| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ਦੁਕਮਾਤਿਕਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
Dukamātikāpadavaṇṇanā
੧-੬. ਮੂਲਟ੍ਠੇਨਾਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਸਾਧਨੇਨ ਮੂਲਭਾવੇਨ, ਨ ਪਚ੍ਚਯਮਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੂ ਧਮ੍ਮਾਤਿ ਸਮਾਸਾਸਮਾਸਨਿਦ੍ਦੇਸਭਾવੋ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਾਠਾਨਂ વਿਸੇਸੋ। ਤਥੇવਾਤਿ ਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋવ। ਸਹੇਤੁਕਾਨਂ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ ‘‘ਸਮ੍ਪਯੋਗਤੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਸਹਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਸਮ੍ਪਯੋਗਤ੍ਥਤ੍ਤਾ। ਸਹ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਏਕਪੁਞ੍ਜੇ ਉਪ੍ਪਾਦਤੋ ਯਾવ ਭਙ੍ਗਾ ਸਹੇਤੁਕਾਨਂ ਹੇਤੂਹਿ ਸਮਾਨਦੇਸਗਹਣਾਨਂ ਹੇਤੁਆਦਿਸਬ੍ਭਾવਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿવਸੇਨ ਸਹ ਹੇਤੂਹਿ ਏਕੀਭਾવੁਪਗਮਨਂ, ਤਤੋ ਏવ ਚ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦੁਕਾਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਧਮ੍ਮਨਾਨਤ੍ਤਾਭਾવੇਪਿ ਹਿ ਪਦਤ੍ਥਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਦੁਕਨ੍ਤਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨ ਹਿ ਹੇਤੁਦੁਕਸਙ੍ਗਹਿਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇ ਸਹੇਤੁਕਦੁਕਾਦੀਹਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਏવ ਪਨ ਸਹੇਤੁਕਾਹੇਤੁਕਾਦਿਭਾવਤੋ ਸਹੇਤੁਕਦੁਕਾਦੀਹਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏવਂ ਸਹੇਤੁਕਦੁਕਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਏવ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਦੁਕੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅવੁਤ੍ਤਤਾਪੇਕ੍ਖਂ ਦੁਕਨ੍ਤਰવਚਨਨ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥਿ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸੋ। ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਜਾਨਨਞ੍ਹਿ ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ ਤਥਾ ਦੇਸਨਾਞਾਣਞ੍ਚਾਤਿ। ਤੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਪ੍ਪਕਾਰਤਾ વੁਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਸਕਲੇਕਦੇਸવਸੇਨ ਪਠਮਦੁਕਂ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਚਤੁਤ੍ਥਾਦਯੋ ਤਯੋ ਦੁਕਾ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਕਲਞ੍ਹਿ ਪਠਮਦੁਕਂ ਦੁਤਿਯਦੁਕੇਕਦੇਸੇਨ ਸਹੇਤੁਕਪਦੇਨ ਤਤਿਯਦੁਕੇਕਦੇਸੇਨ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਦੇਨ ਚ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਚਤੁਤ੍ਥਪਞ੍ਚਮਦੁਕਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤਥਾ ਪਠਮਦੁਕੇਕਦੇਸਂ ਨਹੇਤੁਪਦਂ ਸਕਲੇਨ ਦੁਤਿਯਦੁਕੇਨ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਛਟ੍ਠਦੁਕੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਏਤੇਨ ਅવੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਭવવਸੇਨ ਦੀਪਿਤਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਸਮ੍ਭવੋ ਹਿ ਗਹਣਸ੍ਸ ਕਾਰਣਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਹੇਤੁਸਹੇਤੁਕਾਤਿ ਇਦਂ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਗਹਿਤਂ, ਏવਂ ਹੇਤੁਅਹੇਤੁਕਾਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਭવਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਮੇવਾਤਿ ਏવਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।
1-6. Mūlaṭṭhenāti suppatiṭṭhitabhāvasādhanena mūlabhāvena, na paccayamattaṭṭhena hetudhammā hetū dhammāti samāsāsamāsaniddesabhāvo dvinnaṃ pāṭhānaṃ viseso. Tathevāti sampayogatova. Sahetukānaṃ hetusampayuttabhāvato ‘‘sampayogato’’ti vuttanti veditabbaṃ, na sahasaddassa sampayogatthattā. Saha-saddo pana ekapuñje uppādato yāva bhaṅgā sahetukānaṃ hetūhi samānadesagahaṇānaṃ hetuādisabbhāvaṃ dīpeti, sampayutta-saddo ekuppādādivasena saha hetūhi ekībhāvupagamanaṃ, tato eva ca dvinnaṃ dukānaṃ nānattaṃ veditabbaṃ. Dhammanānattābhāvepi hi padatthanānattena dukantaraṃ vuccati. Na hi hetudukasaṅgahitehi dhammehi aññe sahetukadukādīhi vuccanti, te eva pana sahetukāhetukādibhāvato sahetukadukādīhi vuttā. Evaṃ sahetukadukasaṅgahitā eva hetusampayuttavippayuttabhāvato hetusampayuttadukena vuttā. Na hi dhammānaṃ avuttatāpekkhaṃ dukantaravacananti natthi punaruttidoso. Desetabbappakārajānanañhi desanāvilāso tathā desanāñāṇañcāti. Tena dhammānaṃ tappakāratā vuttā hoti. Sakalekadesavasena paṭhamadukaṃ dutiyatatiyehi saddhiṃ yojetvā catutthādayo tayo dukā vuttā. Sakalañhi paṭhamadukaṃ dutiyadukekadesena sahetukapadena tatiyadukekadesena hetusampayuttapadena ca yojetvā yathākkamaṃ catutthapañcamadukā vuttā, tathā paṭhamadukekadesaṃ nahetupadaṃ sakalena dutiyadukena yojetvā chaṭṭhaduko vutto. Idampi sambhavatīti etena avuttampi sambhavavasena dīpitanti dasseti. Sambhavo hi gahaṇassa kāraṇanti. Yathā hetusahetukāti idaṃ sambhavatīti katvā gahitaṃ, evaṃ hetuahetukāti idampi sambhavatīti katvā gahetabbamevāti evaṃ aññatthāpi yojetabbaṃ.
ਏવਂ ਪਠਮਦੁਕਂ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਦੁਕੇਸੁ ਦੁਤਿਯਪਦੇਹਿ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਹੇਤੂ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਅਹੇਤੁਕਾ ਚ, ਅਹੇਤੁਕਾ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਚ ਹੇਤੂ, ਹੇਤੂ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ, ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਚ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਯੇ ਦ੍વੇ ਦੁਕਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ, ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਭવવਸੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਖੋ ਪਨ-ਪਦੇਨ ਅਪਰੇਸਮ੍ਪਿ ਦੁਕਾਨਂ ਸਙ੍ਗਹਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਤਤ੍ਰ ਯਦੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਰਾਤਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ। ਅਯਂ ਅਤਿਰੇਕਤ੍ਥੋਤਿ ਇਦਾਨਿ ਯਂ વਕ੍ਖਤਿ, ਤਮਤ੍ਥਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਅਞ੍ਞਥਾਪੀਤਿ ਏਤੇਸਂ વਿਸੁਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਦ੍વੇ ਦੁਕਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਸਹ ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਪਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਦੁਕੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ ‘‘ਹੇਤੂ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪੀ’’ਤਿ, ਏਤੇਸੁ ਪਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਦੁਕੇਸੁ ਦੁਤਿਯਦੁਕੇਨ ਤਤਿਯਦੁਕੋ વਿਯ, ਚਤੁਤ੍ਥਦੁਕੇਨ ਪਞ੍ਚਮਦੁਕੋ વਿਯ ਚ ਛਟ੍ਠਦੁਕੇਨ ਨਿਨ੍ਨਾਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ‘‘ਨ ਹੇਤੁ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪੀ’’ਤਿ ਅਯਂ ਦੁਕੋ ਨ વੁਤ੍ਤੋ। ਦਸ੍ਸਿਤਨਿਨ੍ਨਾਨਤ੍ਥਨਯੋ ਹਿ ਸੋ ਪੁਰਿਮਦੁਕੇਹੀਤਿ। ਇਤਰੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਹੇਤੂ ਚੇવ ਅਹੇਤੁਕਦੁਕੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਹੇਤੂ ਚੇવ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਦੁਕੋ, ਹੇਤੁਸਹੇਤੁਕਦੁਕੇਨ ਸਮਾਨਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਹੇਤੁਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਦੁਕੋ ਚ ਨਹੇਤੁਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਦੁਕੋ વਿਯ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਸੁ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਪਚ੍ਛਿਮਦੁਕੇ ‘‘ਹੇਤੂ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ਚਤੁਤ੍ਥਦੁਕੇ ਪਠਮਪਦੇਨ ਨਿਨ੍ਨਾਨਾਕਰਣਤ੍ਤਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ, ‘‘ਹੇਤੂ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਅਹੇਤੁਕਾ’’ਤਿ ਪਦਂ ‘‘ਹੇਤੂ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਅਹੇਤੁਕਾ’’ਤਿ ਏਤੇਨ ਨਿਨ੍ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਅવਸਿਟ੍ਠੇ ਪਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਦੁਕੇ ‘‘ਅਹੇਤੁਕਾ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਨ ਚ ਹੇਤੂ’’ਤਿ ਪਦਂ ਛਟ੍ਠਦੁਕੇ ਦੁਤਿਯਪਦੇਨ ਏਕਤ੍ਥਤ੍ਤਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਇਦਾਨਿ ‘‘ਹੇਤੂ ਚੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਅਹੇਤੁਕਾ ਚਾ’’ਤਿ ਇਦਮੇવੇਕਂ ਪਦਂ ਅવਸਿਟ੍ਠਂ, ਨ ਚ ਏਕੇਨ ਪਦੇਨ ਦੁਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਤਞ੍ਚ ਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਦੁਕੇ ਦੁਤਿਯਪਦੇਨ ਪਨ ਸਮਾਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਛਟ੍ਠਦੁਕੇ ਪਠਮਪਦਸ੍ਸ વਚਨਂ ਦੁਕਪੂਰਣਤ੍ਥਂ, ਏਤੇਨ વਾ ਗਤਿਦਸ੍ਸਨੇਨ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਤੋਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਤਥਾ ਹਿ ਸਬ੍ਬੋ ਸਮ੍ਭવਦੁਕੋ ਪਠਮਦੁਕੇ ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਦੁਕਪਕ੍ਖੇਪੇਨ ਦਸ੍ਸਿਤੋ, ਤੇਸੁ ਚ ਪਠਮਦੁਕਪਕ੍ਖੇਪੇਨਾਤਿ।
Evaṃ paṭhamadukaṃ dutiyatatiyadukesu dutiyapadehi yojetvā ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā ca, ahetukā ceva dhammā na ca hetū, hetū ceva dhammā hetuvippayuttā ca, hetuvippayuttā ceva dhammā na ca hetū’’ti ye dve dukā kātabbā, tesaṃ sambhavavaseneva saṅgahaṃ dassetvā kho pana-padena aparesampi dukānaṃ saṅgahaṃ dassetuṃ ‘‘tatra yadeta’’ntiādimāha. Tatrāti pāḷiyaṃ. Ayaṃ atirekatthoti idāni yaṃ vakkhati, tamatthamāha. Tattha pana aññepi aññathāpīti etesaṃ visuṃ pavattiyā dve dukā dassitā, saha pavattiyā pana ayampi duko veditabbo ‘‘hetū ceva dhammā hetusampayuttāpi hetuvippayuttāpī’’ti, etesu pana pañcasu dukesu dutiyadukena tatiyaduko viya, catutthadukena pañcamaduko viya ca chaṭṭhadukena ninnānatthattā ‘‘na hetu kho pana dhammā hetusampayuttāpi hetuvippayuttāpī’’ti ayaṃ duko na vutto. Dassitaninnānatthanayo hi so purimadukehīti. Itaresu catūsu hetū ceva ahetukadukena samānatthattā hetū ceva hetuvippayuttaduko, hetusahetukadukena samānatthattā hetuhetusampayuttaduko ca nahetuhetusampayuttaduko viya na vattabbo. Tesu pana dvīsu pacchimaduke ‘‘hetū kho pana dhammā sahetukā’’ti padaṃ catutthaduke paṭhamapadena ninnānākaraṇattā na vattabbaṃ, ‘‘hetū kho pana dhammā ahetukā’’ti padaṃ ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā’’ti etena ninnānattā na vattabbaṃ. Avasiṭṭhe pana ekasmiṃ duke ‘‘ahetukā ceva dhammā na ca hetū’’ti padaṃ chaṭṭhaduke dutiyapadena ekatthattā na vattabbaṃ. Idāni ‘‘hetū ceva dhammā ahetukā cā’’ti idamevekaṃ padaṃ avasiṭṭhaṃ, na ca ekena padena duko hotīti tañca na vuttanti. Catutthaduke dutiyapadena pana samānatthassa chaṭṭhaduke paṭhamapadassa vacanaṃ dukapūraṇatthaṃ, etena vā gatidassanena sabbassa sambhavantassa saṅgaho katoti daṭṭhabbo. Tathā hi sabbo sambhavaduko paṭhamaduke dutiyatatiyadukapakkhepena dassito, tesu ca paṭhamadukapakkhepenāti.
੭-੧੩. ਸਮਾਨਕਾਲੇਨ ਅਸਮਾਨਕਾਲੇਨ ਕਾਲવਿਮੁਤ੍ਤੇਨ ਚ ਪਚ੍ਚਯੇਨ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਯਤ੍ਤਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવਮਤ੍ਤੇਨ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯવਚਨਂ, ਨ ਸਹੇਤੁਕવਚਨਂ વਿਯ ਸਮਾਨਕਾਲਾਨਮੇવ, ਨਾਪਿ ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਂ વਿਯ ਤਂਸਭਾવਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਥਨ੍ਤਰਭੂਤਸ੍ਸ। ਸਙ੍ਖਤ-ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਸਮੇਤੇਹਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਭਾવਂ ਦੀਪੇਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ ਦੁਕਨ੍ਤਰવਚਨੇ ਕਾਰਣਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਅਸਙ੍ਖਤਾਤਿ ਬਹੁવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਅવਿਨਿਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਪਰਿਚ੍ਛੇਦਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਮਾਤਿਕਾਠਪਨਤੋ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਉਦ੍ਦੇਸੇਨ ਹਿ ਕੁਸਲਾਦਿਸਭਾવਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾਮਤ੍ਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਅਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਬਹੁવਚਨੇਨ ਉਦ੍ਦੇਸੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ। ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਰੂਪਾਯਤਨਂ ਪਥવਿਯਾਦਿ વਾ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ ਅਸਙ੍ਗਹਿਤਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਂ વਾ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਅਤ੍ਥਨਯੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਰੁਪ੍ਪਨਸਭਾવੋ। ਨ ਲੁਜ੍ਜਤਿ ਨ ਪਲੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਯੋ ਗਹਿਤੋ ਤਥਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਲੋਕੋਤਿ ਤਂਗਹਣਰਹਿਤਾਨਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਨਂ ਨਤ੍ਥਿ ਲੋਕਤਾ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ વਾ ਲੋਕੋ, ਤਤ੍ਥ ਤੇਨੇવ ਲੋਕਸਭਾવੇਨ વਿਦਿਤਾਤਿ ਲੋਕਿਯਾ।
7-13. Samānakālena asamānakālena kālavimuttena ca paccayena nipphannānaṃ paccayāyattānaṃ paccayabhāvamattena tesaṃ paccayānaṃ atthitaṃ dīpetuṃ sappaccayavacanaṃ, na sahetukavacanaṃ viya samānakālānameva, nāpi sanidassanaṃ viya taṃsabhāvassa anatthantarabhūtassa. Saṅkhata-saddo pana sametehi nipphāditabhāvaṃ dīpetīti ayametesaṃ viseso dukantaravacane kāraṇaṃ. Ettha ca appaccayā asaṅkhatāti bahuvacananiddeso avinicchitatthaparicchedadassanavasena mātikāṭhapanato katoti veditabbo. Uddesena hi kusalādisabhāvānaṃ dhammānaṃ atthitāmattaṃ vuccati, na paricchedoti aparicchedena bahuvacanena uddeso vuttoti. Rūpanti rūpāyatanaṃ pathaviyādi vā. Purimasmiṃ atthavikappe rūpāyatanassa asaṅgahitatā āpajjatīti ruppanalakkhaṇaṃ vā rūpanti ayaṃ atthanayo vutto. Tattha rūpanti ruppanasabhāvo. Na lujjati na palujjatīti yo gahito tathā na hoti, so lokoti taṃgahaṇarahitānaṃ lokuttarānaṃ natthi lokatā. Dukkhasaccaṃ vā loko, tattha teneva lokasabhāvena viditāti lokiyā.
ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਰੂਪਾਯਤਨਸ੍ਸ ਤੇਨੇવ ਨવਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਸਦ੍ਦਾਯਤਨਾਦਿਕਸ੍ਸ ਚ ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਨਾਨਤ੍ਤਤੋ ਦੁਕੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਪਨ ਦੁਕੇ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਦੁਕਬਹੁਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਯਤ੍ਤਕਾਨਿ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ, ਤਤ੍ਤਕਾ ਦੁਕਾ વੁਤ੍ਤਾ ਸਮਤ੍ਤਾ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ વਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ। ਤੇਸੁ ਚ ਦੁਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛੇਦੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਥਾ ਚ ਸਤਿ ‘‘ਕੇਨਚੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਸਙ੍ਗਾਹਕਂ ਨ ਸਿਯਾ, ਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨ ਚ વਿਰੁਦ੍ਧਂ ਇਦਂ વਚਨਂ। ਯੋ ਚ ਤਤ੍ਥ ‘‘ਯੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ, ਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਯਂ ਦੁਕੋ ਨ ਹੋਤੀ’’ਤਿ ਪਟਿਸੇਧੋ ਕਤੋ, ਸੋ ਚ ਕਥਂ ਯੁਜ੍ਜੇਯ੍ਯ। ਨ ਹਿ ਸਮਤ੍ਥਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾ ਪਾਲ਼ਿਂ ਪਟਿਸੇਧੇਤੁਨ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਕੇਨਚਿ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਤੇਨੇવਾਤਿ ਅਯਂ ਪਦਤ੍ਥੋ ਸਮ੍ਭવਤਿ, ‘‘ਕੇਨਚੀ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ ਆਦਿਪਦਸ੍ਸ ਅਨਿਯਮਿਤਂ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਏਕਂ ਪਦਤ੍ਥੋ, ਤਂ વਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ ‘‘ਕੇਨਚੀ’’ਤਿ ਦੁਤਿਯਪਦਸ੍ਸ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਪਰਂ ਅਨਿਯਮਿਤਂ ਪਦਤ੍ਥੋਤਿ ਲੋਕਸਿਦ੍ਧਮੇਤਂ, ਤਥੇવ ਚ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਪવਤ੍ਤੋ, ਨ ਚੇਤ੍ਥ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਭੇਦੇਨ ਦੁਕਭੇਦੋ ਸਮਤ੍ਤੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ ਯਤ੍ਤਕਾ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਾ, ਤਤ੍ਤਕਾ ਦੁਕਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਤ੍ਥਿ ਦੁਕਬਹੁਤਾ। ਨ ਹਿ ਏਕਂਯੇવ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਂ ਕੇਨਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਕੇਨਚਿ ਨ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਞ੍ਚ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਅਪਰਮ੍ਪੀਤਿ ਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਸਙ੍ਗਹੇ ਦੁਕੋ ਸਮਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ‘‘ਕੇਨਚੀ’’ਤਿ ਪਦਂ ਅਨਿਯਮੇਨ ਸਬ੍ਬવਿਞ੍ਞਾਣਸਙ੍ਗਾਹਕਨ੍ਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਨਾਨਤ੍ਤੇਨ ਚ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਯਂ ਦੁਕੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬਾਨਂ ਅਤ੍ਥਨ੍ਤਰਤਾਯਾਤਿ। ਏਤਸ੍ਸ ਪਨ ਦੁਕਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪਰਾਸਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਦੁਕਸਙ੍ਗਹਿਤਧਮ੍ਮੇਕਦੇਸੇਸੁ ਦੁਕਪਦਦ੍વਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ। ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਨਿਰવਸੇਸਦੁਕਸਙ੍ਗਹਿਤਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨવਸੇਨਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Evaṃ sante cakkhuviññāṇena vijānitabbassa rūpāyatanassa teneva navijānitabbassa saddāyatanādikassa ca nānattā dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hoti. Evaṃ pana duke vuccamāne dukabahutā āpajjati, yattakāni viññāṇāni, tattakā dukā vuttā samattā ṭhapetvā sabbadhammārammaṇāni viññāṇāni. Tesu ca dukassa pacchedo āpajjati, tathā ca sati ‘‘kenacī’’ti padaṃ sabbaviññāṇasaṅgāhakaṃ na siyā, niddesena ca viruddhaṃ idaṃ vacanaṃ. Yo ca tattha ‘‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā, na te dhammā sotaviññeyyāti ayaṃ duko na hotī’’ti paṭisedho kato, so ca kathaṃ yujjeyya. Na hi samatthā aṭṭhakathā pāḷiṃ paṭisedhetunti, na ca kenaci-saddassa tenevāti ayaṃ padattho sambhavati, ‘‘kenacī’’ti etassa ādipadassa aniyamitaṃ yaṃ kiñci ekaṃ padattho, taṃ vatvā vuccamānassa ‘‘kenacī’’ti dutiyapadassa yaṃ kiñci aparaṃ aniyamitaṃ padatthoti lokasiddhametaṃ, tatheva ca niddeso pavatto, na cettha viññātabbadhammabhedena dukabhedo samatto āpajjati yattakā viññātabbā, tattakā dukāti, tasmā natthi dukabahutā. Na hi ekaṃyeva viññātabbaṃ kenaci viññeyyaṃ kenaci na viññeyyañca, kintu aparampi aparampīti sabbaviññātabbasaṅgahe duko samatto hoti, evañca sati ‘‘kenacī’’ti padaṃ aniyamena sabbaviññāṇasaṅgāhakanti siddhaṃ hoti, viññāṇanānattena ca viññātabbaṃ bhinditvā ayaṃ duko vutto, na viññātabbānaṃ atthantaratāyāti. Etassa pana dukassa nikkheparāsiniddeso dukasaṅgahitadhammekadesesu dukapadadvayappavattidassanavasena pavatto. Atthuddhāraniddeso niravasesadukasaṅgahitadhammadassanavasenāti veditabbo.
੧੪-੧੯. ਚਕ੍ਖੁਤੋਪਿ…ਪੇ॰… ਮਨਤੋਪੀਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦਿવੀਥੀਸੁ ਤਦਨੁਗਤਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣવੀਥੀਸੁ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਕੁਸਲਾਦੀਨਮ੍ਪਿ ਪવਤ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਕਾਮਾਸવਾਦਯੋ ਏવ ਪਨ વਣਤੋ ਯੂਸਂ વਿਯ ਪਗ੍ਘਰਣਕਅਸੁਚਿਭਾવੇਨ ਸਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਏવ ‘‘ਆਸવਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਪਗ੍ਘਰਣਕਅਸੁਚਿਮ੍ਹਿ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ ਆਸવਸਦ੍ਦੋਤਿ। ਧਮ੍ਮਤੋ ਯਾવ ਗੋਤ੍ਰਭੁਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਪਰਂ ਮਗ੍ਗਫਲੇਸੁ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤੇ ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਧਮ੍ਮੇ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ। ਨਨੁ ਤਤੋ ਪਰਂ ਭવਙ੍ਗਾਦੀਨਿਪਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਚੇ? ਨ, ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਪੁਬ੍ਬੇ ਆਲਮ੍ਬਿਤੇਸੁ ਲੋਕਿਯਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਾਸવਭਾવੇਨ ਅਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਤਤੋ ਪਰਤਾਭਾવਤੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਗੋਤ੍ਰਭੁવਚਨੇਨ ਗੋਤ੍ਰਭੁવੋਦਾਨਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿਪੁਰੇਚਾਰਿਕਪਰਿਕਮ੍ਮਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ, ਪਠਮਮਗ੍ਗਪੁਰੇਚਾਰਿਕਮੇવ વਾ ਗੋਤ੍ਰਭੁ ਅવਧਿਨਿਦਸ੍ਸਨਭਾવੇਨ ਗਹਿਤਂ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਮਗ੍ਗਫਲਸਮਾਨਤਾਯ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਮਗ੍ਗવੀਥਿਯਂ ਫਲਸਮਾਪਤ੍ਤਿવੀਥਿਯਂ ਨਿਰੋਧਾਨਨ੍ਤਰਞ੍ਚ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਫਲੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚ ਪવਤ੍ਤਿ ਨਿવਾਰਿਤਾ ਆਸવਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸવਨ੍ਤੀਤਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਦੁવਿਧੋ ਹਿ ਅવਧਿ ਅਭਿવਿਧਿવਿਸਯੋ ਅਨਭਿવਿਧਿવਿਸਯੋ ਚ। ਅਭਿવਿਧਿવਿਸਯਂ ਕਿਰਿਯਾ ਬ੍ਯਾਪੇਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ ‘‘ਆਭવਗ੍ਗਾ ਭਗવਤੋ ਯਸੋ ਗਤੋ’’ਤਿ, ਇਤਰਂ ਬਹਿ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਆਪਾਟਲਿਪੁਤ੍ਤਾ વੁਟ੍ਠੋ ਦੇવੋ’’ਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਆ-ਕਾਰੋ ਅਭਿવਿਧਿਅਤ੍ਥੋ ਇਧ ਗਹਿਤੋਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਕਰਣਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
14-19. Cakkhutopi…pe… manatopīti cakkhuviññāṇādivīthīsu tadanugatamanoviññāṇavīthīsu ca kiñcāpi kusalādīnampi pavatti atthi, kāmāsavādayo eva pana vaṇato yūsaṃ viya paggharaṇakaasucibhāvena sandanti, tasmā te eva ‘‘āsavā’’ti vuccanti. Tattha hi paggharaṇakaasucimhi niruḷho āsavasaddoti. Dhammato yāva gotrabhunti tato paraṃ maggaphalesu appavattito vuttaṃ. Ete hi ārammaṇakaraṇavasena dhamme gacchantā tato paraṃ na gacchantīti. Nanu tato paraṃ bhavaṅgādīnipi gacchantīti ce? Na, tesampi pubbe ālambitesu lokiyadhammesu sāsavabhāvena antogadhattā tato paratābhāvato. Ettha ca gotrabhuvacanena gotrabhuvodānaphalasamāpattipurecārikaparikammāni vuttānīti veditabbāni, paṭhamamaggapurecārikameva vā gotrabhu avadhinidassanabhāvena gahitaṃ, tato paraṃ maggaphalasamānatāya pana aññesu maggesu maggavīthiyaṃ phalasamāpattivīthiyaṃ nirodhānantarañca pavattamānesu phalesu nibbāne ca pavatti nivāritā āsavānanti veditabbā. Savantīti gacchanti. Duvidho hi avadhi abhividhivisayo anabhividhivisayo ca. Abhividhivisayaṃ kiriyā byāpetvā pavattati ‘‘ābhavaggā bhagavato yaso gato’’ti, itaraṃ bahi katvā ‘‘āpāṭaliputtā vuṭṭho devo’’ti. Ayañca ā-kāro abhividhiattho idha gahitoti ‘‘antokaraṇattho’’ti vuttaṃ.
ਚਿਰਪਾਰਿવਾਸਿਯਟ੍ਠੋ ਚਿਰਪਰਿવੁਤ੍ਥਤਾ ਪੁਰਾਣਭਾવੋ। ਆਦਿ-ਸਦ੍ਦੇਨ ‘‘ਪੁਰਿਮਾ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਕੋਟਿ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ ਭવਤਣ੍ਹਾਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੬੨) ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ। ਅવਿਜ੍ਜਾਸવਭવਾਸવਾਨਞ੍ਚ ਚਿਰਪਰਿવੁਤ੍ਥਤਾਯ ਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਬ੍ਭਾવਭਾવੀਨਂ ਕਾਮਾਸવਦਿਟ੍ਠਾਸવਾਨਞ੍ਚ ਚਿਰਪਰਿવੁਤ੍ਥਤਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਸੁਪਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਓਕਾਸਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨੇਸੁ ਮਾਨਾਦੀਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਾਦਿਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ ਅਭਿਬ੍ਯਾਪਨਂ ਮਦਕਰਣવਸੇਨ ਆਸવਸਦਿਸਤਾ ਚ ਏਤੇਸਂਯੇવ, ਨਾਞ੍ਞੇਸਨ੍ਤਿ ਏਤੇਸ੍વੇવ ਆਸવਸਦ੍ਦੋ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਆਯਤਂ વਾ ਸવਨ੍ਤਿ ਫਲਨ੍ਤੀਤਿ ਆਸવਾ । ਨ ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਆਸવੇਹਿ વਿਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ વਣੋ વਿਯ ਆਸવੇ ਪਗ੍ਘਰਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਅਸਮ੍ਪਯੋਗੇ ਅਤਬ੍ਭਾવੇਪਿ ਸਹ ਆਸવੇਹੀਤਿ ਸਾਸવਾ, ਆਸવવਨ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Cirapārivāsiyaṭṭho ciraparivutthatā purāṇabhāvo. Ādi-saddena ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavataṇhāyā’’ti (a. ni. 10.62) idaṃ suttaṃ saṅgahitaṃ. Avijjāsavabhavāsavānañca ciraparivutthatāya dassitāya tabbhāvabhāvīnaṃ kāmāsavadiṭṭhāsavānañca ciraparivutthatā dassitā hoti. Aññesupi yathāvutte dhamme okāsañca ārammaṇaṃ katvā pavattamānesu mānādīsu vijjamānesu attattaniyādiggāhavasena abhibyāpanaṃ madakaraṇavasena āsavasadisatā ca etesaṃyeva, nāññesanti etesveva āsavasaddo niruḷho daṭṭhabbo. Āyataṃ vā savanti phalantīti āsavā. Na hi kiñci saṃsāradukkhaṃ āsavehi vinā uppajjamānaṃ atthīti. Ārammaṇabhāvena ye dhammā vaṇo viya āsave paggharanti, te asampayoge atabbhāvepi saha āsavehīti sāsavā, āsavavantoti attho.
ਓਸਾਨਦੁਕੇ ‘‘ਨੋ ਆਸવਾ ਖੋ ਪਨਾ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ‘‘ਆਸવવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਖੋ ਪਨਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਸਾਸવਾਨਂ ਸਹੇਤੁਕਾਨਂ વਿਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਤਂਸਹਿਤਤਾ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ। ਏવਂ ਸੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇਸੁਪਿ ਯਥਾਸਮ੍ਭવਂ વਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇ ਪਯੋਜਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਅਪਿਚ ‘‘ਨੋ ਆਸવਾ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾਸવਾ’’ਤਿ ਇਦਂ ਪਦਂ ਚਤੁਤ੍ਥਦੁਕੇ ਦੁਤਿਯਪਦੇਨ ਨਿਨ੍ਨਾਨਂ, ਨ ਚ ਏਕੇਨ ਦੁਕੋ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਆਸવવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਪਦਮੇવ ਗਹੇਤ੍વਾ ਓਸਾਨਦੁਕਯੋਜਨਾ ਞਾਯਾਗਤਾਤਿ ਕਤਾ। ਹੇਤੁਗੋਚ੍ਛਕੇ ਪਨ ਹੇਤੁવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਹੇਤੁਕਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤੇ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦੁਕਯੋਜਨਾਯ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਨਹੇਤੁਪਦਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਓਸਾਨਦੁਕਯੋਜਨਾ ਕਤਾ। ਯੇ વਾ ਪਨ ਪਠਮੇ ਦੁਕੇ ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪਕ੍ਖੇਪੇ ਏਕੋ, ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਦ੍વੇ, ਪਠਮਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯੇ ਏਕੋ, ਤਤਿਯੇ ਦ੍વੇ, ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਤਤਿਯੇ ਏਕੋ, ਦੁਤਿਯੇ ਚ ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਏਕੋਤਿ ਅਟ੍ਠ ਦੁਕਾ ਲਬ੍ਭਨ੍ਤਿ, ਤੇਸੁ ਤੀਹਿ ਇਤਰੇ ਚ ਨਯਤੋ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇਸੁਪਿ।
Osānaduke ‘‘no āsavā kho panā’’ti avatvā ‘‘āsavavippayuttā kho panā’’ti vacanaṃ sāsavānaṃ sahetukānaṃ viya sampayuttehi taṃsahitatā na hotīti dassanatthaṃ. Evaṃ sesagocchakesupi yathāsambhavaṃ vippayuttaggahaṇe payojanaṃ daṭṭhabbaṃ. Apica ‘‘no āsavā kho pana dhammā sāsavā’’ti idaṃ padaṃ catutthaduke dutiyapadena ninnānaṃ, na ca ekena duko hoti, tasmā āsavavippayuttapadameva gahetvā osānadukayojanā ñāyāgatāti katā. Hetugocchake pana hetuvippayuttānaṃ sahetukatā natthīti te gahetvā dukayojanāya asakkuṇeyyattā nahetupadaṃ gahetvā osānadukayojanā katā. Ye vā pana paṭhame duke dutiyassa pakkhepe eko, tatiyassa dve, paṭhamassa dutiye eko, tatiye dve, dutiyassa tatiye eko, dutiye ca tatiyassa ekoti aṭṭha dukā labbhanti, tesu tīhi itare ca nayato dassitāti veditabbā. Esa nayo sesagocchakesupi.
੨੦-੨੫. ਕਿਲੇਸਕਮ੍ਮવਿਪਾਕવਟ੍ਟਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇਨ ਤਤ੍ਥ ਸਂਯੋਜੇਨ੍ਤਿ, ਸਤਿਪਿ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭਾવੇ ਨ વਿਨਾ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਤੇਸਂ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਓਰਮ੍ਭਾਗਿਯੁਦ੍ਧਮ੍ਭਾਗਿਯਸਙ੍ਗਹਿਤੇਹਿ ਚ ਤਂਤਂਭવਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਕਮ੍ਮਨਿਯਮੋ ਭવਨਿਯਮੋ ਚ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਉਪਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸਂਯੋਜਨਸ੍ਸ ਕਤਾਨਿਪਿ ਕਮ੍ਮਾਨਿ ਭવਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀਤਿ। ਸਂਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਤਿ વਾ ਸਂਯੋਜਨਿਯਾ, ਸਂਯੋਜਨੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ વਾ। ਦੂਰਗਤਸ੍ਸਪਿ ਆਕਡ੍ਢਨਤੋ ਨਿਸ੍ਸਰਿਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨવਸੇਨ ਬਨ੍ਧਨਂ ਸਂਯੋਜਨਂ, ਗਨ੍ਥਕਰਣਂ ਸਙ੍ਖਲਿਕਚਕ੍ਕਲਕਾਨਂ વਿਯ ਪਟਿਬਦ੍ਧਤਾਕਰਣਂ વਾ ਗਨ੍ਥਨਂ ਗਨ੍ਥੋ, ਸਂਸਿਲਿਸਕਰਣਂ ਯੋਜਨਂ ਯੋਗੋਤਿ ਅਯਮੇਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸਞ੍ਞੁਨਾ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਚ ਤੇਹਿ ਤੇਹਿ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਯਮਾਨਂ ਤਂ ਤਂ ਕਿਚ੍ਚવਿਸੇਸਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੇਨ ਤੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਤਥਾ ਤਥਾ ਆਸવਸਂਯੋਜਨਗਨ੍ਥਾਦਿવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ‘‘ਕਿਮਤ੍ਥਂ ਏਤੇਯੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਾ, ਕਸ੍ਮਾ ਚ વੁਤ੍ਤਾ ਏવ ਪੁਨ વੁਤ੍ਤਾ’’ਤਿ ਨ ਚੋਦੇਤਬ੍ਬਮੇਤਂ।
20-25. Kilesakammavipākavaṭṭānaṃ paccayabhāvena tattha saṃyojenti, satipi aññesaṃ tappaccayabhāve na vinā saṃyojanāni tesaṃ tappaccayabhāvo atthi, orambhāgiyuddhambhāgiyasaṅgahitehi ca taṃtaṃbhavanibbattakakammaniyamo bhavaniyamo ca hoti, na ca upacchinnasaṃyojanassa katānipi kammāni bhavaṃ nibbattentīti. Saṃyojetabbāti vā saṃyojaniyā, saṃyojane niyuttāti vā. Dūragatassapi ākaḍḍhanato nissarituṃ appadānavasena bandhanaṃ saṃyojanaṃ, ganthakaraṇaṃ saṅkhalikacakkalakānaṃ viya paṭibaddhatākaraṇaṃ vā ganthanaṃ gantho, saṃsilisakaraṇaṃ yojanaṃ yogoti ayametesaṃ visesoti veditabbo. Dhammānaṃ sabhāvakiccavisesaññunā pana bhagavatā sampayuttesu ārammaṇesu tappaccayesu ca tehi tehi nipphādiyamānaṃ taṃ taṃ kiccavisesaṃ passantena te te dhammā tathā tathā āsavasaṃyojanaganthādivasena vuttāti ‘‘kimatthaṃ eteyeva dhammā evaṃ vuttā, kasmā ca vuttā eva puna vuttā’’ti na codetabbametaṃ.
੨੬-੩੭. ਗਨ੍ਥਨਿਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਮਞ੍ਞੋ ਅਤ੍ਥੋ ‘‘ਗਨ੍ਥਕਰਣਂ ਗਨ੍ਥਨਂ, ਗਨ੍ਥਨੇ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾਤਿ ਗਨ੍ਥਨਿਯਾ, ਗਨ੍ਥਯਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਾ, ਗਨ੍ਥਯਿਤੁਂ ਅਰਹਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਗਨ੍ਥਨਿਯਾ’’ਤਿ। ਏવਂ ਓਘਨਿਯਾਦੀਸੁਪਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਤੇਨਾਤਿਕ੍ਕਮਤੀਤਿ ਏਤਂ ਧਾਤ੍વਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਓਘਨਿਯਾਤਿ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ ਕਤਾ।
26-37. Ganthaniyāti ettha ayamañño attho ‘‘ganthakaraṇaṃ ganthanaṃ, ganthane niyuttāti ganthaniyā, ganthayituṃ sakkuṇeyyā, ganthayituṃ arahantīti vā ganthaniyā’’ti. Evaṃ oghaniyādīsupi daṭṭhabbaṃ. Tenātikkamatīti etaṃ dhātvatthaṃ gahetvā oghaniyāti padasiddhi katā.
੫੦-੫੪. ਧਮ੍ਮਸਭਾવਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਤੋ ਆਮਸਨ੍ਤੀਤਿ ਪਰਾਮਾਸਾ। ਪਰਤੋਤਿ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿਤੋ। ਆਮਸਨ੍ਤੀਤਿ ਸਭਾવਪਟਿਸੇਧੇਨ ਪਰਿਮਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।
50-54. Dhammasabhāvaṃ aggahetvā parato āmasantīti parāmāsā. Paratoti niccādito. Āmasantīti sabhāvapaṭisedhena parimajjanti.
੫੫-੬੮. ਸਭਾવਤੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਮਾਨਂ વਾ વਿਚਿਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾਯ ਸਞ੍ਞਿਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਗ੍ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤੋ ਆਲਮ੍ਬਮਾਨਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਚਿਨ੍ਤਨਂ ਗਹਣਂ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਲਦ੍ਧਿ। ਚੇਤਸਿ ਨਿਯੁਤ੍ਤਾ, ਚੇਤਸਾ ਸਂਸਟ੍ਠਾ વਾ ਚੇਤਸਿਕਾ। ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਾਨਤ੍ਤਤਾਯ ਏਕੀਭਾવਮਿવੁਪਗਮਨਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਭਾવੁਪਗਮਨਂ। ਯੇਸਂ ਰੂਪਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਹਜਾਤਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ, ਤੇਸਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਾਨਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਨਿਰਨ੍ਤਰਭਾવਾਨੁਪਗਮਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਏਕਤੋ વਤ੍ਤਮਾਨਾਪੀਤਿ ਅਪਿ-ਸਦ੍ਦੋ ਕੋ ਪਨ વਾਦੋ ਏਕਤੋ ਅવਤ੍ਤਮਾਨਾਤਿ ਏਤਮਤ੍ਥਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਇਦਮੇਤ੍ਥ વਿਚਾਰੇਤਬ੍ਬਂ – ਅવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਰੂਪਾਨਂ ਕਿਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਂਸਟ੍ਠਤਾ, ਉਦਾਹੁ વਿਸਂਸਟ੍ਠਤਾਤਿ? વਿਸੁਂ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવੇਨ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨਾਨਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨ ਸਂਸਟ੍ਠਤਾ, ਨਾਪਿ વਿਸਂਸਟ੍ਠਤਾ ਸਂਸਟ੍ਠਾਤਿ ਅਨਾਸਙ੍ਕਨੀਯਸਭਾવਤ੍ਤਾ। ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਂਸਟ੍ਠਸਭਾવਤ੍ਤਾ ਰੂਪਨਿਬ੍ਬਾਨੇਹਿਪਿ ਸੋ ਸਂਸਟ੍ਠਭਾવੋ ਅਤ੍ਥਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਸਿਯਾ ਆਸਙ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਇਤਰੇਹਿ, ਇਤਰੇਸਞ੍ਚ ਤੇਹਿ વਿਸਂਸਟ੍ਠਸਭਾવਤਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਪਨ ਰੂਪਾਨਂ ਰੂਪੇਹਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਂਸਟ੍ਠਤਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਤਦਾਸਙ੍ਕਾਭਾવਤੋ વਿਸਂਸਟ੍ਠਤਾ ਚ ਰੂਪਾਨਂ ਰੂਪੇਹਿ ਨ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਏਸ ਹਿ ਤੇਸਂ ਸਭਾવੋਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਪਦੇਸੁ ਸਂਸਟ੍ਠਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦਿਸਦ੍ਦਾ ਚਿਤ੍ਤਸਦ੍ਦਾਪੇਕ੍ਖਾਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਚਿਤ੍ਤਸਦ੍ਦਸਮ੍ਬਨ੍ਧਤ੍ਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸਂਸਟ੍ਠਾ ਚ ਤੇ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਚਾਤਿ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤੇવਾਤਿ ਭੂਤਾਨਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ ਏવ, ਨਿਸ੍ਸਯਨ੍ਤਿ ਏવਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਭੂਤਾਨਿ ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤਿ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਨਿਸ੍ਸੀਯਨ੍ਤਿ, ਨ ਤਥਾ ਏਤਾਨਿ ਗਯ੍ਹਨ੍ਤਿ ਨਿਸ੍ਸੀਯਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾ। ਅਥ વਾ ਭੂਤਾਨਿ ਅਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਤੇਸਂ વਣ੍ਣਨਿਭਾਦਿਭਾવੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਾਦਾ।
55-68. Sabhāvato vijjamānaṃ avijjamānaṃ vā vicittasaññāya saññitaṃ ārammaṇaṃ aggahetvā appavattito ālambamānā dhammā sārammaṇā. Cintanaṃ gahaṇaṃ ārammaṇūpaladdhi. Cetasi niyuttā, cetasā saṃsaṭṭhā vā cetasikā. Dubbiññeyyanānattatāya ekībhāvamivupagamanaṃ nirantarabhāvupagamanaṃ. Yesaṃ rūpānaṃ cittaṃ sahajātapaccayo hoti, tesaṃ cittassa ca suviññeyyanānattanti nirantarabhāvānupagamanaṃ veditabbaṃ. Ekato vattamānāpīti api-saddo ko pana vādo ekato avattamānāti etamatthaṃ dīpeti. Idamettha vicāretabbaṃ – avinibbhogarūpānaṃ kiṃ aññamaññaṃ saṃsaṭṭhatā, udāhu visaṃsaṭṭhatāti? Visuṃ ārammaṇabhāvena suviññeyyanānattattā na saṃsaṭṭhatā, nāpi visaṃsaṭṭhatā saṃsaṭṭhāti anāsaṅkanīyasabhāvattā. Catunnañhi khandhānaṃ aññamaññaṃ saṃsaṭṭhasabhāvattā rūpanibbānehipi so saṃsaṭṭhabhāvo atthi natthīti siyā āsaṅkā, tasmā tesaṃ itarehi, itaresañca tehi visaṃsaṭṭhasabhāvatā vuccati, na pana rūpānaṃ rūpehi katthaci saṃsaṭṭhatā atthīti tadāsaṅkābhāvato visaṃsaṭṭhatā ca rūpānaṃ rūpehi na vuccatīti. Esa hi tesaṃ sabhāvoti. Cittasaṃsaṭṭhasamuṭṭhānādipadesu saṃsaṭṭhasamuṭṭhānādisaddā cittasaddāpekkhāti paccekaṃ cittasaddasambandhattā cittasaṃsaṭṭhā ca te cittasamuṭṭhānā cāti paccekaṃ yojetvā attho vutto. Upādiyantevāti bhūtāni gaṇhanti eva, nissayanti evāti attho. Yathā bhūtāni upādiyanti gayhanti nissīyanti, na tathā etāni gayhanti nissīyanti, tasmā upādā. Atha vā bhūtāni amuñcitvā tesaṃ vaṇṇanibhādibhāvena gahetabbato upādā.
੭੫-੮੨. ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਤ੍ਤਿਕੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨਾਤਿ ਸਂ-ਸਦ੍ਦਂ ਅਪਨੇਤ੍વਾ ਕਿਲਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਕਿਲੇਸਾਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ।
75-82. Saṃkiliṭṭhattikevuttanayenāti saṃ-saddaṃ apanetvā kilisantīti kilesātiādinā nayena.
੮੩-੧੦੦. ਕਾਮਾવਚਰਾਦੀਸੁ ਅਯਮਪਰੋ ਅਤ੍ਥੋ – ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮੋ, ਏવਂ ਰੂਪਾਰੂਪਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪਂ ਅਰੂਪਞ੍ਚ। ਆਰਮ੍ਮਣਕਰਣવਸੇਨ ਤਾਨਿ ਯਤ੍ਥ ਅવਚਰਨ੍ਤਿ, ਤੇ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਯੋਤਿ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਭੂਮੀਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਨਂ ਅਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਤਾ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਿਤਾ ਚ ਨਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਿਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ। ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡੇਪਿ ‘‘ਏਤ੍ਥਾવਚਰਾ’’ਤਿ વਚਨਂ ਅવੀਚਿਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨੋਕਾਸਾਯ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਦੋਕਾਸਤਾ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯ ਤਨ੍ਨਿਨ੍ਨਤਾਯ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਯਦਿ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ, ਮਗ੍ਗਾਦਿਧਮ੍ਮਾਨਞ੍ਚ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਨ੍ਤੋਗਧਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤਾ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਨ ਹਿ ‘‘ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤੇਭੂਮਕਗਹਣਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ? ਨਾਪਜ੍ਜਤਿ ਸਬ੍ਬਦਾ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਨਿਚ੍ਛਯਤੋ। ਅਥ વਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕਾਰਿਕਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਪਨ੍ਨਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਗਹਿਤਾਤਿ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ।
83-100. Kāmāvacarādīsu ayamaparo attho – kāmataṇhā kāmo, evaṃ rūpārūpataṇhā rūpaṃ arūpañca. Ārammaṇakaraṇavasena tāni yattha avacaranti, te kāmāvacarādayoti. Evañhi sati aññabhūmīsu uppajjamānānaṃ akāmāvacarāditā kāmāvacarāditā ca nāpajjatīti siddhaṃ hoti. Nikkhepakaṇḍepi ‘‘etthāvacarā’’ti vacanaṃ avīciparanimmitaparicchinnokāsāya kāmataṇhāya ārammaṇabhāvaṃ sandhāya vuttanti veditabbaṃ, tadokāsatā ca taṇhāya tanninnatāya veditabbā. Yadi pariyāpannasaddassa antogadhāti ayamattho, maggādidhammānañca lokuttarantogadhattā pariyāpannatā āpajjati. Na hi ‘‘pariyāpannā’’ti ettha tebhūmakagahaṇaṃ atthīti? Nāpajjati sabbadā pavattamānassa paccakkhassa lokassa vasena pariyāpannanicchayato. Atha vā paricchedakārikāya taṇhāya paricchinditvā āpannā paṭipannā gahitāti pariyāpannā.
ਅਨੀਯ-ਸਦ੍ਦੋ ਬਹੁਲਾ ਕਤ੍ਤੁਅਭਿਧਾਯਕੋਤਿ વਟ੍ਟਚਾਰਕਤੋ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤੀਤਿ ਨਿਯ੍ਯਾਨੀਯਾ, ਨੀ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਰਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਯ-ਕਾਰਸ੍ਸ ਚ ਕ-ਕਾਰਤ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਨਿਯ੍ਯਾਨਕਰਣਸੀਲਾ વਾ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕਾ। ਉਤ੍ਤਰਿਤਬ੍ਬਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਨਿਦ੍ਦਿਸਿਯਮਾਨਾ ਸਉਤ੍ਤਰਾ ਧਮ੍ਮਾવ ਉਤ੍ਤਰਿਤਬ੍ਬਾਤਿ ‘‘ਅਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਰਾਗਾਦੀਨਨ੍ਤਿ ਰਾਗਾਦੀਨਂ ਦਸਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਬ੍ਬਨਿਯਤਾਕੁਸਲਾਨਂ વਾ। ਤੇਹਿ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਦੁਕ੍ਖਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕੇਹਿ ਅਭਿਭੂਤਾ ਸਤ੍ਤਾ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਿ ਅਕਨ੍ਦਨ੍ਤਾਪਿ ਕਨ੍ਦਨਕਾਰਣਭਾવਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਤਾવਸੇਨ ਚ ‘‘ਸਰਣਾ’’ਤਿ ਆਹ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਰਾਗਾਦੀਨ’’ਨ੍ਤਿ વਚਨੇਨ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਾવ ਗਹਿਤਾਤਿ ਞਾਯਤਿ। ਰਣ-ਸਦ੍ਦੋ વਾ ਰਾਗਾਦਿਰੇਣੂਸੁ ਨਿਰੁਲ਼੍ਹੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਰਣਂ વਾ ਯੁਦ੍ਧਂ, ‘‘ਕਾਮਾ ਤੇ ਪਠਮਾ ਸੇਨਾ’’ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੪੩੮; ਮਹਾਨਿ॰ ੨੮, ੬੮, ੧੪੯; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਨਨ੍ਦਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੪੭) ਏવਮਾਦਿਕਾ ਚ ਅਕੁਸਲਾ ਸੇਨਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਯੁਦ੍ਧੇਨ ਜੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਸਯੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ‘‘ਸਰਣਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀਤਿ। ਅਰਣવਿਭਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੨੩ ਆਦਯੋ) ਪਨ ਸਦੁਕ੍ਖਾ ਸਉਪਘਾਤਾ ਸਉਪਾਯਾਸਾ ਸਪਰਿਲ਼ਾਹਾ ਮਿਚ੍ਛਾਪਟਿਪਦਾਭੂਤਾ ਕਾਮਸੁਖਾਨੁਯੋਗਾਦਯੋ ‘‘ਸਰਣਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਾਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਰਣਭਾવੋ ਤਨ੍ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕਸਭਾવਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਸਰਣਤਾ ਚ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Anīya-saddo bahulā kattuabhidhāyakoti vaṭṭacārakato niyyantīti niyyānīyā, nī-kārassa rassattaṃ ya-kārassa ca ka-kārattaṃ katvā ‘‘niyyānikā’’ti vuttaṃ, niyyānakaraṇasīlā vā niyyānikā. Uttaritabbassa aññassa niddiṭṭhassa abhāvā niddisiyamānā sauttarā dhammāva uttaritabbāti ‘‘attāna’’nti āha. Rāgādīnanti rāgādīnaṃ dasannaṃ kilesānaṃ sabbaniyatākusalānaṃ vā. Tehi nānappakāradukkhanibbattakehi abhibhūtā sattā kandanti akandantāpi kandanakāraṇabhāvato. Yasmā pana pahānekaṭṭhatāvasena ca ‘‘saraṇā’’ti āha, tasmā ‘‘rāgādīna’’nti vacanena rāgadosamohāva gahitāti ñāyati. Raṇa-saddo vā rāgādireṇūsu niruḷho daṭṭhabbo, raṇaṃ vā yuddhaṃ, ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’ti (su. ni. 438; mahāni. 28, 68, 149; cūḷani. nandamāṇavapucchāniddesa 47) evamādikā ca akusalā senā ariyamaggayuddhena jetabbattā sayuddhattā ‘‘saraṇā’’ti vuccantīti. Araṇavibhaṅgasutte (ma. ni. 3.323 ādayo) pana sadukkhā saupaghātā saupāyāsā sapariḷāhā micchāpaṭipadābhūtā kāmasukhānuyogādayo ‘‘saraṇā’’ti vuttāti dukkhādīnaṃ raṇabhāvo tannibbattakasabhāvānaṃ akusalānaṃ saraṇatā ca veditabbā.
ਪਿਟ੍ਠਿਦੁਕਾ ਸਮਤ੍ਤਾ।
Piṭṭhidukā samattā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ੨. ਦੁਕਮਾਤਿਕਾ • 2. Dukamātikā
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਦੁਕਮਾਤਿਕਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • Dukamātikāpadavaṇṇanā
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਦੁਕਮਾਤਿਕਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ • Dukamātikāpadavaṇṇanā
