| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ဒုကအတ္ထုဒ္ဓာရဝဏ္ဏနာ
Dukaatthuddhāravaṇṇanā
၁၄၇၃. အညထာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရသ္သ ဒသ္သနေ။ ဝုတ္တပ္ပကာရသ္သ ဒသ္သနတော ဧဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ သသင္ခာရိကာနံ ထိနမိဒ္ဓဝိရဟေ အသင္ခာရိကသဒိသီ ယောဇနာ န ဒသ္သိတာ။ ဘဝရာဂာဒီသူတိ ဘဝရာဂမူလိကာဒီသု ယောဇနာသု။
1473. Aññathāti vuttappakārassa dassane. Vuttappakārassa dassanato eva hi aṭṭhakathāyaṃ sasaṅkhārikānaṃ thinamiddhavirahe asaṅkhārikasadisī yojanā na dassitā. Bhavarāgādīsūti bhavarāgamūlikādīsu yojanāsu.
၁၅၁၁. ဒ္ဝေတိ ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနိ။ တီဏီတိ ကာမစ္ဆန္ဒဗ္ယာပာဒဝိစိကိစ္ဆာသု ဧကေကေန ဥဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနိ။ ဒ္ဝေ ဝာ တီဏိ ဝာတိ ပာဠိယံ ဝာ-သဒ္ဒသ္သ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌတံ အာဟ။ အထ ဝာ နိပာတသဒ္ဒသန္နိဓာနေပိ နာမပဒာဒီဟိ ဧဝ သမုစ္စယာဒိအတ္ထော ဝုစ္စတိ, န နိပာတပဒေဟိ တေသံ အဝာစကတ္တာတိ အန္တရေနပိ နိပာတပဒံ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဝစနိစ္ဆာယ သမ္ဘဝော ဧဝ ဟေတ္ထ ပမာဏန္တိ ပာဠိယံ ‘‘ဒ္ဝေ တီဏီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ သဟုပ္ပတ္တီတိအာဒိနာ ‘‘ဒ္ဝေ တီဏီ’’တိ လက္ခဏဝစနန္တိ သဗ္ဗသာဓာရဏမတ္ထမာဟ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝဉ္စ ကတ္ဝာ ကိလေသဂောစ္ဆကေ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္သာယမဓိပ္ပာယော – ကိလေသဒ္ဝယသဟိတသ္သေဝ စိတ္တုပ္ပာဒသ္သ အဘာဝေပိ ပာဠိယံ ဒ္ဝိဂ္ဂဟဏံ ကတံ, ကိလေသာနဉ္စ သမ္ဘဝန္တာနံ သဗ္ဗေသံ သရူပေန ဂဟဏံ န ကတန္တိ ဒ္ဝေ တယောတိ လက္ခဏကရဏန္တိ ဝိညာယတီတိ။
1511. Dveti uddhaccāvijjānīvaraṇāni. Tīṇīti kāmacchandabyāpādavicikicchāsu ekekena uddhaccāvijjānīvaraṇāni. Dve vā tīṇi vāti pāḷiyaṃ vā-saddassa luttaniddiṭṭhataṃ āha. Atha vā nipātasaddasannidhānepi nāmapadādīhi eva samuccayādiattho vuccati, na nipātapadehi tesaṃ avācakattāti antarenapi nipātapadaṃ ayamattho labbhati. Tathā vacanicchāya sambhavo eva hettha pamāṇanti pāḷiyaṃ ‘‘dve tīṇī’’ti vuttaṃ. Yatthasahuppattītiādinā ‘‘dve tīṇī’’ti lakkhaṇavacananti sabbasādhāraṇamatthamāha. Tathā hi ‘‘evañca katvā kilesagocchake cā’’ti vuttaṃ. Tassāyamadhippāyo – kilesadvayasahitasseva cittuppādassa abhāvepi pāḷiyaṃ dviggahaṇaṃ kataṃ, kilesānañca sambhavantānaṃ sabbesaṃ sarūpena gahaṇaṃ na katanti dve tayoti lakkhaṇakaraṇanti viññāyatīti.
ယဒိ သဗ္ဗာကုသလေ ဥပ္ပဇ္ဇနကသ္သပိ ဥဒ္ဓစ္စသ္သ ဧကော ဧဝ စိတ္တုပ္ပာဒော ဝိသယဘာဝေန ဝုစ္စတိ, အဝိဇ္ဇာနီဝရဏသ္သပိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကသ္မာ ဝုတ္တ’’န္တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ ဣတရော ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏသ္သေဝ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတံ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏသ္သ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတာဘာဝဉ္စ ဒသ္သေတုံ ‘‘သုတ္တန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ ဝုတ္တေသု ပဉ္စသု နီဝရဏေသူတိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ ဥဒ္ဓစ္စသ္သ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏေန နီဝရဏသဟိတတံ အာသင္ကိတ္ဝာ ဝုတ္တံ။ နနု စ သုတ္တန္တေပိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာန’’န္တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၂.၁၂၄) အဝိဇ္ဇာ ‘‘နီဝရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာတိ? သစ္စမေတံ, ဈာနင္ဂာနံ ပဋိပက္ခဘာဝေန ပန သုတ္တန္တေ ဗဟုလံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ပဉ္စေဝ နီဝရဏာနိ ဝုတ္တာနီတိ ယေဘုယ္ယဝုတ္တိဝသေန ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။
Yadi sabbākusale uppajjanakassapi uddhaccassa eko eva cittuppādo visayabhāvena vuccati, avijjānīvaraṇassapi tathā vattabbanti adhippāyena ‘‘kasmā vutta’’ntiādinā codeti. Itaro uddhaccanīvaraṇasseva tathā vattabbataṃ avijjānīvaraṇassa tathā vattabbatābhāvañca dassetuṃ ‘‘suttante’’tiādimāha. Tattha suttante vuttesu pañcasu nīvaraṇesūti uddhaccasahagate uddhaccassa avijjānīvaraṇena nīvaraṇasahitataṃ āsaṅkitvā vuttaṃ. Nanu ca suttantepi ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.124) avijjā ‘‘nīvaraṇa’’nti vuttāti? Saccametaṃ, jhānaṅgānaṃ paṭipakkhabhāvena pana suttante bahulaṃ kāmacchandādayo pañceva nīvaraṇāni vuttānīti yebhuyyavuttivasena etaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ကေစိ ပန ‘‘ယထာ နိက္ခေပကဏ္ဍေ ကုသလပဋိပက္ခဘူတာနိ ဒုဗ္ဗလာနိပိ နီဝရဏာနိ ပဋ္ဌာနေ ဝိယ ဒသ္သိတာနိ။ တထာ ဟိ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ. ၃.၈.၁) ‘နီဝရဏံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ နီဝရဏော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ န ပုရေဇာတပစ္စယာ။ အရူပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏ’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ, န ဧဝံ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ။ အဋ္ဌကထာကဏ္ဍေ ပန ဈာနပဋိပက္ခဘူတာနိယေဝ နီဝရဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ‘ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏသ္သ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိဒသ္သနံ နိက္ခေပကဏ္ဍာနုသာရေန ကတံ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိယာ ပဘေဒဒသ္သနတ္ထံ။ တတ္ထ ဟိ ပာဠိယံယေဝ တာနိ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယဉ္စ ဝာဒော ‘‘ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတေ စိတ္တုပ္ပာဒေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဣဒမေဝ ဝစနံ ဉာပကန္တိ ကတ္ဝာ ဝုတ္တော။ အညထာ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏံ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ န တိ ဣတော အညံ ပရိယုဋ္ဌာနပဋ္ဌာယီနိယေဝ နီဝရဏာနိ အတ္ထုဒ္ဓာရကဏ္ဍေ အဓိပ္ပေတာနီတိ ဣမသ္သ အတ္ထသ္သ သာဓကံ ဝစနံ အတ္ထိ, ဣဒံ ဝစနံ ဒ္ဝေတီဏိဝစနသ္သ သာမညေန သဗ္ဗနီဝရဏသင္ဂာဟကတ္တာ ယထာဝုတ္တဝစနသ္သ ဝိသယဝိသေသပ္ပကာသနသင္ခာတေန ပယောဇနန္တရေန ဝုတ္တဘာဝသ္သ ဒသ္သိတတ္တာ စ ဉာပကံ န ဘဝတီတိ ဒိသ္သတိ, တသ္မာ ဝိစာရေတ္ဝာ ဂဟေတဗ္ဗံ။
Keci pana ‘‘yathā nikkhepakaṇḍe kusalapaṭipakkhabhūtāni dubbalānipi nīvaraṇāni paṭṭhāne viya dassitāni. Tathā hi paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.8.1) ‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati na purejātapaccayā. Arūpe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇa’ntiādi vuttaṃ, na evaṃ aṭṭhakathākaṇḍe. Aṭṭhakathākaṇḍe pana jhānapaṭipakkhabhūtāniyeva nīvaraṇāni niddiṭṭhānīti ‘uddhaccanīvaraṇaṃ uddhaccasahagate cittuppāde uppajjatī’ti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana uddhaccanīvaraṇassa kāmacchandādīhi ekato uppattidassanaṃ nikkhepakaṇḍānusārena kataṃ ekato uppattiyā pabhedadassanatthaṃ. Tattha hi pāḷiyaṃyeva tāni vitthārato vuttānī’’ti vadanti. Ayañca vādo ‘‘uddhaccanīvaraṇaṃ uddhaccasahagate cittuppāde uppajjatī’’ti idameva vacanaṃ ñāpakanti katvā vutto. Aññathā avijjānīvaraṇaṃ viya vattabbaṃ siyā. Na ti ito aññaṃ pariyuṭṭhānapaṭṭhāyīniyeva nīvaraṇāni atthuddhārakaṇḍe adhippetānīti imassa atthassa sādhakaṃ vacanaṃ atthi, idaṃ vacanaṃ dvetīṇivacanassa sāmaññena sabbanīvaraṇasaṅgāhakattā yathāvuttavacanassa visayavisesappakāsanasaṅkhātena payojanantarena vuttabhāvassa dassitattā ca ñāpakaṃ na bhavatīti dissati, tasmā vicāretvā gahetabbaṃ.
အဂ္ဂဟေတ္ဝာတိ ယထာရုတဝသေနေဝ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ယထာ နိက္ခေပကဏ္ဍပဋ္ဌာနာဒီဟိ န ဣမိသ္သာ ပာဠိယာ ဝိရောဓော ဟောတိ, ဧဝံ အဓိပ္ပာယော ဂဝေသိတဗ္ဗောတိ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတိ။
Aggahetvāti yathārutavaseneva atthaṃ aggahetvā yathā nikkhepakaṇḍapaṭṭhānādīhi na imissā pāḷiyā virodho hoti, evaṃ adhippāyo gavesitabboti yathāvuttamevatthaṃ nigameti.
၁၅၇၇. တေသန္တိ လောဘာဒိတော အညေသံ။ ဒသ္သိတာတိ ကထံ ဒသ္သိတာ? မာနော တာဝ လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, တထာ ဒိဋ္ဌိ, ဝိစိကိစ္ဆာ မောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, ထိနံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟမာနဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဒောသမောဟဥဒ္ဓစ္စအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဥဒ္ဓစ္စံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟဒိဋ္ဌိထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟမာနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟမာနထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဒောသမောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဒောသမောဟထိနအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, မောဟဝိစိကိစ္ဆာအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ, မောဟအဟိရိကာနောတ္တပ္ပေဟိ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
1577. Tesanti lobhādito aññesaṃ. Dassitāti kathaṃ dassitā? Māno tāva lobhamohauddhaccaahirikānottappehi, lobhamohathinauddhaccaahirikānottappehi, tathā diṭṭhi, vicikicchā mohauddhaccaahirikānottappehi, thinaṃ lobhamohadiṭṭhiuddhaccaahirikānottappehi, lobhamohamānauddhaccaahirikānottappehi, lobhamohauddhaccaahirikānottappehi, dosamohauddhaccaahirikānottappehi, uddhaccaṃ lobhamohadiṭṭhiahirikānottappehi, lobhamohadiṭṭhithinaahirikānottappehi, lobhamohamānaahirikānottappehi, lobhamohamānathinaahirikānottappehi, lobhamohathinaahirikānottappehi, lobhamohaahirikānottappehi, dosamohaahirikānottappehi, dosamohathinaahirikānottappehi, mohavicikicchāahirikānottappehi, mohaahirikānottappehi ekato uppajjati.
ယထာ စ ဥဒ္ဓစ္စံ, ဧဝံ အဟိရိကာနောတ္တပ္ပာနိ စ ယောဇေတ္ဝာ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကထံ? အဟိရိကံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟဒိဋ္ဌိထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟမာနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟမာနထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဒောသမောဟဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, ဒောသမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ, မောဟဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ , မောဟဥဒ္ဓစ္စာနောတ္တပ္ပေဟိ စ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနောတ္တပ္ပံ လောဘမောဟဒိဋ္ဌိဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, လောဘမောဟဒိဋ္ဌိထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, လောဘမောဟမာနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, လောဘမောဟမာနထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, လောဘမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, လောဘမောဟဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, ဒောသမောဟဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, ဒောသမောဟထိနဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ, မောဟဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ , မောဟဥဒ္ဓစ္စာဟိရိကေဟိ စ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝမေတ္ထ မာနာဒီနမ္ပိ ဧကတော ဥပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။
Yathā ca uddhaccaṃ, evaṃ ahirikānottappāni ca yojetvā veditabbāni. Kathaṃ? Ahirikaṃ lobhamohadiṭṭhiuddhaccānottappehi, lobhamohadiṭṭhithinauddhaccānottappehi, lobhamohamānauddhaccānottappehi, lobhamohamānathinauddhaccānottappehi, lobhamohathinauddhaccānottappehi, lobhamohauddhaccānottappehi, dosamohauddhaccānottappehi, dosamohathinauddhaccānottappehi, mohavicikicchāuddhaccānottappehi , mohauddhaccānottappehi ca ekato uppajjati. Anottappaṃ lobhamohadiṭṭhiuddhaccāhirikehi, lobhamohadiṭṭhithinauddhaccāhirikehi, lobhamohamānauddhaccāhirikehi, lobhamohamānathinauddhaccāhirikehi, lobhamohathinauddhaccāhirikehi, lobhamohauddhaccāhirikehi, dosamohauddhaccāhirikehi, dosamohathinauddhaccāhirikehi, mohavicikicchāuddhaccāhirikehi , mohauddhaccāhirikehi ca ekato uppajjatīti evamettha mānādīnampi ekato uppatti veditabbā. Sesaṃ uttānatthameva.
အဋ္ဌကထာကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
ဣတိ ဓမ္မသင္ဂဏီမူလဋီကာယ လီနတ္ထပဒဝဏ္ဏနာ
Iti dhammasaṅgaṇīmūlaṭīkāya līnatthapadavaṇṇanā
ဓမ္မသင္ဂဏီ-အနုဋီကာ သမတ္တာ။
Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā samattā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဓမ္မသင္ဂဏီပာဠိ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ဒုကအတ္ထုဒ္ဓာရော • Dukaatthuddhāro
အဋ္ဌကထာ • Aṭṭhakathā / အဘိဓမ္မပိဋက (အဋ္ဌကထာ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ဓမ္မသင္ဂဏိ-အဋ္ဌကထာ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ဒုကအတ္ထုဒ္ဓာရဝဏ္ဏနာ • Dukaatthuddhāravaṇṇanā
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဓမ္မသင္ဂဏီ-မူလဋီကာ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ဒုကအတ္ထုဒ္ဓာရဝဏ္ဏနာ • Dukaatthuddhāravaṇṇanā
