| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
២. ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា
2. Dukaniddesavaṇṇanā
៤៥. ទុកនិទ្ទេសេ កោធនោតិ កុជ្ឈនសីលោ មហាកោធោ។ ឯវំ បុគ្គលំ បុច្ឆិត្វាបិ ធម្មេន បុគ្គលំ ទស្សេតុំ តត្ថ កតមោ កោធោតិអាទិមាហ។ ឧបនាហីនិទ្ទេសាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ កោធោ កុជ្ឈនាតិអាទីនិ ហេដ្ឋា វុត្តត្ថានេវ។ តថា ឧបនាហីនិទ្ទេសាទីសុ បុព្ពកាលំ កោធោតិអាទីនិ។ អយំ កោធោ អប្បហីនោតិ អយំ ឯត្តកោ កោធោ វិក្ខម្ភនប្បហានេន វា តទង្គប្បហានេន វា សមុច្ឆេទប្បហានេន វា អប្បហីនោ។ បរតោ ឧបនាហាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
45. Dukaniddese kodhanoti kujjhanasīlo mahākodho. Evaṃ puggalaṃ pucchitvāpi dhammena puggalaṃ dassetuṃ tattha katamo kodhotiādimāha. Upanāhīniddesādīsupi eseva nayo. Kodho kujjhanātiādīni heṭṭhā vuttatthāneva. Tathā upanāhīniddesādīsu pubbakālaṃ kodhotiādīni. Ayaṃ kodho appahīnoti ayaṃ ettako kodho vikkhambhanappahānena vā tadaṅgappahānena vā samucchedappahānena vā appahīno. Parato upanāhādīsupi eseva nayo.
៥៣. អហិរិកនិទ្ទេសាទីសុ – ឥមិនា អហិរិកេនាតិ ឥមិនា ឯវំបការេន អហិរិកធម្មេន សមន្នាគតោ។ ឥមិនា អនោត្តប្បេនាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
53. Ahirikaniddesādīsu – iminā ahirikenāti iminā evaṃpakārena ahirikadhammena samannāgato. Iminā anottappenātiādīsupi eseva nayo.
៦៣. អជ្ឈត្តសំយោជនោតិ អជ្ឈត្តពន្ធនោ។ ពហិទ្ធាសំយោជនោតិ ពហិទ្ធាពន្ធនោ។ តេ ឧភោបិ វច្ឆកសាលូបមាយ ទីបេតព្ពា។ វច្ឆកសាលាយ ហិ អន្តោ ពទ្ធោ អន្តោយេវ សយិតវច្ឆកោ វិយ ឥធដ្ឋកសោតាបន្នសកទាគាមិនោ។ តេសញ្ហិ ពន្ធនម្បិ ឥធេវ, សយម្បិ ឥធេវ។ អន្តោ ពទ្ធោ បន ពហិ សយិតវច្ឆកោ វិយ រូបារូបភវេ សោតាបន្នសកទាគាមិនោ។ តេសញ្ហិ ពន្ធនមេវ ឥធ, សយំ បន ព្រហ្មលោកេ ឋិតា។ ពហិ ពទ្ធោ ពហិ សយិតវច្ឆកោ វិយ រូបារូបភវេ អនាគាមី។ តស្ស ហិ ពន្ធនម្បិ ពហិទ្ធា, សយម្បិ ពហិទ្ធាវ។ ពហិ ពទ្ធោ បន អន្តោសយិតវច្ឆកោ វិយ ឥធដ្ឋកអនាគាមី។ តស្ស ហិ ពន្ធនំ រូបារូបភវេសុ, សយំ បន ឥធ ឋិតោ។
63. Ajjhattasaṃyojanoti ajjhattabandhano. Bahiddhāsaṃyojanoti bahiddhābandhano. Te ubhopi vacchakasālūpamāya dīpetabbā. Vacchakasālāya hi anto baddho antoyeva sayitavacchako viya idhaṭṭhakasotāpannasakadāgāmino. Tesañhi bandhanampi idheva, sayampi idheva. Anto baddho pana bahi sayitavacchako viya rūpārūpabhave sotāpannasakadāgāmino. Tesañhi bandhanameva idha, sayaṃ pana brahmaloke ṭhitā. Bahi baddho bahi sayitavacchako viya rūpārūpabhave anāgāmī. Tassa hi bandhanampi bahiddhā, sayampi bahiddhāva. Bahi baddho pana antosayitavacchako viya idhaṭṭhakaanāgāmī. Tassa hi bandhanaṃ rūpārūpabhavesu, sayaṃ pana idha ṭhito.
៦៥. អក្កោធននិទ្ទេសាទីសុ – បហីនោតិ វិក្ខម្ភនប្បហានេន វា, តទង្គប្បហានេន វា, សមុច្ឆេទប្បហានេន វា បហីនោ។
65. Akkodhananiddesādīsu – pahīnoti vikkhambhanappahānena vā, tadaṅgappahānena vā, samucchedappahānena vā pahīno.
៨៣. ទុល្លភនិទ្ទេសេ – ទុល្លភាតិ ន សុលភា។ បុព្ពការីតិ បឋមមេវ ការកោ។ កតវេទីតិ កតំ វេទេតិ, វិទិតំ បាកដំ ករោតិ។ តេ អគារិយានគារិយេហិ ទីបេតព្ពា។ អគារិយេសុ ហិ មាតាបិតរោ បុព្ពការិនោ នាម។ បុត្តធីតរោ បន មាតាបិតរោ បដិជគ្គន្តា អភិវាទនាទីនិ តេសំ កុរុមានា កតវេទិនោ នាម។ អនគារិយេសុ អាចរិយុបជ្ឈាយា បុព្ពការិនោ នាម។ អន្តេវាសិកសទ្ធិវិហារិកា អាចរិយុបជ្ឈាយេ បដិជគ្គន្តា អភិវាទនាទីនិ តេសំ កុរុមានា កតវេទិនោ នាម។ តេសំ អាវិភាវត្ថាយ ឧបជ្ឈាយបោសកសោណត្ថេរាទីនំ វត្ថូនិ កថេតព្ពានិ។
83. Dullabhaniddese – dullabhāti na sulabhā. Pubbakārīti paṭhamameva kārako. Katavedīti kataṃ vedeti, viditaṃ pākaṭaṃ karoti. Te agāriyānagāriyehi dīpetabbā. Agāriyesu hi mātāpitaro pubbakārino nāma. Puttadhītaro pana mātāpitaro paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Anagāriyesu ācariyupajjhāyā pubbakārino nāma. Antevāsikasaddhivihārikā ācariyupajjhāye paṭijaggantā abhivādanādīni tesaṃ kurumānā katavedino nāma. Tesaṃ āvibhāvatthāya upajjhāyaposakasoṇattherādīnaṃ vatthūni kathetabbāni.
អបរោ នយោ – បរេន អកតេយេវ ឧបការេ អត្តនិ កតំ ឧបការំ អនបេក្ខិត្វា ការកោ បុព្ពការី, សេយ្យថាបិ មាតាបិតរោ ចេវ អាចរិយុបជ្ឈាយា ច។ សោ ទុល្លភោ; សត្តានំ តណ្ហាភិភូតត្តា។ បរេន កតស្ស ឧបការស្ស អនុរូបប្បវត្តិំ អត្តនិ កតំ ឧបការំ ឧបការតោ ជានន្តោ, វេទិយន្តោ, កតញ្ញុកតវេទី។ សេយ្យថាបិ មាតាបិតុអាចរិយុបជ្ឈាយេសុ សម្មា បដិបន្នោ។ សោបិ ទុល្លភោ; សត្តានំ អវិជ្ជាភិភូតត្តា។
Aparo nayo – parena akateyeva upakāre attani kataṃ upakāraṃ anapekkhitvā kārako pubbakārī, seyyathāpi mātāpitaro ceva ācariyupajjhāyā ca. So dullabho; sattānaṃ taṇhābhibhūtattā. Parena katassa upakārassa anurūpappavattiṃ attani kataṃ upakāraṃ upakārato jānanto, vediyanto, kataññukatavedī. Seyyathāpi mātāpituācariyupajjhāyesu sammā paṭipanno. Sopi dullabho; sattānaṃ avijjābhibhūtattā.
អបិច – អការណវច្ឆលោ បុព្ពការី, សការណវច្ឆលោ កតញ្ញុកតវេទី។ ‘ករិស្សតិ មេ’តិ ឯវមាទិការណនិរបេក្ខកិរិយោ បុព្ពការី។ ‘ករិស្សតិ មេ’តិ ឯវមាទិការណសាបេក្ខកិរិយោ កតញ្ញុកតវេទី។ តមោជោតិបរាយណោ បុព្ពការី, ជោតិជោតិបរាយណោ កតញ្ញុកតវេទី។ ទេសេតា បុព្ពការី, បដិបជ្ជិតា កតញ្ញុកតវេទី។ សទេវកេ លោកេ អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោ បុព្ពការី, អរិយសាវកោ កតញ្ញុកតវេទីតិ។ ទុកនិបាតដ្ឋកថាយំ (អ. និ. អដ្ឋ. ២.២.១២០) បន – ‘‘‘បុព្ពការី’តិ បឋមំ ឧបការស្ស ការកោ, ‘កតញ្ញុកតវេទី’តិ តេន កតំ ញត្វា បច្ឆា ការកោ។ តេសុ បុព្ពការី ឥណំ ទេមីតិ សញ្ញំ ករោតិ, បច្ឆាការកោ ‘ឥណំ ជីរាបេមី’តិ សញ្ញំ ករោតី’’តិ ឯត្តកមេវ វុត្តំ។
Apica – akāraṇavacchalo pubbakārī, sakāraṇavacchalo kataññukatavedī. ‘Karissati me’ti evamādikāraṇanirapekkhakiriyo pubbakārī. ‘Karissati me’ti evamādikāraṇasāpekkhakiriyo kataññukatavedī. Tamojotiparāyaṇo pubbakārī, jotijotiparāyaṇo kataññukatavedī. Desetā pubbakārī, paṭipajjitā kataññukatavedī. Sadevake loke arahaṃ sammāsambuddho pubbakārī, ariyasāvako kataññukatavedīti. Dukanipātaṭṭhakathāyaṃ (a. ni. aṭṭha. 2.2.120) pana – ‘‘‘pubbakārī’ti paṭhamaṃ upakārassa kārako, ‘kataññukatavedī’ti tena kataṃ ñatvā pacchā kārako. Tesu pubbakārī iṇaṃ demīti saññaṃ karoti, pacchākārako ‘iṇaṃ jīrāpemī’ti saññaṃ karotī’’ti ettakameva vuttaṃ.
៨៤. ទុត្តប្បយនិទ្ទេសេ – ទុត្តប្បយាតិ អតប្បយា, ន សក្កា កេនចិ តប្បេតុំ។ យោ ហិ ឧបដ្ឋាកកុលំ វា ញាតិកុលំ វា និស្សាយ វសមានោ ចីវរេ ជិណ្ណេ តេហិ ទិន្នំ ចីវរំ និក្ខិបតិ, ន បរិភុញ្ជតិ។ បុនប្បុនំ ទិន្នម្បិ គហេត្វា និក្ខិបតេវ។ យោ ច តេនេវ នយេន លទ្ធំ លទ្ធំ វិស្សជ្ជេតិ បរស្ស ទេតិ។ បុនប្បុនំ លទ្ធម្បិ តថេវ ករោតិ។ ឥមេ ទ្វេ បុគ្គលា សកដេហិបិ បច្ចយេ ឧបនេន្តេន តប្បេតុំ ន សក្កាតិ ទុត្តប្បយា នាម។
84. Duttappayaniddese – duttappayāti atappayā, na sakkā kenaci tappetuṃ. Yo hi upaṭṭhākakulaṃ vā ñātikulaṃ vā nissāya vasamāno cīvare jiṇṇe tehi dinnaṃ cīvaraṃ nikkhipati, na paribhuñjati. Punappunaṃ dinnampi gahetvā nikkhipateva. Yo ca teneva nayena laddhaṃ laddhaṃ vissajjeti parassa deti. Punappunaṃ laddhampi tatheva karoti. Ime dve puggalā sakaṭehipi paccaye upanentena tappetuṃ na sakkāti duttappayā nāma.
៨៥. សុតប្បយនិទ្ទេសេ – ន វិស្សជ្ជេតីតិ អត្តនោ អកត្វា បរស្ស ន ទេតិ។ អតិរេកេ បន សតិ ន និក្ខិបតិ បរស្ស ទេតិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – យោ បន ភិក្ខុ ឧបដ្ឋាកកុលា វា ញាតិកុលា វា ជិណ្ណចីវរោ សាដកំ លភិត្វា ចីវរំ កត្វា បរិភុញ្ជតិ, ន និក្ខិបតិ; អគ្គឡំ ទត្វា បារុបន្តោបិ បុន ទិយ្យមានេ សហសា ន បដិគ្គណ្ហាតិ។ យោ ច លទ្ធំ លទ្ធំ អត្តនា បរិភុញ្ជតិ, បរេសំ ន ទេតិ។ ឥមេ ទ្វេបិ សុខេន សក្កា តប្បេតុន្តិ សុតប្បយា នាមាតិ។
85. Sutappayaniddese – na vissajjetīti attano akatvā parassa na deti. Atireke pana sati na nikkhipati parassa deti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo pana bhikkhu upaṭṭhākakulā vā ñātikulā vā jiṇṇacīvaro sāṭakaṃ labhitvā cīvaraṃ katvā paribhuñjati, na nikkhipati; aggaḷaṃ datvā pārupantopi puna diyyamāne sahasā na paṭiggaṇhāti. Yo ca laddhaṃ laddhaṃ attanā paribhuñjati, paresaṃ na deti. Ime dvepi sukhena sakkā tappetunti sutappayā nāmāti.
៨៦. អាសវាតិ កិលេសា។ ន កុក្កុច្ចាយិតព្ពំ កុក្កុច្ចាយតីតិ ន កុក្កុច្ចាយិតព្ពយុត្តកំ កុក្កុច្ចាយតិ។ សូករមំសំ លភិត្វា អច្ឆមំសន្តិ កុក្កុច្ចាយតិ, មិគមំសំ, លភិត្វា ទីបិមំសន្តិ កុក្កុច្ចាយតិ។ កាលេ សន្តេយេវ ‘កាលោ នត្ថី’តិ, អប្បវារេត្វាវ ‘បវារិតោស្មី’តិ, បត្តេ រជស្មិំ អបតិតេយេវ ‘បតិត’ន្តិ, អត្តានំ ឧទ្ទិស្ស មច្ឆមំសេ អកតេយេវ ‘មំ ឧទ្ទិស្ស កត’ន្តិ កុក្កុច្ចាយតិ។ កុក្កុច្ចាយិតព្ពំ ន កុក្កុច្ចាយតីតិ កុក្កុច្ចាយិតព្ពយុត្តកំ ន កុក្កុច្ចាយតិ។ អច្ឆមំសំ លភិត្វា សូករមំសន្តិ ន កុក្កុច្ចាយតិ…បេ.… អត្តានំ ឧទ្ទិស្ស មច្ឆមំសេ កតេ ‘មំ ឧទ្ទិស្ស កត’ន្តិ ន កុក្កុច្ចាយតិ ។ អង្គុត្តរដ្ឋកថាយំ បន – ‘‘‘ន កុក្កុច្ចាយិតព្ព’ន្តិ សង្ឃភោគស្ស អបដ្ឋបនំ អវិចារណំ ន កុក្កុច្ចាយិតព្ពំ នាម, តំ កុក្កុច្ចាយតិ។ ‘កុក្កុច្ចាយិតព្ព’ន្តិ តស្សេវ បដ្ឋបនំ វិចារណំ, តំ ន កុក្កុច្ចាយតី’’តិ ឯត្តកមេវ វុត្តំ។ ឥមេសន្តិ ឥមេសំ ទ្វិន្នំ បុគ្គលានំ សុភូមិយំ តិណលតាទីនិ វិយ រត្តិម្បិ ទិវាបិ អាសវា វឌ្ឍន្តិយេវ។ សុក្កបក្ខេ កប្បិយមំសំ លភិត្វា កប្បិយមំសន្ត្វេវ គណ្ហន្តោ ន កុក្កុច្ចាយិតព្ពំ ន កុក្កុច្ចាយតិ នាមាតិ ឥមិនា នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
86. Āsavāti kilesā. Na kukkuccāyitabbaṃ kukkuccāyatīti na kukkuccāyitabbayuttakaṃ kukkuccāyati. Sūkaramaṃsaṃ labhitvā acchamaṃsanti kukkuccāyati, migamaṃsaṃ, labhitvā dīpimaṃsanti kukkuccāyati. Kāle santeyeva ‘kālo natthī’ti, appavāretvāva ‘pavāritosmī’ti, patte rajasmiṃ apatiteyeva ‘patita’nti, attānaṃ uddissa macchamaṃse akateyeva ‘maṃ uddissa kata’nti kukkuccāyati. Kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyatīti kukkuccāyitabbayuttakaṃ na kukkuccāyati. Acchamaṃsaṃ labhitvā sūkaramaṃsanti na kukkuccāyati…pe… attānaṃ uddissa macchamaṃse kate ‘maṃ uddissa kata’nti na kukkuccāyati . Aṅguttaraṭṭhakathāyaṃ pana – ‘‘‘na kukkuccāyitabba’nti saṅghabhogassa apaṭṭhapanaṃ avicāraṇaṃ na kukkuccāyitabbaṃ nāma, taṃ kukkuccāyati. ‘Kukkuccāyitabba’nti tasseva paṭṭhapanaṃ vicāraṇaṃ, taṃ na kukkuccāyatī’’ti ettakameva vuttaṃ. Imesanti imesaṃ dvinnaṃ puggalānaṃ subhūmiyaṃ tiṇalatādīni viya rattimpi divāpi āsavā vaḍḍhantiyeva. Sukkapakkhe kappiyamaṃsaṃ labhitvā kappiyamaṃsantveva gaṇhanto na kukkuccāyitabbaṃ na kukkuccāyati nāmāti iminā nayena attho veditabbo.
៨៨. ហីនាធិមុត្តោតិ ហីនជ្ឈាសយោ។ ទុស្សីលោតិ និស្សីលោ។ បាបធម្មោតិ លាមកធម្មោ។
88. Hīnādhimuttoti hīnajjhāsayo. Dussīloti nissīlo. Pāpadhammoti lāmakadhammo.
៨៩. បណីតាធិមុត្តោតិ បណីតជ្ឈាសយោ។ កល្យាណធម្មោតិ ភទ្ទកធម្មោ, សុចិធម្មោ, សុន្ទរធម្មោ។
89. Paṇītādhimuttoti paṇītajjhāsayo. Kalyāṇadhammoti bhaddakadhammo, sucidhammo, sundaradhammo.
៩០. តិត្តោតិ សុហិតោ បរិយោសិតោ។ តប្បេតាតិ អញ្ញេសម្បិ តិត្តិករោ។ បច្ចេកសម្ពុទ្ធា យេ ច តថាគតសាវកាតិ ឯត្ថ បច្ចេកពុទ្ធា នវហិ លោកុត្តរធម្មេហិ សយំ តិត្តា បរិបុណ្ណា។ អញ្ញេ បន តប្បេតុំ ន សក្កោន្តិ។ តេសញ្ហិ ធម្មកថាយ អភិសមយោ ន ហោតិ។ សាវកានំ បន ធម្មកថាយ អបរិមាណានម្បិ ទេវមនុស្សានំ អភិសមយោ ហោតិ។ ឯវំ សន្តេបិ យស្មា បន តេ ធម្មំ ទេសេន្តា ន អត្តនោ វចនំ កត្វា កថេន្តិ, ពុទ្ធានំ វចនំ កត្វា កថេន្តិ។ សោតុំ និសិន្នបរិសាបិ ‘អយំ ភិក្ខុ ន អត្តនា បដិវិទ្ធធម្មំ កថេតិ, ពុទ្ធេហិ បដិវិទ្ធធម្មំ កថេតី’តិ ចិត្តីការំ ករោតិ។ ឥតិ សោ ចិត្តីការោ ពុទ្ធានំយេវ ហោតិ។ ឯវំ តត្ថ សម្មាសម្ពុទ្ធោវ តប្បេតា នាម។ យថា ហិ ‘អសុកស្ស នាម ឥទញ្ចិទញ្ច ទេថា’តិ រញ្ញា អាណត្តា កិញ្ចាបិ អានេត្វា ទេន្តិ, អថ ខោ រាជាវ តត្ថ ទាយកោ។ យេហិបិ លទ្ធំ ហោតិ, តេ ‘រញ្ញា អម្ហាកំ ឋានន្តរំ ទិន្នំ, ឥស្សរិយវិភវោ ទិន្នោ’ត្វេវ គណ្ហន្តិ, ន រាជបុរិសេហីតិ។ ឯវំសម្បទមិទំ វេទិតព្ពំ។ សេសំ សព្ពត្ថ ឧត្តានត្ថមេវាតិ។
90. Tittoti suhito pariyosito. Tappetāti aññesampi tittikaro. Paccekasambuddhā ye ca tathāgatasāvakāti ettha paccekabuddhā navahi lokuttaradhammehi sayaṃ tittā paripuṇṇā. Aññe pana tappetuṃ na sakkonti. Tesañhi dhammakathāya abhisamayo na hoti. Sāvakānaṃ pana dhammakathāya aparimāṇānampi devamanussānaṃ abhisamayo hoti. Evaṃ santepi yasmā pana te dhammaṃ desentā na attano vacanaṃ katvā kathenti, buddhānaṃ vacanaṃ katvā kathenti. Sotuṃ nisinnaparisāpi ‘ayaṃ bhikkhu na attanā paṭividdhadhammaṃ katheti, buddhehi paṭividdhadhammaṃ kathetī’ti cittīkāraṃ karoti. Iti so cittīkāro buddhānaṃyeva hoti. Evaṃ tattha sammāsambuddhova tappetā nāma. Yathā hi ‘asukassa nāma idañcidañca dethā’ti raññā āṇattā kiñcāpi ānetvā denti, atha kho rājāva tattha dāyako. Yehipi laddhaṃ hoti, te ‘raññā amhākaṃ ṭhānantaraṃ dinnaṃ, issariyavibhavo dinno’tveva gaṇhanti, na rājapurisehīti. Evaṃsampadamidaṃ veditabbaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Dukaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បុគ្គលបញ្ញត្តិបាឡិ • Puggalapaññattipāḷi / ២. ទុកបុគ្គលបញ្ញត្តិ • 2. Dukapuggalapaññatti
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ២. ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 2. Dukaniddesavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ២. ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា • 2. Dukaniddesavaṇṇanā
