| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१७४] ४. दुब्भियमक्कटजातकण्णना
[174] 4. Dubbhiyamakkaṭajātakaṇṇanā
अदम्ह ते वारि पहूतरूपन्ति इदं सत्था वेळुवने विहरन्तो देवदत्तं आरब्भ कथेसि। एकदिवसञ्हि धम्मसभायं भिक्खू देवदत्तस्स अकतञ्ञुमित्तदुब्भिभावं कथेन्ता निसीदिंसु। सत्था आगन्त्वा ‘‘न, भिक्खवे, देवदत्तो इदानेव अकतञ्ञू मित्तदुब्भी, पुब्बेपि एवरूपो अहोसी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Adamhate vāri pahūtarūpanti idaṃ satthā veḷuvane viharanto devadattaṃ ārabbha kathesi. Ekadivasañhi dhammasabhāyaṃ bhikkhū devadattassa akataññumittadubbhibhāvaṃ kathentā nisīdiṃsu. Satthā āgantvā ‘‘na, bhikkhave, devadatto idāneva akataññū mittadubbhī, pubbepi evarūpo ahosī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो एकस्मिं कासिगामके ब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो घरावासं सण्ठपेसि। तस्मिं पन समये कासिरट्ठे वत्तनिमहामग्गे एको गम्भीरो उदपानो होति अनोतरणीयो तिरच्छानानं, मग्गप्पटिपन्ना पुञ्ञत्थिका मनुस्सा दीघरज्जुकेन वारकेन उदकं उस्सिञ्चित्वा एकिस्सा दोणिया पूरेत्वा तिरच्छानानं पानीयं देन्ति। तस्स सामन्ततो महन्तं अरञ्ञं, तत्थ बहू मक्कटा वसन्ति। अथ तस्मिं मग्गे द्वे तीणि दिवसानि मनुस्ससञ्चारो पच्छिज्जि, तिरच्छाना पानीयं न लभिंसु। एको मक्कटो पिपासातुरो हुत्वा पानीयं परियेसन्तो उदपानस्स सन्तिके विचरति। बोधिसत्तो केनचिदेव करणीयेन तं मग्गं पटिपज्जित्वा तत्थ गच्छन्तो पानीयं उत्तारेत्वा पिवित्वा हत्थपादे धोवित्वा ठितो तं मक्कटं अद्दस। अथस्स पिपासितभावं ञत्वा पानीयं उस्सिञ्चित्वा दोणियं आकिरित्वा अदासि, दत्वा च पन ‘‘विस्समिस्सामी’’ति एकस्मिं रुक्खमूले निपज्जि। मक्कटो पानीयं पिवित्वा अविदूरे निसीदित्वा मुखमक्कटिकं करोन्तो बोधिसत्तं भिंसापेसि। बोधिसत्तो तस्स तं किरियं दिस्वा ‘‘अरे दुट्ठमक्कट, अहं तव पिपासितस्स किलन्तस्स बहुं पानीयं अदासिं, इदानि त्वं मय्हं मुखमक्कटिकं करोसि, अहो पापजनस्स नाम कतो उपकारो निरत्थको’’ति वत्वा पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ kāsigāmake brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto gharāvāsaṃ saṇṭhapesi. Tasmiṃ pana samaye kāsiraṭṭhe vattanimahāmagge eko gambhīro udapāno hoti anotaraṇīyo tiracchānānaṃ, maggappaṭipannā puññatthikā manussā dīgharajjukena vārakena udakaṃ ussiñcitvā ekissā doṇiyā pūretvā tiracchānānaṃ pānīyaṃ denti. Tassa sāmantato mahantaṃ araññaṃ, tattha bahū makkaṭā vasanti. Atha tasmiṃ magge dve tīṇi divasāni manussasañcāro pacchijji, tiracchānā pānīyaṃ na labhiṃsu. Eko makkaṭo pipāsāturo hutvā pānīyaṃ pariyesanto udapānassa santike vicarati. Bodhisatto kenacideva karaṇīyena taṃ maggaṃ paṭipajjitvā tattha gacchanto pānīyaṃ uttāretvā pivitvā hatthapāde dhovitvā ṭhito taṃ makkaṭaṃ addasa. Athassa pipāsitabhāvaṃ ñatvā pānīyaṃ ussiñcitvā doṇiyaṃ ākiritvā adāsi, datvā ca pana ‘‘vissamissāmī’’ti ekasmiṃ rukkhamūle nipajji. Makkaṭo pānīyaṃ pivitvā avidūre nisīditvā mukhamakkaṭikaṃ karonto bodhisattaṃ bhiṃsāpesi. Bodhisatto tassa taṃ kiriyaṃ disvā ‘‘are duṭṭhamakkaṭa, ahaṃ tava pipāsitassa kilantassa bahuṃ pānīyaṃ adāsiṃ, idāni tvaṃ mayhaṃ mukhamakkaṭikaṃ karosi, aho pāpajanassa nāma kato upakāro niratthako’’ti vatvā paṭhamaṃ gāthamāha –
४७.
47.
‘‘अदम्ह ते वारि पहूतरूपं, घम्माभितत्तस्स पिपासितस्स।
‘‘Adamha te vāri pahūtarūpaṃ, ghammābhitattassa pipāsitassa;
सो दानि पित्वान किरिङ्करोसि, असङ्गमो पापजनेन सेय्यो’’ति॥
So dāni pitvāna kiriṅkarosi, asaṅgamo pāpajanena seyyo’’ti.
तत्थ सो दानि पित्वान किरिङ्करोसीति सो इदानि त्वं मया दिन्नपानीयं पिवित्वा मुखमक्कटिकं करोन्तो ‘‘किरि किरी’’ति सद्दं करोसि। असङ्गमो पापजनेन सेय्योति पापजनेन सद्धिं सङ्गमो न सेय्यो, असङ्गमोव सेय्योति।
Tattha so dāni pitvāna kiriṅkarosīti so idāni tvaṃ mayā dinnapānīyaṃ pivitvā mukhamakkaṭikaṃ karonto ‘‘kiri kirī’’ti saddaṃ karosi. Asaṅgamo pāpajanena seyyoti pāpajanena saddhiṃ saṅgamo na seyyo, asaṅgamova seyyoti.
तं सुत्वा सो मित्तदुब्भी मक्कटो ‘‘त्वं ‘एत्तकेनवेतं निट्ठित’न्ति सञ्ञं करोसि, इदानि ते सीसे वच्चं पातेत्वा गमिस्सामी’’ति वत्वा दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā so mittadubbhī makkaṭo ‘‘tvaṃ ‘ettakenavetaṃ niṭṭhita’nti saññaṃ karosi, idāni te sīse vaccaṃ pātetvā gamissāmī’’ti vatvā dutiyaṃ gāthamāha –
४८.
48.
‘‘को ते सुतो वा दिट्ठो वा, सीलवा नाम मक्कटो।
‘‘Ko te suto vā diṭṭho vā, sīlavā nāma makkaṭo;
इदानि खो तं ओहच्छं, एसा अस्माक धम्मता’’ति॥
Idāni kho taṃ ohacchaṃ, esā asmāka dhammatā’’ti.
तत्रायं सङ्खेपत्थो – भो ब्राह्मण, ‘‘मक्कटो कतगुणजाननको आचारसम्पन्नो सीलवा नाम अत्थी’’ति कहं तया सुतो वा दिट्ठो वा, इदानि खो अहं तं ओहच्छं वच्चं ते सीसे कत्वा पक्कमिस्सामि, अस्माकञ्हि मक्कटानं नाम एसा धम्मता अयं जातिसभावो, यदिदं उपकारकस्स सीसे वच्चं कातब्बन्ति।
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – bho brāhmaṇa, ‘‘makkaṭo kataguṇajānanako ācārasampanno sīlavā nāma atthī’’ti kahaṃ tayā suto vā diṭṭho vā, idāni kho ahaṃ taṃ ohacchaṃ vaccaṃ te sīse katvā pakkamissāmi, asmākañhi makkaṭānaṃ nāma esā dhammatā ayaṃ jātisabhāvo, yadidaṃ upakārakassa sīse vaccaṃ kātabbanti.
तं सुत्वा बोधिसत्तो उट्ठाय गन्तुं आरभि। मक्कटो तङ्खणञ्ञेव उप्पतित्वा साखायं निसीदित्वा ओलम्बकं ओतरन्तो विय तस्स सीसे वच्चं पातेत्वा विरवन्तो वनसण्डं पाविसि। बोधिसत्तो न्हत्वा अगमासि।
Taṃ sutvā bodhisatto uṭṭhāya gantuṃ ārabhi. Makkaṭo taṅkhaṇaññeva uppatitvā sākhāyaṃ nisīditvā olambakaṃ otaranto viya tassa sīse vaccaṃ pātetvā viravanto vanasaṇḍaṃ pāvisi. Bodhisatto nhatvā agamāsi.
सत्था ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव देवदत्तो, पुब्बेपि मया कतगुणं न जानासियेवा’’ति वत्वा इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा मक्कटो देवदत्तो अहोसि, ब्राह्मणो पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto, pubbepi mayā kataguṇaṃ na jānāsiyevā’’ti vatvā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā makkaṭo devadatto ahosi, brāhmaṇo pana ahameva ahosi’’nti.
दुब्भियमक्कटजातकवण्णना चतुत्था।
Dubbhiyamakkaṭajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १७४. दुब्भियमक्कटजातकं • 174. Dubbhiyamakkaṭajātakaṃ
