| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ
Dukamātikāpadavaṇṇanā
೧-೬. ಸಮಾನದೇಸಗ್ಗಹಣಾನಂ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವ ವತ್ಥುಸ್ಮಿಂ ಗಹೇತಬ್ಬಾನಂ, ಏಕವತ್ಥುವಿಸಯಾನಂ ವಾ। ಅಥ ವಾ ಸಮಾನದೇಸಾನಂ ಏಕವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಸಮಾನಗಹೇತಬ್ಬಭಾವಾನಂ ಏಕುಪ್ಪಾದಿತೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಸಹಗತಾ, ತೇ ಹೇತೂಹಿ ಸಹ ಸಙ್ಗಯ್ಹನ್ತಿ। ಯೋ ಚ ತೇಸಂ ಸಹೇತುಕಭಾವೋ, ಸೋ ಸಹಜಾತಾದೀಹಿ ಹೇತೂಹಿ ಕತೋತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸಮಾ…ಪೇ॰… ಸಬ್ಭಾವ’’ನ್ತಿ। ಆದಿ-ಸದ್ದೇನ ಚೇತ್ಥ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಭಾವಸಾಧನಾದಿಹೇತುಬ್ಯಾಪಾರೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಏಕೀಭಾವೂಪಗಮನನ್ತಿ ಏಕಕಲಾಪಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನಾನಂ ಚಿತ್ತಚೇತಸಿಕಾನಂ ಸಂಸಟ್ಠತಾಯ ಸಮೂಹಘನಭಾವೇನ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನಾಕರಣತಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಧಮ್ಮನಾನತ್ತಾಭಾವೇಪೀತಿ ಸಭಾವತ್ಥಭೇದಾಭಾವೇಪಿ। ಪದತ್ಥನಾನತ್ತೇನಾತಿ ನಾನಾಪದಾಭಿಧೇಯ್ಯತಾಭೇದೇನ। ಏತೇನ ಪಕಾರನ್ತರಾಪೇಕ್ಖಂ ದುಕನ್ತರವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾ। ತೇನೇವ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಞಾಣಮುಖೇ ಆಪಾಥಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ (ಮಹಾನಿ॰ ೧೫೬; ಚೂಳನಿ॰ ಮೋಘರಾಜಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೮೫) ವುತ್ತಂ। ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ತಿಕೇಸುಪಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯೇಸಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ಯೇಹಿ ಪಕಾರವಿಸೇಸೇಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಭಾವನೇ ಕತೇ ಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ತಪ್ಪಕಾರಭೇದೇಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಭಾವನಂ। ಯೇಸಂ ಪನ ಯೇನ ಏಕೇನೇವ ಪಕಾರೇನ ವಿಭಾವನೇ ಪಟಿವೇಧೋ ಹೋತಿ, ತೇಸಮ್ಪಿ ತಂ ವತ್ವಾ ಧಮ್ಮಿಸ್ಸರತ್ತಾ ತದಞ್ಞನಿರವಸೇಸಪ್ಪಕಾರವಿಭಾವನಞ್ಚ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋತಿ ಆಹ ‘‘ದೇಸೇತಬ್ಬಪ್ಪಕಾರಜಾನನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ನನು ಏಕೇನ ಪಕಾರೇನ ಜಾನನ್ತಸ್ಸ ತದಞ್ಞಪ್ಪಕಾರವಿಭಾವನಂ ಅಫಲಂ ಹೋತೀತಿ? ನ ಹೋತಿ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಪ್ಪಭೇದಸ್ಸ ಉಪನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ। ತೇ ಪಕಾರಾ ಏತೇಸನ್ತಿ ತಪ್ಪಕಾರಾ, ತಬ್ಭಾವೋ ತಪ್ಪಕಾರತಾ। ಇಮಿನಾ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸೇವ ಪಕಾರವಿಸೇಸಸ್ಸ ವಿಭಾವನಂ ದೇಸನಾವಿಲಾಸೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
1-6. Samānadesaggahaṇānaṃ ekasmiṃyeva vatthusmiṃ gahetabbānaṃ, ekavatthuvisayānaṃ vā. Atha vā samānadesānaṃ ekavatthukattā samānagahetabbabhāvānaṃ ekuppāditoti attho. Ye dhammā hetusahagatā, te hetūhi saha saṅgayhanti. Yo ca tesaṃ sahetukabhāvo, so sahajātādīhi hetūhi katoti katvā vuttaṃ ‘‘samā…pe… sabbhāva’’nti. Ādi-saddena cettha suppatiṭṭhitabhāvasādhanādihetubyāpāre pariggaṇhāti. Ekībhāvūpagamananti ekakalāpabhāvena pavattamānānaṃ cittacetasikānaṃ saṃsaṭṭhatāya samūhaghanabhāvena duviññeyyanānākaraṇataṃyeva sandhāya vuttaṃ. Dhammanānattābhāvepīti sabhāvatthabhedābhāvepi. Padatthanānattenāti nānāpadābhidheyyatābhedena. Etena pakārantarāpekkhaṃ dukantaravacananti dasseti. Anekappakārā hi dhammā. Teneva ‘‘sabbe dhammā sabbākārena buddhassa bhagavato ñāṇamukhe āpāthaṃ āgacchantī’’ti (mahāni. 156; cūḷani. mogharājamāṇavapucchāniddesa 85) vuttaṃ. Ayañca attho tikesupi daṭṭhabbo. Yesaṃ vineyyānaṃ yehi pakāravisesehi dhammānaṃ vibhāvane kate paṭivedho hoti, tesaṃ tappakārabhedehi dhammānaṃ vibhāvanaṃ. Yesaṃ pana yena ekeneva pakārena vibhāvane paṭivedho hoti, tesampi taṃ vatvā dhammissarattā tadaññaniravasesappakāravibhāvanañca desanāvilāsoti āha ‘‘desetabbappakārajānana’’ntiādi. Nanu ekena pakārena jānantassa tadaññappakāravibhāvanaṃ aphalaṃ hotīti? Na hoti paṭisambhidāppabhedassa upanissayattā. Te pakārā etesanti tappakārā, tabbhāvo tappakāratā. Iminā dhammānaṃ vijjamānasseva pakāravisesassa vibhāvanaṃ desanāvilāsoti dasseti.
ಅಞ್ಞತ್ಥಾಪೀತಿ ‘‘ಅಹೇತುಕಾ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ನ ಚ ಹೇತೂ’’ತಿಆದೀಸು। ಯಥಾ ಪಠಮದುಕೇಕದೇಸೇ ಗಹೇತ್ವಾ ದುತಿಯತತಿಯದುಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛಟ್ಠದುಕನಯೇ ಯೋಜನಾ ‘‘ಹೇತೂ ಧಮ್ಮಾ ಸಹೇತುಕಾಪಿ ಅಹೇತುಕಾಪೀ’’ತಿಆದಯೋ ತಯೋ ದುಕಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ಏವಂ ದುತಿಯತತಿಯದುಕೇಕದೇಸೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಠಮದುಕೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಯೋಜನಾಯ ‘‘ಸಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತೂಪಿ ನ ಹೇತೂಪಿ, ಅಹೇತುಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತೂಪಿ ನ ಹೇತೂಪಿ, ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತೂಪಿ ನ ಹೇತೂಪಿ, ಹೇತುವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತೂಪಿ ನ ಹೇತೂಪೀ’’ತಿ ಚತ್ತಾರೋ ದುಕಾ ಲಬ್ಭನ್ತಿ, ತೇ ಪನ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಸಕ್ಕಾ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ನ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಅಥ ವಾ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮೇಹಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದಸ್ಸಿತೇಹಿ ಪುರಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ನಿನ್ನಾನಾಕರಣತೋ ಏತೇ ನ ವುತ್ತಾ। ಸನ್ನಿವೇಸವಿಸೇಸಮತ್ತಮೇವ ಹೇತ್ಥ ವಿಸೇಸೋತಿ। ತೇನೇವ ಹಿ ನಿನ್ನಾನತ್ಥತ್ತಾ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತದುಕೇಸು ಯಥಾನಿದ್ಧಾರಿತದುಕಾನಂ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ಅವರೋಧನೇನ ಅವುತ್ತತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏತೇಸು ಪನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ।
Aññatthāpīti ‘‘ahetukā ceva dhammā na ca hetū’’tiādīsu. Yathā paṭhamadukekadese gahetvā dutiyatatiyadukehi saddhiṃ chaṭṭhadukanaye yojanā ‘‘hetū dhammā sahetukāpi ahetukāpī’’tiādayo tayo dukā labbhanti, evaṃ dutiyatatiyadukekadese gahetvā paṭhamadukena saddhiṃ yojanāya ‘‘sahetukā dhammā hetūpi na hetūpi, ahetukā dhammā hetūpi na hetūpi, hetusampayuttā dhammā hetūpi na hetūpi, hetuvippayuttā dhammā hetūpi na hetūpī’’ti cattāro dukā labbhanti, te pana vuttanayeneva sakkā dassetunti na dassitāti daṭṭhabbā. Atha vā pāḷiyaṃ vuttehi catutthapañcamehi aṭṭhakathāyaṃ dassitehi purimehi dvīhi ninnānākaraṇato ete na vuttā. Sannivesavisesamattameva hettha visesoti. Teneva hi ninnānatthattā pāḷiyaṃ āgatadukesu yathāniddhāritadukānaṃ yathāsambhavaṃ avarodhanena avuttataṃ dassetuṃ ‘‘etesu panā’’tiādimāha.
ಅಥ ವಾ ‘‘ಏತೇನ ವಾ ಗತಿದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ ವಕ್ಖಮಾನನಯೇನ ‘‘ಹೇತೂ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಅಹೇತುಕಾ ಚಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ದುಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇ ಸತಿ ಏತೇಸಮ್ಪಿ ಸಙ್ಗಹೋ ಸಿಯಾ। ಯತೋ ವಾ ದುಕತೋ ಪದಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ದುಕನ್ತರಂ ವುಚ್ಚತಿ, ತೇನ ಸತಿ ಚ ನಾನತ್ತೇ ದುಕನ್ತರಂ ಲಬ್ಭತಿ, ನ ಚೇತ್ಥ ಕೋಚಿ ವಿಸೇಸೋ ಯಥಾವುತ್ತದುಕೇಹೀತಿ ಸಂವಣ್ಣನಾಸು ನ ದಸ್ಸಿತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಯಥಾ ಸಹೇತುಕದುಕತೋ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕಸ್ಸ, ಹೇತುಸಹೇತುಕದುಕತೋ ಚ ಹೇತುಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕಸ್ಸ ಪದತ್ಥಮತ್ತತೋ ನಾನತ್ತಂ, ನ ಸಭಾವತ್ಥತೋ। ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಸಹೇತುಕಹೇತುಸಹೇತುಕದುಕೇ ವತ್ವಾ ಇತರೇಪಿ ವುತ್ತಾ, ಏವಂ ಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತಹೇತುಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕಾದೀಹಿ ಸಭಾವತ್ಥನಾನತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಪದತ್ಥನಾನತ್ತಸಮ್ಭವತೋ ಧಮ್ಮನಾನತ್ತಾಭಾವೇಪಿ ಪದತ್ಥನಾನತ್ತೇನ ದುಕನ್ತರಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘‘ಹೇತುಸಹಗತಾ ಧಮ್ಮಾ, ನ ಹೇತುಸಹಗತಾ ಧಮ್ಮಾ, ಹೇತುಸಹಜಾತಾ ಧಮ್ಮಾ, ನ ಹೇತುಸಹಜಾತಾ ಧಮ್ಮಾ। ಹೇತುಸಂಸಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ, ಹೇತುವಿಸಂಸಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ। ಹೇತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮಾ, ನ ಹೇತುಸಮುಟ್ಠಾನಾ ಧಮ್ಮಾ। ಹೇತುಸಹಭುನೋ ಧಮ್ಮಾ, ನ ಹೇತುಸಹಭುನೋ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿಆದೀನಂ, ತಥಾ ‘‘ಹೇತೂ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಸಹಗತಾ ಚಾ’’ತಿಆದೀನಂ, ‘‘ನ ಹೇತೂ ಖೋ ಪನ ಧಮ್ಮಾ ಹೇತುಸಹಗತಾಪಿ, ನ ಹೇತುಸಹಗತಾಪೀ’’ತಿಆದೀನಞ್ಚ ಸಮ್ಭವನ್ತಾನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ದುಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ಅನುಞ್ಞಾತೋ ವಿಯ ದಿಸ್ಸತಿ। ತಥಾ ಹಿ ವಕ್ಖತಿ ‘‘ಏತೇನ ವಾ ಗತಿದಸ್ಸನೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಏವಂ ಆಸವಗೋಚ್ಛಕಾದೀಸುಪಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಯಥಾಸಮ್ಭವಂ ವತ್ತಬ್ಬೋ। ಧಮ್ಮಾನಂ ವಾ ಸಭಾವಕಿಚ್ಚಾದಿಂ ಬೋಧೇತಬ್ಬಾಕಾರಞ್ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಜಾನನ್ತೇನ ಧಮ್ಮಸಾಮಿನಾ ಯತ್ತಕಾ ದುಕಾ ವುತ್ತಾ, ತತ್ತಕೇಸು ಠಾತಬ್ಬಂ। ಅದ್ಧಾ ಹಿ ತೇ ದುಕಾ ನ ವತ್ತಬ್ಬಾ, ಯೇ ಭಗವತಾ ನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ನ ಹೇತುಹೇತುಸಮ್ಪಯುತ್ತದುಕೋ ಛಟ್ಠದುಕೇನ ನಿನ್ನಾನತ್ಥೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತೇಸೂತಿ ಪಠಮದುಕತತಿಯದುಕೇಸು। ಯದಿ ದುಕನ್ತರೇಹಿ ದುಕನ್ತರಪದೇಹಿ ಚ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ ಏತೇಸಂ ದುಕಾನಂ ದುಕನ್ತರಪದಾನಞ್ಚ ಅವಚನಂ , ಏವಂ ಸತಿ ಛಟ್ಠದುಕೇ ಪಠಮಪದಮ್ಪಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬಂ ಚತುತ್ಥದುಕೇ ದುತಿಯಪದೇನ ಸಮಾನತ್ಥತ್ತಾ। ತಥಾ ಚ ಛಟ್ಠದುಕೋಯೇವ ನ ಹೋತೀತಿ ಚೋದನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ ‘‘ಚತುತ್ಥದುಕೇ’’ತಿಆದಿ। ದುಕಪೂರಣತ್ಥನ್ತಿ ಇದಂ ಸಮಾನತ್ಥತಂಯೇವ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ದೇಸನಾವಿಸೇಸೋ ಪನ ವಿಜ್ಜತಿಯೇವ। ಅತ್ಥನ್ತರತಾಭಾವೇಪಿ ಪಕಾರಭೇದಹೇತುಕಂ ದುಕನ್ತರವಚನನ್ತಿ ದಸ್ಸಿತೋ ಹಿ ಅಯಮತ್ಥೋತಿ। ಏತೇನ ಗತಿದಸ್ಸನೇನಾತಿ ಅತ್ಥವಿಸೇಸಾಭಾವೇಪಿ ಛಟ್ಠದುಕಪೂರಣಸಙ್ಖಾತೇನ ನಯದಸ್ಸನೇನ। ಪಠಮದುಕೇ…ಪೇ॰… ದಸ್ಸಿತೋ ಪಾಳಿಯಂ ವುತ್ತೇಹಿ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮೇಹಿ, ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ದಸ್ಸಿತೇಹಿ ಪುರಿಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ, ಇಧ ದಸ್ಸಿತೇಹಿ ಚತೂಹಿ। ತೇಸೂತಿ ದುತಿಯತತಿಯದುಕೇಸು। ಪಠಮದುಕಪಕ್ಖೇಪೇನ ದಸ್ಸಿತೋ ಪಾಳಿಯಂ ಛಟ್ಠದುಕೇನ ಇತರತ್ರ ಚ ಇತರದುಕೇಹೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Atha vā ‘‘etena vā gatidassanenā’’tiādinā vakkhamānanayena ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā cā’’tiādīnaṃ sambhavantānaṃ dukānaṃ saṅgahe sati etesampi saṅgaho siyā. Yato vā dukato padaṃ niddhāretvā dukantaraṃ vuccati, tena sati ca nānatte dukantaraṃ labbhati, na cettha koci viseso yathāvuttadukehīti saṃvaṇṇanāsu na dassitanti daṭṭhabbaṃ. Ettha ca yathā sahetukadukato hetusampayuttadukassa, hetusahetukadukato ca hetuhetusampayuttadukassa padatthamattato nānattaṃ, na sabhāvatthato. Evaṃ santepi sahetukahetusahetukaduke vatvā itarepi vuttā, evaṃ hetusampayuttahetuhetusampayuttadukādīhi sabhāvatthanānattābhāvepi padatthanānattasambhavato dhammanānattābhāvepi padatthanānattena dukantaraṃ vuccatīti vuttattā ‘‘hetusahagatā dhammā, na hetusahagatā dhammā, hetusahajātā dhammā, na hetusahajātā dhammā. Hetusaṃsaṭṭhā dhammā, hetuvisaṃsaṭṭhā dhammā. Hetusamuṭṭhānā dhammā, na hetusamuṭṭhānā dhammā. Hetusahabhuno dhammā, na hetusahabhuno dhammā’’tiādīnaṃ, tathā ‘‘hetū ceva dhammā hetusahagatā cā’’tiādīnaṃ, ‘‘na hetū kho pana dhammā hetusahagatāpi, na hetusahagatāpī’’tiādīnañca sambhavantānaṃ anekesaṃ dukānaṃ saṅgaho anuññāto viya dissati. Tathā hi vakkhati ‘‘etena vā gatidassanenā’’tiādi. Evaṃ āsavagocchakādīsupi ayamattho yathāsambhavaṃ vattabbo. Dhammānaṃ vā sabhāvakiccādiṃ bodhetabbākārañca yāthāvato jānantena dhammasāminā yattakā dukā vuttā, tattakesu ṭhātabbaṃ. Addhā hi te dukā na vattabbā, ye bhagavatā na vuttāti veditabbaṃ. Na hetuhetusampayuttaduko chaṭṭhadukena ninnānatthoti adhippāyo. Tesūti paṭhamadukatatiyadukesu. Yadi dukantarehi dukantarapadehi ca samānatthattā etesaṃ dukānaṃ dukantarapadānañca avacanaṃ , evaṃ sati chaṭṭhaduke paṭhamapadampi na vattabbaṃ catutthaduke dutiyapadena samānatthattā. Tathā ca chaṭṭhadukoyeva na hotīti codanaṃ sandhāyāha ‘‘catutthaduke’’tiādi. Dukapūraṇatthanti idaṃ samānatthataṃyeva sandhāya vuttaṃ, desanāviseso pana vijjatiyeva. Atthantaratābhāvepi pakārabhedahetukaṃ dukantaravacananti dassito hi ayamatthoti. Etena gatidassanenāti atthavisesābhāvepi chaṭṭhadukapūraṇasaṅkhātena nayadassanena. Paṭhamaduke…pe… dassito pāḷiyaṃ vuttehi catutthapañcamehi, aṭṭhakathāyaṃ dassitehi purimehi dvīhi, idha dassitehi catūhi. Tesūti dutiyatatiyadukesu. Paṭhamadukapakkhepena dassito pāḷiyaṃ chaṭṭhadukena itaratra ca itaradukehīti veditabbaṃ.
೭-೧೩. ಪಚ್ಚಯಭಾವಮತ್ತೇನ…ಪೇ॰… ಅತ್ಥಿತನ್ತಿ ಏತೇನ ನ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತತಾಸಙ್ಖಾತಾ ಸಸಭಾವತಾವ ಅತ್ಥಿತಾ, ಅಥ ಖೋ ಪಟಿಪಕ್ಖೇನ ಅನಿರೋಧೋ ಅಪ್ಪಹೀನತಾ ಅನಿಪ್ಫಾದಿತಫಲತಾ ಕಾರಣಾಸಮುಗ್ಘಾತೇನ ಫಲನಿಬ್ಬತ್ತನಾರಹತಾ ಚಾತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ತಥಾ ಹಿ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿ ಇದಂ ಹೋತೀ’’ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಚನೇನ ಯೇನ ವಿನಾ ಯಂ ನ ಹೋತಿ, ತಂ ಅತೀತಾದಿಪಿ ಕಾರಣಂ ಸಙ್ಗಹಿತಮೇವಾತಿ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ನ ಸಹೇತು…ಪೇ॰… ಕಾಲಾನಮೇವಾ’’ತಿ। ಸಮೇ…ಪೇ॰… ದೀಪೇತಿ ಸಮೇಚ್ಚ ಸಮ್ಭೂಯ ಪಚ್ಚಯೇಹಿ ಕತನ್ತಿ ಸಙ್ಖತನ್ತಿ। ಅಯಮೇತೇಸಂ ವಿಸೇಸೋತಿ ಅಯಂ ಪಚ್ಚಯನಿಬ್ಬತ್ತಾನಂ ಪಚ್ಚಯವನ್ತತಾ ಅನೇಕಪಚ್ಚಯನಿಪ್ಫಾದಿತತಾ ಚ ದುಕದ್ವಯೇ ಪುರಿಮಪದತ್ಥಾನಂ ಭೇದೋ, ಇತರೇಸಂ ಪನ ಪುರಿಮಪದಸಙ್ಗಹಿತಧಮ್ಮವಿಧುರಸಭಾವತಾಯಾತಿ। ಅವಿನಿ…ಪೇ॰… ಠಪನತೋತಿ ‘‘ಏತ್ತಕಾ’’ತಿ ಪಭೇದಪರಿಚ್ಛೇದನಿದ್ಧಾರಣವಸೇನ ಅಭಿಧಮ್ಮಮಾತಿಕಾಯಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಅವುತ್ತತ್ತಾ ವುತ್ತಂ। ಸುತ್ತನ್ತಮಾತಿಕಾಯಂ ಪನ ನಿದ್ಧಾರಿತಸರೂಪಸಙ್ಖಾವಿಸೇಸತ್ತಾ ವಿನಿಚ್ಛಿತತ್ಥಪರಿಚ್ಛೇದಾಯೇವ ಅವಿಜ್ಜಾದಯೋ ವುತ್ತಾತಿ। ‘‘ಪಥವೀಆದಿ ರೂಪ’’ನ್ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಅತ್ಥವಿಕಪ್ಪೇ ಅನೇಕಹೇತುಕೇಸು ಚಿತ್ತುಪ್ಪಾದೇಸು ಹೇತೂನಂ ಸಹೇತುಕಭಾವೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಪಥವೀಆದೀನಂ ರೂಪಿಭಾವೋ ಸಿದ್ಧೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪುರಿಮ…ಪೇ॰… ಪಜ್ಜತೀ’’ತಿ। ನ ಹಿ ತೇಸು ನಿಯತೋ ಕತ್ಥಚಿ ಸಂಸಾಮಿಭಾವೋತಿ। ಅನಿಚ್ಚಾನುಪಸ್ಸನಾಯ ವಾ ಲುಜ್ಜತಿ ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ ಲೋಕೋತಿ ತಂಗಹಣರಹಿತಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಾನಂ ನತ್ಥಿ ಲೋಕತಾ। ತೇನೇವಾತಿ ದುಕ್ಖಸಚ್ಚಭಾವೇನ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
7-13. Paccayabhāvamattena…pe… atthitanti etena na paṭiladdhattatāsaṅkhātā sasabhāvatāva atthitā, atha kho paṭipakkhena anirodho appahīnatā anipphāditaphalatā kāraṇāsamugghātena phalanibbattanārahatā cāti imamatthaṃ dasseti. Tathā hi ‘‘imasmiṃ sati idaṃ hotī’’ti ettha ‘‘satī’’ti iminā vacanena yena vinā yaṃ na hoti, taṃ atītādipi kāraṇaṃ saṅgahitamevāti. Tenevāha ‘‘na sahetu…pe… kālānamevā’’ti. Same…pe… dīpeti samecca sambhūya paccayehi katanti saṅkhatanti. Ayametesaṃ visesoti ayaṃ paccayanibbattānaṃ paccayavantatā anekapaccayanipphāditatā ca dukadvaye purimapadatthānaṃ bhedo, itaresaṃ pana purimapadasaṅgahitadhammavidhurasabhāvatāyāti. Avini…pe… ṭhapanatoti ‘‘ettakā’’ti pabhedaparicchedaniddhāraṇavasena abhidhammamātikāyaṃ dhammānaṃ avuttattā vuttaṃ. Suttantamātikāyaṃ pana niddhāritasarūpasaṅkhāvisesattā vinicchitatthaparicchedāyeva avijjādayo vuttāti. ‘‘Pathavīādi rūpa’’nti etasmiṃ atthavikappe anekahetukesu cittuppādesu hetūnaṃ sahetukabhāvo viya sabbesaṃ pathavīādīnaṃ rūpibhāvo siddhoti āha ‘‘purima…pe… pajjatī’’ti. Na hi tesu niyato katthaci saṃsāmibhāvoti. Aniccānupassanāya vā lujjati chijjati vinassatīti gahetabbo lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Tenevāti dukkhasaccabhāvena pariññeyyabhāvenāti attho.
ದುಕಬಹುತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ನನು ವೀಸತಿ ದುಕಾ ವಿಭತ್ತಾ, ‘‘ಅವುತ್ತೋಪಿ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಚ ವಕ್ಖತೀತಿ ದುಕಬಹುತಾ ಇಚ್ಛಿತಾ ಏವಾತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ, ತಂಯೇವ ಪನ ದುಕಬಹುತಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಏವಮಾಹ। ಅಪಿಚ ದುಕಬಹುತಾ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಸಾ ಚ ಖೋ ವಿಞ್ಞಾಣಭೇದಾನುಸಾರಿನೀ, ತತ್ರಾಪಿ ಕಾಮಾವಚರಕುಸಲತೋ ಞಾಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಿ, ತಥಾ ಮಹಾಕಿರಿಯತೋ ಮನೋದ್ವಾರಾವಜ್ಜನನ್ತಿ ಏವಂಪಕಾರಾನಂ ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ಅನಾಮಸನತೋ ನ ಬ್ಯಾಪಿನೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ ‘‘ದುಕಬಹುತಾ’’ತಿಆದಿನಾ। ಅಬ್ಯಾಪಿಭಾವೇ ಪನ ದೋಸಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತಥಾ ಚ…ಪೇ॰… ಸಿಯಾ’’ತಿ ಆಹ। ನಿದ್ದೇಸೇನ ಚ ವಿರುದ್ಧನ್ತಿ ‘‘ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿಆದಿನಾ ರೂಪಾಯತನಾದೀನಂ ಪಚ್ಚೇಕಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞಾಣಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಂ, ಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿನಾ ಕೇನಚಿ ನವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇನ್ತೇನ ನಿಕ್ಖೇಪರಾಸಿನಿದ್ದೇಸೇನ ‘‘ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥನಾನತ್ತತೋ ದುಕೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಇದಂ ವಚನಂ ವಿರುದ್ಧಂ, ತಥಾ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರನಿದ್ದೇಸೇನಪಿ ಅತ್ಥತೋ ನ ಸಮೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥಾತಿ ತಸ್ಸಂ ನಿಕ್ಖೇಪರಾಸಿಸಂವಣ್ಣನಾಯಂ। ಯೋ ಚ ಪಟಿಸೇಧೋ ಕತೋ ಅತ್ಥನಾನತ್ತತೋ ದುಕಂ ದಸ್ಸೇತುನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಹಿ ಸಮ…ಪೇ॰… ಸೇಧೇತುನ್ತಿ ಏತೇನ ‘‘ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಏತ್ತಕೇಸು ನಿದ್ದೇಸಪದೇಸು ದುಕಪದದ್ವಯಪ್ಪವತ್ತಿ ಪಾಳಿತೋ ಏವ ವಿಞ್ಞಾಯತೀತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Dukabahutāāpajjatīti kasmā vuttaṃ, nanu vīsati dukā vibhattā, ‘‘avuttopi yathālābhavasena veditabbo’’ti ca vakkhatīti dukabahutā icchitā evāti? Saccametaṃ, taṃyeva pana dukabahutaṃ anicchanto evamāha. Apica dukabahutā āpajjati, sā ca kho viññāṇabhedānusārinī, tatrāpi kāmāvacarakusalato ñāṇasampayuttāni, tathā mahākiriyato manodvārāvajjananti evaṃpakārānaṃ sabbadhammārammaṇaviññāṇānaṃ anāmasanato na byāpinīti dasseti ‘‘dukabahutā’’tiādinā. Abyāpibhāve pana dosaṃ dassento ‘‘tathā ca…pe… siyā’’ti āha. Niddesena ca viruddhanti ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’tiādinā rūpāyatanādīnaṃ paccekacakkhuviññāṇādinā kenaci viññeyyataṃ, sotaviññāṇādinā kenaci naviññeyyatañca dassentena nikkheparāsiniddesena ‘‘dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hotī’’ti idaṃ vacanaṃ viruddhaṃ, tathā atthuddhāraniddesenapi atthato na sametīti attho. Tatthāti tassaṃ nikkheparāsisaṃvaṇṇanāyaṃ. Yo ca paṭisedho kato atthanānattato dukaṃ dassetunti adhippāyo. Na hi sama…pe… sedhetunti etena ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’ti ettakesu niddesapadesu dukapadadvayappavatti pāḷito eva viññāyatīti dasseti.
ತಥೇವಾತಿ ಉಭಿನ್ನಂ ಕೇಚಿನ-ಸದ್ದಾನಂ ಅನಿಯಮತೋ ಚಕ್ಖುಸೋತಾದಿನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರೇನ ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞಾಣಾದಿಕೋ ಭಿನ್ನಸಭಾವೋಯೇವ ಧಮ್ಮೋ ಅತ್ಥೋತಿ ದಸ್ಸನವಸೇನ। ರೂಪಾಯತನಮೇವ ಹಿ ಚಕ್ಖುಸೋತವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವತೋ ‘‘ಕೇನಚಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಂ ಕೇನಚಿ ನವಿಞ್ಞೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಚ ವುಚ್ಚತೀತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖೇ ದುಕಬಹುತಾ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಚೋದನಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ನ ಚೇತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿ। ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಭೇದೇನಾತಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬವಿಸೇಸೇನ, ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯೇಕದೇಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುಕಭೇದೋತಿ ದುಕವಿಸೇಸೋ, ಕೇನಚಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯದುಕೋ, ತಪ್ಪಭೇದೋಯೇವ ವಾ। ಸಮತ್ತೋ ಪರಿಯತ್ತೋ ಪರಿಪುಣ್ಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯತ್ತಕಾ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ ತತ್ತಕಾ ದುಕಾತಿ ದುಕಭೇದಾಪಜ್ಜನಪ್ಪಕಾರದಸ್ಸನಂ। ಏವಞ್ಚ ಸತೀತಿಆದಿನಾ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಸಂವಣ್ಣನಾಯ ಲದ್ಧಗುಣಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ‘‘ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ರೂಪಾಯತನಸ್ಸೇವ ವುತ್ತತ್ತಾ ಅತ್ಥಭೇದಾಭಾವತೋ ಕಥಮಯಂ ದುಕೋ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಞ್ಞಾಣನಾನತ್ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ। ಯದಿ ಪನ ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಸಙ್ಗಹೇ ದುಕೋಸಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನಿಕ್ಖೇಪರಾಸಿನಿದ್ದೇಸೋ ಕಥಂ ನೀಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏತಸ್ಸ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ।
Tathevāti ubhinnaṃ kecina-saddānaṃ aniyamato cakkhusotādinissayavohārena cakkhusotaviññāṇādiko bhinnasabhāvoyeva dhammo atthoti dassanavasena. Rūpāyatanameva hi cakkhusotaviññāṇehi viññeyyāviññeyyabhāvato ‘‘kenaci viññeyyaṃ kenaci naviññeyya’’nti ca vuccatīti. Yadi evaṃ imasmimpi pakkhe dukabahutā āpajjatīti codanaṃ manasi katvā āha ‘‘na cetthā’’tiādi. Viññātabbabhedenāti viññātabbavisesena, viññeyyekadesenāti attho. Dukabhedoti dukaviseso, kenaci viññeyyaduko, tappabhedoyeva vā. Samatto pariyatto paripuṇṇoti attho. Yattakā viññātabbā tattakā dukāti dukabhedāpajjanappakāradassanaṃ. Evañca satītiādinā imissā saṃvaṇṇanāya laddhaguṇaṃ dasseti. ‘‘Ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā’’ti rūpāyatanasseva vuttattā atthabhedābhāvato kathamayaṃ duko hotīti āha ‘‘viññāṇanānattenā’’tiādi. Yadi pana sabbaviññātabbasaṅgahe dukosamatto hoti, nikkheparāsiniddeso kathaṃ nīyatīti āha ‘‘etassa panā’’tiādi.
ಏತ್ಥ ಪನ ಯಥಾ ವಿಞ್ಞಾಣನಾನತ್ತೇನ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಂ ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ದುಕೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇ ಸತಿಪಿ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾನಂ ಬಹುಭಾವೇ ಯತ್ತಕಾ ವಿಞ್ಞಾತಬ್ಬಾ, ತತ್ತಕಾ ದುಕಾತಿ ನತ್ಥಿ ದುಕಬಹುತಾ ದುಕಸಙ್ಗಹಿತಧಮ್ಮೇಕದೇಸೇಸು ದುಕಪದದ್ವಯಪ್ಪವತ್ತಿದಸ್ಸನಭಾವತೋ। ಏವಂ ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಪದಾನಂ ಅತ್ಥನಾನತ್ತೇನ ದುಕೇ ವುಚ್ಚಮಾನೇಪಿ ಯತ್ತಕಾನಿ ವಿಞ್ಞಾಣಾನಿ, ತತ್ತಕಾ ದುಕಾತಿ ನತ್ಥಿ ದುಕಬಹುತಾ ದುಕಸಙ್ಗ…ಪೇ॰… ಭಾವತೋ ಏವ। ನ ಹಿ ಏಕಂಯೇವ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ‘‘ಕೇನಚಿ ಕೇನಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಕಿನ್ತು ಅಪರಮ್ಪೀತಿ ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಗಹೇ ದುಕೋ ಸಮತ್ತೋ ಹೋತಿ, ನ ಚ ಕತ್ಥಚಿ ದುಕಸ್ಸ ಪಚ್ಛೇದೋ ಅತ್ಥಿ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಞ್ಞಾಣಾನಂ ವಿಯ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸ್ಸಪಿ ವಿಸಯಸ್ಸ ಭಿನ್ನತ್ತಾ। ನ ಹಿ ಅತೀತಾರಮ್ಮಣಂ ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅನಾಗತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋತಿ, ಅನಾಗತಾರಮ್ಮಣಂ ವಾ ಅತೀತಾದಿಆರಮ್ಮಣಂ, ತಸ್ಮಾ ಯಥಾಲದ್ಧವಿಸೇಸೇನ ವಿಸಿಟ್ಠೇಸು ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಭೇದೇಸು ತಸ್ಸ ತಸ್ಸ ವಿಸಯಸ್ಸ ಆಲಮ್ಬನಾನಾಲಮ್ಬನವಸೇನ ದುಕಪದದ್ವಯಪ್ಪವತ್ತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ। ತೇನೇವ ಚ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣೇನ ಪನ ಕೇನಚಿ ವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚೇವ ಅವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಞ್ಚಾತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ಅತ್ಥಿ, ತಸ್ಮಾ ಸೋ ಅವುತ್ತೋಪಿ ಯಥಾಲಾಭವಸೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ’’ತಿ ಭೂಮಿಭೇದವಸೇನ ಯಥಾಲಾಭಂ ದಸ್ಸೇಸ್ಸತಿ। ‘‘ವವತ್ಥಾನಾಭಾವತೋ’’ತಿ ಇದಮ್ಪಿ ಅನಾಮಟ್ಠವಿಸೇಸಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಸಾಮಞ್ಞಮೇವ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ಪಾಳಿ ಪನ ಇನ್ದ್ರಿಯವಿಞ್ಞಾಣೇಹಿ ನಯದಸ್ಸನವಸೇನ ಆಗತಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಇಮಿಸ್ಸಾಪಿ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾಯ ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ಪದಂ ಅನಿಯಮೇನ ಸಬ್ಬವಿಞ್ಞಾಣಸಙ್ಗಾಹಕನ್ತಿ ಸಿದ್ಧಂ ಹೋತಿ, ನಿದ್ದೇಸೇನ ಚ ನ ಕೋಚಿ ವಿರೋಧೋ। ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇಹಿ ದುಕಪದದ್ವಯಪ್ಪವತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾ, ನ ಪನ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಭಾವೇಹಿ ವಿಸೇಸಕಾರಣಾಭಾವತೋ। ಕಿಞ್ಚ ‘‘ಯೇ ವಾ ಪನಾ’’ತಿ ಪದನ್ತರಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತೋಪಿ ‘‘ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ…ಪೇ॰… ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ (ಧ॰ ಸ॰ ೧೧೦೧) ಏತ್ತಾವತಾ ದುಕಪದದ್ವಯಪ್ಪವತ್ತಿ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಪದನ್ತರಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥೋ ಹಿ ಯೇವಾಪನ-ಸದ್ದೋ ಯಥಾ ‘‘ಯೇ ಕೇಚಿ ಕುಸಲಾ ಧಮ್ಮಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಕುಸಲಮೂಲಾ। ಯೇ ವಾ ಪನ ಕುಸಲಮೂಲಾ, ಸಬ್ಬೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಕುಸಲಾ’’ತಿಆದೀಸು (ಯಮ॰ ೧.ಮೂಲಯಮಕ.೧)। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ। ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ, ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ಪಾಳಿ ಅಭವಿಸ್ಸ। ಯಂ ಪನ ವದನ್ತಿ ‘‘ಯೇ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾ…ಪೇ॰… ನ ತೇ ಧಮ್ಮಾ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾತಿ ಇಮಿನಾ ಅತ್ಥತೋ ದ್ವೇ ದುಕಾ ವುತ್ತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿ, ತದಪಿ ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಂ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ, ನ ಪನ ‘‘ಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಂ ಸೋತವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಚಕ್ಖುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತಞ್ಚಾ’’ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಏತೇನ ಪಾಳಿಪಟಿಸೇಧನಞ್ಚ ನಿವಾರಿತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ಪಟಿಸೇಧನಸ್ಸೇವ ಅಭಾವತೋ। ತಥಾ ಯಸ್ಸ ಆರಮ್ಮಣಸ್ಸ ವಿಜಾನನಭಾವೇನ ಯೋ ಅತ್ಥೋ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅನಿಯಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋ, ಸೋಯೇವ ತತೋ ಅಞ್ಞಸ್ಸ ಅವಿಜಾನನಭಾವೇನ ವುಚ್ಚಮಾನೋ ಅನಿಯಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಪುನ ‘‘ಕೇನಚೀ’’ತಿ ವುತ್ತೋತಿ ತದತ್ಥದಸ್ಸನೇ ತೇನೇವಾತಿ ಅಯಂ ಪದತ್ಥೋ ನ ಸಮ್ಭವತೀತಿ ನ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುನ್ತಿ। ಏವಮೇತ್ಥ ಯಥಾ ಅಟ್ಠಕಥಾ ಅವಟ್ಠಿತಾ, ತಥಾ ಅತ್ಥೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Ettha pana yathā viññāṇanānattena viññātabbaṃ bhinditvā duke vuccamāne satipi viññātabbānaṃ bahubhāve yattakā viññātabbā, tattakā dukāti natthi dukabahutā dukasaṅgahitadhammekadesesu dukapadadvayappavattidassanabhāvato. Evaṃ dvinnampi padānaṃ atthanānattena duke vuccamānepi yattakāni viññāṇāni, tattakā dukāti natthi dukabahutā dukasaṅga…pe… bhāvato eva. Na hi ekaṃyeva viññāṇaṃ ‘‘kenaci kenacī’’ti vuttaṃ, kintu aparampīti sabbaviññāṇasaṅgahe duko samatto hoti, na ca katthaci dukassa pacchedo atthi indriyaviññāṇānaṃ viya manoviññāṇassapi visayassa bhinnattā. Na hi atītārammaṇaṃ viññāṇaṃ anāgatādiārammaṇaṃ hoti, anāgatārammaṇaṃ vā atītādiārammaṇaṃ, tasmā yathāladdhavisesena visiṭṭhesu manoviññāṇabhedesu tassa tassa visayassa ālambanānālambanavasena dukapadadvayappavatti na sakkā nivāretuṃ. Teneva ca aṭṭhakathāyaṃ ‘‘manoviññāṇena pana kenaci viññeyyañceva aviññeyyañcāti ayamattho atthi, tasmā so avuttopi yathālābhavasena veditabbo’’ti bhūmibhedavasena yathālābhaṃ dassessati. ‘‘Vavatthānābhāvato’’ti idampi anāmaṭṭhavisesaṃ manoviññāṇasāmaññameva gahetvā vuttaṃ. Pāḷi pana indriyaviññāṇehi nayadassanavasena āgatāti daṭṭhabbaṃ. Evañca katvā imissāpi atthavaṇṇanāya ‘‘kenacī’’ti padaṃ aniyamena sabbaviññāṇasaṅgāhakanti siddhaṃ hoti, niddesena ca na koci virodho. Cakkhuviññeyyanasotaviññeyyabhāvehi dukapadadvayappavatti dassitā, na pana cakkhuviññeyyācakkhuviññeyyabhāvehi visesakāraṇābhāvato. Kiñca ‘‘ye vā panā’’ti padantarasampiṇḍanatopi ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā…pe… na te dhammā cakkhuviññeyyā’’ti (dha. sa. 1101) ettāvatā dukapadadvayappavatti dassitāti viññāyati. Padantarabhāvadassanattho hi yevāpana-saddo yathā ‘‘ye keci kusalā dhammā, sabbe te kusalamūlā. Ye vā pana kusalamūlā, sabbe te dhammā kusalā’’tiādīsu (yama. 1.mūlayamaka.1). Aññathā ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyā. Ye te dhammā sotaviññeyyā, na te dhammā cakkhuviññeyyā’’ti pāḷi abhavissa. Yaṃ pana vadanti ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā…pe… na te dhammā cakkhuviññeyyāti iminā atthato dve dukā vuttā hontī’’ti, tadapi cakkhuviññeyyācakkhuviññeyyataṃ sotaviññeyyāsotaviññeyyatañca sandhāya vuttaṃ, na pana ‘‘cakkhuviññeyyanasotaviññeyyataṃ sotaviññeyyanacakkhuviññeyyatañcā’’ti daṭṭhabbaṃ. Etena pāḷipaṭisedhanañca nivāritaṃ daṭṭhabbaṃ paṭisedhanasseva abhāvato. Tathā yassa ārammaṇassa vijānanabhāvena yo attho vuccamāno aniyamadassanatthaṃ ‘‘kenacī’’ti vutto, soyeva tato aññassa avijānanabhāvena vuccamāno aniyamadassanatthaṃ puna ‘‘kenacī’’ti vuttoti tadatthadassane tenevāti ayaṃ padattho na sambhavatīti na sakkā vattunti. Evamettha yathā aṭṭhakathā avaṭṭhitā, tathā attho yujjatīti veditabbaṃ.
೧೪-೧೯. ಸನ್ತಾನಸ್ಸ ಅಜಞ್ಞಮಲೀನಭಾವಕರಣತೋ ಕಣ್ಹಕಮ್ಮವಿಪಾಕಹೇತುತೋ ಚ ಅಪರಿಸುದ್ಧತ್ತಾ ‘‘ಅಸುಚಿಭಾವೇನ ಸನ್ದನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥಾತಿ ವಣೇ। ಪಗ್ಘರಣಕ…ಪೇ॰… ಸದ್ದೋತಿ ಏತೇನ ಆಸವೋ ವಿಯ ಆಸವೋತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಅತ್ಥೋ ದಸ್ಸಿತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಗೋತ್ರಭು…ಪೇ॰… ವುತ್ತಾನೀತಿ ಏತೇನ ಗೋತ್ರಭುಗ್ಗಹಣಂ ಉಪಲಕ್ಖಣಂ ಯಥಾ ‘‘ಕಾಕೇಹಿ ಸಪ್ಪಿ ರಕ್ಖಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಗೋತ್ರಭುಸದಿಸಾ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಪನ ಅತ್ಥೇ ಸತಿ ಗುಣಪ್ಪಧಾನತ್ಥಾನಂ ಏಕೇನ ಸದ್ದೇನ ಅವಚನೀಯತ್ತಾ ವೋದಾನಾದಯೋವ ವುತ್ತಾ ಭವೇಯ್ಯುಂ। ಅಥ ವಾ ಗೋತ್ರಭೂತಿ ಏಕಸೇಸೇನ ಸಾಮಞ್ಞೇನ ವಾ ಅಯಂ ನಿದ್ದೇಸೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಅಭಿವಿಧಿವಿಸಯಂ ಅವಧಿನ್ತಿ ವಿಭತ್ತಿಂ ಪರಿಣಾಮೇತ್ವಾ ವತ್ತಬ್ಬಂ।
14-19. Santānassa ajaññamalīnabhāvakaraṇato kaṇhakammavipākahetuto ca aparisuddhattā ‘‘asucibhāvena sandantī’’ti vuttaṃ. Tatthāti vaṇe. Paggharaṇaka…pe… saddoti etena āsavo viya āsavoti ayampi attho dassitoti daṭṭhabbaṃ. Gotrabhu…pe… vuttānīti etena gotrabhuggahaṇaṃ upalakkhaṇaṃ yathā ‘‘kākehi sappi rakkhitabba’’nti dasseti. Gotrabhusadisā gotrabhūti pana atthe sati guṇappadhānatthānaṃ ekena saddena avacanīyattā vodānādayova vuttā bhaveyyuṃ. Atha vā gotrabhūti ekasesena sāmaññena vā ayaṃ niddesoti veditabbaṃ. Abhividhivisayaṃ avadhinti vibhattiṃ pariṇāmetvā vattabbaṃ.
ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಆಸವೇಹಿ ತಂಸಹಿತತಾ ಆಸವಸಹಿತತಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಸಹೇತುಕಾನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಹೇತೂಹಿ ಸಹೇತುಕತಾ, ನ ಏವಂ ಸಾಸವಾತಿ ವುತ್ತಧಮ್ಮಾನಂ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇಹಿ ಆಸವೇಹಿ ಸಾಸವತಾ, ಅಥ ಖೋ ವಿಪ್ಪಯುತ್ತೇಹೀತಿ। ದುಕನ್ತರೇ ಅವುತ್ತಪದಭಾವೋಯೇವೇತ್ಥ ದುಕಯೋಜನಾಯ ಞಾಯಾಗತತಾ। ಯದಿ ಏವಂ ಹೇತುಗೋಚ್ಛಕೇ ಕಥನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಹೇತುಗೋಚ್ಛಕೇ ಪನಾ’’ತಿಆದಿ। ಪಠಮೇ ದುಕೇ ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋತಿ ಚತುತ್ಥದುಕಮಾಹ। ಪಠಮೇ ದುಕೇ ತತಿಯಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇಪೇ ದ್ವೇತಿ ‘‘ಆಸವಾ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ, ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ನೋ ಚ ಆಸವಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚಮದುಕಮಾಹ। ಪಠಮಸ್ಸ ದುತಿಯೇ ದುಕೇ ಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋತಿ ‘‘ನೋ ಆಸವಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಾಸವಾಪಿ ಅನಾಸವಾಪೀ’’ತಿ ಅಯಮೇಕೋ। ತತಿಯೇ ಪಠಮಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇಪೇ ದ್ವೇತಿ ‘‘ಆಸವಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ, ನೋ ಆಸವಾಧಮ್ಮಾ ಆಸವಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ ಇಮೇ ದ್ವೇ। ತತಿಯೇ ದುತಿಯಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋತಿ ‘‘ಸಾಸವಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ ಏಕೋ। ದುತಿಯೇ ತತಿಯಸ್ಸ ಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋತಿ ಛಟ್ಠದುಕಮಾಹ। ತೀಹೀತಿ ಚತುತ್ಥಪಞ್ಚಮಛಟ್ಠೇಹಿ। ಇತರೇತಿ ತದವಸಿಟ್ಠಾ ಪಞ್ಚ। ತೇ ಪನ ಪಠಮೇ ತತಿಯದುಕದುತಿಯಪದಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋ, ದುತಿಯೇ ಪಠಮದುಕದುತಿಯಪದಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋ, ತತಿಯೇ ಪಠಮಸ್ಸ ಏಕೇಕಪದಪಕ್ಖೇಪೇ ದ್ವೇ, ತತಿಯೇ ದುತಿಯದುಕಪಠಮಪದಪಕ್ಖೇಪೇ ಏಕೋತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಸಾಸವಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಾಪಿ ನೋ ಆಸವಾಪಿ। ಆಸವಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಾಪಿ ನೋ ಆಸವಾಪಿ। ಆಸವವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಧಮ್ಮಾ ಆಸವಾಪಿ ನೋ ಆಸವಾಪೀ’’ತಿ ಏತೇಸಮ್ಪಿ, ‘‘ಆಸವಸಹಗತಾ ಧಮ್ಮಾ ನೋ ಆಸವಸಹಗತಾ ಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಏವಮಾದೀನಞ್ಚ ಅಗ್ಗಹಣೇ ಕಾರಣಂ ಗಹಣನಯೋ ಚ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Sampayuttehi āsavehi taṃsahitatā āsavasahitatā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā sahetukānaṃ sampayuttehi hetūhi sahetukatā, na evaṃ sāsavāti vuttadhammānaṃ sampayuttehi āsavehi sāsavatā, atha kho vippayuttehīti. Dukantare avuttapadabhāvoyevettha dukayojanāya ñāyāgatatā. Yadi evaṃ hetugocchake kathanti āha ‘‘hetugocchake panā’’tiādi. Paṭhame duke dutiyassa pakkhepe ekoti catutthadukamāha. Paṭhame duke tatiyassa pakkhepe dveti ‘‘āsavā ceva dhammā āsavavippayuttā ca, āsavavippayuttā ceva dhammā no ca āsavā’’ti iminā saddhiṃ pañcamadukamāha. Paṭhamassa dutiye duke pakkhepe ekoti ‘‘no āsavā dhammā sāsavāpi anāsavāpī’’ti ayameko. Tatiye paṭhamassa pakkhepe dveti ‘‘āsavā dhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpi, no āsavādhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpī’’ti ime dve. Tatiye dutiyassa pakkhepe ekoti ‘‘sāsavā dhammā āsavasampayuttāpi āsavavippayuttāpī’’ti eko. Dutiye tatiyassa pakkhepe ekoti chaṭṭhadukamāha. Tīhīti catutthapañcamachaṭṭhehi. Itareti tadavasiṭṭhā pañca. Te pana paṭhame tatiyadukadutiyapadapakkhepe eko, dutiye paṭhamadukadutiyapadapakkhepe eko, tatiye paṭhamassa ekekapadapakkhepe dve, tatiye dutiyadukapaṭhamapadapakkhepe ekoti evaṃ veditabbā. ‘‘Sāsavā dhammā āsavāpi no āsavāpi. Āsavasampayuttā dhammā āsavāpi no āsavāpi. Āsavavippayuttā dhammā āsavāpi no āsavāpī’’ti etesampi, ‘‘āsavasahagatā dhammā no āsavasahagatā dhammā’’ti evamādīnañca aggahaṇe kāraṇaṃ gahaṇanayo ca pubbe vuttanayeneva veditabbaṃ.
ಏಸ ನಯೋತಿ ಯೋ ಏಸ ಪಠಮದುಕೇ ದುತಿಯದುಕಪಕ್ಖೇಪಾದಿಕೋ ಉಪಾಯೋ ಇಧ ಆಸವಗೋಚ್ಛಕೇ ವುತ್ತೋ, ಏಸ ನಯೋ ಸಂಯೋಜನಗೋಚ್ಛಕಾದೀಸು ದುಕನ್ತರನಿದ್ಧಾರಣೇತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತದುಕಾ ಸಂಯೋಜನಗೋಚ್ಛಕೇ ತಾವ ‘‘ಸಂಯೋಜನಾ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಯೋಜನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚ, ಸಂಯೋಜನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾ ಚೇವ ಧಮ್ಮಾ ನೋ ಚ ಸಂಯೋಜನಾ, ಸಂಯೋಜನಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಯೋಜನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಸಂಯೋಜನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ, ನೋ ಸಂಯೋಜನಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಯೋಜನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಸಂಯೋಜನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ, ನೋ ಸಂಯೋಜನಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಯೋಜನಿಯಾಪಿ ಅಸಂಯೋಜನಿಯಾಪಿ, ಸಂಯೋಜನಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಯೋಜನಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಸಂಯೋಜನವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ ಪಞ್ಚ। ಏವಂ ಗನ್ಥಓಘಯೋಗಉಪಾದಾನಗೋಚ್ಛಕೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಞ್ಚ। ನೀವರಣಗೋಚ್ಛಕೇ ಪನ ನೀವರಣಾನಂ ನೀವರಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಭಾವಾಭಾವತೋ ‘‘ನೋ ನೀವರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ನೀವರಣಿಯಾಪಿ ಅನೀವರಣಿಯಾಪಿ, ನೋ ನೀವರಣಾ ಧಮ್ಮಾ ನೀವರಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ನೀವರಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ, ನೀವರಣಿಯಾ ಧಮ್ಮಾ ನೀವರಣಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ನೀವರಣವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ ತಯೋ। ತಥಾ ಪರಾಮಾಸಗೋಚ್ಛಕೇ ‘‘ನೋ ಪರಾಮಾಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಾಮಟ್ಠಾಪಿ ಅಪರಾಮಟ್ಠಾಪಿ, ನೋ ಪರಾಮಾಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಾಮಾಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಪರಾಮಾಸವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ, ಪರಾಮಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ ಪರಾಮಾಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಪರಾಮಾಸವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪೀ’’ತಿ। ಕಿಲೇಸಗೋಚ್ಛಕೇ ‘‘ನೋ ಕಿಲೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾಪಿ ಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾಪಿ, ನೋ ಕಿಲೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಪಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಪಿ, ನೋ ಕಿಲೇಸಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಪಿ ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾಪಿ, ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾ ಧಮ್ಮಾ ಕಿಲೇಸಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ, ಅಸಂಕಿಲಿಟ್ಠಾ ಧಮ್ಮಾ ಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾಪಿ ಅಸಂಕಿಲೇಸಿಕಾಪೀ’’ತಿ ಛ ದುಕಾತಿ ಏವಂ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸೇಸಂ ವುತ್ತನಯಮೇವ।
Esanayoti yo esa paṭhamaduke dutiyadukapakkhepādiko upāyo idha āsavagocchake vutto, esa nayo saṃyojanagocchakādīsu dukantaraniddhāraṇeti attho. Tattha pāḷiyaṃ anāgatadukā saṃyojanagocchake tāva ‘‘saṃyojanā ceva dhammā saṃyojanavippayuttā ca, saṃyojanavippayuttā ceva dhammā no ca saṃyojanā, saṃyojanā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpi, no saṃyojanā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpi, no saṃyojanā dhammā saṃyojaniyāpi asaṃyojaniyāpi, saṃyojaniyā dhammā saṃyojanasampayuttāpi saṃyojanavippayuttāpī’’ti pañca. Evaṃ ganthaoghayogaupādānagocchakesu paccekaṃ pañca. Nīvaraṇagocchake pana nīvaraṇānaṃ nīvaraṇavippayuttabhāvābhāvato ‘‘no nīvaraṇā dhammā nīvaraṇiyāpi anīvaraṇiyāpi, no nīvaraṇā dhammā nīvaraṇasampayuttāpi nīvaraṇavippayuttāpi, nīvaraṇiyā dhammā nīvaraṇasampayuttāpi nīvaraṇavippayuttāpī’’ti tayo. Tathā parāmāsagocchake ‘‘no parāmāsā dhammā parāmaṭṭhāpi aparāmaṭṭhāpi, no parāmāsā dhammā parāmāsasampayuttāpi parāmāsavippayuttāpi, parāmaṭṭhā dhammā parāmāsasampayuttāpi parāmāsavippayuttāpī’’ti. Kilesagocchake ‘‘no kilesā dhammā saṃkilesikāpi asaṃkilesikāpi, no kilesā dhammā saṃkiliṭṭhāpi asaṃkiliṭṭhāpi, no kilesā dhammā kilesasampayuttāpi kilesavippayuttāpi, saṃkilesikā dhammā saṃkiliṭṭhāpi asaṃkiliṭṭhāpi, saṃkilesikā dhammā kilesasampayuttāpi kilesavippayuttāpi, asaṃkiliṭṭhā dhammā saṃkilesikāpi asaṃkilesikāpī’’ti cha dukāti evaṃ veditabbā. Sesaṃ vuttanayameva.
೨೦-೨೫. ಪಚ್ಚಯಭಾವೇನಾತಿ ಸಂಯೋಜನತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಯಥಾಸಕಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೋ ಏವ ಹಿ ಕಾಮರಾಗಾದೀನಂ ವಟ್ಟಸಂಯೋಜನನ್ತಿ। ಯದಿ ಏವಂ ಕಥಂ ಕಾಮರಾಗಾದೀನಂಯೇವ ಸಂಯೋಜನಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ಸತಿಪೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಞ್ಞೇಸನ್ತಿ ಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಅಞ್ಞೇಸಂ ಕಿಲೇಸಾಭಿಸಙ್ಖಾರಾದೀನಂ। ತಪ್ಪಚ್ಚಯಭಾವೇತಿ ತೇಸಂ ಕಿಲೇಸಕಮ್ಮವಿಪಾಕವಟ್ಟಾನಂ ಪಚ್ಚಯಭಾವೇ। ಓರಮ್ಭಾಗಿಯುದ್ಧಂಭಾಗಿಯಭಾವೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಾ ಓರ…ಪೇ॰… ಸಙ್ಗಹಿತಾ, ತೇಹಿ ಕಾಮರಾಗಾದೀಹಿ ವಿಸೇಸಪಚ್ಚಯಭೂತೇಹಿ। ಕಾಮಕಮ್ಮಭವಾದೀನಂ ಕಾಮೂಪಪತ್ತಿಭವಾದಿನಿಪ್ಫಾದನೇಪಿ ನಿಯಮೋತಿ ಕತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ತಂತಂ…ಪೇ॰… ಹೋತೀ’’ತಿ। ತೇನ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಭಾವೇ ಯಥಾವುತ್ತನಿಯಮಾನಂ ಕಮ್ಮೂಪಪತ್ತಿಭವಾನಂ ಭಾವಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತದಭಾವೇ ಅಭಾವಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ನ ಚಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಬನ್ಧನಂ ಅಸೇರಿಭಾವಕರಣಂ ಅನ್ದುಬನ್ಧನಾದಯೋ ವಿಯ। ಗನ್ಥಕರಣಂ ಅವಚ್ಛಿನ್ನತಾಕರಣಂ। ಚಕ್ಕಲಕಂ ಪಾದಪುಞ್ಛನರಜ್ಜುಮಣ್ಡಲಂ। ನ ಚೋದೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಪಞ್ಞಾಚಕ್ಖುನಾ ಪಚುರಜನಸ್ಸ ಪಸ್ಸಿತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತ್ತಾ ಯಥಾವುತ್ತವಿಸೇಸಸ್ಸ ಸದ್ಧೇಯ್ಯತಂ ಆಹ। ತಿವಿಧೋ ಹಿ ಅತ್ಥೋ ಕೋಚಿ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧೋ ಯೋ ರೂಪಾದಿಧಮ್ಮಾನಂ ಪಚ್ಚತ್ತವೇದನೀಯೋ ಅನಿದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾಕಾರೋ, ಸಬ್ಬಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವಲಕ್ಖಣನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕೋಚಿ ಅನುಮಾನಸಿದ್ಧೋ ಯೋ ಘಟಾದೀಸು ಪಟಾದೀಸು ಚ ಪಸಿದ್ಧೇನ ಪಚ್ಚಯಾಯತ್ತಭಾವೇನ ಘಟಪಟ-ಸದ್ದಾದೀನಂ ಅನಿಚ್ಚತಾದಿಆಕಾರೋ, ಕೋಚಿ ಓಕಪ್ಪನಸಿದ್ಧೋ ಯೋ ಪಚುರಜನಸ್ಸ ಅಚ್ಚನ್ತಮದಿಟ್ಠೋ ಸದ್ಧಾವಿಸಯೋ ಸಗ್ಗನಿಬ್ಬಾನಾದಿ। ತತ್ಥ ಯಸ್ಸ ಸತ್ಥುನೋ ವಚನಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖಸಿದ್ಧೇ ಅನುಮಾನಸಿದ್ಧೇ ಚ ಅತ್ಥೇ ನ ವಿಸಂವಾದೇತಿ ಅವಿಪರೀತಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ, ತಸ್ಸ ವಚನೇನ ಸದ್ಧೇಯ್ಯತ್ಥಸಿದ್ಧೀತಿ ತಥಾರೂಪೋ ಚ ಭಗವಾತಿ ‘‘ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಭಾವ…ಪೇ॰… ನ ಚೋದೇತಬ್ಬ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ಏಸ ನಯೋ ಇತೋ ಪರೇಸುಪಿ ಏವರೂಪೇಸು।
20-25. Paccayabhāvenāti saṃyojanatthaṃ dasseti. Yathāsakaṃ paccayabhāvo eva hi kāmarāgādīnaṃ vaṭṭasaṃyojananti. Yadi evaṃ kathaṃ kāmarāgādīnaṃyeva saṃyojanabhāvoti āha ‘‘satipī’’tiādi. Aññesanti saṃyojanehi aññesaṃ kilesābhisaṅkhārādīnaṃ. Tappaccayabhāveti tesaṃ kilesakammavipākavaṭṭānaṃ paccayabhāve. Orambhāgiyuddhaṃbhāgiyabhāvena saṅgahitā paricchinnā ora…pe… saṅgahitā, tehi kāmarāgādīhi visesapaccayabhūtehi. Kāmakammabhavādīnaṃ kāmūpapattibhavādinipphādanepi niyamoti katvā āha ‘‘taṃtaṃ…pe… hotī’’ti. Tena saṃyojanānaṃ bhāve yathāvuttaniyamānaṃ kammūpapattibhavānaṃ bhāvaṃ dassetvā tadabhāve abhāvaṃ dassento ‘‘na cā’’tiādimāha. Bandhanaṃ aseribhāvakaraṇaṃ andubandhanādayo viya. Ganthakaraṇaṃ avacchinnatākaraṇaṃ. Cakkalakaṃ pādapuñchanarajjumaṇḍalaṃ. Na codetabbanti paññācakkhunā pacurajanassa passituṃ asakkuṇeyyattā yathāvuttavisesassa saddheyyataṃ āha. Tividho hi attho koci paccakkhasiddho yo rūpādidhammānaṃ paccattavedanīyo aniddisitabbākāro, sabbadhammānaṃ sabhāvalakkhaṇanti vuttaṃ hoti. Koci anumānasiddho yo ghaṭādīsu paṭādīsu ca pasiddhena paccayāyattabhāvena ghaṭapaṭa-saddādīnaṃ aniccatādiākāro, koci okappanasiddho yo pacurajanassa accantamadiṭṭho saddhāvisayo sagganibbānādi. Tattha yassa satthuno vacanaṃ paccakkhasiddhe anumānasiddhe ca atthe na visaṃvādeti aviparītappavattiyā, tassa vacanena saddheyyatthasiddhīti tathārūpo ca bhagavāti ‘‘dhammānaṃ sabhāva…pe… na codetabba’’nti vuttaṃ. Esa nayo ito paresupi evarūpesu.
೨೬-೩೭. ಯಥಾ ಸರಭೇಹಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಾ ಪಬ್ಬತರಾಜಿ ಸರಭನಿಯಾ, ಏವಂ ಓಘನಿಯಾತಿ ಸದ್ದಸಿದ್ಧೀತಿ ಆಹ ‘‘ತೇನಾ’’ತಿಆದಿ।
26-37. Yathā sarabhehi atikkamitabbā pabbatarāji sarabhaniyā, evaṃ oghaniyāti saddasiddhīti āha ‘‘tenā’’tiādi.
೫೦-೫೪. ವಿಪರಿಯೇಸಗ್ಗಾಹೋ ಪರಾಮಸನನ್ತಿ ‘‘ಪರತೋ’’ತಿ ಏತ್ಥ ನ ಧಮ್ಮಸಭಾವತೋ ಅಞ್ಞಥಾಮತ್ತಂ ಪರನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ, ಅಥ ಖೋ ತಬ್ಬಿಪರಿಯಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಪರತೋತಿ ನಿಚ್ಚಾದಿತೋ’’ತಿ।
50-54. Vipariyesaggāho parāmasananti ‘‘parato’’ti ettha na dhammasabhāvato aññathāmattaṃ paranti adhippetaṃ, atha kho tabbipariyāyoti āha ‘‘paratoti niccādito’’ti.
೫೫-೬೮. ಯದಿ ಸಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಂ, ಕಥಮಾರಮ್ಮಣಭಾವೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಿಚಿತ್ತಸಞ್ಞಾಯ ಸಞ್ಞಿತ’’ನ್ತಿ, ಪರಿಕಪ್ಪನಾಮತ್ತಸಿದ್ಧನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತತಾಯ ನಿರನ್ತರಭಾವೂಪಗಮನಂ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವೋತಿ ‘‘ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತತ್ತಾ ನ ಸಂಸಟ್ಠತಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತೇಸಂ ಅರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾನಂ। ಇತರೇಹಿ ರೂಪನಿಬ್ಬಾನೇಹಿ। ಕಿಂ ಪನ ಕಾರಣಂ ಸಮಾನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧಾನಂ ಏಕಕಲಾಪಭೂತಾನಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಮೇವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಸಂಸಟ್ಠತಾ ವುಚ್ಚತಿ, ನ ಪನ ತಥಾಭೂತಾನಮ್ಪಿ ರೂಪಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಏಸ ಹಿ ತೇಸಂ ಸಭಾವೋ’’ತಿ। ತೇನ ಯದಿಪಿ ಕೇಚಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾ ವಿಸುಂ ಆರಮ್ಮಣಂ ಹೋನ್ತಿ, ದನ್ಧಪ್ಪವತ್ತಿಕತ್ತಾ ಪನ ರೂಪಧಮ್ಮಾನಂಯೇವ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತಂ, ನ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನನ್ತಿ ತೇಸಂ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವೋ ತದಭಾವೋ ಚ ಇತರೇಸಂ ಸಭಾವಸಿದ್ಧೋತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಸಮೂಹಘನತಾಯ ವಾ ದುಬ್ಬಿಭಾಗತರತ್ತಾ ನತ್ಥಿ ಅರೂಪಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಸುಂ ಆರಮ್ಮಣಭಾವೋತಿ ದುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯನಾನತ್ತತ್ತಾ ತೇಸಂಯೇವ ಸಂಸಟ್ಠತಾ। ಅಮುಞ್ಚಿತ್ವಾ ತದಧೀನವುತ್ತಿತಾಯ ಗಹೇತಬ್ಬತೋ ಬುದ್ಧಿಯಾ।
55-68. Yadi sabhāvato avijjamānaṃ, kathamārammaṇabhāvoti āha ‘‘vicittasaññāya saññita’’nti, parikappanāmattasiddhanti attho. Duviññeyyanānattatāya nirantarabhāvūpagamanaṃ saṃsaṭṭhabhāvoti ‘‘suviññeyyanānattattā na saṃsaṭṭhatā’’ti vuttaṃ. Tesaṃ arūpakkhandhānaṃ. Itarehi rūpanibbānehi. Kiṃ pana kāraṇaṃ samānuppādanirodhānaṃ ekakalāpabhūtānaṃ arūpadhammānameva aññamaññaṃ saṃsaṭṭhatā vuccati, na pana tathābhūtānampi rūpadhammānanti āha ‘‘esa hi tesaṃ sabhāvo’’ti. Tena yadipi keci arūpadhammā visuṃ ārammaṇaṃ honti, dandhappavattikattā pana rūpadhammānaṃyeva suviññeyyanānattaṃ, na arūpadhammānanti tesaṃ saṃsaṭṭhabhāvo tadabhāvo ca itaresaṃ sabhāvasiddhoti dasseti. Samūhaghanatāya vā dubbibhāgatarattā natthi arūpadhammānaṃ visuṃ ārammaṇabhāvoti duviññeyyanānattattā tesaṃyeva saṃsaṭṭhatā. Amuñcitvā tadadhīnavuttitāya gahetabbato buddhiyā.
೮೩-೧೦೦. ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಕಾಮೋ ಉತ್ತರಪದಲೋಪೇನ ಯಥಾ ರೂಪಭವೋ ರೂಪಂ। ಏವಂ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನಾತಿ ಏತೇನ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪತಣ್ಹಾನಂ ವಿಸಯಭಾವೋ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಕಾಮರೂಪಾರೂಪಾವಚರತಾಯ ಕಾರಣನ್ತಿ ದಸ್ಸೇತಿ। ಅವಸ್ಸಞ್ಚೇತಮೇವಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತಬ್ಬಂ, ಅಞ್ಞಥಾ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭಾವೋ ಅಪರಿಪುಣ್ಣವಿಸಯೋ ಸಿಯಾ। ಯದಿ ಹಿ ಆಲಮ್ಬಿತಬ್ಬಧಮ್ಮವಸೇನ ಭೂಮಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ, ಏವಂ ಸತಿ ಅನಾರಮ್ಮಣಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ। ಅಥ ವಿಪಾಕದಾನವಸೇನ, ಏವಮ್ಪಿ ಅವಿಪಾಕಾನಂ ಸಙ್ಗಹೋ ನ ಸಿಯಾ, ತಸ್ಮಾ ಆರಮ್ಮಣಕರಣವಸೇನ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಭೂಮಿಪರಿಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಏವಞ್ಹಿ ಸತಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭಾವೋ ಪರಿಪುಣ್ಣವಿಸಯೋ ಸಿಯಾ। ತೇನೇವಾಹ ‘‘ಏವಞ್ಹಿ ಸತೀ’’ತಿಆದಿ। ಅಪರಿಯಾಪನ್ನಾನಂ ಪನ ಲೋಕತೋ ಉತ್ತಿಣ್ಣಭಾವೇನ ಅನುತ್ತರಭೂಮಿತಾ। ಅಕಾಮಾವಚರಾದಿತಾ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಅಬ್ಯಾಪಿತದೋಸಂ ಪರಿಹರತಿ, ಕಾಮಾವಚರಾದಿತಾ ನಾಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತಿಬ್ಯಾಪಿತದೋಸಂ। ನನು ಚ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ಕಾಮತಣ್ಹಾ ಕತಮಾ, ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾರಮ್ಮಣಾ ತಣ್ಹಾ, ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾ ಕತಮೇ, ಕಾಮತಣ್ಹಾವಿಸಯಾತಿ ಇತರೀತರನಿಸ್ಸಯತಾ ದೋಸೋತಿ? ನ, ಅವೀಚಿಆದಿಏಕಾದಸೋಕಾಸನಿನ್ನತಾಯ ಕಿಞ್ಚಿ ತಣ್ಹಂ ಕಾಮತಣ್ಹಾಭಾವೇನ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂಸಭಾವಾಯ ವಿಸಯಭಾವೇನ ಕಾಮಾವಚರಧಮ್ಮಾನಂ ಉಪಲಕ್ಖೇತಬ್ಬತ್ತಾ।
83-100. Kāmataṇhā kāmo uttarapadalopena yathā rūpabhavo rūpaṃ. Evaṃ sesesupi. Ārammaṇakaraṇavasenāti etena kāmarūpārūpataṇhānaṃ visayabhāvo yathākkamaṃ kāmarūpārūpāvacaratāya kāraṇanti dasseti. Avassañcetamevaṃ sampaṭicchitabbaṃ, aññathā kāmāvacarādibhāvo aparipuṇṇavisayo siyā. Yadi hi ālambitabbadhammavasena bhūmiparicchedo, evaṃ sati anārammaṇānaṃ saṅgaho na siyā. Atha vipākadānavasena, evampi avipākānaṃ saṅgaho na siyā, tasmā ārammaṇakaraṇavasena pariyāpannānaṃ bhūmiparicchedo kātabbo. Evañhi sati kāmāvacarādibhāvo paripuṇṇavisayo siyā. Tenevāha ‘‘evañhi satī’’tiādi. Apariyāpannānaṃ pana lokato uttiṇṇabhāvena anuttarabhūmitā. Akāmāvacarāditā nāpajjatīti abyāpitadosaṃ pariharati, kāmāvacarāditā nāpajjatīti atibyāpitadosaṃ. Nanu ca imasmiṃ pakkhe kāmataṇhā katamā, kāmāvacaradhammārammaṇā taṇhā, kāmāvacaradhammā katame, kāmataṇhāvisayāti itarītaranissayatā dosoti? Na, avīciādiekādasokāsaninnatāya kiñci taṇhaṃ kāmataṇhābhāvena gahetvā taṃsabhāvāya visayabhāvena kāmāvacaradhammānaṃ upalakkhetabbattā.
ಇದಾನಿ ಯಥಾವುತ್ತಮತ್ಥಂ ಪಾಠೇನ ಸಮತ್ಥೇನ್ತೋ ‘‘ನಿಕ್ಖೇಪಕಣ್ಡೇಪೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಹಿ ಕಾಮತಣ್ಹಾಯ ಆಲಮ್ಬಿತಬ್ಬತ್ತಾ ಕಾಮಧಾತುಪರಿಯಾಪನ್ನಧಮ್ಮಾ ಚ ಕಾಮಭವಸಙ್ಖಾತೇ ಕಾಮೇ ಓಗಾಳ್ಹಾ ಹುತ್ವಾ ಚರನ್ತಿ, ನಾಞ್ಞತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥಾವಚರಾತಿ ವುತ್ತನ್ತಿ। ವಿಸೇಸತ್ಥಿನಾ ವಿಸೇಸೋ ಅನುಪಯುಜ್ಜತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಲೋಕಸ್ಸ ವಸೇನ ಪರಿಯಾಪನ್ನನಿಚ್ಛಯತೋ’’ತಿ। ತೇನ ಲೋಕಿಯಧಮ್ಮೇಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನ-ಸದ್ದಸ್ಸ ನಿರುಳ್ಹತಂ ದಸ್ಸೇತಿ ಭಗವತೋ ತದುಚ್ಚಾರಣಾನನ್ತರಂ ವಿನೇಯ್ಯಾನಂ ತದತ್ಥಪಟಿಪತ್ತಿತೋ। ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾಪೇಕ್ಖಾ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನತಾತಿ ‘‘ಪರಿಚ್ಛೇದಕಾರಿಕಾಯ ತಣ್ಹಾಯಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಾ ಹಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಭಾವಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದತಿ। ಪರಿ-ಸದ್ದೋ ಚೇತ್ಥ ‘‘ಉಪಾದಿನ್ನಾ’’ತಿಆದೀಸು ಉಪ-ಸದ್ದೋ ವಿಯ ಸಸಾಧನಂ ಕಿರಿಯಂ ದೀಪೇತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Idāni yathāvuttamatthaṃ pāṭhena samatthento ‘‘nikkhepakaṇḍepī’’tiādimāha. Tattha hi kāmataṇhāya ālambitabbattā kāmadhātupariyāpannadhammā ca kāmabhavasaṅkhāte kāme ogāḷhā hutvā caranti, nāññatthāti etthāvacarāti vuttanti. Visesatthinā viseso anupayujjatīti imamatthaṃ dassento āha ‘‘lokassa vasena pariyāpannanicchayato’’ti. Tena lokiyadhammesu pariyāpanna-saddassa niruḷhataṃ dasseti bhagavato taduccāraṇānantaraṃ vineyyānaṃ tadatthapaṭipattito. Paricchedakāpekkhā paricchinnatāti ‘‘paricchedakārikāya taṇhāyā’’ti vuttaṃ. Sā hi dhammānaṃ kāmāvacarādibhāvaṃ paricchindati. Pari-saddo cettha ‘‘upādinnā’’tiādīsu upa-saddo viya sasādhanaṃ kiriyaṃ dīpetīti ayamattho vuttoti daṭṭhabbaṃ.
ನಿಯ್ಯಾನಕರಣಸೀಲಾ ನಿಯ್ಯಾನಿಕಾ ಯಥಾ ‘‘ಅಪೂಪಭಕ್ಖನಸೀಲೋ ಆಪೂಪಿಕೋ’’ತಿ, ನಿಯ್ಯಾನಸೀಲಾ ಏವ ವಾ। ರಾಗದೋಸಮೋಹಾವ ಗಹಿತಾತಿ ಞಾಯತಿ, ಇತರಥಾ ಪಹಾನೇಕಟ್ಠತಾವಚನಂ ನಿಪ್ಪಯೋಜನಂ ಸಿಯಾ। ‘‘ರಣೋಹತಾ ನ ಜೋತನ್ತಿ, ಚನ್ದಸೂರಿಯಾ ಸತಾರಕಾ’’ತಿಆದೀಸು ರಣ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರೇಣುಪರಿಯಾಯತಾ ದಟ್ಠಬ್ಬಾ। ಸಮ್ಪಹಾರಪರಿಯಾಯತ್ತಾ ಯುದ್ಧ-ಸದ್ದಸ್ಸ ಸಮ್ಪಹಾರೋ ಚ ಪಹರಿತಬ್ಬಾಧಾರೋತಿ ಅಕುಸಲಸೇನಾವ ‘‘ಸರಣಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ದುಕ್ಖಾದೀನನ್ತಿ ಫಲಭೂತಾನಂ ದುಕ್ಖವಿಘಾತಉಪಾಯಾಸಪರಿಳಾಹಾನಂ ಸಭಾಗಭೂತಾಯ ಚ ಮಿಚ್ಛಾಪಟಿಪದಾಯ। ತನ್ನಿಬ್ಬತ್ತಕಸಭಾವಾನಂ ಅಕುಸಲಾನನ್ತಿ ಏತೇನ ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ಅಕುಸಲಾನಂ ಸರಣತಂ ದಸ್ಸೇತಿ।
Niyyānakaraṇasīlā niyyānikā yathā ‘‘apūpabhakkhanasīlo āpūpiko’’ti, niyyānasīlā eva vā. Rāgadosamohāva gahitāti ñāyati, itarathā pahānekaṭṭhatāvacanaṃ nippayojanaṃ siyā. ‘‘Raṇohatā na jotanti, candasūriyā satārakā’’tiādīsu raṇa-saddassa reṇupariyāyatā daṭṭhabbā. Sampahārapariyāyattā yuddha-saddassa sampahāro ca paharitabbādhāroti akusalasenāva ‘‘saraṇā’’ti vuttā. Dukkhādīnanti phalabhūtānaṃ dukkhavighātaupāyāsapariḷāhānaṃ sabhāgabhūtāya ca micchāpaṭipadāya. Tannibbattakasabhāvānaṃ akusalānanti etena sabbesampi akusalānaṃ saraṇataṃ dasseti.
ಅಭಿಧಮ್ಮದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Abhidhammadukamātikāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ೨. ದುಕಮಾತಿಕಾ • 2. Dukamātikā
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ • Dukamātikāpadavaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ದುಕಮಾತಿಕಾಪದವಣ್ಣನಾ • Dukamātikāpadavaṇṇanā
