| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ชาตก-อฎฺฐกถา • Jātaka-aṭṭhakathā |
[๑๑๖] ๖. ทุพฺพจชาตกวณฺณนา
[116] 6. Dubbacajātakavaṇṇanā
อติกรมกราจริยาติ อิทํ สตฺถา เชตวเน วิหรโนฺต เอกํ ทุพฺพจภิกฺขุํ อารพฺภ กเถสิฯ ตสฺส วตฺถุ นวกนิปาเต คิชฺฌชาตเก (ชา. ๑.๙.๑ อาทโย) อาวิ ภวิสฺสติฯ สตฺถา ปน ตํ ภิกฺขุํ อามเนฺตตฺวา ‘‘ภิกฺขุ น ตฺวํ อิทาเนว ทุพฺพโจ, ปุเพฺพปิ ทุพฺพโจเยวฯ ทุพฺพจภาเวเนว ปณฺฑิตานํ โอวาทํ อกโรโนฺต สตฺติปฺปหาเรน ชีวิตกฺขยํ ปโตฺตสี’’ติ วตฺวา อตีตํ อาหริฯ
Atikaramakarācariyāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ dubbacabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tassa vatthu navakanipāte gijjhajātake (jā. 1.9.1 ādayo) āvi bhavissati. Satthā pana taṃ bhikkhuṃ āmantetvā ‘‘bhikkhu na tvaṃ idāneva dubbaco, pubbepi dubbacoyeva. Dubbacabhāveneva paṇḍitānaṃ ovādaṃ akaronto sattippahārena jīvitakkhayaṃ pattosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
อตีเต พาราณสิยํ พฺรหฺมทเตฺต รชฺชํ กาเรเนฺต โพธิสโตฺต ลงฺฆนฎกโยนิยํ ปฎิสนฺธิํ คเหตฺวา วยปฺปโตฺต ปญฺญวา อุปายกุสโล อโหสิฯ โส เอกสฺส ลงฺฆนกสฺส สนฺติเก สตฺติลงฺฆนสิปฺปํ สิกฺขิตฺวา อาจริเยน สทฺธิํ สิปฺปํ ทเสฺสโนฺต วิจรติฯ อาจริโย ปนสฺส จตุนฺนํเยว สตฺตีนํ ลงฺฆนสิปฺปํ ชานาติ, น ปญฺจนฺนํฯ โส เอกทิวสํ เอกสฺมิํ คามเก สิปฺปํ ทเสฺสโนฺต สุรามทมโตฺต ‘‘ปญฺจ สตฺติโย ลงฺฆิสฺสามี’’ติ ปฎิปาฎิยา ฐเปสิฯ อถ นํ โพธิสโตฺต อาห ‘‘อาจริย, ตฺวํ ปญฺจสตฺติลงฺฆนสิปฺปํ น ชานาสิ, เอกํ สตฺติํ หรฯ สเจ ลงฺฆิสฺสสิ, ปญฺจมาย สตฺติยา วิโทฺธ มริสฺสสี’’ติฯ โส สุฎฺฐุ มตฺตตาย ‘‘ตฺวญฺหิ มยฺหํ ปมาณํ น ชานาสี’’ติ ตสฺส วจนํ อนาทิยิตฺวา จตโสฺส ลงฺฆิตฺวา ปญฺจมาย สตฺติยา ทณฺฑเก มธุกปุปฺผํ วิย อาวุโต ปริเทวมาโน นิปชฺชิฯ อถ นํ โพธิสโตฺต ‘‘ปณฺฑิตานํ วจนํ อกตฺวา อิมํ พฺยสนํ ปโตฺตสี’’ติ อิมํ คาถมาห –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto laṅghanaṭakayoniyaṃ paṭisandhiṃ gahetvā vayappatto paññavā upāyakusalo ahosi. So ekassa laṅghanakassa santike sattilaṅghanasippaṃ sikkhitvā ācariyena saddhiṃ sippaṃ dassento vicarati. Ācariyo panassa catunnaṃyeva sattīnaṃ laṅghanasippaṃ jānāti, na pañcannaṃ. So ekadivasaṃ ekasmiṃ gāmake sippaṃ dassento surāmadamatto ‘‘pañca sattiyo laṅghissāmī’’ti paṭipāṭiyā ṭhapesi. Atha naṃ bodhisatto āha ‘‘ācariya, tvaṃ pañcasattilaṅghanasippaṃ na jānāsi, ekaṃ sattiṃ hara. Sace laṅghissasi, pañcamāya sattiyā viddho marissasī’’ti. So suṭṭhu mattatāya ‘‘tvañhi mayhaṃ pamāṇaṃ na jānāsī’’ti tassa vacanaṃ anādiyitvā catasso laṅghitvā pañcamāya sattiyā daṇḍake madhukapupphaṃ viya āvuto paridevamāno nipajji. Atha naṃ bodhisatto ‘‘paṇḍitānaṃ vacanaṃ akatvā imaṃ byasanaṃ pattosī’’ti imaṃ gāthamāha –
๑๑๖.
116.
‘‘อติกรมกราจริย , มยฺหเมฺปตํ น รุจฺจติ;
‘‘Atikaramakarācariya , mayhampetaṃ na ruccati;
จตุเตฺถ ลงฺฆยิตฺวาน, ปญฺจมายสิ อาวุโต’’ติฯ
Catutthe laṅghayitvāna, pañcamāyasi āvuto’’ti.
ตตฺถ อติกรมกราจริยาติ อาจริย อชฺช ตฺวํ อติกรํ อกริ, อตฺตโน กรณโต อติเรกํ กรณํ อกรีติ อโตฺถฯ มยฺหเมฺปตํ น รุจฺจตีติ มยฺหํ อเนฺตวาสิกสฺสปิ สมานสฺส เอตํ ตว กรณํ น รุจฺจติ, เตน เต อหํ ปฐมเมว กเถสินฺติ ทีเปติฯ จตุเตฺถ ลงฺฆยิตฺวานาติ จตุเตฺถ สตฺติถเล อปติตฺวา อตฺตานํ ลงฺฆยิตฺวาฯ ปญฺจมายสิ อาวุโตติ ปณฺฑิตานํ วจนํ อคฺคณฺหโนฺต อิทานิ ปญฺจมาย สตฺติยา อาวุโตสีติฯ อิทํ วตฺวา อาจริยํ สตฺติโต อปเนตฺวา กตฺตพฺพยุตฺตกํ อกาสิฯ
Tattha atikaramakarācariyāti ācariya ajja tvaṃ atikaraṃ akari, attano karaṇato atirekaṃ karaṇaṃ akarīti attho. Mayhampetaṃ na ruccatīti mayhaṃ antevāsikassapi samānassa etaṃ tava karaṇaṃ na ruccati, tena te ahaṃ paṭhamameva kathesinti dīpeti. Catutthe laṅghayitvānāti catutthe sattithale apatitvā attānaṃ laṅghayitvā. Pañcamāyasi āvutoti paṇḍitānaṃ vacanaṃ aggaṇhanto idāni pañcamāya sattiyā āvutosīti. Idaṃ vatvā ācariyaṃ sattito apanetvā kattabbayuttakaṃ akāsi.
สตฺถา อิมํ อตีตํ อาหริตฺวา ชาตกํ สโมธาเนสิ – ‘‘ตทา อาจริโย อยํ ทุพฺพโจ อโหสิ, อเนฺตวาสิโก ปน อหเมว อโหสิ’’นฺติฯ
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā ācariyo ayaṃ dubbaco ahosi, antevāsiko pana ahameva ahosi’’nti.
ทุพฺพจชาตกวณฺณนา ฉฎฺฐาฯ
Dubbacajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ชาตกปาฬิ • Jātakapāḷi / ๑๑๖. ทุพฺพจชาตกํ • 116. Dubbacajātakaṃ
