Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१०५] ५. दुब्बलकट्ठजातकवण्णना
[105] 5. Dubbalakaṭṭhajātakavaṇṇanā
बहुम्पेतं वने कट्ठन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं उत्तसितभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सो किर सावत्थिवासी एको कुलपुत्तो सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा पब्बजित्वा मरणभीरुको अहोसि, रत्तिट्ठानदिवाट्ठानेसु वातस्स वा वीजन्तस्स सुक्खदण्डकस्स वा पतन्तस्स पक्खिचतुप्पदानं वा सद्दं सुत्वा मरणभयतज्जितो महारवं रवन्तो पलायति। तस्स हि ‘‘मरितब्बं मया’’ति सतिमत्तम्पि नत्थि। सचे हि सो ‘‘अहं मरिस्सामी’’ति जानेय्य, न मरणं भायेय्य। मरणस्सतिकम्मट्ठानस्स पन तस्स अभावितत्ताव भायति । तस्स सो मरणभीरुकभावो भिक्खुसङ्घे पाकटो जातो।
Bahumpetaṃvane kaṭṭhanti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ uttasitabhikkhuṃ ārabbha kathesi. So kira sāvatthivāsī eko kulaputto satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbajitvā maraṇabhīruko ahosi, rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu vātassa vā vījantassa sukkhadaṇḍakassa vā patantassa pakkhicatuppadānaṃ vā saddaṃ sutvā maraṇabhayatajjito mahāravaṃ ravanto palāyati. Tassa hi ‘‘maritabbaṃ mayā’’ti satimattampi natthi. Sace hi so ‘‘ahaṃ marissāmī’’ti jāneyya, na maraṇaṃ bhāyeyya. Maraṇassatikammaṭṭhānassa pana tassa abhāvitattāva bhāyati . Tassa so maraṇabhīrukabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto.
अथेकदिवसं धम्मसभायं भिक्खू कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, असुको नाम भिक्खु मरणभीरुको मरणं भायति, भिक्खुना नाम ‘अवस्सं मया मरितब्ब’न्ति मरणस्सतिकम्मट्ठानं भावेतुं वट्टती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते तं भिक्खुं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं मरणभीरुको’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘भिक्खवे, मा एतस्स भिक्खुनो अनत्तमना होथ, नायं इदानेव मरणभीरुको, पुब्बेपि मरणभीरुकोयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Athekadivasaṃ dhammasabhāyaṃ bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu maraṇabhīruko maraṇaṃ bhāyati, bhikkhunā nāma ‘avassaṃ mayā maritabba’nti maraṇassatikammaṭṭhānaṃ bhāvetuṃ vaṭṭatī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ maraṇabhīruko’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘bhikkhave, mā etassa bhikkhuno anattamanā hotha, nāyaṃ idāneva maraṇabhīruko, pubbepi maraṇabhīrukoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्ते रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। तस्मिं काले बाराणसिराजा अत्तनो मङ्गलहत्थिं आनेञ्जकारणं सिक्खापेतुं हत्थाचरियानं अदासि। तं आळाने निच्चलं बन्धित्वा तोमरहत्था मनुस्सा परिवारेत्वा आनेञ्जकारणं कारेन्ति। सो तं कारणं कारियमानो वेदनं अधिवासेतुं असक्कोन्तो आळानं भिन्दित्वा मनुस्से पलापेत्वा हिमवन्तं पाविसि। मनुस्सा तं गहेतुं असक्कोन्ता निवत्तिंसु। सो तत्थ मरणभीरुको अहोसि, वातसद्दानि सुत्वा कम्पमानो मरणभयतज्जितो सोण्डं विधुनित्वा वेगेन पलायति, आळाने बन्धित्वा आनेञ्जकारणं करणकालो वियस्स होति, कायस्सादं वा चित्तस्सादं वा अलभन्तो कम्पमानो विचरति।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavante rukkhadevatā hutvā nibbatti. Tasmiṃ kāle bārāṇasirājā attano maṅgalahatthiṃ āneñjakāraṇaṃ sikkhāpetuṃ hatthācariyānaṃ adāsi. Taṃ āḷāne niccalaṃ bandhitvā tomarahatthā manussā parivāretvā āneñjakāraṇaṃ kārenti. So taṃ kāraṇaṃ kāriyamāno vedanaṃ adhivāsetuṃ asakkonto āḷānaṃ bhinditvā manusse palāpetvā himavantaṃ pāvisi. Manussā taṃ gahetuṃ asakkontā nivattiṃsu. So tattha maraṇabhīruko ahosi, vātasaddāni sutvā kampamāno maraṇabhayatajjito soṇḍaṃ vidhunitvā vegena palāyati, āḷāne bandhitvā āneñjakāraṇaṃ karaṇakālo viyassa hoti, kāyassādaṃ vā cittassādaṃ vā alabhanto kampamāno vicarati.
रुक्खदेवता तं दिस्वा खन्धविटपे ठत्वा इमं गाथमाह –
Rukkhadevatā taṃ disvā khandhaviṭape ṭhatvā imaṃ gāthamāha –
१०५.
105.
‘‘बहुम्पेतं वने कट्ठं, वातो भञ्जति दुब्बलं।
‘‘Bahumpetaṃ vane kaṭṭhaṃ, vāto bhañjati dubbalaṃ;
तस्स चे भायसि नाग, किसो नून भविस्ससी’’ति॥
Tassa ce bhāyasi nāga, kiso nūna bhavissasī’’ti.
तत्थायं पिण्डत्थो – यं एतं दुब्बलं कट्ठं पुरत्थिमादिभेदो वातो भञ्जति, तं इमस्मिं वने बहुं सुलभं, तत्थ तत्थ संविज्जति। सचे त्वं तस्स भायसि, एवं सन्ते निच्चं भीतो मंसलोहितक्खयं पत्वा किसो नून भविस्ससि, इमस्मिं पन वने तव भयं नाम नत्थि, तस्मा इतो पट्ठाय मा भायीति।
Tatthāyaṃ piṇḍattho – yaṃ etaṃ dubbalaṃ kaṭṭhaṃ puratthimādibhedo vāto bhañjati, taṃ imasmiṃ vane bahuṃ sulabhaṃ, tattha tattha saṃvijjati. Sace tvaṃ tassa bhāyasi, evaṃ sante niccaṃ bhīto maṃsalohitakkhayaṃ patvā kiso nūna bhavissasi, imasmiṃ pana vane tava bhayaṃ nāma natthi, tasmā ito paṭṭhāya mā bhāyīti.
एवं देवता तस्स ओवादं अदासि, सोपि ततो पट्ठाय निब्भयो अहोसि।
Evaṃ devatā tassa ovādaṃ adāsi, sopi tato paṭṭhāya nibbhayo ahosi.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने सो भिक्खु सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। ‘‘तदा नागो अयं भिक्खु अहोसि, रुक्खदेवता पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi. ‘‘Tadā nāgo ayaṃ bhikkhu ahosi, rukkhadevatā pana ahameva ahosi’’nti.
दुब्बलकट्ठजातकवण्णना पञ्चमा।
Dubbalakaṭṭhajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १०५. दुब्बलकट्ठजातकं • 105. Dubbalakaṭṭhajātakaṃ