहोसि। सो एकस्स लङ्घनकस्स सन्तिके सत्तिलङ्घनसिप्पं सिक्खित्वा आचरियेन सद्धिं सिप्पं दस्सेन्तो विचरति। आचरियो पनस्स चतुन्नंयेव सत्तीनं लङ्घनसिप्पं जानाति, न पञ्चन्नं। सो एकदिवसं एकस्मिं गामके सिप्पं दस्सेन्तो सुरामदमत्तो ‘‘पञ्च सत्तियो लङ्घिस्सामी’’ति पटिपाटिया ठपेसि। अथ नं बोधिसत्तो आह ‘‘आचरिय, त्वं पञ्चसत्तिलङ्घनसिप्पं न जानासि, एकं सत्तिं हर। सचे लङ्घिस्ससि, पञ्चमाय सत्तिया विद्धो मरिस्ससी’’ति। सो सुट्ठु मत्तताय ‘‘त्वञ्हि मय्हं पमाणं न जानासी’’ति तस्स वचनं अनादियित्वा चतस्सो लङ्घित्वा पञ्चमाय सत्तिया दण्डके मधुकपुप्फं विय आवुतो परिदेवमानो निपज्जि। अथ नं बोधिसत्तो ‘‘पण्डितानं वचनं अकत्वा इमं ब्यसनं पत्तोसी’’ति इमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto laṅghanaṭakayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto paññavā upāyakusalo ahosi. So ekassa laṅghanakassa santike sattilaṅghanasippaṃ sikkhitvā ācariyena saddhiṃ sippaṃ dassento vicarati. Ācariyo panassa catunnaṃyeva sattīnaṃ laṅghanasippaṃ jānāti, na pañcannaṃ. So ekadivasaṃ ekasmiṃ gāmake sippaṃ dassento surāmadamatto ‘‘pañca sattiyo laṅghissāmī’’ti paṭipāṭiyā ṭhapesi. Atha naṃ bodhisatto āha ‘‘ācariya, tvaṃ pañcasattilaṅghanasippaṃ na jānāsi, ekaṃ sattiṃ hara. Sace laṅghissasi, pañcamāya sattiyā viddho marissasī’’ti. So suṭṭhu mattatāya ‘‘tvañhi mayhaṃ pamāṇaṃ na jānāsī’’ti tassa vacanaṃ anādiyitvā catasso laṅghitvā pañcamāya sattiyā daṇḍake madhukapupphaṃ viya āvuto paridevamāno nipajji. Atha naṃ bodhisatto ‘‘paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā imaṃ byasanaṃ pattosī’’ti imaṃ gāthamāha –
११६.
116.
‘‘अतिकरमकराचरिय , मय्हम्पेतं न रुच्चति।
‘‘Atikaramakarācariya , mayhampetaṃ na ruccati;
चतुत्थे लङ्घयित्वान, पञ्चमायसि आवुतो’’ति॥
Catutthe laṅghayitvāna, pañcamāyasi āvuto’’ti.
तत्थ अतिकरमकराचरियाति आचरिय अज्ज त्वं अतिकरं अकरि, अत्तनो करणतो अतिरेकं करणं अकरीति अत्थो। मय्हम्पेतं न रुच्चतीति मय्हं अन्तेवासिकस्सपि समानस्स एतं तव करणं न रुच्चति, तेन ते अहं पठममेव कथेसिन्ति दीपेति। चतुत्थे लङ्घयित्वानाति चतुत्थे सत्तिथले अपतित्वा अत्तानं लङ्घयित्वा। पञ्चमायसि आवुतोति पण्डितानं वचनं अग्गण्हन्तो इदानि पञ्चमाय सत्तिया आवुतोसीति। इदं वत्वा आचरियं सत्तितो अपनेत्वा कत्तब्बयुत्तकं अकासि।
Tattha atikaramakarācariyāti ācariya ajja tvaṃ atikaraṃ akari, attano karaṇato atirekaṃ karaṇaṃ akarīti attho. Mayhampetaṃ na ruccatīti mayhaṃ antevāsikassapi samānassa etaṃ tava karaṇaṃ na ruccati, tena te ahaṃ paṭhamameva kathesinti dīpeti. Catutthe laṅghayitvānāti catutthe sattithale apatitvā attānaṃ laṅghayitvā. Pañcamāyasi āvutoti paṇḍitānaṃ vacanaṃ aggaṇhanto idāni pañcamāya sattiyā āvutosīti. Idaṃ vatvā ācariyaṃ sattito apanetvā kattabbayuttakaṃ akāsi.
सत्था इमं अतीतं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा आचरियो अयं दुब्बचो अहोसि, अन्तेवासिको पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā ācariyo ayaṃ dubbaco ahosi, antevāsiko pana ahameva ahosi’’nti.
दुब्बचजातकवण्णना छट्ठा।
Dubbacajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ११६. दुब्बचजातकं • 116. Dubbacajātakaṃ
