| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / महाविभङ्ग-अट्ठकथा • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
१२. दुब्बचसिक्खापदवण्णना
12. Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā
४२४. तेन समयेन बुद्धो भगवाति दुब्बचसिक्खापदं। तत्थ अनाचारं आचरतीति अनेकप्पकारं कायवचीद्वारवीतिक्कमं करोति। किं नु खो नामाति वम्भनवचनमेतं। अहं खो नामाति उक्कंसवचनं। तुम्हे वदेय्यन्ति ‘‘इदं करोथ, इदं मा करोथा’’ति अहं तुम्हे वत्तुं अरहामीति दस्सेति। कस्माति चे? यस्मा अम्हाकं बुद्धो भगवा कण्टकं आरुय्ह मया सद्धिं निक्खमित्वा पब्बजितोतिएवमादिमत्थं सन्धायाह। ‘‘अम्हाकं धम्मो’’ति वत्वा पन अत्तनो सन्तकभावे युत्तिं दस्सेन्तो ‘‘अम्हाकं अय्यपुत्तेन धम्मो अभिसमितो’’ति आह। यस्मा अम्हाकं अय्यपुत्तेन चतुसच्चधम्मो पटिविद्धो, तस्मा धम्मोपि अम्हाकन्ति वुत्तं होति। सङ्घं पन अत्तनो वेरिपक्खे ठितं मञ्ञमानो अम्हाकं सङ्घोति न वदति। उपमं पन वत्वा सङ्घं अपसादेतुकामो ‘‘सेय्यथापि नामा’’तिआदिमाह। तिणकट्ठपण्णसटन्ति तत्थ तत्थ पतितं तिणकट्ठपण्णं। अथ वा तिणञ्च निस्सारकं लहुकं कट्ठञ्च तिणकट्ठं। पण्णसटन्ति पुराणपण्णं। उस्सारेय्याति रासिं करेय्य।
424.Tena samayena buddho bhagavāti dubbacasikkhāpadaṃ. Tattha anācāraṃ ācaratīti anekappakāraṃ kāyavacīdvāravītikkamaṃ karoti. Kiṃ nu kho nāmāti vambhanavacanametaṃ. Ahaṃ kho nāmāti ukkaṃsavacanaṃ. Tumhe vadeyyanti ‘‘idaṃ karotha, idaṃ mā karothā’’ti ahaṃ tumhe vattuṃ arahāmīti dasseti. Kasmāti ce? Yasmā amhākaṃ buddho bhagavā kaṇṭakaṃ āruyha mayā saddhiṃ nikkhamitvā pabbajitotievamādimatthaṃ sandhāyāha. ‘‘Amhākaṃ dhammo’’ti vatvā pana attano santakabhāve yuttiṃ dassento ‘‘amhākaṃ ayyaputtena dhammo abhisamito’’ti āha. Yasmā amhākaṃ ayyaputtena catusaccadhammo paṭividdho, tasmā dhammopi amhākanti vuttaṃ hoti. Saṅghaṃ pana attano veripakkhe ṭhitaṃ maññamāno amhākaṃ saṅghoti na vadati. Upamaṃ pana vatvā saṅghaṃ apasādetukāmo ‘‘seyyathāpi nāmā’’tiādimāha. Tiṇakaṭṭhapaṇṇasaṭanti tattha tattha patitaṃ tiṇakaṭṭhapaṇṇaṃ. Atha vā tiṇañca nissārakaṃ lahukaṃ kaṭṭhañca tiṇakaṭṭhaṃ. Paṇṇasaṭanti purāṇapaṇṇaṃ. Ussāreyyāti rāsiṃ kareyya.
पब्बतेय्याति पब्बतप्पभवा, सा हि सीघसोता होति, तस्मा तमेव गण्हाति। सङ्खसेवालपणकन्ति एत्थ सङ्खोति दीघमूलको पण्णसेवालो वुच्चति। सेवालोति नीलसेवालो, अवसेसो उदकपप्पटकतिलबीजकादि सब्बोपि पणकोति सङ्ख्यं गच्छति। एकतो उस्सारिताति एकट्ठाने केनापि सम्पिण्डिता रासीकताति दस्सेति।
Pabbateyyāti pabbatappabhavā, sā hi sīghasotā hoti, tasmā tameva gaṇhāti. Saṅkhasevālapaṇakanti ettha saṅkhoti dīghamūlako paṇṇasevālo vuccati. Sevāloti nīlasevālo, avaseso udakapappaṭakatilabījakādi sabbopi paṇakoti saṅkhyaṃ gacchati. Ekato ussāritāti ekaṭṭhāne kenāpi sampiṇḍitā rāsīkatāti dasseti.
४२५-६. दुब्बचजातिकोति दुब्बचसभावो वत्तुं असक्कुणेय्योति अत्थो। पदभाजनेपिस्स दुब्बचोति दुक्खेन किच्छेन वदितब्बो, न सक्का सुखेन वत्तुन्ति अत्थो। दोवचस्सकरणेहीति दुब्बचभावकरणीयेहि, ये धम्मा दुब्बचं पुग्गलं करोन्ति, तेहि समन्नागतोति अत्थो। ते पन ‘‘कतमे च, आवुसो, दोवचस्सकरणा धम्मा? इधावुसो, भिक्खु पापिच्छो होती’’तिआदिना नयेन पटिपाटिया अनुमानसुत्ते (म॰ नि॰ १.१८१) आगता पापिच्छता, अत्तुक्कंसकपरवम्भकता, कोधनता, कोधहेतु उपनाहिता, कोधहेतुअभिसङ्गिता, कोधहेतुकोधसामन्तवाचानिच्छारणता, चोदकं पटिप्फरणता, चोदकं अपसादनता, चोदकस्स पच्चारोपनता, अञ्ञेन अञ्ञंपटिचरणता , अपदानेन न सम्पायनता, मक्खिपळासिता, इस्सुकीमच्छरिता, सठमायाविता, थद्धातिमानिता, सन्दिट्ठिपरामासिआधानग्गहिदुप्पटिनिस्सग्गिताति एकूनवीसति धम्मा वेदितब्बा।
425-6.Dubbacajātikoti dubbacasabhāvo vattuṃ asakkuṇeyyoti attho. Padabhājanepissa dubbacoti dukkhena kicchena vaditabbo, na sakkā sukhena vattunti attho. Dovacassakaraṇehīti dubbacabhāvakaraṇīyehi, ye dhammā dubbacaṃ puggalaṃ karonti, tehi samannāgatoti attho. Te pana ‘‘katame ca, āvuso, dovacassakaraṇā dhammā? Idhāvuso, bhikkhu pāpiccho hotī’’tiādinā nayena paṭipāṭiyā anumānasutte (ma. ni. 1.181) āgatā pāpicchatā, attukkaṃsakaparavambhakatā, kodhanatā, kodhahetu upanāhitā, kodhahetuabhisaṅgitā, kodhahetukodhasāmantavācānicchāraṇatā, codakaṃ paṭippharaṇatā, codakaṃ apasādanatā, codakassa paccāropanatā, aññena aññaṃpaṭicaraṇatā , apadānena na sampāyanatā, makkhipaḷāsitā, issukīmaccharitā, saṭhamāyāvitā, thaddhātimānitā, sandiṭṭhiparāmāsiādhānaggahiduppaṭinissaggitāti ekūnavīsati dhammā veditabbā.
ओवादं नक्खमति न सहतीति अक्खमो। यथानुसिट्ठं अप्पटिपज्जनतो पदक्खिणेन अनुसासनिं न गण्हातीति अप्पदक्खिणग्गाही अनुसासनिं।
Ovādaṃ nakkhamati na sahatīti akkhamo. Yathānusiṭṭhaṃ appaṭipajjanato padakkhiṇena anusāsaniṃ na gaṇhātīti appadakkhiṇaggāhī anusāsaniṃ.
उद्देसपरियापन्नेसूति उद्देसे परियापन्नेसु अन्तोगधेसु। ‘‘यस्स सिया आपत्ति, सो आविकरेय्या’’ति एवं सङ्गहितत्ता अन्तो पातिमोक्खस्स वत्तमानेसूति अत्थो। सहधम्मिकं वुच्चमानोति सहधम्मिकेन वुच्चमानो करणत्थे उपयोगवचनं, पञ्चहि सहधम्मिकेहि सिक्खितब्बत्ता तेसं वा सन्तकत्ता सहधम्मिकन्ति लद्धनामेन बुद्धपञ्ञत्तेन सिक्खापदेन वुच्चमानोति अत्थो।
Uddesapariyāpannesūti uddese pariyāpannesu antogadhesu. ‘‘Yassa siyā āpatti, so āvikareyyā’’ti evaṃ saṅgahitattā anto pātimokkhassa vattamānesūti attho. Sahadhammikaṃ vuccamānoti sahadhammikena vuccamāno karaṇatthe upayogavacanaṃ, pañcahi sahadhammikehi sikkhitabbattā tesaṃ vā santakattā sahadhammikanti laddhanāmena buddhapaññattena sikkhāpadena vuccamānoti attho.
विरमथायस्मन्तो मम वचनायाति येन वचनेन मं वदथ, ततो मम वचनतो विरमथ। मा मं तं वचनं वदथाति वुत्तं होति।
Viramathāyasmanto mama vacanāyāti yena vacanena maṃ vadatha, tato mama vacanato viramatha. Mā maṃ taṃ vacanaṃ vadathāti vuttaṃ hoti.
वदतु सहधम्मेनाति सहधम्मिकेन सिक्खापदेन सहधम्मेन वा अञ्ञेनपि पासादिकभावसंवत्तनिकेन वचनेन वदतु। यदिदन्ति वुड्ढिकारणनिदस्सनत्थे निपातो। तेन ‘‘यं इदं अञ्ञमञ्ञस्स हितवचनं आपत्तितो वुट्ठापनञ्च तेन अञ्ञमञ्ञवचनेन अञ्ञमञ्ञवुट्ठापनेन च संवड्ढा परिसा’’ति एवं परिसाय वुड्ढिकारणं दस्सितं होति। सेसं सब्बत्थ उत्तानमेव।
Vadatu sahadhammenāti sahadhammikena sikkhāpadena sahadhammena vā aññenapi pāsādikabhāvasaṃvattanikena vacanena vadatu. Yadidanti vuḍḍhikāraṇanidassanatthe nipāto. Tena ‘‘yaṃ idaṃ aññamaññassa hitavacanaṃ āpattito vuṭṭhāpanañca tena aññamaññavacanena aññamaññavuṭṭhāpanena ca saṃvaḍḍhā parisā’’ti evaṃ parisāya vuḍḍhikāraṇaṃ dassitaṃ hoti. Sesaṃ sabbattha uttānameva.
समुट्ठानादीनि पठमसङ्घभेदसदिसानेवाति।
Samuṭṭhānādīni paṭhamasaṅghabhedasadisānevāti.
दुब्बचसिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महाविभङ्ग • Mahāvibhaṅga / १२. दुब्बचसिक्खापदं • 12. Dubbacasikkhāpadaṃ
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / १२. दुब्बचसिक्खापदवण्णना • 12. Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / १२. दुब्बचसिक्खापदवण्णना • 12. Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / १२. दुब्बचसिक्खापदवण्णना • 12. Dubbacasikkhāpadavaṇṇanā
