| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
(២.) ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា
(2.) Dukaniddesavaṇṇanā
៨៩១. ទុកេសុ កោធនិទ្ទេសាទយោ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពា។ ហេដ្ឋា អនាគតេសុ បន ឧបនាហនិទ្ទេសាទីសុ បុព្ពកាលំ កោធំ ឧបនយ្ហតីតិ អបរកាលកោធោ ឧបនាហោ នាម។ ឧបនយ្ហនាការោ ឧបនយ្ហនា។ ឧបនយ្ហិតស្ស ភាវោ ឧបនយ្ហិតត្តំ។ អដ្ឋបនាតិ បឋមុប្បន្នស្ស អនន្តរដ្ឋបនា មរិយាទដ្ឋបនា វា។ ឋបនាតិ បកតិឋបនា។ សណ្ឋបនាតិ សព្ពតោភាគេន បុនប្បុនំ អាឃាតដ្ឋបនា។ អនុសំសន្ទនាតិ បឋមុប្បន្នេន កោធេន សទ្ធិំ អន្តរំ អទស្សេត្វា ឯកីភាវករណា។ អនុប្បពន្ធនាតិ បុរិមេន សទ្ធិំ បច្ឆិមស្ស ឃដនា។ ទឡ្ហីកម្មន្តិ ថិរករណំ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឧបនន្ធនលក្ខណោ វេរំ អប្បដិនិស្សជ្ជនរសោ ឧបនាហោតិ វុច្ចតិ; យេន សមន្នាគតោ បុគ្គលោ វេរំ និស្សជ្ជិតុំ ន សក្កោតិ; ‘ឯវំ នាម មំ ឯស វត្តុំ អននុច្ឆវិកោ’តិ អបរាបរំ អនុពន្ធតិ; អាទិត្តបូតិអលាតំ វិយ ជលតេវ ; ធោវិយមានំ អច្ឆចម្មំ វិយ, វសាតេលមក្ខិតបិលោតិកា វិយ ច ន បរិសុជ្ឈតិ។
891. Dukesu kodhaniddesādayo heṭṭhā vuttanayeneva veditabbā. Heṭṭhā anāgatesu pana upanāhaniddesādīsu pubbakālaṃ kodhaṃ upanayhatīti aparakālakodho upanāho nāma. Upanayhanākāro upanayhanā. Upanayhitassa bhāvo upanayhitattaṃ. Aṭṭhapanāti paṭhamuppannassa anantaraṭṭhapanā mariyādaṭṭhapanā vā. Ṭhapanāti pakatiṭhapanā. Saṇṭhapanāti sabbatobhāgena punappunaṃ āghātaṭṭhapanā. Anusaṃsandanāti paṭhamuppannena kodhena saddhiṃ antaraṃ adassetvā ekībhāvakaraṇā. Anuppabandhanāti purimena saddhiṃ pacchimassa ghaṭanā. Daḷhīkammanti thirakaraṇaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ upanandhanalakkhaṇo veraṃ appaṭinissajjanaraso upanāhoti vuccati; yena samannāgato puggalo veraṃ nissajjituṃ na sakkoti; ‘evaṃ nāma maṃ esa vattuṃ ananucchaviko’ti aparāparaṃ anubandhati; ādittapūtialātaṃ viya jalateva ; dhoviyamānaṃ acchacammaṃ viya, vasātelamakkhitapilotikā viya ca na parisujjhati.
៨៩២. មក្ខនភាវវសេន មក្ខោ; បរគុណមក្ខនាយ បវត្តេន្តោបិ អត្តនោ ការណំ, គូថបហរណកំ គូថោ វិយ, បឋមតរំ មក្ខេតីតិ អត្ថោ។ តតោ បរា ទ្វេ អាការភាវនិទ្ទេសា។ និដ្ឋុរភាវោ និដ្ឋុរិយំ; ‘តំ និស្សាយ ឯត្តកម្បិ នត្ថី’តិ ខេឡបាតនន្តិ អត្ថោ។ និដ្ឋុរិយកម្មន្តិ និដ្ឋុរិយករណំ។ គហដ្ឋោ វា ហិ គហដ្ឋំ, ភិក្ខុ វា ភិក្ខុំ និស្សាយ វសន្តោ អប្បមត្តកេនេវ កុជ្ឈិត្វា ‘តំ និស្សាយ ឯត្តកម្បិ នត្ថី’តិ ខេឡំ បាតេត្វា បាទេន មទ្ទន្តោ វិយ និដ្ឋុរិយំ នាម ករោតិ។ តស្ស តំ កម្មំ និដ្ឋុរិយកម្មន្តិ វុច្ចតិ។ លក្ខណាទិតោ បនេស បរគុណមក្ខនលក្ខណោ មក្ខោ, តេសំ វិនាសនរសោ, បរេន សុកតានំ កិរិយានំ អវច្ឆាទនបច្ចុបដ្ឋានោ។
892. Makkhanabhāvavasena makkho; paraguṇamakkhanāya pavattentopi attano kāraṇaṃ, gūthapaharaṇakaṃ gūtho viya, paṭhamataraṃ makkhetīti attho. Tato parā dve ākārabhāvaniddesā. Niṭṭhurabhāvo niṭṭhuriyaṃ; ‘taṃ nissāya ettakampi natthī’ti kheḷapātananti attho. Niṭṭhuriyakammanti niṭṭhuriyakaraṇaṃ. Gahaṭṭho vā hi gahaṭṭhaṃ, bhikkhu vā bhikkhuṃ nissāya vasanto appamattakeneva kujjhitvā ‘taṃ nissāya ettakampi natthī’ti kheḷaṃ pātetvā pādena maddanto viya niṭṭhuriyaṃ nāma karoti. Tassa taṃ kammaṃ niṭṭhuriyakammanti vuccati. Lakkhaṇādito panesa paraguṇamakkhanalakkhaṇo makkho, tesaṃ vināsanaraso, parena sukatānaṃ kiriyānaṃ avacchādanapaccupaṭṭhāno.
បឡាសតីតិ បឡាសោ; បរស្ស គុណេ ទស្សេត្វា អត្តនោ គុណេហិ សមំ ករោតីតិ អត្ថោ។ បឡាសស្ស អាយនា បឡាសាយនា។ បឡាសោ ច សោ អត្តនោ ជយាហរណតោ អាហារោ ចាតិ បឡាសាហារោ។ វិវាទដ្ឋានន្តិ វិវាទការណំ។ យុគគ្គាហោតិ សមធុរគ្គហណំ។ អប្បដិនិស្សគ្គោតិ អត្តនា គហិតស្ស អប្បដិនិស្សជ្ជនំ។ លក្ខណាទិតោ បនេស យុគគ្គាហលក្ខណោ បឡាសោ, បរគុណេហិ អត្តនោ គុណានំ សមករណរសោ, បរេសំ គុណប្បមាណេន ឧបដ្ឋានបច្ចុបដ្ឋានោ។ បឡាសី ហិ បុគ្គលោ ទុតិយស្ស ធុរំ ន ទេតិ, សមំ បសារេត្វា តិដ្ឋតិ, សាកច្ឆមណ្ឌលេ អញ្ញេន ភិក្ខុនា ពហូសុ សុត្តេសុ ច ការណេសុ ច អាភតេសុបិ ‘តវ ច មម ច វាទេ កិំ នាម នានាករណំ? ននុ មជ្ឈេ ភិន្នសុវណ្ណំ វិយ ឯកសទិសមេវ អម្ហាកំ វចន’ន្តិ វទតិ។ ឥស្សាមច្ឆរិយនិទ្ទេសា វុត្តត្ថា ឯវ។
Paḷāsatīti paḷāso; parassa guṇe dassetvā attano guṇehi samaṃ karotīti attho. Paḷāsassa āyanā paḷāsāyanā. Paḷāso ca so attano jayāharaṇato āhāro cāti paḷāsāhāro. Vivādaṭṭhānanti vivādakāraṇaṃ. Yugaggāhoti samadhuraggahaṇaṃ. Appaṭinissaggoti attanā gahitassa appaṭinissajjanaṃ. Lakkhaṇādito panesa yugaggāhalakkhaṇo paḷāso, paraguṇehi attano guṇānaṃ samakaraṇaraso, paresaṃ guṇappamāṇena upaṭṭhānapaccupaṭṭhāno. Paḷāsī hi puggalo dutiyassa dhuraṃ na deti, samaṃ pasāretvā tiṭṭhati, sākacchamaṇḍale aññena bhikkhunā bahūsu suttesu ca kāraṇesu ca ābhatesupi ‘tava ca mama ca vāde kiṃ nāma nānākaraṇaṃ? Nanu majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya ekasadisameva amhākaṃ vacana’nti vadati. Issāmacchariyaniddesā vuttatthā eva.
៨៩៤. មាយានិទ្ទេសេ វាចំ ភាសតីតិ ជានំយេវ ‘បណ្ណត្តិំ វីតិក្កមន្តា ភិក្ខូ ភារិយំ ករោន្តិ, អម្ហាកំ បន វីតិក្កមដ្ឋានំ នាម នត្ថី’តិ ឧបសន្តោ វិយ ភាសតិ។ កាយេន បរក្កមតីតិ ‘មយា កតំ ឥទំ បាបកម្មំ មា កេចិ ជានិំសូ’តិ កាយេន វត្តំ ករោតិ។ វិជ្ជមានទោសបដិច្ឆាទនតោ ចក្ខុមោហនមាយា វិយាតិ មាយា។ មាយាវិនោ ភាវោ មាយាវិតា។ កត្វា បាបំ បុន បដិច្ឆាទនតោ អតិច្ច អាសរន្តិ ឯតាយ សត្តាតិ អច្ចាសរា។ កាយវាចាកិរិយាហិ អញ្ញថា ទស្សនតោ វញ្ចេតីតិ វញ្ចនា។ ឯតាយ សត្តា និករោន្តីតិ និកតិ; មិច្ឆាករោន្តីតិ អត្ថោ។ ‘នាហំ ឯវំ ករោមី’តិ បាបានំ វិក្ខិបនតោ វិកិរណា។ ‘នាហំ ឯវំ ករោមី’តិ បរិវជ្ជនតោ បរិហរណា។ កាយាទីហិ សំវរណតោ គូហនា។ សព្ពតោភាគេន គូហនា បរិគូហនា។ តិណបណ្ណេហិ វិយ គូថំ កាយវចីកម្មេហិ បាបំ ឆាទេតីតិ ឆាទនា។ សព្ពតោភាគេន ឆាទនា បដិច្ឆាទនា។ ន ឧត្តានំ កត្វា ទស្សេតីតិ អនុត្តានីកម្មំ។ ន បាកដំ កត្វា ទស្សេតីតិ អនាវិកម្មំ។ សុដ្ឋុ ឆាទនា វោច្ឆាទនា។ កតបដិច្ឆាទនវសេន បុនបិ បាបស្ស ករណតោ បាបកិរិយា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ កតបដិច្ឆាទនលក្ខណា មាយា នាម វុច្ចតិ; យាយ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ ភស្មាបដិច្ឆន្នោ វិយ អង្គារោ, ឧទកបដិច្ឆន្នោ វិយ ខាណុ, បិលោតិកាបលិវេឋិតំ វិយ ច សត្ថំ ហោតិ។
894. Māyāniddese vācaṃ bhāsatīti jānaṃyeva ‘paṇṇattiṃ vītikkamantā bhikkhū bhāriyaṃ karonti, amhākaṃ pana vītikkamaṭṭhānaṃ nāma natthī’ti upasanto viya bhāsati. Kāyena parakkamatīti ‘mayā kataṃ idaṃ pāpakammaṃ mā keci jāniṃsū’ti kāyena vattaṃ karoti. Vijjamānadosapaṭicchādanato cakkhumohanamāyā viyāti māyā. Māyāvino bhāvo māyāvitā. Katvā pāpaṃ puna paṭicchādanato aticca āsaranti etāya sattāti accāsarā. Kāyavācākiriyāhi aññathā dassanato vañcetīti vañcanā. Etāya sattā nikarontīti nikati; micchākarontīti attho. ‘Nāhaṃ evaṃ karomī’ti pāpānaṃ vikkhipanato vikiraṇā. ‘Nāhaṃ evaṃ karomī’ti parivajjanato pariharaṇā. Kāyādīhi saṃvaraṇato gūhanā. Sabbatobhāgena gūhanā parigūhanā. Tiṇapaṇṇehi viya gūthaṃ kāyavacīkammehi pāpaṃ chādetīti chādanā. Sabbatobhāgena chādanā paṭicchādanā. Na uttānaṃ katvā dassetīti anuttānīkammaṃ. Na pākaṭaṃ katvā dassetīti anāvikammaṃ. Suṭṭhu chādanā vocchādanā. Katapaṭicchādanavasena punapi pāpassa karaṇato pāpakiriyā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ katapaṭicchādanalakkhaṇā māyā nāma vuccati; yāya samannāgato puggalo bhasmāpaṭicchanno viya aṅgāro, udakapaṭicchanno viya khāṇu, pilotikāpaliveṭhitaṃ viya ca satthaṃ hoti.
សាឋេយ្យនិទ្ទេសេ សឋោតិ អសន្តគុណបរិទីបនតោ ន សម្មា ភាសិតា។ សព្ពតោភាគេន សឋោ បរិសឋោ។ យំ តត្ថាតិ យំ តស្មិំ បុគ្គលេ។ សឋន្តិ អសន្តគុណទីបនំ កេរាដិយំ។ សឋតាតិ សឋាការោ។ កក្ករតាតិ បទុមនាលិស្ស វិយ អបរាមសនក្ខមោ ខរផរុសភាវោ។ កក្ករិយន្តិបិ តស្សេវ វេវចនំ។ បរិក្ខត្តតា បារិក្ខត្តិយន្តិ បទទ្វយេន និខណិត្វា ឋបិតំ វិយ ទឡ្ហកេរាដិយំ វុត្តំ។ ឥទំ វុច្ចតីតិ ឥទំ អត្តនោ អវិជ្ជមានគុណប្បកាសនលក្ខណំ សាឋេយ្យំ នាម វុច្ចតិ; យេន សមន្នាគតស្ស បុគ្គលស្ស កុច្ឆិំ វា បិដ្ឋិំ វា ជានិតុំ ន សក្កា។
Sāṭheyyaniddese saṭhoti asantaguṇaparidīpanato na sammā bhāsitā. Sabbatobhāgena saṭho parisaṭho. Yaṃ tatthāti yaṃ tasmiṃ puggale. Saṭhanti asantaguṇadīpanaṃ kerāṭiyaṃ. Saṭhatāti saṭhākāro. Kakkaratāti padumanālissa viya aparāmasanakkhamo kharapharusabhāvo. Kakkariyantipi tasseva vevacanaṃ. Parikkhattatā pārikkhattiyanti padadvayena nikhaṇitvā ṭhapitaṃ viya daḷhakerāṭiyaṃ vuttaṃ. Idaṃ vuccatīti idaṃ attano avijjamānaguṇappakāsanalakkhaṇaṃ sāṭheyyaṃ nāma vuccati; yena samannāgatassa puggalassa kucchiṃ vā piṭṭhiṃ vā jānituṃ na sakkā.
វាមេន សូករោ ហោតិ, ទក្ខិណេន អជាមិគោ;
Vāmena sūkaro hoti, dakkhiṇena ajāmigo;
សរេន នេលកោ ហោតិ, វិសាណេន ជរគ្គវោតិ។
Sarena nelako hoti, visāṇena jaraggavoti.
ឯវំ វុត្តយក្ខសូករសទិសោ ហោតិ។ អវិជ្ជាទិនិទ្ទេសា វុត្តត្ថា ឯវ។
Evaṃ vuttayakkhasūkarasadiso hoti. Avijjādiniddesā vuttatthā eva.
៩០២. អនជ្ជវនិទ្ទេសេ អនជ្ជវោតិ អនុជុតាការោ។ អនជ្ជវភាវោ អនជ្ជវតា។ ជិម្ហតាតិ ចន្ទវង្កតា។ វង្កតាតិ គោមុត្តវង្កតា។ កុដិលតាតិ នង្គលកោដិវង្កតា។ សព្ពេហិបិ ឥមេហិ បទេហិ កាយវចីចិត្តវង្កតាវ កថិតា។
902. Anajjavaniddese anajjavoti anujutākāro. Anajjavabhāvo anajjavatā. Jimhatāti candavaṅkatā. Vaṅkatāti gomuttavaṅkatā. Kuṭilatāti naṅgalakoṭivaṅkatā. Sabbehipi imehi padehi kāyavacīcittavaṅkatāva kathitā.
អមទ្ទវនិទ្ទេសេ ន មុទុភាវោ អមុទុតា។ អមទ្ទវាការោ អមទ្ទវតា។ កក្ខឡភាវោ កក្ខឡិយំ។ មទ្ទវករស្ស សិនេហស្ស អភាវតោ ផរុសភាវោ ផារុសិយំ។ អនីចវុត្តិតាយ ឧជុកមេវ ឋិតចិត្តភាវោ ឧជុចិត្តតា ។ បុន អមុទុតាគហណំ តស្សា វិសេសនត្ថំ ‘អមុទុតាសង្ខាតា ឧជុចិត្តតា, ន អជ្ជវសង្ខាតា ឧជុចិត្តតា’តិ។
Amaddavaniddese na mudubhāvo amudutā. Amaddavākāro amaddavatā. Kakkhaḷabhāvo kakkhaḷiyaṃ. Maddavakarassa sinehassa abhāvato pharusabhāvo phārusiyaṃ. Anīcavuttitāya ujukameva ṭhitacittabhāvo ujucittatā. Puna amudutāgahaṇaṃ tassā visesanatthaṃ ‘amudutāsaṅkhātā ujucittatā, na ajjavasaṅkhātā ujucittatā’ti.
៩០៣. អក្ខន្តិនិទ្ទេសាទយោ ខន្តិនិទ្ទេសាទិបដិបក្ខតោ វេទិតព្ពា។
903. Akkhantiniddesādayo khantiniddesādipaṭipakkhato veditabbā.
៩០៨. សំយោជននិទ្ទេសេ អជ្ឈត្តន្តិ កាមភវោ។ ពហិទ្ធាតិ រូបារូបភវោ។ កិញ្ចាបិ ហិ សត្តា កាមភវេ អប្បំ កាលំ វសន្តិ កប្បស្ស ចតុត្ថមេវ កោដ្ឋាសំ, ឥតរេសុ តីសុ កោដ្ឋាសេសុ កាមភវោ សុញ្ញោ ហោតិ តុច្ឆោ, រូបារូបភវេ ពហុំ កាលំ វសន្តិ, តថាបិ នេសំ យស្មា កាមភវេ ចុតិបដិសន្ធិយោ ពហុកា ហោន្តិ, អប្បា រូបារូបភវេសុ, យត្ថ ច ចុតិបដិសន្ធិយោ ពហុកា តត្ថ អាលយោបិ បត្ថនាបិ អភិលាសោបិ ពហុ ហោតិ, យត្ថ អប្បា តត្ថ អប្បោ, តស្មា កាមភវោ អជ្ឈត្តំ នាម ជាតោ, រូបារូបភវា ពហិទ្ធា នាម។ ឥតិ អជ្ឈត្តសង្ខាតេ កាមភវេ ពន្ធនំ អជ្ឈត្តសំយោជនំ នាម, ពហិទ្ធាសង្ខាតេសុ រូបារូបភវេសុ ពន្ធនំ ពហិទ្ធាសំយោជនំ នាម។ តត្ថ ឯកេកំ បញ្ចបញ្ចវិធំ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បញ្ចោរម្ភាគិយានិ បញ្ចុទ្ធម្ភាគិយានី’’តិ។ តត្រាយំ វចនត្ថោ – ឱរំ វុច្ចតិ កាមធាតុ, តត្ថ ឧបបត្តិនិប្ផាទនតោ តំ ឱរំ ភជន្តីតិ ឱរម្ភាគិយានិ។ ឧទ្ធំ វុច្ចតិ រូបារូបធាតុ, តត្ថ ឧបបត្តិនិប្ផាទនតោ តំ ឧទ្ធំ ភជន្តីតិ ឧទ្ធម្ភាគិយានីតិ។
908. Saṃyojananiddese ajjhattanti kāmabhavo. Bahiddhāti rūpārūpabhavo. Kiñcāpi hi sattā kāmabhave appaṃ kālaṃ vasanti kappassa catutthameva koṭṭhāsaṃ, itaresu tīsu koṭṭhāsesu kāmabhavo suñño hoti tuccho, rūpārūpabhave bahuṃ kālaṃ vasanti, tathāpi nesaṃ yasmā kāmabhave cutipaṭisandhiyo bahukā honti, appā rūpārūpabhavesu, yattha ca cutipaṭisandhiyo bahukā tattha ālayopi patthanāpi abhilāsopi bahu hoti, yattha appā tattha appo, tasmā kāmabhavo ajjhattaṃ nāma jāto, rūpārūpabhavā bahiddhā nāma. Iti ajjhattasaṅkhāte kāmabhave bandhanaṃ ajjhattasaṃyojanaṃ nāma, bahiddhāsaṅkhātesu rūpārūpabhavesu bandhanaṃ bahiddhāsaṃyojanaṃ nāma. Tattha ekekaṃ pañcapañcavidhaṃ hoti. Tena vuttaṃ ‘‘pañcorambhāgiyāni pañcuddhambhāgiyānī’’ti. Tatrāyaṃ vacanattho – oraṃ vuccati kāmadhātu, tattha upapattinipphādanato taṃ oraṃ bhajantīti orambhāgiyāni. Uddhaṃ vuccati rūpārūpadhātu, tattha upapattinipphādanato taṃ uddhaṃ bhajantīti uddhambhāgiyānīti.
ទុកនិទ្ទេសវណ្ណនា។
Dukaniddesavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៧. ខុទ្ទកវត្ថុវិភង្គោ • 17. Khuddakavatthuvibhaṅgo
