| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ទុកមាតិកាបទវណ្ណនា
Dukamātikāpadavaṇṇanā
១-៦. សមានទេសគ្គហណានំ ឯកស្មិំយេវ វត្ថុស្មិំ គហេតព្ពានំ, ឯកវត្ថុវិសយានំ វា។ អថ វា សមានទេសានំ ឯកវត្ថុកត្តា សមានគហេតព្ពភាវានំ ឯកុប្បាទិតោតិ អត្ថោ។ យេ ធម្មា ហេតុសហគតា, តេ ហេតូហិ សហ សង្គយ្ហន្តិ។ យោ ច តេសំ សហេតុកភាវោ, សោ សហជាតាទីហិ ហេតូហិ កតោតិ កត្វា វុត្តំ ‘‘សមា…បេ.… សព្ភាវ’’ន្តិ។ អាទិ-សទ្ទេន ចេត្ថ សុប្បតិដ្ឋិតភាវសាធនាទិហេតុព្យាបារេ បរិគ្គណ្ហាតិ។ ឯកីភាវូបគមនន្តិ ឯកកលាបភាវេន បវត្តមានានំ ចិត្តចេតសិកានំ សំសដ្ឋតាយ សមូហឃនភាវេន ទុវិញ្ញេយ្យនានាករណតំយេវ សន្ធាយ វុត្តំ។ ធម្មនានត្តាភាវេបីតិ សភាវត្ថភេទាភាវេបិ។ បទត្ថនានត្តេនាតិ នានាបទាភិធេយ្យតាភេទេន។ ឯតេន បការន្តរាបេក្ខំ ទុកន្តរវចនន្តិ ទស្សេតិ។ អនេកប្បការា ហិ ធម្មា។ តេនេវ ‘‘សព្ពេ ធម្មា សព្ពាការេន ពុទ្ធស្ស ភគវតោ ញាណមុខេ អាបាថំ អាគច្ឆន្តី’’តិ (មហានិ. ១៥៦; ចូឡនិ. មោឃរាជមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ៨៥) វុត្តំ។ អយញ្ច អត្ថោ តិកេសុបិ ទដ្ឋព្ពោ។ យេសំ វិនេយ្យានំ យេហិ បការវិសេសេហិ ធម្មានំ វិភាវនេ កតេ បដិវេធោ ហោតិ, តេសំ តប្បការភេទេហិ ធម្មានំ វិភាវនំ។ យេសំ បន យេន ឯកេនេវ បការេន វិភាវនេ បដិវេធោ ហោតិ, តេសម្បិ តំ វត្វា ធម្មិស្សរត្តា តទញ្ញនិរវសេសប្បការវិភាវនញ្ច ទេសនាវិលាសោតិ អាហ ‘‘ទេសេតព្ពប្បការជានន’’ន្តិអាទិ។ ននុ ឯកេន បការេន ជានន្តស្ស តទញ្ញប្បការវិភាវនំ អផលំ ហោតីតិ? ន ហោតិ បដិសម្ភិទាប្បភេទស្ស ឧបនិស្សយត្តា។ តេ បការា ឯតេសន្តិ តប្បការា, តព្ភាវោ តប្បការតា។ ឥមិនា ធម្មានំ វិជ្ជមានស្សេវ បការវិសេសស្ស វិភាវនំ ទេសនាវិលាសោតិ ទស្សេតិ។
1-6. Samānadesaggahaṇānaṃ ekasmiṃyeva vatthusmiṃ gahetabbānaṃ, ekavatthuvisayānaṃ vā. Atha vā samānadesānaṃ ekavatthukattā samānagahetabbabhāvānaṃ ekuppāditoti attho. Ye dhammā hetusahagatā, te hetūhi saha saṅgayhanti. Yo ca tesaṃ sahetukabhāvo, so sahajātādīhi hetūhi katoti katvā vuttaṃ ‘‘samā…pe… sabbhāva’’nti. Ādi-saddena cettha suppatiṭṭhitabhāvasādhanādihetubyāpāre pariggaṇhāti. Ekībhāvūpagamananti ekakalāpabhāvena pavattamānānaṃ cittacetasikānaṃ saṃsaṭṭhatāya samūhaghanabhāvena duviññeyyanānākaraṇataṃyeva sandhāya vuttaṃ. Dhammanānattābhāvepīti sabhāvatthabhedābhāvepi. Padatthanānattenāti nānāpadābhidheyyatābhedena. Etena pakārantarāpekkhaṃ dukantaravacananti dasseti. Anekappakārā hi dhammā. Teneva ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) vuttaṃ. Ayañca attho tikesupi daṭṭhabbo. Yesaṃ vineyyānaṃ yehi pakāravisesehi dhammānaṃ vibhāvane kate paṭivedho hoti, tesaṃ tappakārabhedehi dhammānaṃ vibhāvanaṃ. Yesaṃ pana yena ekeneva pakārena vibhāvane paṭivedho hoti, tesampi taṃ vatvā dhammissarattā tadaññaniravasesappakāravibhāvanañca desanāvilāsoti āha ‘‘desetabbappakārajānana’’ntiādi. Nanu ekena pakārena jānantassa tadaññappakāravibhāvanaṃ aphalaṃ hotīti? Na hoti paṭisambhidāppabhedassa upanissayattā. Te pakārā etesanti tappakārā, tabbhāvo tappakāratā. Iminā dhammānaṃ vijjamānasseva pakāravisesassa vibhāvanaṃ desanāvilāsoti dasseti.
អញ្ញត្ថាបីតិ ‘‘អហេតុកា ចេវ ធម្មា ន ច ហេតូ’’តិអាទីសុ។ យថា បឋមទុកេកទេសេ គហេត្វា ទុតិយតតិយទុកេហិ សទ្ធិំ ឆដ្ឋទុកនយេ យោជនា ‘‘ហេតូ ធម្មា សហេតុកាបិ អហេតុកាបី’’តិអាទយោ តយោ ទុកា លព្ភន្តិ, ឯវំ ទុតិយតតិយទុកេកទេសេ គហេត្វា បឋមទុកេន សទ្ធិំ យោជនាយ ‘‘សហេតុកា ធម្មា ហេតូបិ ន ហេតូបិ, អហេតុកា ធម្មា ហេតូបិ ន ហេតូបិ, ហេតុសម្បយុត្តា ធម្មា ហេតូបិ ន ហេតូបិ, ហេតុវិប្បយុត្តា ធម្មា ហេតូបិ ន ហេតូបី’’តិ ចត្តារោ ទុកា លព្ភន្តិ, តេ បន វុត្តនយេនេវ សក្កា ទស្សេតុន្តិ ន ទស្សិតាតិ ទដ្ឋព្ពា។ អថ វា បាឡិយំ វុត្តេហិ ចតុត្ថបញ្ចមេហិ អដ្ឋកថាយំ ទស្សិតេហិ បុរិមេហិ ទ្វីហិ និន្នានាករណតោ ឯតេ ន វុត្តា។ សន្និវេសវិសេសមត្តមេវ ហេត្ថ វិសេសោតិ។ តេនេវ ហិ និន្នានត្ថត្តា បាឡិយំ អាគតទុកេសុ យថានិទ្ធារិតទុកានំ យថាសម្ភវំ អវរោធនេន អវុត្តតំ ទស្សេតុំ ‘‘ឯតេសុ បនា’’តិអាទិមាហ។
Aññatthāpīti ‘‘ahetukā ceva dhammā na ca hetū’’tiādīsu. Yathā paṭhamadukekadese gahetvā dutiyatatiyadukehi saddhiṃ chaṭṭhadukanaye yojanā ‘‘hetū dhammā sahetukāpi ahetukāpī’’tiādayo tayo dukā labbhanti, evaṃ dutiyatatiyadukekadese gahetvā paṭhamadukena saddhiṃ yojanāya ‘‘sahetukā dhammā hetūpi na hetūpi, ahetukā dhammā hetūpi na hetūpi, hetusampayuttā dhammā hetūpi na hetūpi, hetuvippayuttā dhammā hetūpi na hetūpī’’ti cattāro dukā labbhanti, te pana vuttanayeneva sakkā dassetunti na dassitāti daṭṭhabbā. Atha vā pāḷiyaṃ vuttehi catutthapañcamehi aṭṭhakathāyaṃ dassitehi purimehi dvīhi ninnānākaraṇato ete na vuttā. Sannivesavisesamattameva hettha visesoti. Teneva hi ninnānatthattā pāḷiyaṃ āgatadukesu yathāniddhāritadukānaṃ yathāsambhavaṃ avarodhanena avuttataṃ dassetuṃ ‘‘etesu panā’’tiādimāha.
អថ វា ‘‘ឯតេន វា គតិទស្សនេនា’’តិអាទិនា វក្ខមាននយេន ‘‘ហេតូ ចេវ ធម្មា អហេតុកា ចា’’តិអាទីនំ សម្ភវន្តានំ ទុកានំ សង្គហេ សតិ ឯតេសម្បិ សង្គហោ សិយា។ យតោ វា ទុកតោ បទំ និទ្ធារេត្វា ទុកន្តរំ វុច្ចតិ, តេន សតិ ច នានត្តេ ទុកន្តរំ លព្ភតិ, ន ចេត្ថ កោចិ វិសេសោ យថាវុត្តទុកេហីតិ សំវណ្ណនាសុ ន ទស្សិតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯត្ថ ច យថា សហេតុកទុកតោ ហេតុសម្បយុត្តទុកស្ស, ហេតុសហេតុកទុកតោ ច ហេតុហេតុសម្បយុត្តទុកស្ស បទត្ថមត្តតោ នានត្តំ, ន សភាវត្ថតោ។ ឯវំ សន្តេបិ សហេតុកហេតុសហេតុកទុកេ វត្វា ឥតរេបិ វុត្តា, ឯវំ ហេតុសម្បយុត្តហេតុហេតុសម្បយុត្តទុកាទីហិ សភាវត្ថនានត្តាភាវេបិ បទត្ថនានត្តសម្ភវតោ ធម្មនានត្តាភាវេបិ បទត្ថនានត្តេន ទុកន្តរំ វុច្ចតីតិ វុត្តត្តា ‘‘ហេតុសហគតា ធម្មា, ន ហេតុសហគតា ធម្មា, ហេតុសហជាតា ធម្មា, ន ហេតុសហជាតា ធម្មា។ ហេតុសំសដ្ឋា ធម្មា, ហេតុវិសំសដ្ឋា ធម្មា។ ហេតុសមុដ្ឋានា ធម្មា, ន ហេតុសមុដ្ឋានា ធម្មា។ ហេតុសហភុនោ ធម្មា, ន ហេតុសហភុនោ ធម្មា’’តិអាទីនំ, តថា ‘‘ហេតូ ចេវ ធម្មា ហេតុសហគតា ចា’’តិអាទីនំ, ‘‘ន ហេតូ ខោ បន ធម្មា ហេតុសហគតាបិ, ន ហេតុសហគតាបី’’តិអាទីនញ្ច សម្ភវន្តានំ អនេកេសំ ទុកានំ សង្គហោ អនុញ្ញាតោ វិយ ទិស្សតិ។ តថា ហិ វក្ខតិ ‘‘ឯតេន វា គតិទស្សនេនា’’តិអាទិ។ ឯវំ អាសវគោច្ឆកាទីសុបិ អយមត្ថោ យថាសម្ភវំ វត្តព្ពោ។ ធម្មានំ វា សភាវកិច្ចាទិំ ពោធេតព្ពាការញ្ច យាថាវតោ ជានន្តេន ធម្មសាមិនា យត្តកា ទុកា វុត្តា, តត្តកេសុ ឋាតព្ពំ។ អទ្ធា ហិ តេ ទុកា ន វត្តព្ពា, យេ ភគវតា ន វុត្តាតិ វេទិតព្ពំ។ ន ហេតុហេតុសម្បយុត្តទុកោ ឆដ្ឋទុកេន និន្នានត្ថោតិ អធិប្បាយោ។ តេសូតិ បឋមទុកតតិយទុកេសុ។ យទិ ទុកន្តរេហិ ទុកន្តរបទេហិ ច សមានត្ថត្តា ឯតេសំ ទុកានំ ទុកន្តរបទានញ្ច អវចនំ , ឯវំ សតិ ឆដ្ឋទុកេ បឋមបទម្បិ ន វត្តព្ពំ ចតុត្ថទុកេ ទុតិយបទេន សមានត្ថត្តា។ តថា ច ឆដ្ឋទុកោយេវ ន ហោតីតិ ចោទនំ សន្ធាយាហ ‘‘ចតុត្ថទុកេ’’តិអាទិ។ ទុកបូរណត្ថន្តិ ឥទំ សមានត្ថតំយេវ សន្ធាយ វុត្តំ, ទេសនាវិសេសោ បន វិជ្ជតិយេវ។ អត្ថន្តរតាភាវេបិ បការភេទហេតុកំ ទុកន្តរវចនន្តិ ទស្សិតោ ហិ អយមត្ថោតិ។ ឯតេន គតិទស្សនេនាតិ អត្ថវិសេសាភាវេបិ ឆដ្ឋទុកបូរណសង្ខាតេន នយទស្សនេន។ បឋមទុកេ…បេ.… ទស្សិតោ បាឡិយំ វុត្តេហិ ចតុត្ថបញ្ចមេហិ, អដ្ឋកថាយំ ទស្សិតេហិ បុរិមេហិ ទ្វីហិ, ឥធ ទស្សិតេហិ ចតូហិ។ តេសូតិ ទុតិយតតិយទុកេសុ។ បឋមទុកបក្ខេបេន ទស្សិតោ បាឡិយំ ឆដ្ឋទុកេន ឥតរត្រ ច ឥតរទុកេហីតិ វេទិតព្ពំ។
Atha vā ‘‘etena vā gatidassanenā’’tiādinā vakkhamānanayena ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā cā’’tiādīnaṃ sambhavantānaṃ dukānaṃ saṅgahe sati etesampi saṅgaho siyā. Yato vā dukato padaṃ niddhāretvā dukantaraṃ vuccati, tena sati ca nānatte dukantaraṃ labbhati, na cettha koci viseso yathāvuttadukehīti saṃvaṇṇanāsu na dassitanti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca yathā sahetukadukato hetusampayuttadukassa, hetusahetukadukato ca hetuhetusampayuttadukassa padatthamattato nānattaṃ, na sabhāvatthato. Evaṃ santepi sahetukahetusahetukaduke vatvā itarepi vuttā, evaṃ hetusampayuttahetuhetusampayuttadukādīhi sabhāvatthanānattābhāvepi padatthanānattasambhavato dhammanānattābhāvepi padatthanānattena dukantaraṃ vuccatīti vuttattā ‘‘hetusahagatā dhammā, na hetusahagatā dhammā, hetusahajātā dhammā, na hetusahajātā dhammā. Hetusaṃsaṭṭhā dhammā, hetuvisaṃsaṭṭhā dhammā. Hetusamuṭṭhānā dhammā, na hetusamuṭṭhānā dhammā. Hetusahabhuno dhammā, na hetusahabhuno dhammā’’tiādīnaṃ, tathā ‘‘hetū ceva dhammā hetusahagatā cā’’tiādīnaṃ, ‘‘na hetū kho pana dhammā hetusahagatāpi, na hetusahagatāpī’’tiādīnañca sambhavantānaṃ anekesaṃ dukānaṃ saṅgaho anuññāto viya dissati. Tathā hi vakkhati ‘‘etena vā gatidassanenā’’tiādi. Evaṃ āsavagocchakādīsupi ayamattho yathāsambhavaṃ vattabbo. Dhammānaṃ vā sabhāvakiccādiṃ bodhetabbākārañca yāthāvato jānantena dhammasāminā yattakā dukā vuttā, tattakesu ṭhātabbaṃ. Addhā hi te dukā na vattabbā, ye bhagavatā na vuttāti veditabbaṃ. Na hetuhetusampayuttaduko chaṭṭhadukena ninnānatthoti adhippāyo. Tesūti paṭhamadukatatiyadukesu. Yadi dukantarehi dukantarapadehi ca samānatthattā etesaṃ dukānaṃ dukantarapadānañca avacanaṃ , evaṃ sati chaṭṭhaduke paṭhamapadampi na vattabbaṃ catutthaduke dutiyapadena samānatthattā. Tathā ca chaṭṭhadukoyeva na hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘catutthaduke’’tiādi. Dukapūraṇatthanti idaṃ samānatthataṃyeva sandhāya vuttaṃ, desanāviseso pana vijjatiyeva. Atthantaratābhāvepi pakārabhedahetukaṃ dukantaravacananti dassito hi ayamatthoti. Etena gatidassanenāti atthavisesābhāvepi chaṭṭhadukapūraṇasaṅkhātena nayadassanena. Paṭhamaduke…pe… dassito pāḷiyaṃ vuttehi catutthapañcamehi, aṭṭhakathāyaṃ dassitehi purimehi dvīhi, idha dassitehi catūhi. Tesūti dutiyatatiyadukesu. Paṭhamadukapakkhepena dassito pāḷiyaṃ chaṭṭhadukena itaratra ca itaradukehīti veditabbaṃ.
៧-១៣. បច្ចយភាវមត្តេន…បេ.… អត្ថិតន្តិ ឯតេន ន បដិលទ្ធត្តតាសង្ខាតា សសភាវតាវ អត្ថិតា, អថ ខោ បដិបក្ខេន អនិរោធោ អប្បហីនតា អនិប្ផាទិតផលតា ការណាសមុគ្ឃាតេន ផលនិព្ពត្តនារហតា ចាតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេតិ។ តថា ហិ ‘‘ឥមស្មិំ សតិ ឥទំ ហោតី’’តិ ឯត្ថ ‘‘សតី’’តិ ឥមិនា វចនេន យេន វិនា យំ ន ហោតិ, តំ អតីតាទិបិ ការណំ សង្គហិតមេវាតិ។ តេនេវាហ ‘‘ន សហេតុ…បេ.… កាលានមេវា’’តិ។ សមេ…បេ.… ទីបេតិ សមេច្ច សម្ភូយ បច្ចយេហិ កតន្តិ សង្ខតន្តិ។ អយមេតេសំ វិសេសោតិ អយំ បច្ចយនិព្ពត្តានំ បច្ចយវន្តតា អនេកបច្ចយនិប្ផាទិតតា ច ទុកទ្វយេ បុរិមបទត្ថានំ ភេទោ, ឥតរេសំ បន បុរិមបទសង្គហិតធម្មវិធុរសភាវតាយាតិ។ អវិនិ…បេ.… ឋបនតោតិ ‘‘ឯត្តកា’’តិ បភេទបរិច្ឆេទនិទ្ធារណវសេន អភិធម្មមាតិកាយំ ធម្មានំ អវុត្តត្តា វុត្តំ។ សុត្តន្តមាតិកាយំ បន និទ្ធារិតសរូបសង្ខាវិសេសត្តា វិនិច្ឆិតត្ថបរិច្ឆេទាយេវ អវិជ្ជាទយោ វុត្តាតិ។ ‘‘បថវីអាទិ រូប’’ន្តិ ឯតស្មិំ អត្ថវិកប្បេ អនេកហេតុកេសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ហេតូនំ សហេតុកភាវោ វិយ សព្ពេសំ បថវីអាទីនំ រូបិភាវោ សិទ្ធោតិ អាហ ‘‘បុរិម…បេ.… បជ្ជតី’’តិ។ ន ហិ តេសុ និយតោ កត្ថចិ សំសាមិភាវោតិ។ អនិច្ចានុបស្សនាយ វា លុជ្ជតិ ឆិជ្ជតិ វិនស្សតីតិ គហេតព្ពោ លោកោតិ តំគហណរហិតានំ លោកុត្តរានំ នត្ថិ លោកតា។ តេនេវាតិ ទុក្ខសច្ចភាវេន បរិញ្ញេយ្យភាវេនាតិ អត្ថោ។
7-13. Paccayabhāvamattena…pe… atthitanti etena na paṭiladdhattatāsaṅkhātā sasabhāvatāva atthitā, atha kho paṭipakkhena anirodho appahīnatā anipphāditaphalatā kāraṇāsamugghātena phalanibbattanārahatā cāti imamatthaṃ dasseti. Tathā hi ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti ettha ‘‘satī’’ti iminā vacanena yena vinā yaṃ na hoti, taṃ atītādipi kāraṇaṃ saṅgahitamevāti. Tenevāha ‘‘na sahetu…pe… kālānamevā’’ti. Same…pe… dīpeti samecca sambhūya paccayehi katanti saṅkhatanti. Ayametesaṃ visesoti ayaṃ paccayanibbattānaṃ paccayavantatā anekapaccayanipphāditatā ca dukadvaye purimapadatthānaṃ bhedo, itaresaṃ pana purimapadasaṅgahitadhammavidhurasabhāvatāyāti. Avini…pe… ṭhapanatoti ‘‘ettakā’’ti pabhedaparicchedaniddhāraṇavasena abhidhammamātikāyaṃ dhammānaṃ avuttattā vuttaṃ. Suttantamātikāyaṃ pana niddhāritasarūpasaṅkhāvisesattā vinicchitatthaparicchedāyeva avijjādayo vuttāti. ‘‘Pathavīādi rūpa’’nti etasmiṃ atthavikappe anekahetukesu cittuppādesu hetūnaṃ sahetukabhāvo viya sabbesaṃ pathavīādīnaṃ rūpibhāvo siddhoti āha ‘‘purima…pe… pajjatī’’ti. Na hi tesu niyato katthaci saṃsāmibhāvoti. Aniccānupassanāya vā lujjati chijjati vinassatīti gahetabbo lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Tenevāti dukkhasaccabhāvena pariññeyyabhāvenāti attho.
ទុកពហុតា អាបជ្ជតីតិ កស្មា វុត្តំ, ននុ វីសតិ ទុកា វិភត្តា, ‘‘អវុត្តោបិ យថាលាភវសេន វេទិតព្ពោ’’តិ ច វក្ខតីតិ ទុកពហុតា ឥច្ឆិតា ឯវាតិ? សច្ចមេតំ, តំយេវ បន ទុកពហុតំ អនិច្ឆន្តោ ឯវមាហ។ អបិច ទុកពហុតា អាបជ្ជតិ, សា ច ខោ វិញ្ញាណភេទានុសារិនី, តត្រាបិ កាមាវចរកុសលតោ ញាណសម្បយុត្តានិ, តថា មហាកិរិយតោ មនោទ្វារាវជ្ជនន្តិ ឯវំបការានំ សព្ពធម្មារម្មណវិញ្ញាណានំ អនាមសនតោ ន ព្យាបិនីតិ ទស្សេតិ ‘‘ទុកពហុតា’’តិអាទិនា។ អព្យាបិភាវេ បន ទោសំ ទស្សេន្តោ ‘‘តថា ច…បេ.… សិយា’’តិ អាហ។ និទ្ទេសេន ច វិរុទ្ធន្តិ ‘‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា, ន តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា’’តិអាទិនា រូបាយតនាទីនំ បច្ចេកចក្ខុវិញ្ញាណាទិនា កេនចិ វិញ្ញេយ្យតំ, សោតវិញ្ញាណាទិនា កេនចិ នវិញ្ញេយ្យតញ្ច ទស្សេន្តេន និក្ខេបរាសិនិទ្ទេសេន ‘‘ទ្វិន្នម្បិ បទានំ អត្ថនានត្តតោ ទុកោ ហោតី’’តិ ឥទំ វចនំ វិរុទ្ធំ, តថា អត្ថុទ្ធារនិទ្ទេសេនបិ អត្ថតោ ន សមេតីតិ អត្ថោ។ តត្ថាតិ តស្សំ និក្ខេបរាសិសំវណ្ណនាយំ។ យោ ច បដិសេធោ កតោ អត្ថនានត្តតោ ទុកំ ទស្សេតុន្តិ អធិប្បាយោ។ ន ហិ សម…បេ.… សេធេតុន្តិ ឯតេន ‘‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា, ន តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា’’តិ ឯត្តកេសុ និទ្ទេសបទេសុ ទុកបទទ្វយប្បវត្តិ បាឡិតោ ឯវ វិញ្ញាយតីតិ ទស្សេតិ។
Dukabahutāāpajjatīti kasmā vuttaṃ, nanu vīsati dukā vibhattā, ‘‘avuttopi yathālābhavasena veditabbo’’ti ca vakkhatīti dukabahutā icchitā evāti? Saccametaṃ, taṃyeva pana dukabahutaṃ anicchanto evamāha. Apica dukabahutā āpajjati, sā ca kho viññāṇabhedānusārinī, tatrāpi kāmāvacarakusalato ñāṇasampayuttāni, tathā mahākiriyato manodvārāvajjananti evaṃpakārānaṃ sabbadhammārammaṇaviññāṇānaṃ anāmasanato na byāpinīti dasseti ‘‘dukabahutā’’tiādinā. Abyāpibhāve pana dosaṃ dassento ‘‘tathā ca…pe… siyā’’ti āha. Niddesena ca viruddhanti ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’tiādinā rūpāyatanādīnaṃ paccekacakkhuviññāṇādinā kenaci viññeyyataṃ, sotaviññāṇādinā kenaci naviññeyyatañca dassentena nikkheparāsiniddesena ‘‘dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hotī’’ti idaṃ vacanaṃ viruddhaṃ, tathā atthuddhāraniddesenapi atthato na sametīti attho. Tatthāti tassaṃ nikkheparāsisaṃvaṇṇanāyaṃ. Yo ca paṭisedho kato atthanānattato dukaṃ dassetunti adhippāyo. Na hi sama…pe… sedhetunti etena ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’ti ettakesu niddesapadesu dukapadadvayappavatti pāḷito eva viññāyatīti dasseti.
តថេវាតិ ឧភិន្នំ កេចិន-សទ្ទានំ អនិយមតោ ចក្ខុសោតាទិនិស្សយវោហារេន ចក្ខុសោតវិញ្ញាណាទិកោ ភិន្នសភាវោយេវ ធម្មោ អត្ថោតិ ទស្សនវសេន។ រូបាយតនមេវ ហិ ចក្ខុសោតវិញ្ញាណេហិ វិញ្ញេយ្យាវិញ្ញេយ្យភាវតោ ‘‘កេនចិ វិញ្ញេយ្យំ កេនចិ នវិញ្ញេយ្យ’’ន្តិ ច វុច្ចតីតិ។ យទិ ឯវំ ឥមស្មិម្បិ បក្ខេ ទុកពហុតា អាបជ្ជតីតិ ចោទនំ មនសិ កត្វា អាហ ‘‘ន ចេត្ថា’’តិអាទិ។ វិញ្ញាតព្ពភេទេនាតិ វិញ្ញាតព្ពវិសេសេន, វិញ្ញេយ្យេកទេសេនាតិ អត្ថោ។ ទុកភេទោតិ ទុកវិសេសោ, កេនចិ វិញ្ញេយ្យទុកោ, តប្បភេទោយេវ វា។ សមត្តោ បរិយត្តោ បរិបុណ្ណោតិ អត្ថោ។ យត្តកា វិញ្ញាតព្ពា តត្តកា ទុកាតិ ទុកភេទាបជ្ជនប្បការទស្សនំ។ ឯវញ្ច សតីតិអាទិនា ឥមិស្សា សំវណ្ណនាយ លទ្ធគុណំ ទស្សេតិ។ ‘‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា, ន តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា’’តិ រូបាយតនស្សេវ វុត្តត្តា អត្ថភេទាភាវតោ កថមយំ ទុកោ ហោតីតិ អាហ ‘‘វិញ្ញាណនានត្តេនា’’តិអាទិ។ យទិ បន សព្ពវិញ្ញាតព្ពសង្គហេ ទុកោសមត្តោ ហោតិ, និក្ខេបរាសិនិទ្ទេសោ កថំ នីយតីតិ អាហ ‘‘ឯតស្ស បនា’’តិអាទិ។
Tathevāti ubhinnaṃ kecina-saddānaṃ aniyamato cakkhusotādinissayavohārena cakkhusotaviññāṇādiko bhinnasabhāvoyeva dhammo atthoti dassanavasena. Rūpāyatanameva hi cakkhusotaviññāṇehi viññeyyāviññeyyabhāvato ‘‘kenaci viññeyyaṃ kenaci naviññeyya’’nti ca vuccatīti. Yadi evaṃ imasmimpi pakkhe dukabahutā āpajjatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘na cetthā’’tiādi. Viññātabbabhedenāti viññātabbavisesena, viññeyyekadesenāti attho. Dukabhedoti dukaviseso, kenaci viññeyyaduko, tappabhedoyeva vā. Samatto pariyatto paripuṇṇoti attho. Yattakā viññātabbā tattakā dukāti dukabhedāpajjanappakāradassanaṃ. Evañca satītiādinā imissā saṃvaṇṇanāya laddhaguṇaṃ dasseti. ‘‘Ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’ti rūpāyatanasseva vuttattā atthabhedābhāvato kathamayaṃ duko hotīti āha ‘‘viññāṇanānattenā’’tiādi. Yadi pana sabbaviññātabbasaṅgahe dukosamatto hoti, nikkheparāsiniddeso kathaṃ nīyatīti āha ‘‘etassa panā’’tiādi.
ឯត្ថ បន យថា វិញ្ញាណនានត្តេន វិញ្ញាតព្ពំ ភិន្ទិត្វា ទុកេ វុច្ចមានេ សតិបិ វិញ្ញាតព្ពានំ ពហុភាវេ យត្តកា វិញ្ញាតព្ពា, តត្តកា ទុកាតិ នត្ថិ ទុកពហុតា ទុកសង្គហិតធម្មេកទេសេសុ ទុកបទទ្វយប្បវត្តិទស្សនភាវតោ។ ឯវំ ទ្វិន្នម្បិ បទានំ អត្ថនានត្តេន ទុកេ វុច្ចមានេបិ យត្តកានិ វិញ្ញាណានិ, តត្តកា ទុកាតិ នត្ថិ ទុកពហុតា ទុកសង្គ…បេ.… ភាវតោ ឯវ។ ន ហិ ឯកំយេវ វិញ្ញាណំ ‘‘កេនចិ កេនចី’’តិ វុត្តំ, កិន្តុ អបរម្បីតិ សព្ពវិញ្ញាណសង្គហេ ទុកោ សមត្តោ ហោតិ, ន ច កត្ថចិ ទុកស្ស បច្ឆេទោ អត្ថិ ឥន្ទ្រិយវិញ្ញាណានំ វិយ មនោវិញ្ញាណស្សបិ វិសយស្ស ភិន្នត្តា។ ន ហិ អតីតារម្មណំ វិញ្ញាណំ អនាគតាទិអារម្មណំ ហោតិ, អនាគតារម្មណំ វា អតីតាទិអារម្មណំ, តស្មា យថាលទ្ធវិសេសេន វិសិដ្ឋេសុ មនោវិញ្ញាណភេទេសុ តស្ស តស្ស វិសយស្ស អាលម្ពនានាលម្ពនវសេន ទុកបទទ្វយប្បវត្តិ ន សក្កា និវារេតុំ។ តេនេវ ច អដ្ឋកថាយំ ‘‘មនោវិញ្ញាណេន បន កេនចិ វិញ្ញេយ្យញ្ចេវ អវិញ្ញេយ្យញ្ចាតិ អយមត្ថោ អត្ថិ, តស្មា សោ អវុត្តោបិ យថាលាភវសេន វេទិតព្ពោ’’តិ ភូមិភេទវសេន យថាលាភំ ទស្សេស្សតិ។ ‘‘វវត្ថានាភាវតោ’’តិ ឥទម្បិ អនាមដ្ឋវិសេសំ មនោវិញ្ញាណសាមញ្ញមេវ គហេត្វា វុត្តំ។ បាឡិ បន ឥន្ទ្រិយវិញ្ញាណេហិ នយទស្សនវសេន អាគតាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯវញ្ច កត្វា ឥមិស្សាបិ អត្ថវណ្ណនាយ ‘‘កេនចី’’តិ បទំ អនិយមេន សព្ពវិញ្ញាណសង្គាហកន្តិ សិទ្ធំ ហោតិ, និទ្ទេសេន ច ន កោចិ វិរោធោ។ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យនសោតវិញ្ញេយ្យភាវេហិ ទុកបទទ្វយប្បវត្តិ ទស្សិតា, ន បន ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាចក្ខុវិញ្ញេយ្យភាវេហិ វិសេសការណាភាវតោ។ កិញ្ច ‘‘យេ វា បនា’’តិ បទន្តរសម្បិណ្ឌនតោបិ ‘‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា…បេ.… ន តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា’’តិ (ធ. ស. ១១០១) ឯត្តាវតា ទុកបទទ្វយប្បវត្តិ ទស្សិតាតិ វិញ្ញាយតិ។ បទន្តរភាវទស្សនត្ថោ ហិ យេវាបន-សទ្ទោ យថា ‘‘យេ កេចិ កុសលា ធម្មា, សព្ពេ តេ កុសលមូលា។ យេ វា បន កុសលមូលា, សព្ពេ តេ ធម្មា កុសលា’’តិអាទីសុ (យម. ១.មូលយមក.១)។ អញ្ញថា ‘‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា, ន តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា។ យេ តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា, ន តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា’’តិ បាឡិ អភវិស្ស។ យំ បន វទន្តិ ‘‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា…បេ.… ន តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាតិ ឥមិនា អត្ថតោ ទ្វេ ទុកា វុត្តា ហោន្តី’’តិ, តទបិ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាចក្ខុវិញ្ញេយ្យតំ សោតវិញ្ញេយ្យាសោតវិញ្ញេយ្យតញ្ច សន្ធាយ វុត្តំ, ន បន ‘‘ចក្ខុវិញ្ញេយ្យនសោតវិញ្ញេយ្យតំ សោតវិញ្ញេយ្យនចក្ខុវិញ្ញេយ្យតញ្ចា’’តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ឯតេន បាឡិបដិសេធនញ្ច និវារិតំ ទដ្ឋព្ពំ បដិសេធនស្សេវ អភាវតោ។ តថា យស្ស អារម្មណស្ស វិជាននភាវេន យោ អត្ថោ វុច្ចមានោ អនិយមទស្សនត្ថំ ‘‘កេនចី’’តិ វុត្តោ, សោយេវ តតោ អញ្ញស្ស អវិជាននភាវេន វុច្ចមានោ អនិយមទស្សនត្ថំ បុន ‘‘កេនចី’’តិ វុត្តោតិ តទត្ថទស្សនេ តេនេវាតិ អយំ បទត្ថោ ន សម្ភវតីតិ ន សក្កា វត្តុន្តិ។ ឯវមេត្ថ យថា អដ្ឋកថា អវដ្ឋិតា, តថា អត្ថោ យុជ្ជតីតិ វេទិតព្ពំ។
Ettha pana yathā viññāṇanānattena viññātabbaṃ bhinditvā duke vuccamāne satipi viññātabbānaṃ bahubhāve yattakā viññātabbā, tattakā dukāti natthi dukabahutā dukasaṅgahitadhammekadesesu dukapadadvayappavattidassanabhāvato. Evaṃ dvinnampi padānaṃ atthanānattena duke vuccamānepi yattakāni viññāṇāni, tattakā dukāti natthi dukabahutā dukasaṅga…pe… bhāvato eva. Na hi ekaṃyeva viññāṇaṃ ‘‘kenaci kenacī’’ti vuttaṃ, kintu aparampīti sabbaviññāṇasaṅgahe duko samatto hoti, na ca katthaci dukassa pacchedo atthi indriyaviññāṇānaṃ viya manoviññāṇassapi visayassa bhinnattā. Na hi atītārammaṇaṃ viññāṇaṃ anāgatādiārammaṇaṃ hoti, anāgatārammaṇaṃ vā atītādiārammaṇaṃ, tasmā yathāladdhavisesena visiṭṭhesu manoviññāṇabhedesu tassa tassa visayassa ālambanānālambanavasena dukapadadvayappavatti na sakkā nivāretuṃ. Teneva ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘manoviññāṇena pana kenaci viññeyyañceva aviññeyyañcāti ayamattho atthi, tasmā so avuttopi yathālābhavasena veditabbo’’ti bhūmibhedavasena yathālābhaṃ dassessati. ‘‘Vavatthānābhāvato’’ti idampi anāmaṭṭhavisesaṃ manoviññāṇasāmaññameva gahetvā vuttaṃ. Pāḷi pana indriyaviññāṇehi nayadassanavasena āgatāti daṭṭhabbaṃ. Evañca katvā imissāpi atthavaṇṇanāya ‘‘kenacī’’ti padaṃ aniyamena sabbaviññāṇasaṅgāhakanti siddhaṃ hoti, niddesena ca na koci virodho. Cakkhuviññeyyanasotaviññeyyabhāvehi dukapadadvayappavatti dassitā, na pana cakkhuviññeyyācakkhuviññeyyabhāvehi visesakāraṇābhāvato. Kiñca ‘‘ye vā panā’’ti padantarasampiṇḍanatopi ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā…pe… na te dhammā cakkhuviññeyyā’’ti (dha. sa. 1101) ettāvatā dukapadadvayappavatti dassitāti viññāyati. Padantarabhāvadassanattho hi yevāpana-saddo yathā ‘‘ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā. Ye vā pana kusalamūlā, sabbe te dhammā kusalā’’tiādīsu (yama. 1.mūlayamaka.1). Aññathā ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā. Ye te dhammā sotaviññeyyā, na te dhammā cakkhuviññeyyā’’ti pāḷi abhavissa. Yaṃ pana vadanti ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā…pe… na te dhammā cakkhuviññeyyāti iminā atthato dve dukā vuttā hontī’’ti, tadapi cakkhuviññeyyācakkhuviññeyyataṃ sotaviññeyyāsotaviññeyyatañca sandhāya vuttaṃ, na pana ‘‘cakkhuviññeyyanasotaviññeyyataṃ sotaviññeyyanacakkhuviññeyyatañcā’’ti daṭṭhabbaṃ. Etena pāḷipaṭisedhanañca nivāritaṃ daṭṭhabbaṃ paṭisedhanasseva abhāvato. Tathā yassa ārammaṇassa vijānanabhāvena yo attho vuccamāno aniyamadassanatthaṃ ‘‘kenacī’’ti vutto, soyeva tato aññassa avijānanabhāvena vuccamāno aniyamadassanatthaṃ puna ‘‘kenacī’’ti vuttoti tadatthadassane tenevāti ayaṃ padattho na sambhavatīti na sakkā vattunti. Evamettha yathā aṭṭhakathā avaṭṭhitā, tathā attho yujjatīti veditabbaṃ.
១៤-១៩. សន្តានស្ស អជញ្ញមលីនភាវករណតោ កណ្ហកម្មវិបាកហេតុតោ ច អបរិសុទ្ធត្តា ‘‘អសុចិភាវេន សន្ទន្តី’’តិ វុត្តំ។ តត្ថាតិ វណេ។ បគ្ឃរណក…បេ.… សទ្ទោតិ ឯតេន អាសវោ វិយ អាសវោតិ អយម្បិ អត្ថោ ទស្សិតោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ គោត្រភុ…បេ.… វុត្តានីតិ ឯតេន គោត្រភុគ្គហណំ ឧបលក្ខណំ យថា ‘‘កាកេហិ សប្បិ រក្ខិតព្ព’’ន្តិ ទស្សេតិ។ គោត្រភុសទិសា គោត្រភូតិ បន អត្ថេ សតិ គុណប្បធានត្ថានំ ឯកេន សទ្ទេន អវចនីយត្តា វោទានាទយោវ វុត្តា ភវេយ្យុំ។ អថ វា គោត្រភូតិ ឯកសេសេន សាមញ្ញេន វា អយំ និទ្ទេសោតិ វេទិតព្ពំ។ អភិវិធិវិសយំ អវធិន្តិ វិភត្តិំ បរិណាមេត្វា វត្តព្ពំ។
14-19. Santānassa ajaññamalīnabhāvakaraṇato kaṇhakammavipākahetuto ca aparisuddhattā ‘‘asucibhāvena sandantī’’ti vuttaṃ. Tatthāti vaṇe. Paggharaṇaka…pe… saddoti etena āsavo viya āsavoti ayampi attho dassitoti daṭṭhabbaṃ. Gotrabhu…pe… vuttānīti etena gotrabhuggahaṇaṃ upalakkhaṇaṃ yathā ‘‘kākehi sappi rakkhitabba’’nti dasseti. Gotrabhusadisā gotrabhūti pana atthe sati guṇappadhānatthānaṃ ekena saddena avacanīyattā vodānādayova vuttā bhaveyyuṃ. Atha vā gotrabhūti ekasesena sāmaññena vā ayaṃ niddesoti veditabbaṃ. Abhividhivisayaṃ avadhinti vibhattiṃ pariṇāmetvā vattabbaṃ.
សម្បយុត្តេហិ អាសវេហិ តំសហិតតា អាសវសហិតតា។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យថា សហេតុកានំ សម្បយុត្តេហិ ហេតូហិ សហេតុកតា, ន ឯវំ សាសវាតិ វុត្តធម្មានំ សម្បយុត្តេហិ អាសវេហិ សាសវតា, អថ ខោ វិប្បយុត្តេហីតិ។ ទុកន្តរេ អវុត្តបទភាវោយេវេត្ថ ទុកយោជនាយ ញាយាគតតា។ យទិ ឯវំ ហេតុគោច្ឆកេ កថន្តិ អាហ ‘‘ហេតុគោច្ឆកេ បនា’’តិអាទិ។ បឋមេ ទុកេ ទុតិយស្ស បក្ខេបេ ឯកោតិ ចតុត្ថទុកមាហ។ បឋមេ ទុកេ តតិយស្ស បក្ខេបេ ទ្វេតិ ‘‘អាសវា ចេវ ធម្មា អាសវវិប្បយុត្តា ច, អាសវវិប្បយុត្តា ចេវ ធម្មា នោ ច អាសវា’’តិ ឥមិនា សទ្ធិំ បញ្ចមទុកមាហ។ បឋមស្ស ទុតិយេ ទុកេ បក្ខេបេ ឯកោតិ ‘‘នោ អាសវា ធម្មា សាសវាបិ អនាសវាបី’’តិ អយមេកោ។ តតិយេ បឋមស្ស បក្ខេបេ ទ្វេតិ ‘‘អាសវា ធម្មា អាសវសម្បយុត្តាបិ អាសវវិប្បយុត្តាបិ, នោ អាសវាធម្មា អាសវសម្បយុត្តាបិ អាសវវិប្បយុត្តាបី’’តិ ឥមេ ទ្វេ។ តតិយេ ទុតិយស្ស បក្ខេបេ ឯកោតិ ‘‘សាសវា ធម្មា អាសវសម្បយុត្តាបិ អាសវវិប្បយុត្តាបី’’តិ ឯកោ។ ទុតិយេ តតិយស្ស បក្ខេបេ ឯកោតិ ឆដ្ឋទុកមាហ។ តីហីតិ ចតុត្ថបញ្ចមឆដ្ឋេហិ។ ឥតរេតិ តទវសិដ្ឋា បញ្ច។ តេ បន បឋមេ តតិយទុកទុតិយបទបក្ខេបេ ឯកោ, ទុតិយេ បឋមទុកទុតិយបទបក្ខេបេ ឯកោ, តតិយេ បឋមស្ស ឯកេកបទបក្ខេបេ ទ្វេ, តតិយេ ទុតិយទុកបឋមបទបក្ខេបេ ឯកោតិ ឯវំ វេទិតព្ពា។ ‘‘សាសវា ធម្មា អាសវាបិ នោ អាសវាបិ។ អាសវសម្បយុត្តា ធម្មា អាសវាបិ នោ អាសវាបិ។ អាសវវិប្បយុត្តា ធម្មា អាសវាបិ នោ អាសវាបី’’តិ ឯតេសម្បិ, ‘‘អាសវសហគតា ធម្មា នោ អាសវសហគតា ធម្មា’’តិ ឯវមាទីនញ្ច អគ្គហណេ ការណំ គហណនយោ ច បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។
Sampayuttehi āsavehi taṃsahitatā āsavasahitatā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sahetukānaṃ sampayuttehi hetūhi sahetukatā, na evaṃ sāsavāti vuttadhammānaṃ sampayuttehi āsavehi sāsavatā, atha kho vippayuttehīti. Dukantare avuttapadabhāvoyevettha dukayojanāya ñāyāgatatā. Yadi evaṃ hetugocchake kathanti āha ‘‘hetugocchake panā’’tiādi. Paṭhame duke dutiyassa pakkhepe ekoti catutthadukamāha. Paṭhame duke tatiyassa pakkhepe dveti ‘‘āsavā ceva dhammā āsavavippayuttā ca, āsavavippayuttā ceva dhammā no ca āsavā’’ti iminā saddhiṃ pañcamadukamāha. Paṭhamassa dutiye duke pakkhepe ekoti ‘‘no āsavā dhammā sāsavāpi anāsavāpī’’ti ayameko. Tatiye paṭhamassa pakkhepe dveti ‘‘āsavā dhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpi, no āsavādhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpī’’ti ime dve. Tatiye dutiyassa pakkhepe ekoti ‘‘sāsavā dhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpī’’ti eko. Dutiye tatiyassa pakkhepe ekoti chaṭṭhadukamāha. Tīhīti catutthapañcamachaṭṭhehi. Itareti tadavasiṭṭhā pañca. Te pana paṭhame tatiyadukadutiyapadapakkhepe eko, dutiye paṭhamadukadutiyapadapakkhepe eko, tatiye paṭhamassa ekekapadapakkhepe dve, tatiye dutiyadukapaṭhamapadapakkhepe ekoti evaṃ veditabbā. ‘‘Sāsavā dhammā āsavāpi no āsavāpi. Āsavasampayuttā dhammā āsavāpi no āsavāpi. Āsavavippayuttā dhammā āsavāpi no āsavāpī’’ti etesampi, ‘‘āsavasahagatā dhammā no āsavasahagatā dhammā’’ti evamādīnañca aggahaṇe kāraṇaṃ gahaṇanayo ca pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ.
ឯស នយោតិ យោ ឯស បឋមទុកេ ទុតិយទុកបក្ខេបាទិកោ ឧបាយោ ឥធ អាសវគោច្ឆកេ វុត្តោ, ឯស នយោ សំយោជនគោច្ឆកាទីសុ ទុកន្តរនិទ្ធារណេតិ អត្ថោ។ តត្ថ បាឡិយំ អនាគតទុកា សំយោជនគោច្ឆកេ តាវ ‘‘សំយោជនា ចេវ ធម្មា សំយោជនវិប្បយុត្តា ច, សំយោជនវិប្បយុត្តា ចេវ ធម្មា នោ ច សំយោជនា, សំយោជនា ធម្មា សំយោជនសម្បយុត្តាបិ សំយោជនវិប្បយុត្តាបិ, នោ សំយោជនា ធម្មា សំយោជនសម្បយុត្តាបិ សំយោជនវិប្បយុត្តាបិ, នោ សំយោជនា ធម្មា សំយោជនិយាបិ អសំយោជនិយាបិ, សំយោជនិយា ធម្មា សំយោជនសម្បយុត្តាបិ សំយោជនវិប្បយុត្តាបី’’តិ បញ្ច។ ឯវំ គន្ថឱឃយោគឧបាទានគោច្ឆកេសុ បច្ចេកំ បញ្ច។ នីវរណគោច្ឆកេ បន នីវរណានំ នីវរណវិប្បយុត្តភាវាភាវតោ ‘‘នោ នីវរណា ធម្មា នីវរណិយាបិ អនីវរណិយាបិ, នោ នីវរណា ធម្មា នីវរណសម្បយុត្តាបិ នីវរណវិប្បយុត្តាបិ, នីវរណិយា ធម្មា នីវរណសម្បយុត្តាបិ នីវរណវិប្បយុត្តាបី’’តិ តយោ។ តថា បរាមាសគោច្ឆកេ ‘‘នោ បរាមាសា ធម្មា បរាមដ្ឋាបិ អបរាមដ្ឋាបិ, នោ បរាមាសា ធម្មា បរាមាសសម្បយុត្តាបិ បរាមាសវិប្បយុត្តាបិ, បរាមដ្ឋា ធម្មា បរាមាសសម្បយុត្តាបិ បរាមាសវិប្បយុត្តាបី’’តិ។ កិលេសគោច្ឆកេ ‘‘នោ កិលេសា ធម្មា សំកិលេសិកាបិ អសំកិលេសិកាបិ, នោ កិលេសា ធម្មា សំកិលិដ្ឋាបិ អសំកិលិដ្ឋាបិ, នោ កិលេសា ធម្មា កិលេសសម្បយុត្តាបិ កិលេសវិប្បយុត្តាបិ, សំកិលេសិកា ធម្មា សំកិលិដ្ឋាបិ អសំកិលិដ្ឋាបិ, សំកិលេសិកា ធម្មា កិលេសសម្បយុត្តាបិ កិលេសវិប្បយុត្តាបិ, អសំកិលិដ្ឋា ធម្មា សំកិលេសិកាបិ អសំកិលេសិកាបី’’តិ ឆ ទុកាតិ ឯវំ វេទិតព្ពា។ សេសំ វុត្តនយមេវ។
Esanayoti yo esa paṭhamaduke dutiyadukapakkhepādiko upāyo idha āsavagocchake vutto, esa nayo saṃyojanagocchakādīsu dukantaraniddhāraṇeti attho. Tattha pāḷiyaṃ anāgatadukā saṃyojanagocchake tāva ‘‘saṃyojanā ceva dhammā saṃyojanavippayuttā ca, saṃyojanavippayuttā ceva dhammā no ca saṃyojanā, saṃyojanā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpi, no saṃyojanā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpi, no saṃyojanā dhammā saṃyojaniyāpi asaṃyojaniyāpi, saṃyojaniyā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpī’’ti pañca. Evaṃ ganthaoghayogaupādānagocchakesu paccekaṃ pañca. Nīvaraṇagocchake pana nīvaraṇānaṃ nīvaraṇavippayuttabhāvābhāvato ‘‘no nīvaraṇā dhammā nīvaraṇiyāpi anīvaraṇiyāpi, no nīvaraṇā dhammā nīvaraṇasampayuttāpi nīvaraṇavippayuttāpi, nīvaraṇiyā dhammā nīvaraṇasampayuttāpi nīvaraṇavippayuttāpī’’ti tayo. Tathā parāmāsagocchake ‘‘no parāmāsā dhammā parāmaṭṭhāpi aparāmaṭṭhāpi, no parāmāsā dhammā parāmāsasampayuttāpi parāmāsavippayuttāpi, parāmaṭṭhā dhammā parāmāsasampayuttāpi parāmāsavippayuttāpī’’ti. Kilesagocchake ‘‘no kilesā dhammā saṃkilesikāpi asaṃkilesikāpi, no kilesā dhammā saṃkiliṭṭhāpi asaṃkiliṭṭhāpi, no kilesā dhammā kilesasampayuttāpi kilesavippayuttāpi, saṃkilesikā dhammā saṃkiliṭṭhāpi asaṃkiliṭṭhāpi, saṃkilesikā dhammā kilesasampayuttāpi kilesavippayuttāpi, asaṃkiliṭṭhā dhammā saṃkilesikāpi asaṃkilesikāpī’’ti cha dukāti evaṃ veditabbā. Sesaṃ vuttanayameva.
២០-២៥. បច្ចយភាវេនាតិ សំយោជនត្ថំ ទស្សេតិ។ យថាសកំ បច្ចយភាវោ ឯវ ហិ កាមរាគាទីនំ វដ្ដសំយោជនន្តិ។ យទិ ឯវំ កថំ កាមរាគាទីនំយេវ សំយោជនភាវោតិ អាហ ‘‘សតិបី’’តិអាទិ។ អញ្ញេសន្តិ សំយោជនេហិ អញ្ញេសំ កិលេសាភិសង្ខារាទីនំ។ តប្បច្ចយភាវេតិ តេសំ កិលេសកម្មវិបាកវដ្ដានំ បច្ចយភាវេ។ ឱរម្ភាគិយុទ្ធំភាគិយភាវេន សង្គហិតា បរិច្ឆិន្នា ឱរ…បេ.… សង្គហិតា, តេហិ កាមរាគាទីហិ វិសេសបច្ចយភូតេហិ។ កាមកម្មភវាទីនំ កាមូបបត្តិភវាទិនិប្ផាទនេបិ និយមោតិ កត្វា អាហ ‘‘តំតំ…បេ.… ហោតី’’តិ។ តេន សំយោជនានំ ភាវេ យថាវុត្តនិយមានំ កម្មូបបត្តិភវានំ ភាវំ ទស្សេត្វា តទភាវេ អភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘ន ចា’’តិអាទិមាហ។ ពន្ធនំ អសេរិភាវករណំ អន្ទុពន្ធនាទយោ វិយ។ គន្ថករណំ អវច្ឆិន្នតាករណំ។ ចក្កលកំ បាទបុញ្ឆនរជ្ជុមណ្ឌលំ។ ន ចោទេតព្ពន្តិ បញ្ញាចក្ខុនា បចុរជនស្ស បស្សិតុំ អសក្កុណេយ្យត្តា យថាវុត្តវិសេសស្ស សទ្ធេយ្យតំ អាហ។ តិវិធោ ហិ អត្ថោ កោចិ បច្ចក្ខសិទ្ធោ យោ រូបាទិធម្មានំ បច្ចត្តវេទនីយោ អនិទ្ទិសិតព្ពាការោ, សព្ពធម្មានំ សភាវលក្ខណន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ កោចិ អនុមានសិទ្ធោ យោ ឃដាទីសុ បដាទីសុ ច បសិទ្ធេន បច្ចយាយត្តភាវេន ឃដបដ-សទ្ទាទីនំ អនិច្ចតាទិអាការោ, កោចិ ឱកប្បនសិទ្ធោ យោ បចុរជនស្ស អច្ចន្តមទិដ្ឋោ សទ្ធាវិសយោ សគ្គនិព្ពានាទិ។ តត្ថ យស្ស សត្ថុនោ វចនំ បច្ចក្ខសិទ្ធេ អនុមានសិទ្ធេ ច អត្ថេ ន វិសំវាទេតិ អវិបរីតប្បវត្តិយា, តស្ស វចនេន សទ្ធេយ្យត្ថសិទ្ធីតិ តថារូបោ ច ភគវាតិ ‘‘ធម្មានំ សភាវ…បេ.… ន ចោទេតព្ព’’ន្តិ វុត្តំ។ ឯស នយោ ឥតោ បរេសុបិ ឯវរូបេសុ។
20-25. Paccayabhāvenāti saṃyojanatthaṃ dasseti. Yathāsakaṃ paccayabhāvo eva hi kāmarāgādīnaṃ vaṭṭasaṃyojananti. Yadi evaṃ kathaṃ kāmarāgādīnaṃyeva saṃyojanabhāvoti āha ‘‘satipī’’tiādi. Aññesanti saṃyojanehi aññesaṃ kilesābhisaṅkhārādīnaṃ. Tappaccayabhāveti tesaṃ kilesakammavipākavaṭṭānaṃ paccayabhāve. Orambhāgiyuddhaṃbhāgiyabhāvena saṅgahitā paricchinnā ora…pe… saṅgahitā, tehi kāmarāgādīhi visesapaccayabhūtehi. Kāmakammabhavādīnaṃ kāmūpapattibhavādinipphādanepi niyamoti katvā āha ‘‘taṃtaṃ…pe… hotī’’ti. Tena saṃyojanānaṃ bhāve yathāvuttaniyamānaṃ kammūpapattibhavānaṃ bhāvaṃ dassetvā tadabhāve abhāvaṃ dassento ‘‘na cā’’tiādimāha. Bandhanaṃ aseribhāvakaraṇaṃ andubandhanādayo viya. Ganthakaraṇaṃ avacchinnatākaraṇaṃ. Cakkalakaṃ pādapuñchanarajjumaṇḍalaṃ. Na codetabbanti paññācakkhunā pacurajanassa passituṃ asakkuṇeyyattā yathāvuttavisesassa saddheyyataṃ āha. Tividho hi attho koci paccakkhasiddho yo rūpādidhammānaṃ paccattavedanīyo aniddisitabbākāro, sabbadhammānaṃ sabhāvalakkhaṇanti vuttaṃ hoti. Koci anumānasiddho yo ghaṭādīsu paṭādīsu ca pasiddhena paccayāyattabhāvena ghaṭapaṭa-saddādīnaṃ aniccatādiākāro, koci okappanasiddho yo pacurajanassa accantamadiṭṭho saddhāvisayo sagganibbānādi. Tattha yassa satthuno vacanaṃ paccakkhasiddhe anumānasiddhe ca atthe na visaṃvādeti aviparītappavattiyā, tassa vacanena saddheyyatthasiddhīti tathārūpo ca bhagavāti ‘‘dhammānaṃ sabhāva…pe… na codetabba’’nti vuttaṃ. Esa nayo ito paresupi evarūpesu.
២៦-៣៧. យថា សរភេហិ អតិក្កមិតព្ពា បព្ពតរាជិ សរភនិយា, ឯវំ ឱឃនិយាតិ សទ្ទសិទ្ធីតិ អាហ ‘‘តេនា’’តិអាទិ។
26-37. Yathā sarabhehi atikkamitabbā pabbatarāji sarabhaniyā, evaṃ oghaniyāti saddasiddhīti āha ‘‘tenā’’tiādi.
៥០-៥៤. វិបរិយេសគ្គាហោ បរាមសនន្តិ ‘‘បរតោ’’តិ ឯត្ថ ន ធម្មសភាវតោ អញ្ញថាមត្តំ បរន្តិ អធិប្បេតំ, អថ ខោ តព្ពិបរិយាយោតិ អាហ ‘‘បរតោតិ និច្ចាទិតោ’’តិ។
50-54. Vipariyesaggāho parāmasananti ‘‘parato’’ti ettha na dhammasabhāvato aññathāmattaṃ paranti adhippetaṃ, atha kho tabbipariyāyoti āha ‘‘paratoti niccādito’’ti.
៥៥-៦៨. យទិ សភាវតោ អវិជ្ជមានំ, កថមារម្មណភាវោតិ អាហ ‘‘វិចិត្តសញ្ញាយ សញ្ញិត’’ន្តិ, បរិកប្បនាមត្តសិទ្ធន្តិ អត្ថោ។ ទុវិញ្ញេយ្យនានត្តតាយ និរន្តរភាវូបគមនំ សំសដ្ឋភាវោតិ ‘‘សុវិញ្ញេយ្យនានត្តត្តា ន សំសដ្ឋតា’’តិ វុត្តំ។ តេសំ អរូបក្ខន្ធានំ។ ឥតរេហិ រូបនិព្ពានេហិ។ កិំ បន ការណំ សមានុប្បាទនិរោធានំ ឯកកលាបភូតានំ អរូបធម្មានមេវ អញ្ញមញ្ញំ សំសដ្ឋតា វុច្ចតិ, ន បន តថាភូតានម្បិ រូបធម្មានន្តិ អាហ ‘‘ឯស ហិ តេសំ សភាវោ’’តិ។ តេន យទិបិ កេចិ អរូបធម្មា វិសុំ អារម្មណំ ហោន្តិ, ទន្ធប្បវត្តិកត្តា បន រូបធម្មានំយេវ សុវិញ្ញេយ្យនានត្តំ, ន អរូបធម្មានន្តិ តេសំ សំសដ្ឋភាវោ តទភាវោ ច ឥតរេសំ សភាវសិទ្ធោតិ ទស្សេតិ។ សមូហឃនតាយ វា ទុព្ពិភាគតរត្តា នត្ថិ អរូបធម្មានំ វិសុំ អារម្មណភាវោតិ ទុវិញ្ញេយ្យនានត្តត្តា តេសំយេវ សំសដ្ឋតា។ អមុញ្ចិត្វា តទធីនវុត្តិតាយ គហេតព្ពតោ ពុទ្ធិយា។
55-68. Yadi sabhāvato avijjamānaṃ, kathamārammaṇabhāvoti āha ‘‘vicittasaññāya saññita’’nti, parikappanāmattasiddhanti attho. Duviññeyyanānattatāya nirantarabhāvūpagamanaṃ saṃsaṭṭhabhāvoti ‘‘suviññeyyanānattattā na saṃsaṭṭhatā’’ti vuttaṃ. Tesaṃ arūpakkhandhānaṃ. Itarehi rūpanibbānehi. Kiṃ pana kāraṇaṃ samānuppādanirodhānaṃ ekakalāpabhūtānaṃ arūpadhammānameva aññamaññaṃ saṃsaṭṭhatā vuccati, na pana tathābhūtānampi rūpadhammānanti āha ‘‘esa hi tesaṃ sabhāvo’’ti. Tena yadipi keci arūpadhammā visuṃ ārammaṇaṃ honti, dandhappavattikattā pana rūpadhammānaṃyeva suviññeyyanānattaṃ, na arūpadhammānanti tesaṃ saṃsaṭṭhabhāvo tadabhāvo ca itaresaṃ sabhāvasiddhoti dasseti. Samūhaghanatāya vā dubbibhāgatarattā natthi arūpadhammānaṃ visuṃ ārammaṇabhāvoti duviññeyyanānattattā tesaṃyeva saṃsaṭṭhatā. Amuñcitvā tadadhīnavuttitāya gahetabbato buddhiyā.
៨៣-១០០. កាមតណ្ហា កាមោ ឧត្តរបទលោបេន យថា រូបភវោ រូបំ។ ឯវំ សេសេសុបិ។ អារម្មណករណវសេនាតិ ឯតេន កាមរូបារូបតណ្ហានំ វិសយភាវោ យថាក្កមំ កាមរូបារូបាវចរតាយ ការណន្តិ ទស្សេតិ។ អវស្សញ្ចេតមេវំ សម្បដិច្ឆិតព្ពំ, អញ្ញថា កាមាវចរាទិភាវោ អបរិបុណ្ណវិសយោ សិយា។ យទិ ហិ អាលម្ពិតព្ពធម្មវសេន ភូមិបរិច្ឆេទោ, ឯវំ សតិ អនារម្មណានំ សង្គហោ ន សិយា។ អថ វិបាកទានវសេន, ឯវម្បិ អវិបាកានំ សង្គហោ ន សិយា, តស្មា អារម្មណករណវសេន បរិយាបន្នានំ ភូមិបរិច្ឆេទោ កាតព្ពោ។ ឯវញ្ហិ សតិ កាមាវចរាទិភាវោ បរិបុណ្ណវិសយោ សិយា។ តេនេវាហ ‘‘ឯវញ្ហិ សតី’’តិអាទិ។ អបរិយាបន្នានំ បន លោកតោ ឧត្តិណ្ណភាវេន អនុត្តរភូមិតា។ អកាមាវចរាទិតា នាបជ្ជតីតិ អព្យាបិតទោសំ បរិហរតិ, កាមាវចរាទិតា នាបជ្ជតីតិ អតិព្យាបិតទោសំ។ ននុ ច ឥមស្មិំ បក្ខេ កាមតណ្ហា កតមា, កាមាវចរធម្មារម្មណា តណ្ហា, កាមាវចរធម្មា កតមេ, កាមតណ្ហាវិសយាតិ ឥតរីតរនិស្សយតា ទោសោតិ? ន, អវីចិអាទិឯកាទសោកាសនិន្នតាយ កិញ្ចិ តណ្ហំ កាមតណ្ហាភាវេន គហេត្វា តំសភាវាយ វិសយភាវេន កាមាវចរធម្មានំ ឧបលក្ខេតព្ពត្តា។
83-100. Kāmataṇhā kāmo uttarapadalopena yathā rūpabhavo rūpaṃ. Evaṃ sesesupi. Ārammaṇakaraṇavasenāti etena kāmarūpārūpataṇhānaṃ visayabhāvo yathākkamaṃ kāmarūpārūpāvacaratāya kāraṇanti dasseti. Avassañcetamevaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā kāmāvacarādibhāvo aparipuṇṇavisayo siyā. Yadi hi ālambitabbadhammavasena bhūmiparicchedo, evaṃ sati anārammaṇānaṃ saṅgaho na siyā. Atha vipākadānavasena, evampi avipākānaṃ saṅgaho na siyā, tasmā ārammaṇakaraṇavasena pariyāpannānaṃ bhūmiparicchedo kātabbo. Evañhi sati kāmāvacarādibhāvo paripuṇṇavisayo siyā. Tenevāha ‘‘evañhi satī’’tiādi. Apariyāpannānaṃ pana lokato uttiṇṇabhāvena anuttarabhūmitā. Akāmāvacarāditā nāpajjatīti abyāpitadosaṃ pariharati, kāmāvacarāditā nāpajjatīti atibyāpitadosaṃ. Nanu ca imasmiṃ pakkhe kāmataṇhā katamā, kāmāvacaradhammārammaṇā taṇhā, kāmāvacaradhammā katame, kāmataṇhāvisayāti itarītaranissayatā dosoti? Na, avīciādiekādasokāsaninnatāya kiñci taṇhaṃ kāmataṇhābhāvena gahetvā taṃsabhāvāya visayabhāvena kāmāvacaradhammānaṃ upalakkhetabbattā.
ឥទានិ យថាវុត្តមត្ថំ បាឋេន សមត្ថេន្តោ ‘‘និក្ខេបកណ្ឌេបី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ហិ កាមតណ្ហាយ អាលម្ពិតព្ពត្តា កាមធាតុបរិយាបន្នធម្មា ច កាមភវសង្ខាតេ កាមេ ឱគាឡ្ហា ហុត្វា ចរន្តិ, នាញ្ញត្ថាតិ ឯត្ថាវចរាតិ វុត្តន្តិ។ វិសេសត្ថិនា វិសេសោ អនុបយុជ្ជតីតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘លោកស្ស វសេន បរិយាបន្ននិច្ឆយតោ’’តិ។ តេន លោកិយធម្មេសុ បរិយាបន្ន-សទ្ទស្ស និរុឡ្ហតំ ទស្សេតិ ភគវតោ តទុច្ចារណានន្តរំ វិនេយ្យានំ តទត្ថបដិបត្តិតោ។ បរិច្ឆេទកាបេក្ខា បរិច្ឆិន្នតាតិ ‘‘បរិច្ឆេទការិកាយ តណ្ហាយា’’តិ វុត្តំ។ សា ហិ ធម្មានំ កាមាវចរាទិភាវំ បរិច្ឆិន្ទតិ។ បរិ-សទ្ទោ ចេត្ថ ‘‘ឧបាទិន្នា’’តិអាទីសុ ឧប-សទ្ទោ វិយ សសាធនំ កិរិយំ ទីបេតីតិ អយមត្ថោ វុត្តោតិ ទដ្ឋព្ពំ។
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāṭhena samatthento ‘‘nikkhepakaṇḍepī’’tiādimāha. Tattha hi kāmataṇhāya ālambitabbattā kāmadhātupariyāpannadhammā ca kāmabhavasaṅkhāte kāme ogāḷhā hutvā caranti, nāññatthāti etthāvacarāti vuttanti. Visesatthinā viseso anupayujjatīti imamatthaṃ dassento āha ‘‘lokassa vasena pariyāpannanicchayato’’ti. Tena lokiyadhammesu pariyāpanna-saddassa niruḷhataṃ dasseti bhagavato taduccāraṇānantaraṃ vineyyānaṃ tadatthapaṭipattito. Paricchedakāpekkhā paricchinnatāti ‘‘paricchedakārikāya taṇhāyā’’ti vuttaṃ. Sā hi dhammānaṃ kāmāvacarādibhāvaṃ paricchindati. Pari-saddo cettha ‘‘upādinnā’’tiādīsu upa-saddo viya sasādhanaṃ kiriyaṃ dīpetīti ayamattho vuttoti daṭṭhabbaṃ.
និយ្យានករណសីលា និយ្យានិកា យថា ‘‘អបូបភក្ខនសីលោ អាបូបិកោ’’តិ, និយ្យានសីលា ឯវ វា។ រាគទោសមោហាវ គហិតាតិ ញាយតិ, ឥតរថា បហានេកដ្ឋតាវចនំ និប្បយោជនំ សិយា។ ‘‘រណោហតា ន ជោតន្តិ, ចន្ទសូរិយា សតារកា’’តិអាទីសុ រណ-សទ្ទស្ស រេណុបរិយាយតា ទដ្ឋព្ពា។ សម្បហារបរិយាយត្តា យុទ្ធ-សទ្ទស្ស សម្បហារោ ច បហរិតព្ពាធារោតិ អកុសលសេនាវ ‘‘សរណា’’តិ វុត្តា។ ទុក្ខាទីនន្តិ ផលភូតានំ ទុក្ខវិឃាតឧបាយាសបរិឡាហានំ សភាគភូតាយ ច មិច្ឆាបដិបទាយ។ តន្និព្ពត្តកសភាវានំ អកុសលានន្តិ ឯតេន សព្ពេសម្បិ អកុសលានំ សរណតំ ទស្សេតិ។
Niyyānakaraṇasīlā niyyānikā yathā ‘‘apūpabhakkhanasīlo āpūpiko’’ti, niyyānasīlā eva vā. Rāgadosamohāva gahitāti ñāyati, itarathā pahānekaṭṭhatāvacanaṃ nippayojanaṃ siyā. ‘‘Raṇohatā na jotanti, candasūriyā satārakā’’tiādīsu raṇa-saddassa reṇupariyāyatā daṭṭhabbā. Sampahārapariyāyattā yuddha-saddassa sampahāro ca paharitabbādhāroti akusalasenāva ‘‘saraṇā’’ti vuttā. Dukkhādīnanti phalabhūtānaṃ dukkhavighātaupāyāsapariḷāhānaṃ sabhāgabhūtāya ca micchāpaṭipadāya. Tannibbattakasabhāvānaṃ akusalānanti etena sabbesampi akusalānaṃ saraṇataṃ dasseti.
អភិធម្មទុកមាតិកាបទវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Abhidhammadukamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ២. ទុកមាតិកា • 2. Dukamātikā
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ទុកមាតិកាបទវណ្ណនា • Dukamātikāpadavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ទុកមាតិកាបទវណ្ណនា • Dukamātikāpadavaṇṇanā
