| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
දුකඅත්‌ථුද්‌ධාරවණ්‌ණනා
Dukaatthuddhāravaṇṇanā
1473. අඤ්‌ඤථාති වුත්‌තප්‌පකාරස්‌ස දස්‌සනෙ. වුත්‌තප්‌පකාරස්‌ස දස්‌සනතො එව හි අට්‌ඨකථායං සසඞ්‌ඛාරිකානං ථිනමිද්‌ධවිරහෙ අසඞ්‌ඛාරිකසදිසී යොජනා න දස්‌සිතා. භවරාගාදීසූති භවරාගමූලිකාදීසු යොජනාසු.
1473. Aññathāti vuttappakārassa dassane. Vuttappakārassa dassanato eva hi aṭṭhakathāyaṃ sasaṅkhārikānaṃ thinamiddhavirahe asaṅkhārikasadisī yojanā na dassitā. Bhavarāgādīsūti bhavarāgamūlikādīsu yojanāsu.
1511. ද්‌වෙති උද්‌ධච්‌චාවිජ්‌ජානීවරණානි. තීණීති කාමච්‌ඡන්‌දබ්‍යාපාදවිචිකිච්‌ඡාසු එකෙකෙන උද්‌ධච්‌චාවිජ්‌ජානීවරණානි. ද්‌වෙ වා තීණි වාති පාළියං වා-සද්‌දස්‌ස ලුත්‌තනිද්‌දිට්‌ඨතං ආහ. අථ වා නිපාතසද්‌දසන්‌නිධානෙපි නාමපදාදීහි එව සමුච්‌චයාදිඅත්‌ථො වුච්‌චති, න නිපාතපදෙහි තෙසං අවාචකත්‌තාති අන්‌තරෙනපි නිපාතපදං අයමත්‌ථො ලබ්‌භති. තථා වචනිච්‌ඡාය සම්‌භවො එව හෙත්‌ථ පමාණන්‌ති පාළියං ‘‘ද්‌වෙ තීණී’’ති වුත්‌තං. යත්‌ථ සහුප්‌පත්‌තීතිආදිනා ‘‘ද්‌වෙ තීණී’’ති ලක්‌ඛණවචනන්‌ති සබ්‌බසාධාරණමත්‌ථමාහ. තථා හි ‘‘එවඤ්‌ච කත්‌වා කිලෙසගොච්‌ඡකෙ චා’’ති වුත්‌තං. තස්‌සායමධිප්‌පායො – කිලෙසද්‌වයසහිතස්‌සෙව චිත්‌තුප්‌පාදස්‌ස අභාවෙපි පාළියං ද්‌විග්‌ගහණං කතං, කිලෙසානඤ්‌ච සම්‌භවන්‌තානං සබ්‌බෙසං සරූපෙන ගහණං න කතන්‌ති ද්‌වෙ තයොති ලක්‌ඛණකරණන්‌ති විඤ්‌ඤායතීති.
1511. Dveti uddhaccāvijjānīvaraṇāni. Tīṇīti kāmacchandabyāpādavicikicchāsu ekekena uddhaccāvijjānīvaraṇāni. Dve vā tīṇi vāti pāḷiyaṃ vā-saddassa luttaniddiṭṭhataṃ āha. Atha vā nipātasaddasannidhānepi nāmapadādīhi eva samuccayādiattho vuccati, na nipātapadehi tesaṃ avācakattāti antarenapi nipātapadaṃ ayamattho labbhati. Tathā vacanicchāya sambhavo eva hettha pamāṇanti pāḷiyaṃ ‘‘dve tīṇī’’ti vuttaṃ. Yatthasahuppattītiādinā ‘‘dve tīṇī’’ti lakkhaṇavacananti sabbasādhāraṇamatthamāha. Tathā hi ‘‘evañca katvā kilesagocchake cā’’ti vuttaṃ. Tassāyamadhippāyo – kilesadvayasahitasseva cittuppādassa abhāvepi pāḷiyaṃ dviggahaṇaṃ kataṃ, kilesānañca sambhavantānaṃ sabbesaṃ sarūpena gahaṇaṃ na katanti dve tayoti lakkhaṇakaraṇanti viññāyatīti.
යදි සබ්‌බාකුසලෙ උප්‌පජ්‌ජනකස්‌සපි උද්‌ධච්‌චස්‌ස එකො එව චිත්‌තුප්‌පාදො විසයභාවෙන වුච්‌චති, අවිජ්‌ජානීවරණස්‌සපි තථා වත්‌තබ්‌බන්‌ති අධිප්‌පායෙන ‘‘කස්‌මා වුත්‌ත’’න්‌තිආදිනා චොදෙති. ඉතරො උද්‌ධච්‌චනීවරණස්‌සෙව තථා වත්‌තබ්‌බතං අවිජ්‌ජානීවරණස්‌ස තථා වත්‌තබ්‌බතාභාවඤ්‌ච දස්‌සෙතුං ‘‘සුත්‌තන්‌තෙ’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ සුත්‌තන්‌තෙ වුත්‌තෙසු පඤ්‌චසු නීවරණෙසූති උද්‌ධච්‌චසහගතෙ උද්‌ධච්‌චස්‌ස අවිජ්‌ජානීවරණෙන නීවරණසහිතතං ආසඞ්‌කිත්‌වා වුත්‌තං. නනු ච සුත්‌තන්‌තෙපි ‘‘අවිජ්‌ජානීවරණානං සත්‌තාන’’න්‌තිආදීසු (සං. නි. 2.124) අවිජ්‌ජා ‘‘නීවරණ’’න්‌ති වුත්‌තාති? සච්‌චමෙතං, ඣානඞ්‌ගානං පටිපක්‌ඛභාවෙන පන සුත්‌තන්‌තෙ බහුලං කාමච්‌ඡන්‌දාදයො පඤ්‌චෙව නීවරණානි වුත්‌තානීති යෙභුය්‍යවුත්‌තිවසෙන එතං වුත්‌තන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං.
Yadi sabbākusale uppajjanakassapi uddhaccassa eko eva cittuppādo visayabhāvena vuccati, avijjānīvaraṇassapi tathā vattabbanti adhippāyena ‘‘kasmā vutta’’ntiādinā codeti. Itaro uddhaccanīvaraṇasseva tathā vattabbataṃ avijjānīvaraṇassa tathā vattabbatābhāvañca dassetuṃ ‘‘suttante’’tiādimāha. Tattha suttante vuttesu pañcasu nīvaraṇesūti uddhaccasahagate uddhaccassa avijjānīvaraṇena nīvaraṇasahitataṃ āsaṅkitvā vuttaṃ. Nanu ca suttantepi ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 2.124) avijjā ‘‘nīvaraṇa’’nti vuttāti? Saccametaṃ, jhānaṅgānaṃ paṭipakkhabhāvena pana suttante bahulaṃ kāmacchandādayo pañceva nīvaraṇāni vuttānīti yebhuyyavuttivasena etaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ.
කෙචි පන ‘‘යථා නික්‌ඛෙපකණ්‌ඩෙ කුසලපටිපක්‌ඛභූතානි දුබ්‌බලානිපි නීවරණානි පට්‌ඨානෙ විය දස්‌සිතානි. තථා හි පට්‌ඨානෙ (පට්‌ඨා. 3.8.1) ‘නීවරණං ධම්‌මං පටිච්‌ච නීවරණො ධම්‌මො උප්‌පජ්‌ජති න පුරෙජාතපච්‌චයා. අරූපෙ කාමච්‌ඡන්‌දනීවරණං පටිච්‌ච ථිනමිද්‌ධනීවරණං උද්‌ධච්‌චනීවරණ’න්‌තිආදි වුත්‌තං, න එවං අට්‌ඨකථාකණ්‌ඩෙ. අට්‌ඨකථාකණ්‌ඩෙ පන ඣානපටිපක්‌ඛභූතානියෙව නීවරණානි නිද්‌දිට්‌ඨානීති ‘උද්‌ධච්‌චනීවරණං උද්‌ධච්‌චසහගතෙ චිත්‌තුප්‌පාදෙ උප්‌පජ්‌ජතී’ති වුත්‌තං. අට්‌ඨකථායං පන උද්‌ධච්‌චනීවරණස්‌ස කාමච්‌ඡන්‌දාදීහි එකතො උප්‌පත්‌තිදස්‌සනං නික්‌ඛෙපකණ්‌ඩානුසාරෙන කතං එකතො උප්‌පත්‌තියා පභෙදදස්‌සනත්‌ථං. තත්‌ථ හි පාළියංයෙව තානි විත්‌ථාරතො වුත්‌තානී’’ති වදන්‌ති. අයඤ්‌ච වාදො ‘‘උද්‌ධච්‌චනීවරණං උද්‌ධච්‌චසහගතෙ චිත්‌තුප්‌පාදෙ උප්‌පජ්‌ජතී’’ති ඉදමෙව වචනං ඤාපකන්‌ති කත්‌වා වුත්‌තො. අඤ්‌ඤථා අවිජ්‌ජානීවරණං විය වත්‌තබ්‌බං සියා. න ති ඉතො අඤ්‌ඤං පරියුට්‌ඨානපට්‌ඨායීනියෙව නීවරණානි අත්‌ථුද්‌ධාරකණ්‌ඩෙ අධිප්‌පෙතානීති ඉමස්‌ස අත්‌ථස්‌ස සාධකං වචනං අත්‌ථි, ඉදං වචනං ද්‌වෙතීණිවචනස්‌ස සාමඤ්‌ඤෙන සබ්‌බනීවරණසඞ්‌ගාහකත්‌තා යථාවුත්‌තවචනස්‌ස විසයවිසෙසප්‌පකාසනසඞ්‌ඛාතෙන පයොජනන්‌තරෙන වුත්‌තභාවස්‌ස දස්‌සිතත්‌තා ච ඤාපකං න භවතීති දිස්‌සති, තස්‌මා විචාරෙත්‌වා ගහෙතබ්‌බං.
Keci pana ‘‘yathā nikkhepakaṇḍe kusalapaṭipakkhabhūtāni dubbalānipi nīvaraṇāni paṭṭhāne viya dassitāni. Tathā hi paṭṭhāne (paṭṭhā. 3.8.1) ‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati na purejātapaccayā. Arūpe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇa’ntiādi vuttaṃ, na evaṃ aṭṭhakathākaṇḍe. Aṭṭhakathākaṇḍe pana jhānapaṭipakkhabhūtāniyeva nīvaraṇāni niddiṭṭhānīti ‘uddhaccanīvaraṇaṃ uddhaccasahagate cittuppāde uppajjatī’ti vuttaṃ. Aṭṭhakathāyaṃ pana uddhaccanīvaraṇassa kāmacchandādīhi ekato uppattidassanaṃ nikkhepakaṇḍānusārena kataṃ ekato uppattiyā pabhedadassanatthaṃ. Tattha hi pāḷiyaṃyeva tāni vitthārato vuttānī’’ti vadanti. Ayañca vādo ‘‘uddhaccanīvaraṇaṃ uddhaccasahagate cittuppāde uppajjatī’’ti idameva vacanaṃ ñāpakanti katvā vutto. Aññathā avijjānīvaraṇaṃ viya vattabbaṃ siyā. Na ti ito aññaṃ pariyuṭṭhānapaṭṭhāyīniyeva nīvaraṇāni atthuddhārakaṇḍe adhippetānīti imassa atthassa sādhakaṃ vacanaṃ atthi, idaṃ vacanaṃ dvetīṇivacanassa sāmaññena sabbanīvaraṇasaṅgāhakattā yathāvuttavacanassa visayavisesappakāsanasaṅkhātena payojanantarena vuttabhāvassa dassitattā ca ñāpakaṃ na bhavatīti dissati, tasmā vicāretvā gahetabbaṃ.
අග්‌ගහෙත්‌වාති යථාරුතවසෙනෙව අත්‌ථං අග්‌ගහෙත්‌වා යථා නික්‌ඛෙපකණ්‌ඩපට්‌ඨානාදීහි න ඉමිස්‌සා පාළියා විරොධො හොති, එවං අධිප්‌පායො ගවෙසිතබ්‌බොති යථාවුත්‌තමෙවත්‌ථං නිගමෙති.
Aggahetvāti yathārutavaseneva atthaṃ aggahetvā yathā nikkhepakaṇḍapaṭṭhānādīhi na imissā pāḷiyā virodho hoti, evaṃ adhippāyo gavesitabboti yathāvuttamevatthaṃ nigameti.
1577. තෙසන්‌ති ලොභාදිතො අඤ්‌ඤෙසං. දස්‌සිතාති කථං දස්‌සිතා? මානො තාව ලොභමොහඋද්‌ධච්‌චඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහථිනඋද්‌ධච්‌චඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, තථා දිට්‌ඨි, විචිකිච්‌ඡා මොහඋද්‌ධච්‌චඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ථිනං ලොභමොහදිට්‌ඨිඋද්‌ධච්‌චඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහමානඋද්‌ධච්‌චඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහඋද්‌ධච්‌චඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, දොසමොහඋද්‌ධච්‌චඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, උද්‌ධච්‌චං ලොභමොහදිට්‌ඨිඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහදිට්‌ඨිථිනඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහමානඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහමානථිනඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහථිනඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, දොසමොහඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, දොසමොහථිනඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, මොහවිචිකිච්‌ඡාඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි, මොහඅහිරිකානොත්‌තප්‌පෙහි එකතො උප්‌පජ්‌ජති.
1577. Tesanti lobhādito aññesaṃ. Dassitāti kathaṃ dassitā? Māno tāva lobhamohauddhaccaahirikānottappehi, lobhamohathinauddhaccaahirikānottappehi, tathā diṭṭhi, vicikicchā mohauddhaccaahirikānottappehi, thinaṃ lobhamohadiṭṭhiuddhaccaahirikānottappehi, lobhamohamānauddhaccaahirikānottappehi, lobhamohauddhaccaahirikānottappehi, dosamohauddhaccaahirikānottappehi, uddhaccaṃ lobhamohadiṭṭhiahirikānottappehi, lobhamohadiṭṭhithinaahirikānottappehi, lobhamohamānaahirikānottappehi, lobhamohamānathinaahirikānottappehi, lobhamohathinaahirikānottappehi, lobhamohaahirikānottappehi, dosamohaahirikānottappehi, dosamohathinaahirikānottappehi, mohavicikicchāahirikānottappehi, mohaahirikānottappehi ekato uppajjati.
යථා ච උද්‌ධච්‌චං, එවං අහිරිකානොත්‌තප්‌පානි ච යොජෙත්‌වා වෙදිතබ්‌බානි. කථං? අහිරිකං ලොභමොහදිට්‌ඨිඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහදිට්‌ඨිථිනඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහමානඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහමානථිනඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහථිනඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, ලොභමොහඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, දොසමොහඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, දොසමොහථිනඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි, මොහවිචිකිච්‌ඡාඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි , මොහඋද්‌ධච්‌චානොත්‌තප්‌පෙහි ච එකතො උප්‌පජ්‌ජති. අනොත්‌තප්‌පං ලොභමොහදිට්‌ඨිඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, ලොභමොහදිට්‌ඨිථිනඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, ලොභමොහමානඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, ලොභමොහමානථිනඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, ලොභමොහථිනඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, ලොභමොහඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, දොසමොහඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, දොසමොහථිනඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි, මොහවිචිකිච්‌ඡාඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි , මොහඋද්‌ධච්‌චාහිරිකෙහි ච එකතො උප්‌පජ්‌ජතීති එවමෙත්‌ථ මානාදීනම්‌පි එකතො උප්‌පත්‌ති වෙදිතබ්‌බා. සෙසං උත්‌තානත්‌ථමෙව.
Yathā ca uddhaccaṃ, evaṃ ahirikānottappāni ca yojetvā veditabbāni. Kathaṃ? Ahirikaṃ lobhamohadiṭṭhiuddhaccānottappehi, lobhamohadiṭṭhithinauddhaccānottappehi, lobhamohamānauddhaccānottappehi, lobhamohamānathinauddhaccānottappehi, lobhamohathinauddhaccānottappehi, lobhamohauddhaccānottappehi, dosamohauddhaccānottappehi, dosamohathinauddhaccānottappehi, mohavicikicchāuddhaccānottappehi , mohauddhaccānottappehi ca ekato uppajjati. Anottappaṃ lobhamohadiṭṭhiuddhaccāhirikehi, lobhamohadiṭṭhithinauddhaccāhirikehi, lobhamohamānauddhaccāhirikehi, lobhamohamānathinauddhaccāhirikehi, lobhamohathinauddhaccāhirikehi, lobhamohauddhaccāhirikehi, dosamohauddhaccāhirikehi, dosamohathinauddhaccāhirikehi, mohavicikicchāuddhaccāhirikehi , mohauddhaccāhirikehi ca ekato uppajjatīti evamettha mānādīnampi ekato uppatti veditabbā. Sesaṃ uttānatthameva.
අට්‌ඨකථාකණ්‌ඩවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
ඉති ධම්‌මසඞ්‌ගණීමූලටීකාය ලීනත්‌ථපදවණ්‌ණනා
Iti dhammasaṅgaṇīmūlaṭīkāya līnatthapadavaṇṇanā
ධම්‌මසඞ්‌ගණී-අනුටීකා සමත්‌තා.
Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā samattā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්‌මසඞ්‌ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / දුකඅත්‌ථුද්‌ධාරො • Dukaatthuddhāro
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්‌මපිටක (අට්‌ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණි-අට්‌ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / දුකඅත්‌ථුද්‌ධාරවණ්‌ණනා • Dukaatthuddhāravaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්‌මසඞ්‌ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / දුකඅත්‌ථුද්‌ධාරවණ්‌ණනා • Dukaatthuddhāravaṇṇanā
