| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
ਦੁਕਮਾਤਿਕਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
Dukamātikāpadavaṇṇanā
੧-੬. ਦੁਕਮਾਤਿਕਾਯਂ ਪਨ ਤਿਕੇਸੁ ਅਨਾਗਤਪਦવਣ੍ਣਨਂਯੇવ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮ। ਹੇਤੁਗੋਚ੍ਛਕੇ ਤਾવ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾਤਿ ਮੂਲਟ੍ਠੇਨ ਹੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਹੇਤੂ ਧਮ੍ਮਾਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਨ ਹੇਤੂਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਚਨਂ। ਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ ਪવਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਹੇਤੁਨਾਤਿ ਸਹੇਤੁਕਾ। ਤਥੇવ ਪવਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਹੇਤੂਤਿ ਅਹੇਤੁਕਾ। ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾਯ ਹੇਤੁਨਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ। ਹੇਤੁਨਾ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ। ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕਾਨਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੇਨ ਪਨ ਤਥਾ ਬੁਜ੍ਝਨ੍ਤਾਨਂ વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਠਮਦੁਕਂ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ‘ਹੇਤੂ ਨ ਹੇਤੂ’ਤਿਆਦੀਨਂ ਪਦਾਨਂ વਸੇਨ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਤੋ ਅਪਰੇਪਿ ਤਯੋ ਦੁਕਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਥੇવ ‘ਹੇਤੂ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾ ਚਾ’ਤਿ ਏਤਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਥਾ ‘ਹੇਤੂ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਅਹੇਤੁਕਾ ਚਾ’ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ। ਯਥਾ ਚ ‘ਸਹੇਤੁਕਾ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਚ ਹੇਤੂ’ਤਿ ਏਤਂ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ਤਥਾ ‘ਅਹੇਤੁਕਾ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਚ ਹੇਤੂ’ਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ। ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਦੁਕੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜਨਾਯਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
1-6. Dukamātikāyaṃ pana tikesu anāgatapadavaṇṇanaṃyeva karissāma. Hetugocchake tāva hetudhammāti mūlaṭṭhena hetusaṅkhātā dhammā. Hetū dhammātipi pāṭho. Nahetūti tesaṃyeva paṭikkhepavacanaṃ. Sampayogato pavattena saha hetunāti sahetukā. Tatheva pavatto natthi etesaṃ hetūti ahetukā. Ekuppādāditāya hetunā sampayuttāti hetusampayuttā. Hetunā vippayuttāti hetuvippayuttā. Imesaṃ dvinnampi dukānaṃ kiñcāpi atthato nānattaṃ natthi, desanāvilāsena pana tathā bujjhantānaṃ vā puggalānaṃ ajjhāsayavasena vuttā. Tato paraṃ paṭhamadukaṃ dutiyatatiyehi saddhiṃ yojetvā tesaṃ ‘hetū na hetū’tiādīnaṃ padānaṃ vasena yathāsambhavato aparepi tayo dukā vuttā. Tattha yatheva ‘hetū ceva dhammā sahetukā cā’ti etaṃ sambhavati, tathā ‘hetū ceva dhammā ahetukā cā’ti idampi. Yathā ca ‘sahetukā ceva dhammā na ca hetū’ti etaṃ sambhavati, tathā ‘ahetukā ceva dhammā na ca hetū’ti idampi. Hetusampayuttadukena saddhiṃ yojanāyapi eseva nayo.
ਤਤ੍ਰ ਯਦੇਤਂ ‘ਨ ਹੇਤੂ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾਪਿ ਅਹੇਤੁਕਾਪੀ’ਤਿ ਸਿਦ੍ਧੇ, ‘ਨ ਹੇਤੂ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ’ਤਿ ਅਤਿਰਿਤ੍ਤਂ ‘ਖੋ ਪਨਾ’ਤਿ ਪਦਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਯਂ ਅਤਿਰੇਕਤ੍ਥੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਥਂ? ਨ ਕੇવਲਂ ‘ਨ ਹੇਤੁ ਧਮ੍ਮਾ ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਨ ਚ ਸਹੇਤੁਕਾਪਿ ਅਹੇਤੁਕਾਪਿ ਇਚ੍ਚੇવ, ਅਥ ਖੋ ਅਞ੍ਞਥਾਪੀਤਿ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਥੇવ ਹਿ ‘ਨ ਹੇਤੂ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾਪਿ ਅਹੇਤੁਕਾਪਿ’, ਏવਂ ‘ਹੇਤੂ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾਪਿ ਅਹੇਤੁਕਾਪਿ’। ਯਥਾ ਚ ‘ਨ ਹੇਤੂ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾਪਿ ਅਹੇਤੁਕਾਪਿ’, ਏવਂ ‘ਨ ਹੇਤੂ ਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪੀ’ਤਿ।
Tatra yadetaṃ ‘na hetū dhammā sahetukāpi ahetukāpī’ti siddhe, ‘na hetū kho pana dhammā’ti atirittaṃ ‘kho panā’ti padaṃ vuttaṃ, tassa vasena ayaṃ atirekattho saṅgahitoti veditabbo. Kathaṃ? Na kevalaṃ ‘na hetu dhammā atha kho aññepi na ca sahetukāpi ahetukāpi icceva, atha kho aññathāpīti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yatheva hi ‘na hetū dhammā sahetukāpi ahetukāpi’, evaṃ ‘hetū dhammā sahetukāpi ahetukāpi’. Yathā ca ‘na hetū dhammā sahetukāpi ahetukāpi’, evaṃ ‘na hetū dhammā hetusampayuttāpi hetuvippayuttāpī’ti.
੭-੧੩. ਚੂਲ਼ਨ੍ਤਰਦੁਕੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਨਿਪ੍ਫਾਦਕੇਨ ਸਹ ਪਚ੍ਚਯੇਨਾਤਿ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇ વਾ ਠਿਤਿਯਂ વਾ ਪਚ੍ਚਯੋਤਿ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ। ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਤਾਤਿ ਸਙ੍ਖਤਾ। ਨ ਸਙ੍ਖਤਾਤਿ ਅਸਙ੍ਖਤਾ। ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗવਸੇਨ ਰੂਪਂ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਿਨੋ। ਤਥਾવਿਧਂ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਿਨੋ। ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਂ વਾ ਰੂਪਂ; ਤਂ ਏਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਰੂਪਿਨੋ। ਨ ਰੂਪਿਨੋ ਅਰੂਪਿਨੋ। ਲੋਕਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਲੋਕੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਲੁਜ੍ਜਨਪਲੁਜ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ વਟ੍ਟਂ; ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਲੋਕੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਲੋਕਿਯਾ। ਤਤੋ ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣਾਤਿ ਉਤ੍ਤਰਾ; ਲੋਕੇ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਭਾવੇਨ ਲੋਕਤੋ ਉਤ੍ਤਰਾਤਿ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ। ਕੇਨਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਕੇਨਚਿ ਏਕੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੇਨਚਿ ਨ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤੇਨੇવ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਨ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਨਾਨਤ੍ਤਤੋ ਦੁਕੋ ਹੋਤਿ।
7-13. Cūḷantaradukesu attano nipphādakena saha paccayenāti sappaccayā. Natthi etesaṃ uppāde vā ṭhitiyaṃ vā paccayoti appaccayā. Paccayehi samāgantvā katāti saṅkhatā. Na saṅkhatāti asaṅkhatā. Avinibbhogavasena rūpaṃ etesaṃ atthīti rūpino. Tathāvidhaṃ natthi etesaṃ rūpanti arūpino. Ruppanalakkhaṇaṃ vā rūpaṃ; taṃ etesaṃ atthīti rūpino. Na rūpino arūpino. Lokiyā dhammāti loko vuccati lujjanapalujjanaṭṭhena vaṭṭaṃ; tasmiṃ pariyāpannabhāvena loke niyuttāti lokiyā. Tato uttiṇṇāti uttarā; loke apariyāpannabhāvena lokato uttarāti lokuttarā. Kenaci viññeyyāti cakkhuviññāṇādīsu kenaci ekena cakkhuviññāṇena vā sotaviññāṇena vā vijānitabbā. Kenaci na viññeyyāti teneva cakkhuviññāṇena vā sotaviññāṇena vā na vijānitabbā. Evaṃ sante dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hoti.
੧੪-੧੯. ਆਸવਗੋਚ੍ਛਕੇ ਆਸવਨ੍ਤੀਤਿ ਆਸવਾ। ਚਕ੍ਖੁਤੋਪਿ…ਪੇ॰… ਮਨਤੋਪਿ ਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਯਾવ ਗੋਤ੍ਰਭੁਂ, ਓਕਾਸਤੋ ਯਾવ ਭવਗ੍ਗਂ ਸવਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਆਸવਾ। ਏਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਏਤਞ੍ਚ ਓਕਾਸਂ ਅਨ੍ਤੋਕਰਿਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨ੍ਤੋਕਰਣਤ੍ਥੋ ਹਿ ਅਯਂ ‘ਆ’ਕਾਰੋ। ਚਿਰਪਾਰਿવਾਸਿਯਟ੍ਠੇਨ ਮਦਿਰਾਦਯੋ ਆਸવਾ। ਆਸવਾ વਿਯਾਤਿਪਿ ਆਸવਾ। ਲੋਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਚਿਰਪਾਰਿવਾਸਿਕਾ ਮਦਿਰਾਦਯੋ ਆਸવਾਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ਚ ਚਿਰਪਾਰਿવਾਸਿਯਟ੍ਠੇਨ ਆਸવਾ, ਏਤੇਯੇવ ਭવਿਤੁਮਰਹਨ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਪੁਰਿਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ, ਇਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅવਿਜ੍ਜਾ ਨਾਹੋਸੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੬੧)। ਆਯਤਂ વਾ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਸવਨ੍ਤਿ ਪਸવਨ੍ਤੀਤਿਪਿ ਆਸવਾ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਨੋ ਆਸવਾ ਨਾਮ। ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਸਹ ਆਸવੇਹੀਤਿ ਸਾਸવਾ। ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਆਸવਾਤਿ ਅਨਾਸવਾ। ਸੇਸਂ ਹੇਤੁਗੋਚ੍ਛਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਯਥਾ ਤਤ੍ਥ ‘ਨ ਹੇਤੂ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾਪਿ ਅਹੇਤੁਕਾਪੀਤਿ ਅਯਂ ਓਸਾਨਦੁਕੋ ਪਠਮਦੁਕਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯਪਦਂ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਏવਂ ਇਧ ‘ਨੋ ਆਸવਾ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾਸવਾਪਿ ਅਨਾਸવਾਪੀ’ਤਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਨ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਥ ਖੋ ਅਯਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞੋ ਚ ਭੇਦੋ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
14-19. Āsavagocchake āsavantīti āsavā. Cakkhutopi…pe… manatopi sandanti pavattantīti vuttaṃ hoti. Dhammato yāva gotrabhuṃ, okāsato yāva bhavaggaṃ savantīti vā āsavā. Ete dhamme etañca okāsaṃ antokaritvā pavattantīti attho. Antokaraṇattho hi ayaṃ ‘ā’kāro. Cirapārivāsiyaṭṭhena madirādayo āsavā. Āsavā viyātipi āsavā. Lokasmiñhi cirapārivāsikā madirādayo āsavāti vuccanti. Yadi ca cirapārivāsiyaṭṭhena āsavā, eteyeva bhavitumarahanti. Vuttañhetaṃ – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya, ito pubbe avijjā nāhosī’’tiādi (a. ni. 10.61). Āyataṃ vā saṃsāradukkhaṃ savanti pasavantītipi āsavā. Tato aññe no āsavā nāma. Attānaṃ ārammaṇaṃ katvā pavattehi saha āsavehīti sāsavā. Evaṃ pavattamānā natthi etesaṃ āsavāti anāsavā. Sesaṃ hetugocchake vuttanayena veditabbaṃ. Ayaṃ pana viseso – yathā tattha ‘na hetū kho pana dhammā sahetukāpi ahetukāpīti ayaṃ osānaduko paṭhamadukassa dutiyapadaṃ ādimhi ṭhapetvā vutto, evaṃ idha ‘no āsavā kho pana dhammā sāsavāpi anāsavāpī’ti na vutto. Kiñcāpi na vutto, atha kho ayañca añño ca bhedo tattha vuttanayeneva veditabbo.
੨੦-੨੫. ਸਂਯੋਜਨਗੋਚ੍ਛਕੇ ਯਸ੍ਸ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਸਂਯੋਜੇਨ੍ਤਿ ਬਨ੍ਧਨ੍ਤੀਤਿ ਸਂਯੋਜਨਾ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਨੋ ਸਂਯੋਜਨਾ ਨਾਮ। ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਂਯੋਜਨਸਮ੍ਬਨ੍ਧਨੇ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਹਿਤਾਤਿ ਸਂਯੋਜਨਿਯਾ। ਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਪਚ੍ਚਯਭੂਤਾਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਨ ਸਂਯੋਜਨਿਯਾ ਅਸਂਯੋਜਨਿਯਾ। ਸੇਸਂ ਹੇਤੁਗੋਚ੍ਛਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
20-25. Saṃyojanagocchake yassa saṃvijjanti, taṃ puggalaṃ vaṭṭasmiṃ saṃyojenti bandhantīti saṃyojanā. Tato aññe no saṃyojanā nāma. Ārammaṇabhāvaṃ upagantvā saṃyojanasambandhane saṃyojanānaṃ hitāti saṃyojaniyā. Saṃyojanassa ārammaṇapaccayabhūtānaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Na saṃyojaniyā asaṃyojaniyā. Sesaṃ hetugocchake vuttanayeneva yojetabbaṃ.
੨੬-੩੧. ਗਨ੍ਥਗੋਚ੍ਛਕੇ ਯਸ੍ਸ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਂ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਗਨ੍ਥੇਨ੍ਤਿ ਘਟੇਨ੍ਤੀਤਿ ਗਨ੍ਥਾ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਨੋ ਗਨ੍ਥਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਗਨ੍ਥੇਹਿ ਗਨ੍ਥਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਗਨ੍ਥਨਿਯਾ। ਸੇਸਂ ਹੇਤੁਗੋਚ੍ਛਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾ ਚ ਇਧ, ਏવਂ ਇਤੋ ਪਰੇਸੁਪਿ વੁਤ੍ਤਾવਸੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
26-31. Ganthagocchake yassa saṃvijjanti taṃ cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ganthenti ghaṭentīti ganthā. Tato aññe no ganthā. Ārammaṇakaraṇavasena ganthehi ganthitabbāti ganthaniyā. Sesaṃ hetugocchake vuttanayeneva yojetabbaṃ. Yathā ca idha, evaṃ ito paresupi vuttāvasesaṃ tattha tattha vuttanayeneva veditabbaṃ.
੩੨-੩੭. ਓਘਗੋਚ੍ਛਕੇ ਯਸ੍ਸ ਸਂવਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਂ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਓਹਨਨ੍ਤਿ ਓਸੀਦਾਪੇਨ੍ਤੀਤਿ ਓਘਾ। ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤਿਕ੍ਕਮਨੀਯਤੋ ਓਘੇਹਿ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ਓਘਨਿਯਾ। ਓਘਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਧਮ੍ਮਾ ਏવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
32-37. Oghagocchake yassa saṃvijjanti taṃ vaṭṭasmiṃyeva ohananti osīdāpentīti oghā. Ārammaṇaṃ katvā atikkamanīyato oghehi atikkamitabbāti oghaniyā. Oghānaṃ ārammaṇadhammā eva veditabbā.
੩੮-੪੩. ਯੋਗਗੋਚ੍ਛਕੇ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਯੋਜੇਨ੍ਤੀਤਿ ਯੋਗਾ। ਯੋਗਨਿਯਾ ਓਘਨਿਯਾ વਿਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
38-43. Yogagocchake vaṭṭasmiṃ yojentīti yogā. Yoganiyā oghaniyā viya veditabbā.
੪੪-੪੯. ਨੀવਰਣਗੋਚ੍ਛਕੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨੀવਰਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯੋਨਨ੍ਧਨ੍ਤੀਤਿ ਨੀવਰਣਾ। ਨੀવਰਣਿਯਾ ਸਂਯੋਜਨਿਯਾ વਿਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
44-49. Nīvaraṇagocchake cittaṃ nīvaranti pariyonandhantīti nīvaraṇā. Nīvaraṇiyā saṃyojaniyā viya veditabbā.
੫੦-੫੪. ਪਰਾਮਾਸਗੋਚ੍ਛਕੇ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਆਕਾਰਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ‘ਨਿਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿ ਆਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਾ ਪਰਤੋ ਆਮਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਾਮਾਸਾ। ਪਰਾਮਾਸੇਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਪਰਾਮਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਪਰਾਮਟ੍ਠਾ।
50-54. Parāmāsagocchake dhammānaṃ yathābhūtaṃ aniccādiākāraṃ atikkamitvā ‘nicca’nti ādivasena pavattamānā parato āmasantīti parāmāsā. Parāmāsehi ārammaṇakaraṇavasena parāmaṭṭhattā parāmaṭṭhā.
੫੫-੬੮. ਮਹਨ੍ਤਰਦੁਕੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਸਹ ਆਰਮ੍ਮਣੇਨਾਤਿ ਸਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਆਰਮ੍ਮਣਨ੍ਤਿ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਚਿਨ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤਾ, વਿਚਿਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ વਾ ਚਿਤ੍ਤਾ। ਅવਿਪ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਚੇਤਸਿ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਚੇਤਸਿਕਾ। ਨਿਰਨ੍ਤਰਭਾવੂਪਗਮਨਤਾਯ, ਉਪ੍ਪਾਦਤੋ ਯਾવ ਭਙ੍ਗਾ, ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਂਸਟ੍ਠਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਾ। ਏਕਤੋ વਤ੍ਤਮਾਨਾਪਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਭਾવਂ ਅਨੁਪਗਮਨਤਾਯ ਚਿਤ੍ਤੇਨ વਿਸਂਸਟ੍ਠਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤવਿਸਂਸਟ੍ਠਾ। ਸਮੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਤੇਸਨ੍ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ। ਸਹ ਭવਨ੍ਤੀਤਿ ਸਹਭੁਨੋ। ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹਭੁਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸਹਭੁਨੋ। ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ। ਕਿਂ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਚਿਤ੍ਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ। ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਾ ਚ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਚਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ। ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਾ ਚ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਚ ਚਿਤ੍ਤਸਹਭੁਨੋ ਏવ ਚਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸਹਭੁਨੋ। ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਾ ਚ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਚ ਚਿਤ੍ਤਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ ਏવ ਚਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਨੋ। ਸੇਸਾਨਿ ਸਬ੍ਬਪਦਾਨਿ વੁਤ੍ਤਪਦਾਨਂ ਪਟਿਕ੍ਖੇਪવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਤ੍ਤਿਕੇ વੁਤ੍ਤવਸੇਨ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਾવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾ। ਤਤੋ ਬਹਿਭੂਤਾਤਿ ਬਾਹਿਰਾ। ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤੇવ ਭੂਤਾਨਿ, ਨ ਭੂਤਾਨਿ વਿਯ ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਾਦਾ। ਨ ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤੇવਾਤਿ ਨੋਉਪਾਦਾ।
55-68. Mahantaradukesu ārammaṇaṃ aggahetvā appavattito saha ārammaṇenāti sārammaṇā. Natthi etesaṃ ārammaṇanti anārammaṇā. Cintanaṭṭhena cittā, vicittaṭṭhena vā cittā. Avippayogavasena cetasi niyuttāti cetasikā. Nirantarabhāvūpagamanatāya, uppādato yāva bhaṅgā, cittena saṃsaṭṭhāti cittasaṃsaṭṭhā. Ekato vattamānāpi nirantarabhāvaṃ anupagamanatāya cittena visaṃsaṭṭhāti cittavisaṃsaṭṭhā. Samuṭṭhahanti etenāti samuṭṭhānaṃ. Cittaṃ samuṭṭhānaṃ etesanti cittasamuṭṭhānā. Saha bhavantīti sahabhuno. Cittena sahabhuno cittasahabhuno. Anuparivattantīti anuparivattino. Kiṃ anuparivattanti? Cittaṃ. Cittassa anuparivattino cittānuparivattino. Cittasaṃsaṭṭhā ca te cittasamuṭṭhānā cāti cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānā. Cittasaṃsaṭṭhā ca te cittasamuṭṭhānā ca cittasahabhuno eva cāti cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānasahabhuno. Cittasaṃsaṭṭhā ca te cittasamuṭṭhānā ca cittānuparivattino eva cāti cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānānuparivattino. Sesāni sabbapadāni vuttapadānaṃ paṭikkhepavasena veditabbāni. Ajjhattajjhattaṃ sandhāya ajjhattattike vuttavasena ajjhattāva ajjhattikā. Tato bahibhūtāti bāhirā. Upādiyanteva bhūtāni, na bhūtāni viya upādiyantīti upādā. Na upādiyantevāti noupādā.
੬੯-੭੪. ਉਪਾਦਾਨਗੋਚ੍ਛਕੇ ਭੁਸਂ ਆਦਿਯਨ੍ਤੀਤਿ ਉਪਾਦਾਨਾ; ਦਲ਼੍ਹਗ੍ਗਾਹਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇ ਨੋਉਪਾਦਾਨਾ।
69-74. Upādānagocchake bhusaṃ ādiyantīti upādānā; daḷhaggāhaṃ gaṇhantīti attho. Tato aññe noupādānā.
੭੫-੮੨. ਕਿਲੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਤ੍ਤਿਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
75-82. Kilesagocchake saṃkiliṭṭhattike vuttanayeneva attho veditabbo.
੮੩-੧੦੦. ਪਿਟ੍ਠਿਦੁਕੇਸੁ ਕਾਮੇ ਅવਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਕਾਮਾવਚਰਾ ਰੂਪੇ ਅવਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਰੂਪਾવਚਰਾ। ਅਰੂਪੇ ਅવਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਅਰੂਪਾવਚਰਾ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ। વਿਤ੍ਥਾਰੋ ਪਨ ਪਰਤੋ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਤੇਭੂਮਕવਟ੍ਟੇ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਤਿ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਨ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ। વਟ੍ਟਮੂਲਂ ਛਿਨ੍ਦਨ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ વਟ੍ਟਤੋ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ। ਇਮਿਨਾ ਲਕ੍ਖਣੇਨ ਨ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ। ਚੁਤਿਯਾ વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ વਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਫਲਦਾਨੇ ਨਿਯਤਤ੍ਤਾ ਨਿਯਤਾ। ਤਥਾ ਅਨਿਯਤਤ੍ਤਾ ਅਨਿਯਤਾ। ਅਞ੍ਞੇ ਧਮ੍ਮੇ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਪਜਹਨ੍ਤੀਤਿ ਉਤ੍ਤਰਾ। ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਉਤ੍ਤਰਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਸਹ ਉਤ੍ਤਰੇਹੀਤਿ ਸਉਤ੍ਤਰਾ। ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਉਤ੍ਤਰਾਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾ। ਰਣਨ੍ਤਿ ਏਤੇਹੀਤਿ ਰਣਾ; ਯੇਹਿ ਅਭਿਭੂਤਾ ਸਤ੍ਤਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਏਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਤਾવਸੇਨ ਚ ਸਹ ਰਣੇਹੀਤਿ ਸਰਣਾ। ਤੇਨਾਕਾਰੇਨ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤੇਸਂ ਰਣਾਤਿ ਅਰਣਾ।
83-100. Piṭṭhidukesu kāme avacarantīti kāmāvacarā rūpe avacarantīti rūpāvacarā. Arūpe avacarantīti arūpāvacarā. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana parato āvi bhavissati. Tebhūmakavaṭṭe pariyāpannā antogadhāti pariyāpannā. Tasmiṃ na pariyāpannāti apariyāpannā. Vaṭṭamūlaṃ chindantā nibbānaṃ ārammaṇaṃ katvā vaṭṭato niyyantīti niyyānikā. Iminā lakkhaṇena na niyyantīti aniyyānikā. Cutiyā vā attano vā pavattiyā anantaraṃ phaladāne niyatattā niyatā. Tathā aniyatattā aniyatā. Aññe dhamme uttaranti pajahantīti uttarā. Attānaṃ uttarituṃ samatthehi saha uttarehīti sauttarā. Natthi etesaṃ uttarāti anuttarā. Raṇanti etehīti raṇā; yehi abhibhūtā sattā nānappakārena kandanti paridevanti, tesaṃ rāgādīnaṃ etaṃ adhivacanaṃ. Sampayogavasena pahānekaṭṭhatāvasena ca saha raṇehīti saraṇā. Tenākārena natthi etesaṃ raṇāti araṇā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ੨. ਦੁਕਮਾਤਿਕਾ • 2. Dukamātikā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਦੁਕਮਾਤਿਕਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • Dukamātikāpadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਦੁਕਮਾਤਿਕਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • Dukamātikāpadavaṇṇanā
