| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ទុកអត្ថុទ្ធារវណ្ណនា
Dukaatthuddhāravaṇṇanā
១៤៧៣. មានោ …បេ.… ឯកធាវាតិ ឥទំ អវុត្តប្បការទស្សនវសេន វុត្តំ, អញ្ញថា មានោ កាមរាគាវិជ្ជាសញ្ញោជនេហិ ឯកតោ ឧប្បជ្ជតីតិ ទ្វិធាតិ វត្តព្ពោ សិយា។ ឯស នយោ ភវរាគាទីសុ។ តថា វិចិកិច្ឆាតិ ឯត្ថ តថាតិ ឯតស្ស ឯកធាវាតិ អត្ថោ។
1473. Māno…pe… ekadhāvāti idaṃ avuttappakāradassanavasena vuttaṃ, aññathā māno kāmarāgāvijjāsaññojanehi ekato uppajjatīti dvidhāti vattabbo siyā. Esa nayo bhavarāgādīsu. Tathā vicikicchāti ettha tathāti etassa ekadhāvāti attho.
១៥១១. សសង្ខារិកេសូតិ ឥទំ កាមច្ឆន្ទនីវរណស្ស តីហិ នីវរណេហិ សទ្ធិំ ឧប្បជ្ជនដ្ឋានទស្សនមត្តំ ទដ្ឋព្ពំ, ន និយមតោ តត្ថ តស្ស តេហិ ឧប្បត្តិទស្សនត្ថំ ថិនមិទ្ធស្ស អនិយតត្តា។ ហេដ្ឋិមបរិច្ឆេទេនាតិ ឧទ្ធច្ចស្ស សព្ពាកុសលេ ឧប្បជ្ជនតោ ឧទ្ធច្ចសហគតេ ទ្វេ, អញ្ញេសុ ថិនមិទ្ធកុក្កុច្ចវិរហេ តីណិ ហេដ្ឋិមន្តតោ ឧប្បជ្ជន្តីតិ កត្វា ‘‘ទ្វេ តីណី’’តិ វុត្តន្តិ អត្ថោ។ យត្តកានំ បន ឯកតោ ឧប្បត្តិយំ នីវរណា ចេវ នីវរណសម្បយុត្តា ចាតិ អយមត្ថោ សម្ភវតិ, ហេដ្ឋិមន្តេន តេសំ ទស្សនត្ថំ ‘‘ទ្វេ’’តិ វុត្តំ។ តតោ ឧទ្ធម្បិ បវត្តិយំ អយមត្ថោ សម្ភវតិ ឯវាតិ ទស្សនត្ថំ ‘‘តីណី’’តិ វុត្តំ។ ទ្វេ តីណីតិ ច ទ្វេ វា តីណិ វាតិ អនិយមនិទ្ទេសោតិ ចត្តារិ វា បញ្ច វាតិបិ វិញ្ញាយតិ។ យត្ថ សហុប្បត្តិ, តត្ថ នីវរណា ចេវ នីវរណសម្បយុត្តា ច ហោន្តីតិ ឯតស្ស វា លក្ខណស្ស ទស្សនមេតន្តិ។ យត្ថ ចត្តារិ បញ្ច ច ឧប្បជ្ជន្តិ, តត្ថ ចាយមត្ថោ សាធិតោ ហោតិ។ ឯវញ្ច កត្វា កិលេសគោច្ឆកេ ច ‘‘ទ្វេ តយោ’’តិ វុត្តំ។ លក្ខណទស្សនវសេន ហិ កិលេសា ចេវ កិលេសសម្បយុត្តា ច វុត្តា, ន សព្ពេសំ សម្ភវន្តានំ សរូបេន ទស្សនវសេនាតិ។
1511. Sasaṅkhārikesūti idaṃ kāmacchandanīvaraṇassa tīhi nīvaraṇehi saddhiṃ uppajjanaṭṭhānadassanamattaṃ daṭṭhabbaṃ, na niyamato tattha tassa tehi uppattidassanatthaṃ thinamiddhassa aniyatattā. Heṭṭhimaparicchedenāti uddhaccassa sabbākusale uppajjanato uddhaccasahagate dve, aññesu thinamiddhakukkuccavirahe tīṇi heṭṭhimantato uppajjantīti katvā ‘‘dve tīṇī’’ti vuttanti attho. Yattakānaṃ pana ekato uppattiyaṃ nīvaraṇā ceva nīvaraṇasampayuttā cāti ayamattho sambhavati, heṭṭhimantena tesaṃ dassanatthaṃ ‘‘dve’’ti vuttaṃ. Tato uddhampi pavattiyaṃ ayamattho sambhavati evāti dassanatthaṃ ‘‘tīṇī’’ti vuttaṃ. Dve tīṇīti ca dve vā tīṇi vāti aniyamaniddesoti cattāri vā pañca vātipi viññāyati. Yattha sahuppatti, tattha nīvaraṇā ceva nīvaraṇasampayuttā ca hontīti etassa vā lakkhaṇassa dassanametanti. Yattha cattāri pañca ca uppajjanti, tattha cāyamattho sādhito hoti. Evañca katvā kilesagocchake ca ‘‘dve tayo’’ti vuttaṃ. Lakkhaṇadassanavasena hi kilesā ceva kilesasampayuttā ca vuttā, na sabbesaṃ sambhavantānaṃ sarūpena dassanavasenāti.
យទិ ឧទ្ធច្ចំ សព្ពាកុសលេ ឧប្បជ្ជតិ, កស្មា វុត្តំ ‘‘ឧទ្ធច្ចនីវរណំ ឧទ្ធច្ចសហគតេ ចិត្តុប្បាទេ ឧប្បជ្ជតី’’តិ? សុត្តន្តេ វុត្តេសុ បញ្ចសុ នីវរណេសុ អញ្ញនីវរណរហិតស្ស ឧទ្ធច្ចស្ស វិសយវិសេសទស្សនត្ថំ។ ឆដ្ឋំ បន នីវរណំ អភិធម្មេ ឥតរេហិ សហគតន្តិ តស្ស អញ្ញនីវរណរហិតស្ស ន កោចិ វិសយវិសេសោ អត្ថិ, អត្តនា សហគតេហិ វិនា ឧប្បជ្ជនដ្ឋានាភាវា តទុបលក្ខិតស្ស ចិត្តុប្បាទស្ស អភាវា ច នត្ថេវ វិសយវិសេសោ, តស្មា ‘‘តំ សព្ពាកុសលេ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តំ។ ឧទ្ធច្ចសហគតោ បន វុត្តចិត្តុប្បាទោ សេសធម្មានំ ឧទ្ធច្ចានុវត្តនភាវេន តទុបលក្ខិតោ ឧទ្ធច្ចស្ស វិសយវិសេសោ, តស្មា សព្ពាកុសលេ ឧប្បជ្ជមានំ ឧទ្ធច្ចំ សាមញ្ញេន ‘‘ឧទ្ធច្ចនីវរណ’’ន្តិ គហេត្វាបិ តំ អត្តនោ វិសយវិសេសេន បកាសេតុំ ‘‘ឧទ្ធច្ចសហគតេ ចិត្តុប្បាទេ ឧប្បជ្ជតី’’តិ អាហ។ ឯវញ្ច បកាសនំ វិសយវិសេសេសុ លោភទោមនស្សសហគតសសង្ខារិកវិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតេសុ បញ្ច នីវរណានិ វវត្ថបេត្វា តេសំ ព្យាបកភាវេន ឆដ្ឋំ បកាសេតុំ កតន្តិ វេទិតព្ពំ។
Yadi uddhaccaṃ sabbākusale uppajjati, kasmā vuttaṃ ‘‘uddhaccanīvaraṇaṃ uddhaccasahagate cittuppāde uppajjatī’’ti? Suttante vuttesu pañcasu nīvaraṇesu aññanīvaraṇarahitassa uddhaccassa visayavisesadassanatthaṃ. Chaṭṭhaṃ pana nīvaraṇaṃ abhidhamme itarehi sahagatanti tassa aññanīvaraṇarahitassa na koci visayaviseso atthi, attanā sahagatehi vinā uppajjanaṭṭhānābhāvā tadupalakkhitassa cittuppādassa abhāvā ca nattheva visayaviseso, tasmā ‘‘taṃ sabbākusale uppajjatī’’ti vuttaṃ. Uddhaccasahagato pana vuttacittuppādo sesadhammānaṃ uddhaccānuvattanabhāvena tadupalakkhito uddhaccassa visayaviseso, tasmā sabbākusale uppajjamānaṃ uddhaccaṃ sāmaññena ‘‘uddhaccanīvaraṇa’’nti gahetvāpi taṃ attano visayavisesena pakāsetuṃ ‘‘uddhaccasahagate cittuppāde uppajjatī’’ti āha. Evañca pakāsanaṃ visayavisesesu lobhadomanassasahagatasasaṅkhārikavicikicchuddhaccasahagatesu pañca nīvaraṇāni vavatthapetvā tesaṃ byāpakabhāvena chaṭṭhaṃ pakāsetuṃ katanti veditabbaṃ.
កេចិ បន ‘‘ឧទ្ធច្ចសហគតេតិ សាមញ្ញេន សព្ពំ ឧទ្ធច្ចំ ‘ឧទ្ធច្ច’ន្តិ គហេត្វា តេន សហគតេ ចិត្តុប្បាទេ’’តិ វទន្តិ, អយំ បនត្ថោ ន ពហុមតោ ទ្វាទសមចិត្តុប្បាទស្ស វិយ សព្ពាកុសលចិត្តុប្បាទានំ ឧទ្ធច្ចេន អនុបលក្ខិតត្តា, សតិ ច ឧបលក្ខិតត្តេ ‘‘អដ្ឋសុ លោភសហគតេសូ’’តិអាទីសុ វិយ អញ្ញេសំ ចិត្តុប្បាទានំ និវត្តនត្ថំ ‘‘ទ្វាទសសុ ឧទ្ធច្ចសហគតេសូ’’តិ វត្តព្ពត្តា។ ឧទ្ធច្ចានុបលក្ខិតត្តា បន សព្ពាកុសលានំ អវិជ្ជានីវរណំ វិយ ឥទម្បិ ‘‘សព្ពាកុសលេសុ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វត្តព្ពំ សិយា, ន បន វុត្តំ, តស្មា វុត្តនយេនេវ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ យស្មា ច អវិជ្ជានីវរណំ វិយ ឧទ្ធច្ចនីវរណញ្ច សព្ពាកុសលេសុ ឧប្បជ្ជតិ, តស្មា និក្ខេបកណ្ឌេ ‘‘កាមច្ឆន្ទនីវរណំ ឧទ្ធច្ចនីវរណេន នីវរណញ្ចេវ នីវរណសម្បយុត្តញ្ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តេន ឯកស្មិំយេវ ចិត្តុប្បាទេ ឧទ្ធច្ចនីវរណំ ឧប្បជ្ជតីតិ អគ្គហេត្វា អធិប្បាយោ មគ្គិតព្ពោតិ។
Keci pana ‘‘uddhaccasahagateti sāmaññena sabbaṃ uddhaccaṃ ‘uddhacca’nti gahetvā tena sahagate cittuppāde’’ti vadanti, ayaṃ panattho na bahumato dvādasamacittuppādassa viya sabbākusalacittuppādānaṃ uddhaccena anupalakkhitattā, sati ca upalakkhitatte ‘‘aṭṭhasu lobhasahagatesū’’tiādīsu viya aññesaṃ cittuppādānaṃ nivattanatthaṃ ‘‘dvādasasu uddhaccasahagatesū’’ti vattabbattā. Uddhaccānupalakkhitattā pana sabbākusalānaṃ avijjānīvaraṇaṃ viya idampi ‘‘sabbākusalesu uppajjatī’’ti vattabbaṃ siyā, na pana vuttaṃ, tasmā vuttanayeneva attho veditabbo. Yasmā ca avijjānīvaraṇaṃ viya uddhaccanīvaraṇañca sabbākusalesu uppajjati, tasmā nikkhepakaṇḍe ‘‘kāmacchandanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇena nīvaraṇañceva nīvaraṇasampayuttañcā’’tiādi vuttaṃ. Tena ekasmiṃyeva cittuppāde uddhaccanīvaraṇaṃ uppajjatīti aggahetvā adhippāyo maggitabboti.
កិលេសគោច្ឆកេ លោភាទីនិ ទស កិលេសវត្ថូនិ ឥមិនា អនុក្កមេន ឥធេវ អភិធម្មេ អាគតានិ។ តស្មា ឥធេវ វុត្តស្ស ឧទ្ធច្ចកិលេសស្ស អត្តនា សហ វុត្តេហិ កិលេសេហិ រហិតស្ស វិសយវិសេសោ នត្ថីតិ វិសយវិសេសេន បកាសនំ អកត្វា ‘‘ឧទ្ធច្ចញ្ច អហិរិកញ្ច អនោត្តប្បញ្ច សព្ពាកុសលេសុ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តំ។ កិលេសា ចេវ សំកិលិដ្ឋបទនិទ្ទេសេ យស្មា សំកិលិដ្ឋបទំ កិលេសសម្បយុត្តបទេន អសមានត្ថំ កេវលំ មលេន ឧបតាបិតតំ វិពាធិតតញ្ច ទីបេតិ , តស្មា កិលេសា ចេវ កិលេសសម្បយុត្តបទនិទ្ទេសេន សមានំ និទ្ទេសំ អកត្វា ‘‘តេវ កិលេសា កិលេសា ចេវ សំកិលិដ្ឋា ចា’’តិ វុត្តំ។
Kilesagocchake lobhādīni dasa kilesavatthūni iminā anukkamena idheva abhidhamme āgatāni. Tasmā idheva vuttassa uddhaccakilesassa attanā saha vuttehi kilesehi rahitassa visayaviseso natthīti visayavisesena pakāsanaṃ akatvā ‘‘uddhaccañca ahirikañca anottappañca sabbākusalesu uppajjatī’’ti vuttaṃ. Kilesā ceva saṃkiliṭṭhapadaniddese yasmā saṃkiliṭṭhapadaṃ kilesasampayuttapadena asamānatthaṃ kevalaṃ malena upatāpitataṃ vibādhitatañca dīpeti , tasmā kilesā ceva kilesasampayuttapadaniddesena samānaṃ niddesaṃ akatvā ‘‘teva kilesā kilesā ceva saṃkiliṭṭhā cā’’ti vuttaṃ.
១៥៧៧. ទ្វេ តយោ កិលេសាតិ ឯត្ថ ‘‘ទ្វេ តយោតិ ហេតុគោច្ឆកាទីសុ វុត្តាធិការវសេន រុឡ្ហិយា វុត្ត’’ន្តិ កេចិ វទន្តិ។ យទិ អត្ថំ អនបេក្ខិត្វា រុឡ្ហិយា វុច្ចេយ្យ, គន្ថគោច្ឆកេ ច ‘‘យត្ថ ទ្វេ តយោ គន្ថា ឯកតោ ឧប្បជ្ជន្តី’’តិ វត្តព្ពំ សិយា។ យញ្ច វទន្តិ ‘‘យត្ថ ទ្វេ តយោ អញ្ញេហិ ឯកតោ ឧប្បជ្ជន្តីតិ ឥមស្សត្ថស្ស សម្ភវតោ ឯកតោ-សទ្ទោ កិលេសគោច្ឆកេ សាត្ថកោ, ន ហេតុគោច្ឆកាទីសុ តេន វិនាបិ អធិប្បាយវិជាននតោ’’តិ, តម្បិ ន, ហេតុគោច្ឆកាទីសុបិ នានាឧប្បត្តិយំ ហេតូ ចេវ ហេតុសម្បយុត្តាទិគ្គហណនិវារណត្ថត្តា ឯកតោ-សទ្ទស្ស, តស្មា រុឡ្ហីអន្វត្ថកថារោបនញ្ច វជ្ជេត្វា យថាវុត្តេនេវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោតិ។ លោភោ ឆធាតិអាទិនា លោភបដិឃមោហានំ អញ្ញេហិ ឯកតោ ឧប្បត្តិទស្សនេនេវ តេសម្បិ លោភាទីហិ ឯកតោ ឧប្បត្តិ ទស្សិតាតិ វេទិតព្ពា។ សេសំ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
1577. Dve tayo kilesāti ettha ‘‘dve tayoti hetugocchakādīsu vuttādhikāravasena ruḷhiyā vutta’’nti keci vadanti. Yadi atthaṃ anapekkhitvā ruḷhiyā vucceyya, ganthagocchake ca ‘‘yattha dve tayo ganthā ekato uppajjantī’’ti vattabbaṃ siyā. Yañca vadanti ‘‘yattha dve tayo aññehi ekato uppajjantīti imassatthassa sambhavato ekato-saddo kilesagocchake sātthako, na hetugocchakādīsu tena vināpi adhippāyavijānanato’’ti, tampi na, hetugocchakādīsupi nānāuppattiyaṃ hetū ceva hetusampayuttādiggahaṇanivāraṇatthattā ekato-saddassa, tasmā ruḷhīanvatthakathāropanañca vajjetvā yathāvutteneva nayena attho veditabboti. Lobho chadhātiādinā lobhapaṭighamohānaṃ aññehi ekato uppattidassaneneva tesampi lobhādīhi ekato uppatti dassitāti veditabbā. Sesaṃ uttānatthamevāti.
អដ្ឋកថាកណ្ឌវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
ចត្តារិ ច សហស្សានិ, បុន តីណិ សតានិ ច;
Cattāri ca sahassāni, puna tīṇi satāni ca;
អដ្ឋសាលិនិយា ឯតេ, បទា លីនត្ថជោតកា។
Aṭṭhasāliniyā ete, padā līnatthajotakā.
ធម្មមិត្តោតិ នាមេន, សក្កច្ចំ អភិយាចិតោ;
Dhammamittoti nāmena, sakkaccaṃ abhiyācito;
អានន្ទោឥតិ នាមេន, កតា គន្ថា សុពុទ្ធិនាតិ។
Ānandoiti nāmena, katā ganthā subuddhināti.
ឥតិ អដ្ឋសាលិនិយា លីនត្ថបទវណ្ណនា
Iti aṭṭhasāliniyā līnatthapadavaṇṇanā
ធម្មសង្គណី-មូលដីកា សមត្តា។
Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā samattā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទុកអត្ថុទ្ធារោ • Dukaatthuddhāro
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ទុកអត្ថុទ្ធារវណ្ណនា • Dukaatthuddhāravaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ទុកអត្ថុទ្ធារវណ្ណនា • Dukaatthuddhāravaṇṇanā
