Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    ទុកនិក្ខេបកថា

    Dukanikkhepakathā

    ១០៦២. ទុកេសុ អទោសនិទ្ទេសេ មេត្តាយនវសេន មេត្តិ។ មេត្តាការោ មេត្តាយនា។ មេត្តាយ អយិតស្ស មេត្តាសមង្គិនោ ចិត្តស្ស ភាវោ មេត្តាយិតត្តំ។ អនុទយតីតិ អនុទ្ទា, រក្ខតីតិ អត្ថោ។ អនុទ្ទាការោ អនុទ្ទាយនា។ អនុទ្ទាយិតស្ស ភាវោ អនុទ្ទាយិតត្តំ។ ហិតស្ស ឯសនវសេន ហិតេសិតា។ អនុកម្បនវសេន អនុកម្បា។ សព្ពេហិបិ ឥមេហិ បទេហិ ឧបចារប្បនាប្បត្តា មេត្តាវ វុត្តា។ សេសបទេហិ លោកិយលោកុត្តរោ អទោសោ កថិតោ។

    1062. Dukesu adosaniddese mettāyanavasena metti. Mettākāro mettāyanā. Mettāya ayitassa mettāsamaṅgino cittassa bhāvo mettāyitattaṃ. Anudayatīti anuddā, rakkhatīti attho. Anuddākāro anuddāyanā. Anuddāyitassa bhāvo anuddāyitattaṃ. Hitassa esanavasena hitesitā. Anukampanavasena anukampā. Sabbehipi imehi padehi upacārappanāppattā mettāva vuttā. Sesapadehi lokiyalokuttaro adoso kathito.

    ១០៦៣. អមោហនិទ្ទេសេ ទុក្ខេ ញាណន្តិ ទុក្ខសច្ចេ បញ្ញា។ ទុក្ខសមុទយេតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ ច ទុក្ខេ ញាណំ សវនសម្មសនបដិវេធបច្ចវេក្ខណាសុ វត្តតិ។ តថា ទុក្ខសមុទយេ។ និរោធេ បន សវនបដិវេធបច្ចវេក្ខណាសុ ឯវ។ តថា បដិបទាយ។ បុព្ពន្តេតិ អតីតកោដ្ឋាសេ។ អបរន្តេតិ អនាគតកោដ្ឋាសេ។ បុព្ពន្តាបរន្តេតិ តទុភយេ។ ឥទប្បច្ចយតាបដិច្ចសមុប្បន្នេសុ ធម្មេសុ ញាណន្តិ អយំ បច្ចយោ, ឥទំ បច្ចយុប្បន្នំ, ឥទំ បដិច្ច ឥទំ និព្ពត្តន្តិ, ឯវំ បច្ចយេសុ ច បច្ចយុប្បន្នធម្មេសុ ច ញាណំ។

    1063. Amohaniddese dukkhe ñāṇanti dukkhasacce paññā. Dukkhasamudayetiādīsupi eseva nayo. Ettha ca dukkhe ñāṇaṃ savanasammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇāsu vattati. Tathā dukkhasamudaye. Nirodhe pana savanapaṭivedhapaccavekkhaṇāsu eva. Tathā paṭipadāya. Pubbanteti atītakoṭṭhāse. Aparanteti anāgatakoṭṭhāse. Pubbantāparanteti tadubhaye. Idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu ñāṇanti ayaṃ paccayo, idaṃ paccayuppannaṃ, idaṃ paṭicca idaṃ nibbattanti, evaṃ paccayesu ca paccayuppannadhammesu ca ñāṇaṃ.

    ១០៦៥. លោភនិទ្ទេសេបិ ហេដ្ឋា អនាគតានំ បទានំ អយមត្ថោ – រញ្ជនវសេន រាគោ។ ពលវរញ្ជនដ្ឋេន សារាគោ។ វិសយេសុ សត្តានំ អនុនយនតោ អនុនយោ។ អនុរុជ្ឈតីតិ អនុរោធោ, កាមេតីតិ អត្ថោ។ យត្ថ កត្ថចិ ភវេ សត្តា ឯតាយ នន្ទន្តិ, សយំ វា នន្ទតីតិ នន្ទី។ នន្ទី ច សា រញ្ជនដ្ឋេន រាគោ ចាតិ នន្ទីរាគោ។ តត្ថ ឯកស្មិំ អារម្មណេ សកិំ ឧប្បន្នា តណ្ហា ‘នន្ទី’។ បុនប្បុនំ ឧប្បជ្ជមានា ‘នន្ទីរាគោ’តិ វុច្ចតិ។ ចិត្តស្ស សារាគោតិ យោ ហេដ្ឋា ពលវរញ្ជនដ្ឋេន សារាគោតិ វុត្តោ, សោ ន សត្តស្ស, ចិត្តស្សេវ សារាគោតិ អត្ថោ។

    1065. Lobhaniddesepi heṭṭhā anāgatānaṃ padānaṃ ayamattho – rañjanavasena rāgo. Balavarañjanaṭṭhena sārāgo. Visayesu sattānaṃ anunayanato anunayo. Anurujjhatīti anurodho, kāmetīti attho. Yattha katthaci bhave sattā etāya nandanti, sayaṃ vā nandatīti nandī. Nandī ca sā rañjanaṭṭhena rāgo cāti nandīrāgo. Tattha ekasmiṃ ārammaṇe sakiṃ uppannā taṇhā ‘nandī’. Punappunaṃ uppajjamānā ‘nandīrāgo’ti vuccati. Cittassa sārāgoti yo heṭṭhā balavarañjanaṭṭhena sārāgoti vutto, so na sattassa, cittasseva sārāgoti attho.

    ឥច្ឆន្តិ ឯតាយ អារម្មណានីតិ ឥច្ឆា។ ពហលកិលេសភាវេន មុច្ឆន្តិ ឯតាយ បាណិនោតិ មុច្ឆា។ គិលិត្វា បរិនិដ្ឋបេត្វា គហណវសេន អជ្ឈោសានំ។ ឥមិនា សត្តា គិជ្ឈន្តិ, គេធំ អាបជ្ជន្តីតិ គេធោ; ពហលដ្ឋេន វា គេធោ។ ‘‘គេធំ វា បវនសណ្ឌ’’ន្តិ ហិ ពហលដ្ឋេនេវ វុត្តំ។ អនន្តរបទំ ឧបសគ្គវសេន វឌ្ឍិតំ។ សព្ពតោភាគេន វា គេធោតិ បលិគេធោ។ សញ្ជន្តិ ឯតេនាតិ សង្គោ; លគ្គនដ្ឋេន វា សង្គោ។ ឱសីទនដ្ឋេន បង្កោ។ អាកឌ្ឍនវសេន ឯជា។ ‘‘ឯជា ឥមំ បុរិសំ បរិកឌ្ឍតិ តស្ស តស្សេវ ភវស្ស អភិនិព្ពត្តិយា’’តិ ហិ វុត្តំ។ វញ្ចនដ្ឋេន មាយា។ វដ្ដស្មិំ សត្តានំ ជននដ្ឋេន ជនិកា។ ‘‘តណ្ហា ជនេតិ បុរិសំ ចិត្តមស្ស វិធាវតី’’តិ (សំ. និ. ១.៥៥-៥៧) ហិ វុត្តំ។ វដ្ដស្មិំ សត្តេ ទុក្ខេន សំយោជយមានា ជនេតីតិ សញ្ជននី។ ឃដនដ្ឋេន សិព្ពិនី។ អយញ្ហិ វដ្ដស្មិំ សត្តេ ចុតិបដិសន្ធិវសេន សិព្ពតិ ឃដេតិ, តុន្នការោ វិយ បិលោតិកាយ បិលោតិកំ; តស្មា ឃដនដ្ឋេន សិព្ពិនីតិ វុត្តា។ អនេកប្បការំ វិសយជាលំ តណ្ហាវិប្ផន្ទិតនិវេសសង្ខាតំ វា ជាលមស្សា អត្ថីតិ ជាលិនី។

    Icchanti etāya ārammaṇānīti icchā. Bahalakilesabhāvena mucchanti etāya pāṇinoti mucchā. Gilitvā pariniṭṭhapetvā gahaṇavasena ajjhosānaṃ. Iminā sattā gijjhanti, gedhaṃ āpajjantīti gedho; bahalaṭṭhena vā gedho. ‘‘Gedhaṃ vā pavanasaṇḍa’’nti hi bahalaṭṭheneva vuttaṃ. Anantarapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Sabbatobhāgena vā gedhoti paligedho. Sañjanti etenāti saṅgo; lagganaṭṭhena vā saṅgo. Osīdanaṭṭhena paṅko. Ākaḍḍhanavasena ejā. ‘‘Ejā imaṃ purisaṃ parikaḍḍhati tassa tasseva bhavassa abhinibbattiyā’’ti hi vuttaṃ. Vañcanaṭṭhena māyā. Vaṭṭasmiṃ sattānaṃ jananaṭṭhena janikā. ‘‘Taṇhā janeti purisaṃ cittamassa vidhāvatī’’ti (saṃ. ni. 1.55-57) hi vuttaṃ. Vaṭṭasmiṃ satte dukkhena saṃyojayamānā janetīti sañjananī. Ghaṭanaṭṭhena sibbinī. Ayañhi vaṭṭasmiṃ satte cutipaṭisandhivasena sibbati ghaṭeti, tunnakāro viya pilotikāya pilotikaṃ; tasmā ghaṭanaṭṭhena sibbinīti vuttā. Anekappakāraṃ visayajālaṃ taṇhāvipphanditanivesasaṅkhātaṃ vā jālamassā atthīti jālinī.

    អាកឌ្ឍនដ្ឋេន សីឃសោតា សរិតា វិយាតិ សរិតា។ អល្លដ្ឋេន វា សរិតា។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘សរិតានិ សិនេហិតានិ ច សោមនស្សានិ ភវន្តិ ជន្តុនោ’’តិ (ធ. ប. ៣៤១)។ អល្លានិ ចេវ សិនិទ្ធានិ ចាតិ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ។ វិសតាតិ វិសត្តិកា។ វិសដាតិ វិសត្តិកា។ វិសាលាតិ វិសត្តិកា។ វិសក្កតីតិ វិសត្តិកា។ វិសំវាទិកាតិ វិសត្តិកា។ វិសំហរតីតិ វិសត្តិកា។ វិសមូលាតិ វិសត្តិកា។ វិសផលាតិ វិសត្តិកា។ វិសបរិភោគាតិ វិសត្តិកា។ វិសតា វា បន សា តណ្ហា រូបេ សទ្ទេ គន្ធេ រសេ ផោដ្ឋព្ពេ ធម្មេ កុលេ គណេ វិត្ថតាតិ វិសត្តិកា (មហានិ. ៣)។ អនយព្យសនបាបនដ្ឋេន កុម្មានុពន្ធសុត្តកំ វិយាតិ សុត្តំ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘សុត្តកន្តិ ខោ, ភិក្ខវេ, នន្ទីរាគស្សេតំ អធិវចន’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១៥៩)។ រូបាទីសុ វិត្ថតដ្ឋេន វិសដា។ តស្ស តស្ស បដិលាភត្ថាយ សត្តេ អាយូហាបេតីតិ អាយូហិនី។ ឧក្កណ្ឋិតុំ អប្បទានតោ សហាយដ្ឋេន ទុតិយា។ អយញ្ហិ សត្តានំ វដ្ដស្មិំ ឧក្កណ្ឋិតុំ ន ទេតិ, គតគតដ្ឋានេ បិយសហាយោ វិយ អភិរមាបេតិ។ តេន វុត្តំ –

    Ākaḍḍhanaṭṭhena sīghasotā saritā viyāti saritā. Allaṭṭhena vā saritā. Vuttañhetaṃ – ‘‘saritāni sinehitāni ca somanassāni bhavanti jantuno’’ti (dha. pa. 341). Allāni ceva siniddhāni cāti ayañhettha attho. Visatāti visattikā. Visaṭāti visattikā. Visālāti visattikā. Visakkatīti visattikā. Visaṃvādikāti visattikā. Visaṃharatīti visattikā. Visamūlāti visattikā. Visaphalāti visattikā. Visaparibhogāti visattikā. Visatā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe dhamme kule gaṇe vitthatāti visattikā (mahāni. 3). Anayabyasanapāpanaṭṭhena kummānubandhasuttakaṃ viyāti suttaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘suttakanti kho, bhikkhave, nandīrāgassetaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 2.159). Rūpādīsu vitthataṭṭhena visaṭā. Tassa tassa paṭilābhatthāya satte āyūhāpetīti āyūhinī. Ukkaṇṭhituṃ appadānato sahāyaṭṭhena dutiyā. Ayañhi sattānaṃ vaṭṭasmiṃ ukkaṇṭhituṃ na deti, gatagataṭṭhāne piyasahāyo viya abhiramāpeti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘តណ្ហាទុតិយោ បុរិសោ, ទីឃមទ្ធាន សំសរំ;

    ‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;

    ឥត្ថភាវញ្ញថាភាវំ, សំសារំ នាតិវត្តតី’’តិ។ (អ. និ. ៤.៩; ឥតិវុ. ១៥; មហានិ. ១៩១; ចូឡនិ. បារាយនានុគីតិគាថានិទ្ទេស ១០៧);

    Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattatī’’ti. (a. ni. 4.9; itivu. 15; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107);

    បណិធានកវសេន បណិធិ។ ភវនេត្តីតិ ភវរជ្ជុ។ ឯតាយ ហិ សត្តា, រជ្ជុយា គីវាយ ពទ្ធា គោណា វិយ, ឥច្ឆិតិច្ឆិតដ្ឋានំ និយ្យន្តិ។ តំ តំ អារម្មណំ វនតិ ភជតិ អល្លីយតីតិ វនំ។ វនតិ យាចតីតិ វា វនំ។ វនថោតិ ព្យញ្ជនេន បទំ វឌ្ឍិតំ។ អនត្ថទុក្ខានំ វា សមុដ្ឋាបនដ្ឋេន គហនដ្ឋេន ច វនំ វិយាតិ ‘វនំ’; ពលវតណ្ហាយេតំ នាមំ។ គហនតរដ្ឋេន បន តតោ ពលវតរោ ‘វនថោ’ នាម។ តេន វុត្តំ –

    Paṇidhānakavasena paṇidhi. Bhavanettīti bhavarajju. Etāya hi sattā, rajjuyā gīvāya baddhā goṇā viya, icchiticchitaṭṭhānaṃ niyyanti. Taṃ taṃ ārammaṇaṃ vanati bhajati allīyatīti vanaṃ. Vanati yācatīti vā vanaṃ. Vanathoti byañjanena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Anatthadukkhānaṃ vā samuṭṭhāpanaṭṭhena gahanaṭṭhena ca vanaṃ viyāti ‘vanaṃ’; balavataṇhāyetaṃ nāmaṃ. Gahanataraṭṭhena pana tato balavataro ‘vanatho’ nāma. Tena vuttaṃ –

    ‘‘វនំ ឆិន្ទថ មា រុក្ខំ, វនតោ ជាយតេ ភយំ;

    ‘‘Vanaṃ chindatha mā rukkhaṃ, vanato jāyate bhayaṃ;

    ឆេត្វា វនញ្ច វនថញ្ច, និព្ពនា ហោថ ភិក្ខវោ’’តិ។ (ធ. ប. ២៨៣);

    Chetvā vanañca vanathañca, nibbanā hotha bhikkhavo’’ti. (dha. pa. 283);

    សន្ថវនវសេន សន្ថវោ; សំសគ្គោតិ អត្ថោ។ សោ ទុវិធោ – តណ្ហាសន្ថវោ មិត្តសន្ថវោ ច។ តេសុ ឥធ តណ្ហាសន្ថវោ អធិប្បេតោ។ សិនេហវសេន សិនេហោ។ អាលយករណវសេន អបេក្ខតីតិ អបេក្ខា។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘ឥមានិ តេ ទេវ ចតុរាសីតិនគរសហស្សានិ កុសាវតីរាជធានីបមុខានិ។ ឯត្ថ ទេវ ឆន្ទំ ជនេហិ, ជីវិតេ អបេក្ខំ ករោហី’’តិ (ទី. និ. ២.២៦៦)។ អាលយំ ករោហីតិ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ។ បាដិយេក្កេ បាដិយេក្កេ អារម្មណេ ពន្ធតីតិ បដិពន្ធុ។ ញាតកដ្ឋេន វា បាដិយេក្កោ ពន្ធូតិបិ បដិពន្ធុ។ និច្ចសន្និស្សិតដ្ឋេន ហិ សត្តានំ តណ្ហាសមោ ពន្ធុ នាម នត្ថិ។

    Santhavanavasena santhavo; saṃsaggoti attho. So duvidho – taṇhāsanthavo mittasanthavo ca. Tesu idha taṇhāsanthavo adhippeto. Sinehavasena sineho. Ālayakaraṇavasena apekkhatīti apekkhā. Vuttampi cetaṃ – ‘‘imāni te deva caturāsītinagarasahassāni kusāvatīrājadhānīpamukhāni. Ettha deva chandaṃ janehi, jīvite apekkhaṃ karohī’’ti (dī. ni. 2.266). Ālayaṃ karohīti ayañhettha attho. Pāṭiyekke pāṭiyekke ārammaṇe bandhatīti paṭibandhu. Ñātakaṭṭhena vā pāṭiyekko bandhūtipi paṭibandhu. Niccasannissitaṭṭhena hi sattānaṃ taṇhāsamo bandhu nāma natthi.

    អារម្មណានំ អសនតោ អាសា។ អជ្ឈោត្ថរណតោ ចេវ តិត្តិំ អនុបគន្ត្វាវ បរិភុញ្ជនតោ ចាតិ អត្ថោ។ អាសិសនវសេន អាសិសនា។ អាសិសិតស្ស ភាវោ អាសិសិតត្តំ។ ឥទានិ តស្សា បវត្តិដ្ឋានំ ទស្សេតុំ រូបាសាតិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អាសិសនវសេន អាសាតិ អាសាយ អត្ថំ គហេត្វា រូបេ អាសា រូបាសាតិ ឯវំ នវបិ បទានិ វេទិតព្ពានិ។ ឯត្ថ ច បុរិមានិ បញ្ច បញ្ចកាមគុណវសេន វុត្តានិ។ បរិក្ខារលោភវសេន ឆដ្ឋំ។ តំ វិសេសតោ បព្ពជិតានំ។ តតោ បរានិ តីណិ អតិត្តិយវត្ថុវសេន គហដ្ឋានំ។ ន ហិ តេសំ ធនបុត្តជីវិតេហិ អញ្ញំ បិយតរំ អត្ថិ។ ‘ឯតំ មយ្ហំ ឯតំ មយ្ហ’ន្តិ វា ‘អសុកេន មេ ឥទំ ទិន្នំ ឥទំ ទិន្ន’ន្តិ វា ឯវំ សត្តេ ជប្បាបេតីតិ ជប្បា។ បរតោ ទ្វេ បទានិ ឧបសគ្គេន វឌ្ឍិតានិ។ តតោ បរំ អញ្ញេនាការេន វិភជិតុំ អារទ្ធត្តា បុន ជប្បាតិ វុត្តំ។ ជប្បនាការោ ជប្បនា។ ជប្បិតស្ស ភាវោ ជប្បិតត្តំ។ បុនប្បុនំ វិសយេ លុម្បតិ អាកឌ្ឍតីតិ លោលុបោ។ លោលុបស្ស ភាវោ លោលុប្បំ។ លោលុប្បាការោ លោលុប្បាយនា។ លោលុប្បសមង្គិនោ ភាវោ លោលុប្បាយិតត្តំ។

    Ārammaṇānaṃ asanato āsā. Ajjhottharaṇato ceva tittiṃ anupagantvāva paribhuñjanato cāti attho. Āsisanavasena āsisanā. Āsisitassa bhāvo āsisitattaṃ. Idāni tassā pavattiṭṭhānaṃ dassetuṃ rūpāsātiādi vuttaṃ. Tattha āsisanavasena āsāti āsāya atthaṃ gahetvā rūpe āsā rūpāsāti evaṃ navapi padāni veditabbāni. Ettha ca purimāni pañca pañcakāmaguṇavasena vuttāni. Parikkhāralobhavasena chaṭṭhaṃ. Taṃ visesato pabbajitānaṃ. Tato parāni tīṇi atittiyavatthuvasena gahaṭṭhānaṃ. Na hi tesaṃ dhanaputtajīvitehi aññaṃ piyataraṃ atthi. ‘Etaṃ mayhaṃ etaṃ mayha’nti vā ‘asukena me idaṃ dinnaṃ idaṃ dinna’nti vā evaṃ satte jappāpetīti jappā. Parato dve padāni upasaggena vaḍḍhitāni. Tato paraṃ aññenākārena vibhajituṃ āraddhattā puna jappāti vuttaṃ. Jappanākāro jappanā. Jappitassa bhāvo jappitattaṃ. Punappunaṃ visaye lumpati ākaḍḍhatīti lolupo. Lolupassa bhāvo loluppaṃ. Loluppākāro loluppāyanā. Loluppasamaṅgino bhāvo loluppāyitattaṃ.

    បុច្ឆញ្ជិកតាតិ យាយ តណ្ហាយ លាភដ្ឋានេសុ, បុច្ឆំ ចាលយមានា សុនខា វិយ, កម្បមានា វិចរន្តិ, តំ តស្សា កម្បនតណ្ហាយ នាមំ។ សាធុ មនាបមនាបេ វិសយេ កាមេតីតិ សាធុកាមោ។ តស្ស ភាវោ សាធុកម្យតា។ មាតា មាតុច្ឆាតិអាទិកេ អយុត្តដ្ឋានេ រាគោតិ អធម្មរាគោ។ យុត្តដ្ឋានេបិ ពលវា ហុត្វា ឧប្បន្នលោភោ វិសមលោភោ។ ‘‘រាគោ វិសម’’ន្តិអាទិវចនតោ (វិភ. ៩២៤) វា យុត្តដ្ឋានេ វា អយុត្តដ្ឋានេ វា ឧប្បន្នោ ឆន្ទរាគោ អធម្មដ្ឋេន ‘អធម្មរាគោ’, វិសមដ្ឋេន ‘វិសមលោភោ’តិ វេទិតព្ពោ។

    Pucchañjikatāti yāya taṇhāya lābhaṭṭhānesu, pucchaṃ cālayamānā sunakhā viya, kampamānā vicaranti, taṃ tassā kampanataṇhāya nāmaṃ. Sādhu manāpamanāpe visaye kāmetīti sādhukāmo. Tassa bhāvo sādhukamyatā. Mātā mātucchātiādike ayuttaṭṭhāne rāgoti adhammarāgo. Yuttaṭṭhānepi balavā hutvā uppannalobho visamalobho. ‘‘Rāgo visama’’ntiādivacanato (vibha. 924) vā yuttaṭṭhāne vā ayuttaṭṭhāne vā uppanno chandarāgo adhammaṭṭhena ‘adhammarāgo’, visamaṭṭhena ‘visamalobho’ti veditabbo.

    អារម្មណានំ និកាមនវសេន និកន្តិ។ និកាមនាការោ និកាមនា។ បត្ថនាវសេន បត្ថនា។ បិហាយនវសេន បិហនា។ សុដ្ឋុ បត្ថនា សម្បត្ថនា។ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ តណ្ហា កាមតណ្ហា។ រូបារូបភវេ តណ្ហា ភវតណ្ហា។ ឧច្ឆេទសង្ខាតេ វិភវេ តណ្ហា វិភវតណ្ហា។ សុទ្ធេ រូបភវស្មិំយេវ តណ្ហា រូបតណ្ហា។ អរូបភវេ តណ្ហា អរូបតណ្ហា។ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ ទិដ្ឋិរាគោ។ និរោធេ តណ្ហា និរោធតណ្ហា។ រូបេ តណ្ហា រូបតណ្ហា។ សទ្ទេ តណ្ហា សទ្ទតណ្ហា។ គន្ធតណ្ហាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឱឃាទយោ វុត្តត្ថាវ។

    Ārammaṇānaṃ nikāmanavasena nikanti. Nikāmanākāro nikāmanā. Patthanāvasena patthanā. Pihāyanavasena pihanā. Suṭṭhu patthanā sampatthanā. Pañcasu kāmaguṇesu taṇhā kāmataṇhā. Rūpārūpabhave taṇhā bhavataṇhā. Ucchedasaṅkhāte vibhave taṇhā vibhavataṇhā. Suddhe rūpabhavasmiṃyeva taṇhā rūpataṇhā. Arūpabhave taṇhā arūpataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo diṭṭhirāgo. Nirodhe taṇhā nirodhataṇhā. Rūpe taṇhā rūpataṇhā. Sadde taṇhā saddataṇhā. Gandhataṇhādīsupi eseva nayo. Oghādayo vuttatthāva.

    កុសលធម្មេ អាវរតីតិ អាវរណំ។ ឆាទនវសេន ឆាទនំ។ សត្តេ វដ្ដស្មិំ ពន្ធតីតិ ពន្ធនំ។ ចិត្តំ ឧបគន្ត្វា កិលិស្សតិ សំកិលិដ្ឋំ ករោតីតិ ឧបក្កិលេសោ។ ថាមគតដ្ឋេន អនុសេតីតិ អនុសយោ។ ឧប្បជ្ជមានា ចិត្តំ បរិយុដ្ឋាតីតិ បរិយុដ្ឋានំ; ឧប្បជ្ជិតុំ អប្បទានេន កុសលចារំ គណ្ហាតីតិ អត្ថោ។ ‘‘ចោរា មគ្គេ បរិយុដ្ឋិំសុ ធុត្តា មគ្គេ បរិយុដ្ឋិំសូ’’តិអាទីសុ (ចូឡវ. ៤៣០) ហិ មគ្គំ គណ្ហិំសូតិ អត្ថោ។ ឯវមិធាបិ គហណដ្ឋេន បរិយុដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ។ បលិវេឋនដ្ឋេន លតា វិយាតិ លតា។ ‘‘លតា ឧព្ភិជ្ជ តិដ្ឋតី’’តិ (ធ. ប. ៣៤០) អាគតដ្ឋានេបិ អយំ តណ្ហា លតាតិ វុត្តា។ វិវិធានិ វត្ថូនិ ឥច្ឆតីតិ វេវិច្ឆំ។ វដ្ដទុក្ខស្ស មូលន្តិ ទុក្ខមូលំ។ តស្សេវ ទុក្ខស្ស និទានន្តិ ទុក្ខនិទានំ។ តំ ទុក្ខំ ឥតោ បភវតីតិ ទុក្ខប្បភវោ។ ពន្ធនដ្ឋេន បាសោ វិយាតិ បាសោ។ មារស្ស បាសោ មារបាសោ។ ទុរុគ្គិលនដ្ឋេន ពឡិសំ វិយាតិ ពឡិសំ។ មារស្ស ពឡិសំ មារពឡិសំ។ តណ្ហាភិភូតា មារស្ស វិសយំ នាតិក្កមន្តិ, តេសំ ឧបរិ មារោ វសំ វត្តេតីតិ ឥមិនា បរិយាយេន មារស្ស វិសយោតិ មារវិសយោ ។ សន្ទនដ្ឋេន តណ្ហាវ នទី តណ្ហានទី។ អជ្ឈោត្ថរណដ្ឋេន តណ្ហាវ ជាលំ តណ្ហាជាលំ។ យថា សុនខា គទ្ទុលពទ្ធា យទិច្ឆកំ នីយន្តិ, ឯវំ តណ្ហាពទ្ធា សត្តាបីតិ ទឡ្ហពន្ធនដ្ឋេន គទ្ទុលំ វិយាតិ គទ្ទុលំ។ តណ្ហាវ គទ្ទុលំ តណ្ហាគទ្ទុលំ។ ទុប្បូរណដ្ឋេន តណ្ហាវ សមុទ្ទោ តណ្ហាសមុទ្ទោ។

    Kusaladhamme āvaratīti āvaraṇaṃ. Chādanavasena chādanaṃ. Satte vaṭṭasmiṃ bandhatīti bandhanaṃ. Cittaṃ upagantvā kilissati saṃkiliṭṭhaṃ karotīti upakkileso. Thāmagataṭṭhena anusetīti anusayo. Uppajjamānā cittaṃ pariyuṭṭhātīti pariyuṭṭhānaṃ; uppajjituṃ appadānena kusalacāraṃ gaṇhātīti attho. ‘‘Corā magge pariyuṭṭhiṃsu dhuttā magge pariyuṭṭhiṃsū’’tiādīsu (cūḷava. 430) hi maggaṃ gaṇhiṃsūti attho. Evamidhāpi gahaṇaṭṭhena pariyuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Paliveṭhanaṭṭhena latā viyāti latā. ‘‘Latā ubbhijja tiṭṭhatī’’ti (dha. pa. 340) āgataṭṭhānepi ayaṃ taṇhā latāti vuttā. Vividhāni vatthūni icchatīti vevicchaṃ. Vaṭṭadukkhassa mūlanti dukkhamūlaṃ. Tasseva dukkhassa nidānanti dukkhanidānaṃ. Taṃ dukkhaṃ ito pabhavatīti dukkhappabhavo. Bandhanaṭṭhena pāso viyāti pāso. Mārassa pāso mārapāso. Duruggilanaṭṭhena baḷisaṃ viyāti baḷisaṃ. Mārassa baḷisaṃ mārabaḷisaṃ. Taṇhābhibhūtā mārassa visayaṃ nātikkamanti, tesaṃ upari māro vasaṃ vattetīti iminā pariyāyena mārassa visayoti māravisayo. Sandanaṭṭhena taṇhāva nadī taṇhānadī. Ajjhottharaṇaṭṭhena taṇhāva jālaṃ taṇhājālaṃ. Yathā sunakhā gaddulabaddhā yadicchakaṃ nīyanti, evaṃ taṇhābaddhā sattāpīti daḷhabandhanaṭṭhena gaddulaṃ viyāti gaddulaṃ. Taṇhāva gaddulaṃ taṇhāgaddulaṃ. Duppūraṇaṭṭhena taṇhāva samuddo taṇhāsamuddo.

    ១០៦៦. ទោសនិទ្ទេសេ អនត្ថំ មេ អចរីតិ អវុឌ្ឍិំ មេ អកាសិ។ ឥមិនា ឧបាយេន សព្ពបទេសុ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ អដ្ឋានេ វា បន អាឃាតោតិ អការណេ កោបោ – ឯកច្ចោ ហិ ‘ទេវោ អតិវស្សតី’តិ កុប្បតិ, ‘ន វស្សតី’តិ កុប្បតិ, ‘សូរិយោ តប្បតី’តិ កុប្បតិ, ‘ន តប្បតី’តិ កុប្បតិ, វាតេ វាយន្តេបិ កុប្បតិ, អវាយន្តេបិ កុប្បតិ, សម្មជ្ជិតុំ អសក្កោន្តោ ពោធិបណ្ណានំ កុប្បតិ, ចីវរំ បារុបិតុំ អសក្កោន្តោ វាតស្ស កុប្បតិ, ឧបក្ខលិត្វា ខាណុកស្ស កុប្បតិ ឥទំ សន្ធាយ វុត្តំ – អដ្ឋានេ វា បន អាឃាតោ ជាយតីតិ។ តត្ថ ហេដ្ឋា នវសុ ឋានេសុ សត្តេ អារព្ភ ឧប្បន្នត្តា កម្មបថភេទោ ហោតិ។ អដ្ឋានាឃាតោ បន សង្ខារេសុ ឧប្បន្នោ កម្មបថភេទំ ន ករោតិ។ ចិត្តំ អាឃាតេន្តោ ឧប្បន្នោតិ ចិត្តស្ស អាឃាតោ។ តតោ ពលវតរោ បដិឃាតោ។ បដិហញ្ញនវសេន បដិឃំ។ បដិវិរុជ្ឈតីតិ បដិវិរោធោ។ កុប្បនវសេន កោបោ។ បកោបោ សម្បកោបោតិ ឧបសគ្គេន បទំ វឌ្ឍិតំ។ ទុស្សនវសេន ទោសោ។ បទោសោ សម្បទោសោតិ ឧបសគ្គេន បទំ វឌ្ឍិតំ។ ចិត្តស្ស ព្យាបត្តីតិ ចិត្តស្ស វិបន្នតា, វិបរិវត្តនាការោ។ មនំ បទូសយមានោ ឧប្បជ្ជតីតិ មនោបទោសោ។ កុជ្ឈនវសេន កោធោ។ កុជ្ឈនាការោ កុជ្ឈនា។ កុជ្ឈិតស្ស ភាវោ កុជ្ឈិតត្តំ។

    1066. Dosaniddese anatthaṃ me acarīti avuḍḍhiṃ me akāsi. Iminā upāyena sabbapadesu attho veditabbo. Aṭṭhāne vā pana āghātoti akāraṇe kopo – ekacco hi ‘devo ativassatī’ti kuppati, ‘na vassatī’ti kuppati, ‘sūriyo tappatī’ti kuppati, ‘na tappatī’ti kuppati, vāte vāyantepi kuppati, avāyantepi kuppati, sammajjituṃ asakkonto bodhipaṇṇānaṃ kuppati, cīvaraṃ pārupituṃ asakkonto vātassa kuppati, upakkhalitvā khāṇukassa kuppati idaṃ sandhāya vuttaṃ – aṭṭhāne vā pana āghāto jāyatīti. Tattha heṭṭhā navasu ṭhānesu satte ārabbha uppannattā kammapathabhedo hoti. Aṭṭhānāghāto pana saṅkhāresu uppanno kammapathabhedaṃ na karoti. Cittaṃ āghātento uppannoti cittassa āghāto. Tato balavataro paṭighāto. Paṭihaññanavasena paṭighaṃ. Paṭivirujjhatīti paṭivirodho. Kuppanavasena kopo. Pakopo sampakopoti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Dussanavasena doso. Padoso sampadosoti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Cittassa byāpattīti cittassa vipannatā, viparivattanākāro. Manaṃ padūsayamāno uppajjatīti manopadoso. Kujjhanavasena kodho. Kujjhanākāro kujjhanā. Kujjhitassa bhāvo kujjhitattaṃ.

    ឥទានិ អកុសលនិទ្ទេសេ វុត្តនយំ ទស្សេតុំ ទោសោ ទុស្សនាតិអាទិ វុត្តំ។ តស្មា ‘‘យោ ឯវរូបោ ចិត្តស្ស អាឃាតោ…បេ.… កុជ្ឈិតត្ត’’ន្តិ ច ឥធ វុត្តោ, ‘‘ទោសោ ទុស្សនា’’តិអាទិនា នយេន ហេដ្ឋា វុត្តោ, អយំ វុច្ចតិ ទោសោតិ។ ឯវមេត្ថ យោជនា កាតព្ពា។ ឯវញ្ហិ សតិ បុនរុត្តិទោសោ បដិសេធិតោ ហោតិ។ មោហនិទ្ទេសោ អមោហនិទ្ទេសេ វុត្តបដិបក្ខនយេន វេទិតព្ពោ។ សព្ពាការេន បនេស វិភង្គដ្ឋកថាយំ អាវិ ភវិស្សតិ។

    Idāni akusalaniddese vuttanayaṃ dassetuṃ doso dussanātiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘yo evarūpo cittassa āghāto…pe… kujjhitatta’’nti ca idha vutto, ‘‘doso dussanā’’tiādinā nayena heṭṭhā vutto, ayaṃ vuccati dosoti. Evamettha yojanā kātabbā. Evañhi sati punaruttidoso paṭisedhito hoti. Mohaniddeso amohaniddese vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Sabbākārena panesa vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ āvi bhavissati.

    ១០៧៩. តេហិ ធម្មេហិ យេ ធម្មា សហេតុកាតិ តេហិ ហេតុធម្មេហិ យេ អញ្ញេ ហេតុធម្មា វា នហេតុធម្មា វា តេ សហេតុកា។ អហេតុកបទេបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ ច ហេតុ ហេតុយេវ ច ហោតិ, តិណ្ណំ វា ទ្វិន្នំ វា ឯកតោ ឧប្បត្តិយំ សហេតុកោ ច។ វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតោ បន មោហោ ហេតុ អហេតុកោ។ ហេតុសម្បយុត្តទុកនិទ្ទេសេបិ ឯសេវ នយោ។

    1079. Tehidhammehi ye dhammā sahetukāti tehi hetudhammehi ye aññe hetudhammā vā nahetudhammā vā te sahetukā. Ahetukapadepi eseva nayo. Ettha ca hetu hetuyeva ca hoti, tiṇṇaṃ vā dvinnaṃ vā ekato uppattiyaṃ sahetuko ca. Vicikicchuddhaccasahagato pana moho hetu ahetuko. Hetusampayuttadukaniddesepi eseva nayo.

    ១០៩១. សង្ខតទុកនិទ្ទេសេ បុរិមទុកេ វុត្តំ អសង្ខតធាតុំ សន្ធាយ យោ ឯវ សោ ធម្មោតិ ឯកវចននិទ្ទេសោ កតោ។ បុរិមទុកេ បន ពហុវចនវសេន បុច្ឆាយ ឧទ្ធដត្តា ឥមេ ធម្មា អប្បច្ចយាតិ បុច្ឆានុសន្ធិនយេន ពហុវចនំ កតំ។ ឥមេ ធម្មា សនិទស្សនាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

    1091. Saṅkhatadukaniddese purimaduke vuttaṃ asaṅkhatadhātuṃ sandhāya yo eva so dhammoti ekavacananiddeso kato. Purimaduke pana bahuvacanavasena pucchāya uddhaṭattā ime dhammā appaccayāti pucchānusandhinayena bahuvacanaṃ kataṃ. Ime dhammā sanidassanātiādīsupi eseva nayo.

    ១១០១. កេនចិ វិញ្ញេយ្យទុកនិទ្ទេសេ ចក្ខុវិញ្ញេយ្យាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណេន វិជានិតព្ពា។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ ច កេនចិ វិញ្ញេយ្យាតិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីសុ កេនចិ ឯកេន ចក្ខុវិញ្ញាណេន វា សោតវិញ្ញាណេន វា វិជានិតព្ពា។ កេនចិ ន វិញ្ញេយ្យាតិ តេនេវ ចក្ខុវិញ្ញាណេន វា សោតវិញ្ញាណេន វា ន វិជានិតព្ពា។ ‘ឯវំ សន្តេ ទ្វិន្នម្បិ បទានំ អត្ថនានត្តតោ ទុកោ ហោតី’តិ ហេដ្ឋា វុត្តត្តា ‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា ន តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា’តិ អយំ ទុកោ ន ហោតិ។ រូបំ បន ចក្ខុវិញ្ញេយ្យំ សទ្ទោ ន ចក្ខុវិញ្ញេយ្យោតិ ឥមមត្ថំ គហេត្វា ‘យេ តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា ន តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា, យេ វា បន តេ ធម្មា សោតវិញ្ញេយ្យា ន តេ ធម្មា ចក្ខុវិញ្ញេយ្យា’តិ អយមេកោ ទុកោតិ វេទិតព្ពោ។ ឯវំ ឯកេកឥន្ទ្រិយមូលកេ ចត្តារោ ចត្តារោ កត្វា វីសតិ ទុកា វិភត្តាតិ វេទិតព្ពា។

    1101. Kenaci viññeyyadukaniddese cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena vijānitabbā. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca kenaci viññeyyāti cakkhuviññāṇādīsu kenaci ekena cakkhuviññāṇena vā sotaviññāṇena vā vijānitabbā. Kenaci na viññeyyāti teneva cakkhuviññāṇena vā sotaviññāṇena vā na vijānitabbā. ‘Evaṃ sante dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hotī’ti heṭṭhā vuttattā ‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā na te dhammā sotaviññeyyā’ti ayaṃ duko na hoti. Rūpaṃ pana cakkhuviññeyyaṃ saddo na cakkhuviññeyyoti imamatthaṃ gahetvā ‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā na te dhammā sotaviññeyyā, ye vā pana te dhammā sotaviññeyyā na te dhammā cakkhuviññeyyā’ti ayameko dukoti veditabbo. Evaṃ ekekaindriyamūlake cattāro cattāro katvā vīsati dukā vibhattāti veditabbā.

    កិំ បន ‘មនោវិញ្ញាណេន កេនចិ វិញ្ញេយ្យា កេនចិ ន វិញ្ញេយ្យា’ នត្ថិ? តេនេត្ថ ទុកា ន វុត្តាតិ? នោ នត្ថិ, វវត្ថានាភាវតោ បន ន វុត្តា។ ន ហិ, យថា ចក្ខុវិញ្ញាណេន អវិញ្ញេយ្យា ឯវាតិ វវត្ថានំ អត្ថិ, ឯវំ មនោវិញ្ញាណេនាបីតិ វវត្ថានាភាវតោ ឯត្ថ ទុកា ន វុត្តា។ មនោវិញ្ញាណេន បន កេនចិ វិញ្ញេយ្យា ចេវ អវិញ្ញេយ្យា ចាតិ អយមត្ថោ អត្ថិ។ តស្មា សោ អវុត្តោបិ យថាលាភវសេន វេទិតព្ពោ។ មនោវិញ្ញាណន្តិ ហិ សង្ខ្យំ គតេហិ កាមាវចរធម្មេហិ កាមាវចរធម្មា ឯវ តាវ កេហិចិ វិញ្ញេយ្យា កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យា។ តេហិយេវ រូបាវចរាទិធម្មាបិ កេហិចិ វិញ្ញេយ្យា កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យា។ រូបាវចរេហិបិ កាមាវចរា កេហិចិ វិញ្ញេយ្យា កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យា។ តេហេវ រូបាវចរាទយោបិ កេហិចិ វិញ្ញេយ្យា កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យា។ អរូបាវចរេហិ បន កាមាវចរា រូបាវចរា អបរិយាបន្នា ច នេវ វិញ្ញេយ្យា។ អរូបាវចរា បន កេហិចិ វិញ្ញេយ្យា កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យា។ តេបិ ច កេចិទេវ វិញ្ញេយ្យា កេចិ អវិញ្ញេយ្យា។ អបរិយាបន្នេហិ កាមាវចរាទយោ នេវ វិញ្ញេយ្យា។ អបរិយាបន្នា បន និព្ពានេន អវិញ្ញេយ្យត្តា កេហិចិ វិញ្ញេយ្យា កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យា។ តេបិ ច មគ្គផលានំ អវិញ្ញេយ្យត្តា កេចិទេវ វិញ្ញេយ្យា កេចិ អវិញ្ញេយ្យាតិ។

    Kiṃ pana ‘manoviññāṇena kenaci viññeyyā kenaci na viññeyyā’ natthi? Tenettha dukā na vuttāti? No natthi, vavatthānābhāvato pana na vuttā. Na hi, yathā cakkhuviññāṇena aviññeyyā evāti vavatthānaṃ atthi, evaṃ manoviññāṇenāpīti vavatthānābhāvato ettha dukā na vuttā. Manoviññāṇena pana kenaci viññeyyā ceva aviññeyyā cāti ayamattho atthi. Tasmā so avuttopi yathālābhavasena veditabbo. Manoviññāṇanti hi saṅkhyaṃ gatehi kāmāvacaradhammehi kāmāvacaradhammā eva tāva kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Tehiyeva rūpāvacarādidhammāpi kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Rūpāvacarehipi kāmāvacarā kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Teheva rūpāvacarādayopi kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Arūpāvacarehi pana kāmāvacarā rūpāvacarā apariyāpannā ca neva viññeyyā. Arūpāvacarā pana kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Tepi ca kecideva viññeyyā keci aviññeyyā. Apariyāpannehi kāmāvacarādayo neva viññeyyā. Apariyāpannā pana nibbānena aviññeyyattā kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Tepi ca maggaphalānaṃ aviññeyyattā kecideva viññeyyā keci aviññeyyāti.

    ១១០២. អាសវនិទ្ទេសេ បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ កាមាសវោ នាម។ រូបារូបភវេសុ ឆន្ទរាគោ ឈាននិកន្តិ សស្សតទិដ្ឋិសហជាតោ រាគោ ភវវសេន បត្ថនា ភវាសវោ នាម។ ទ្វាសដ្ឋិ ទិដ្ឋិយោ ទិដ្ឋាសវោ នាម។ អដ្ឋសុ ឋានេសុ អញ្ញាណំ អវិជ្ជាសវោ នាម។ តត្ថ តត្ថ អាគតេសុ បន អាសវេសុ អសម្មោហត្ថំ ឯកវិធាទិភេទោ វេទិតព្ពោ។ អត្ថតោ ហេតេ ចិរបារិវាសិយដ្ឋេន អាសវាតិ ឯវំ ឯកវិធាវ ហោន្តិ។ វិនយេ បន ‘‘ទិដ្ឋធម្មិកានំ អាសវានំ សំវរាយ សម្បរាយិកានំ អាសវានំ បដិឃាតាយា’’តិ (បារា. ៣៩) ទុវិធេន អាគតា។ សុត្តន្តេ សឡាយតនេ តាវ ‘‘តយោមេ, អាវុសោ, អាសវា – កាមាសវោ ភវាសវោ អវិជ្ជាសវោ’’តិ (សំ. និ. ៤.៣២១) តិវិធេន អាគតា។ និព្ពេធិកបរិយាយេ ‘‘អត្ថិ, ភិក្ខវេ, អាសវា និរយគមនីយា , អត្ថិ អាសវា តិរច្ឆានយោនិគមនីយា, អត្ថិ អាសវា បេត្តិវិសយគមនីយា, អត្ថិ អាសវា មនុស្សលោកគមនីយា, អត្ថិ អាសវា ទេវលោកគមនីយា’’តិ (អ. និ. ៦.៦៣) បញ្ចវិធេន អាគតា។ ឆក្កនិបាតេ អាហុនេយ្យសុត្តេ – ‘‘អត្ថិ អាសវា សំវរា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បដិសេវនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា អធិវាសនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា បរិវជ្ជនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា វិនោទនា បហាតព្ពា, អត្ថិ អាសវា ភាវនា បហាតព្ពា’’តិ (អ. និ. ៦.៥៨) ឆព្ពិធេន អាគតា។ សព្ពាសវបរិយាយេ (ម. និ. ១.១៤ អាទយោ) ‘ទស្សនបហាតព្ពេហិ’ សទ្ធិំ សត្តវិធេន អាគតា។ ឥធ បនេតេ កាមាសវាទិភេទតោ ចតុព្ពិធេន អាគតា។ តត្រាយំ វចនត្ថោ – បញ្ចកាមគុណសង្ខាតេ កាមេ អាសវោ ‘កាមាសវោ’។ រូបារូបសង្ខាតេ កម្មតោ ច ឧបបត្តិតោ ច ទុវិធេបិ ភវេ អាសវោ ‘ភវាសវោ’។ ទិដ្ឋិ ឯវ អាសវោ ‘ទិដ្ឋាសវោ’។ អវិជ្ជាវ អាសវោ ‘អវិជ្ជាសវោ’។

    1102. Āsavaniddese pañcakāmaguṇiko rāgo kāmāsavo nāma. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti sassatadiṭṭhisahajāto rāgo bhavavasena patthanā bhavāsavo nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhāsavo nāma. Aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇaṃ avijjāsavo nāma. Tattha tattha āgatesu pana āsavesu asammohatthaṃ ekavidhādibhedo veditabbo. Atthato hete cirapārivāsiyaṭṭhena āsavāti evaṃ ekavidhāva honti. Vinaye pana ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39) duvidhena āgatā. Suttante saḷāyatane tāva ‘‘tayome, āvuso, āsavā – kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo’’ti (saṃ. ni. 4.321) tividhena āgatā. Nibbedhikapariyāye ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā nirayagamanīyā , atthi āsavā tiracchānayonigamanīyā, atthi āsavā pettivisayagamanīyā, atthi āsavā manussalokagamanīyā, atthi āsavā devalokagamanīyā’’ti (a. ni. 6.63) pañcavidhena āgatā. Chakkanipāte āhuneyyasutte – ‘‘atthi āsavā saṃvarā pahātabbā, atthi āsavā paṭisevanā pahātabbā, atthi āsavā adhivāsanā pahātabbā, atthi āsavā parivajjanā pahātabbā, atthi āsavā vinodanā pahātabbā, atthi āsavā bhāvanā pahātabbā’’ti (a. ni. 6.58) chabbidhena āgatā. Sabbāsavapariyāye (ma. ni. 1.14 ādayo) ‘dassanapahātabbehi’ saddhiṃ sattavidhena āgatā. Idha panete kāmāsavādibhedato catubbidhena āgatā. Tatrāyaṃ vacanattho – pañcakāmaguṇasaṅkhāte kāme āsavo ‘kāmāsavo’. Rūpārūpasaṅkhāte kammato ca upapattito ca duvidhepi bhave āsavo ‘bhavāsavo’. Diṭṭhi eva āsavo ‘diṭṭhāsavo’. Avijjāva āsavo ‘avijjāsavo’.

    ១១០៣. កាមេសូតិ បញ្ចសុ កាមគុណេសុ។ កាមច្ឆន្ទោតិ កាមសង្ខាតោ ឆន្ទោ, ន កត្តុកម្យតាឆន្ទោ, ន ធម្មច្ឆន្ទោ។ កាមនវសេន រជ្ជនវសេន ច កាមោយេវ រាគោ កាមរាគោ។ កាមនវសេន នន្ទនវសេន ច កាមោវ នន្ទីតិ កាមនន្ទី។ ឯវំ សព្ពត្ថ កាមត្ថំ វិទិត្វា តណ្ហាយនដ្ឋេន កាមតណ្ហា, សិនេហនដ្ឋេន កាមសិនេហោ, បរិឌយ្ហនដ្ឋេន កាមបរិឡាហោ, មុច្ឆនដ្ឋេន កាមមុច្ឆា, គិលិត្វា បរិនិដ្ឋាបនដ្ឋេន កាមជ្ឈោសានន្តិ វេទិតព្ពំ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ អដ្ឋហិ បទេហិ វិភត្តោ កាមាសវោ នាម វុច្ចតិ។

    1103. Kāmesūti pañcasu kāmaguṇesu. Kāmacchandoti kāmasaṅkhāto chando, na kattukamyatāchando, na dhammacchando. Kāmanavasena rajjanavasena ca kāmoyeva rāgo kāmarāgo. Kāmanavasena nandanavasena ca kāmova nandīti kāmanandī. Evaṃ sabbattha kāmatthaṃ viditvā taṇhāyanaṭṭhena kāmataṇhā, sinehanaṭṭhena kāmasineho, pariḍayhanaṭṭhena kāmapariḷāho, mucchanaṭṭhena kāmamucchā, gilitvā pariniṭṭhāpanaṭṭhena kāmajjhosānanti veditabbaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ aṭṭhahi padehi vibhatto kāmāsavo nāma vuccati.

    ១១០៤. ភវេសុ ភវឆន្ទោតិ រូបារូបភវេសុ ភវបត្ថនាវសេនេវ បវត្តោ ឆន្ទោ ‘ភវឆន្ទោ’។ សេសបទានិបិ ឥមិនាវ នយេន វេទិតព្ពានិ។

    1104. Bhavesu bhavachandoti rūpārūpabhavesu bhavapatthanāvaseneva pavatto chando ‘bhavachando’. Sesapadānipi imināva nayena veditabbāni.

    ១១០៥. សស្សតោ លោកោតិ វាតិអាទីហិ ទសហាការេហិ ទិដ្ឋិប្បភេទោវ វុត្តោ។ តត្ថ សស្សតោ លោកោតិ ឯត្ថ ខន្ធបញ្ចកំ លោកោតិ គហេត្វា ‘អយំ លោកោ និច្ចោ ធុវោ សព្ពកាលិកោ’តិ គណ្ហន្តស្ស ‘សស្សត’ន្តិ គហណាការប្បវត្តា ទិដ្ឋិ។ អសស្សតោតិ តមេវ លោកំ ‘ឧច្ឆិជ្ជតិ វិនស្សតី’តិ គណ្ហន្តស្ស ឧច្ឆេទគហណាការប្បវត្តា ទិដ្ឋិ។ អន្តវាតិ បរិត្តកសិណលាភិនោ ‘សុប្បមត្តេ វា សរាវមត្តេ វា’ កសិណេ សមាបន្នស្ស អន្តោសមាបត្តិយំ បវត្តិតរូបារូបធម្មេ លោកោតិ ច កសិណបរិច្ឆេទន្តេន ច ‘អន្តវា’តិ គណ្ហន្តស្ស ‘អន្តវា លោកោ’តិ គហណាការប្បវត្តា ទិដ្ឋិ។ សា សស្សតទិដ្ឋិបិ ហោតិ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិបិ។ វិបុលកសិណលាភិនោ បន តស្មិំ កសិណេ សមាបន្នស្ស អន្តោសមាបត្តិយំ បវត្តិតរូបារូបធម្មេ លោកោតិ ច កសិណបរិច្ឆេទន្តេន ច ‘អនន្តោ’តិ គណ្ហន្តស្ស ‘អនន្តវា លោកោ’តិ គហណាការប្បវត្តា ទិដ្ឋិ។ សា សស្សតទិដ្ឋិបិ ហោតិ, ឧច្ឆេទទិដ្ឋិបិ។

    1105. Sassato lokoti vātiādīhi dasahākārehi diṭṭhippabhedova vutto. Tattha sassato lokoti ettha khandhapañcakaṃ lokoti gahetvā ‘ayaṃ loko nicco dhuvo sabbakāliko’ti gaṇhantassa ‘sassata’nti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Asassatoti tameva lokaṃ ‘ucchijjati vinassatī’ti gaṇhantassa ucchedagahaṇākārappavattā diṭṭhi. Antavāti parittakasiṇalābhino ‘suppamatte vā sarāvamatte vā’ kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme lokoti ca kasiṇaparicchedantena ca ‘antavā’ti gaṇhantassa ‘antavā loko’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhipi hoti ucchedadiṭṭhipi. Vipulakasiṇalābhino pana tasmiṃ kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme lokoti ca kasiṇaparicchedantena ca ‘ananto’ti gaṇhantassa ‘anantavā loko’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhipi hoti, ucchedadiṭṭhipi.

    តំ ជីវំ តំ សរីរន្តិ ភេទនធម្មស្ស សរីរស្សេវ ‘ជីវ’ន្តិ គហិតត្តា សរីរេ ឧច្ឆិជ្ជមានេ ‘ជីវម្បិ ឧច្ឆិជ្ជតី’តិ ឧច្ឆេទគហណាការប្បវត្តា ទិដ្ឋិ។ ទុតិយបទេ សរីរតោ អញ្ញស្ស ជីវស្ស គហិតត្តា សរីរេ ឧច្ឆិជ្ជមានេបិ ‘ជីវំ ន ឧច្ឆិជ្ជតី’តិ សស្សតគហណាការប្បវត្តា ទិដ្ឋិ។ ហោតិ តថាគតោ បរំ មរណាតិអាទីសុ សត្តោ តថាគតោ នាម។ សោ បរំ មរណា ហោតីតិ គណ្ហតោ បឋមា សស្សតទិដ្ឋិ។ ន ហោតីតិ គណ្ហតោ ទុតិយា ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ។ ហោតិ ច ន ច ហោតីតិ គណ្ហតោ តតិយា ឯកច្ចសស្សតទិដ្ឋិ។ នេវ ហោតិ ន នហោតីតិ គណ្ហតោ ចតុត្ថា អមរាវិក្ខេបទិដ្ឋិ។ ឥមេ ធម្មា អាសវាតិ ឥមេ កាមាសវញ្ច ភវាសវញ្ច រាគវសេន ឯកតោ កត្វា, សង្ខេបតោ តយោ, វិត្ថារតោ ចត្តារោ ធម្មា អាសវា នាម។

    Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti bhedanadhammassa sarīrasseva ‘jīva’nti gahitattā sarīre ucchijjamāne ‘jīvampi ucchijjatī’ti ucchedagahaṇākārappavattā diṭṭhi. Dutiyapade sarīrato aññassa jīvassa gahitattā sarīre ucchijjamānepi ‘jīvaṃ na ucchijjatī’ti sassatagahaṇākārappavattā diṭṭhi. Hoti tathāgato paraṃ maraṇātiādīsu satto tathāgato nāma. So paraṃ maraṇā hotīti gaṇhato paṭhamā sassatadiṭṭhi. Na hotīti gaṇhato dutiyā ucchedadiṭṭhi. Hoti ca na ca hotīti gaṇhato tatiyā ekaccasassatadiṭṭhi. Neva hoti na nahotīti gaṇhato catutthā amarāvikkhepadiṭṭhi. Ime dhammā āsavāti ime kāmāsavañca bhavāsavañca rāgavasena ekato katvā, saṅkhepato tayo, vitthārato cattāro dhammā āsavā nāma.

    យោ បន ព្រហ្មានំ វិមានកប្បរុក្ខអាភរណេសុ ឆន្ទរាគោ ឧប្បជ្ជតិ, សោ កាមាសវោ ហោតិ ន ហោតីតិ? ន ហោតិ។ កស្មា? បញ្ចកាមគុណិកស្ស រាគស្ស ឥធេវ បហីនត្តា។ ហេតុគោច្ឆកំ បន បត្វា លោភោ ហេតុ នាម ហោតិ។ គន្ថគោច្ឆកំ បត្វា អភិជ្ឈាកាយគន្ថោ នាម។ កិលេសគោច្ឆកំ បត្វា លោភោ កិលេសោ នាម ហោតិ។ ទិដ្ឋិសហជាតោ បន រាគោ កាមាសវោ ហោតិ ន ហោតីតិ? ន ហោតិ; ទិដ្ឋិរាគោ នាម ហោតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘ទិដ្ឋិរាគរត្តេ បុរិសបុគ្គលេ ទិន្នទានំ ន មហប្ផលំ ហោតិ, ន មហានិសំស’’ន្តិ (បដិ. ម. ១.១២៩)។

    Yo pana brahmānaṃ vimānakapparukkhaābharaṇesu chandarāgo uppajjati, so kāmāsavo hoti na hotīti? Na hoti. Kasmā? Pañcakāmaguṇikassa rāgassa idheva pahīnattā. Hetugocchakaṃ pana patvā lobho hetu nāma hoti. Ganthagocchakaṃ patvā abhijjhākāyagantho nāma. Kilesagocchakaṃ patvā lobho kileso nāma hoti. Diṭṭhisahajāto pana rāgo kāmāsavo hoti na hotīti? Na hoti; diṭṭhirāgo nāma hoti. Vuttañhetaṃ ‘‘diṭṭhirāgaratte purisapuggale dinnadānaṃ na mahapphalaṃ hoti, na mahānisaṃsa’’nti (paṭi. ma. 1.129).

    ឥមេ បន អាសវេ កិលេសបដិបាដិយាបិ អាហរិតុំ វដ្ដតិ, មគ្គបដិបាដិយាបិ។ កិលេសបដិបាដិយា កាមាសវោ អនាគាមិមគ្គេន បហីយតិ, ភវាសវោ អរហត្តមគ្គេន, ទិដ្ឋាសវោ សោតាបត្តិមគ្គេន, អវិជ្ជាសវោ អរហត្តមគ្គេន។ មគ្គបដិបាដិយា សោតាបត្តិមគ្គេន ទិដ្ឋាសវោ បហីយតិ, អនាគាមិមគ្គេន កាមាសវោ, អរហត្តមគ្គេន ភវាសវោ អវិជ្ជាសវោ ចាតិ។

    Ime pana āsave kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati, maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmāsavo anāgāmimaggena pahīyati, bhavāsavo arahattamaggena, diṭṭhāsavo sotāpattimaggena, avijjāsavo arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena diṭṭhāsavo pahīyati, anāgāmimaggena kāmāsavo, arahattamaggena bhavāsavo avijjāsavo cāti.

    ១១២១. សំយោជនេសុ មាននិទ្ទេសេ សេយ្យោហមស្មីតិ មានោតិ ឧត្តមដ្ឋេន ‘អហំ សេយ្យោ’តិ ឯវំ ឧប្បន្នមានោ។ សទិសោហមស្មីតិ មានោតិ សមសមដ្ឋេន ‘អហំ សទិសោ’តិ ឯវំ ឧប្បន្នមានោ។ ហីនោហមស្មីតិ មានោតិ លាមកដ្ឋេន ‘អហំ ហីនោ’តិ ឯវំ ឧប្បន្នមានោ។ ឯវំ សេយ្យមានោ សទិសមានោ ហីនមានោតិ ឥមេ តយោ មានា តិណ្ណំ ជនានំ ឧប្បជ្ជន្តិ។ សេយ្យស្សាបិ ហិ ‘អហំ សេយ្យោ សទិសោ ហីនោ’តិ តយោ មានា ឧប្បជ្ជន្តិ។ សទិសស្សាបិ, ហីនស្សាបិ។ តត្ថ សេយ្យស្ស សេយ្យមានោវ យាថាវមានោ, ឥតរេ ទ្វេ អយាថាវមានា។ សទិសស្ស សទិសមានោវ…បេ.… ហីនស្ស ហីនមានោវ យាថាវមានោ, ឥតរេ ទ្វេ អយាថាវមានា។ ឥមិនា កិំ កថិតំ? ឯកស្ស តយោ មានា ឧប្បជ្ជន្តីតិ កថិតំ។ ខុទ្ទកវត្ថុកេ បន បឋមកមានភាជនីយេ ឯកោ មានោ តិណ្ណំ ជនានំ ឧប្បជ្ជតីតិ កថិតោ។

    1121. Saṃyojanesu mānaniddese seyyohamasmīti mānoti uttamaṭṭhena ‘ahaṃ seyyo’ti evaṃ uppannamāno. Sadisohamasmīti mānoti samasamaṭṭhena ‘ahaṃ sadiso’ti evaṃ uppannamāno. Hīnohamasmīti mānoti lāmakaṭṭhena ‘ahaṃ hīno’ti evaṃ uppannamāno. Evaṃ seyyamāno sadisamāno hīnamānoti ime tayo mānā tiṇṇaṃ janānaṃ uppajjanti. Seyyassāpi hi ‘ahaṃ seyyo sadiso hīno’ti tayo mānā uppajjanti. Sadisassāpi, hīnassāpi. Tattha seyyassa seyyamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Sadisassa sadisamānova…pe… hīnassa hīnamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Iminā kiṃ kathitaṃ? Ekassa tayo mānā uppajjantīti kathitaṃ. Khuddakavatthuke pana paṭhamakamānabhājanīye eko māno tiṇṇaṃ janānaṃ uppajjatīti kathito.

    មានករណវសេន មានោ។ មញ្ញនា មញ្ញិតត្តន្តិ អាការភាវនិទ្ទេសា។ ឧស្សិតដ្ឋេន ឧន្នតិ។ យស្សុប្បជ្ជតិ តំ បុគ្គលំ ឧន្នាមេតិ, ឧក្ខិបិត្វា ឋបេតីតិ ឧន្នមោ។ សមុស្សិតដ្ឋេន ធជោ។ ឧក្ខិបនដ្ឋេន ចិត្តំ សម្បគ្គណ្ហាតីតិ សម្បគ្គាហោ។ កេតុ វុច្ចតិ ពហូសុ ធជេសុ អច្ចុគ្គតធជោ។ មានោបិ បុនប្បុនំ ឧប្បជ្ជមានោ អបរាបរេ ឧបាទាយ អច្ចុគ្គតដ្ឋេន កេតុ វិយាតិ ‘កេតុ’។ កេតុំ ឥច្ឆតីតិ កេតុកម្យំ, តស្ស ភាវោ កេតុកម្យតា។ សា បន ចិត្តស្ស, ន អត្តនោ។ តេន វុត្តំ – ‘កេតុកម្យតា ចិត្តស្សា’តិ។ មានសម្បយុត្តញ្ហិ ចិត្តំ កេតុំ ឥច្ឆតិ។ តស្ស ច ភាវោ កេតុកម្យតា; កេតុសង្ខាតោ មានោតិ។

    Mānakaraṇavasena māno. Maññanā maññitattanti ākārabhāvaniddesā. Ussitaṭṭhena unnati. Yassuppajjati taṃ puggalaṃ unnāmeti, ukkhipitvā ṭhapetīti unnamo. Samussitaṭṭhena dhajo. Ukkhipanaṭṭhena cittaṃ sampaggaṇhātīti sampaggāho. Ketu vuccati bahūsu dhajesu accuggatadhajo. Mānopi punappunaṃ uppajjamāno aparāpare upādāya accuggataṭṭhena ketu viyāti ‘ketu’. Ketuṃ icchatīti ketukamyaṃ, tassa bhāvo ketukamyatā. Sā pana cittassa, na attano. Tena vuttaṃ – ‘ketukamyatā cittassā’ti. Mānasampayuttañhi cittaṃ ketuṃ icchati. Tassa ca bhāvo ketukamyatā; ketusaṅkhāto mānoti.

    ១១២៦. ឥស្សានិទ្ទេសេ យា បរលាភសក្ការគរុការមាននវន្ទនបូជនាសុ ឥស្សាតិ យា ឯតេសុ បរេសំ លាភាទីសុ ‘កិំ ឥមិនា ឥមេស’ន្តិ បរសម្បត្តិខិយ្យនលក្ខណា ឥស្សា។ តត្ថ លាភោតិ ចីវរាទីនំ ចតុន្នំ បច្ចយានំ បដិលាភោ។ ឥស្សុកី ហិ បុគ្គលោ បរស្ស តំ លាភំ ខិយ្យតិ, ‘កិំ ឥមស្ស ឥមិនា’តិ ន ឥច្ឆតិ។ សក្ការោតិ តេសំយេវ បច្ចយានំ សុកតានំ សុន្ទរានំ បដិលាភោ។ គរុការោតិ គរុកិរិយា, ភារិយករណំ។ មាននន្តិ មនេន បិយករណំ។ វន្ទនន្តិ បញ្ចបតិដ្ឋិតេន វន្ទនំ។ បូជនាតិ គន្ធមាលាទីហិ បូជនា។ ឥស្សាយនវសេន ឥស្សា។ ឥស្សាការោ ឥស្សាយនា។ ឥស្សាយិតភាវោ ឥស្សាយិតត្តំ។ ឧសូយាទីនិ ឥស្សាទិវេវចនានិ។

    1126. Issāniddese yā paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu issāti yā etesu paresaṃ lābhādīsu ‘kiṃ iminā imesa’nti parasampattikhiyyanalakkhaṇā issā. Tattha lābhoti cīvarādīnaṃ catunnaṃ paccayānaṃ paṭilābho. Issukī hi puggalo parassa taṃ lābhaṃ khiyyati, ‘kiṃ imassa iminā’ti na icchati. Sakkāroti tesaṃyeva paccayānaṃ sukatānaṃ sundarānaṃ paṭilābho. Garukāroti garukiriyā, bhāriyakaraṇaṃ. Mānananti manena piyakaraṇaṃ. Vandananti pañcapatiṭṭhitena vandanaṃ. Pūjanāti gandhamālādīhi pūjanā. Issāyanavasena issā. Issākāro issāyanā. Issāyitabhāvo issāyitattaṃ. Usūyādīni issādivevacanāni.

    ឥមិស្សា បន ឥស្សាយ ខិយ្យនលក្ខណំ អាគារិកេនាបិ អនាគារិកេនាបិ ទីបេតព្ពំ។ អាគារិកោ ហិ ឯកច្ចោ កសិវណិជ្ជាទីសុ អញ្ញតរេន អាជីវេន អត្តនោ បុរិសការំ និស្សាយ ភទ្ទកំ យានំ វា វាហនំ វា រតនំ វា លភតិ។ អបរោ តស្ស អលាភត្ថិកោ តេន លាភេន ន តុស្សតិ។ ‘កទា នុ ខោ ឯស ឥមាយ សម្បត្តិយា បរិហាយិត្វា កបណោ ហុត្វា ចរិស្សតី’តិ ចិន្តេត្វា ឯកេន ការណេន តស្មិំ តាយ សម្បត្តិយា បរិហីនេ អត្តមនោ ហោតិ។ អនាគារិកោបិ ឯកោ ឥស្សាមនកោ អញ្ញំ អត្តនោ សុតបរិយត្តិអាទីនិ និស្សាយ ឧប្បន្នលាភាទិសម្បត្តិំ ទិស្វា ‘កទា នុ ខោ ឯសោ ឥមេហិ លាភាទីហិ បរិហាយិស្សតី’តិ ចិន្តេត្វា, យទា តំ ឯកេន ការណេន បរិហីនំ បស្សតិ, តទា អត្តមនោ ហោតិ។ ឯវំ បរសម្បត្តិខិយ្យនលក្ខណា ‘ឥស្សា’តិ វេទិតព្ពា។

    Imissā pana issāya khiyyanalakkhaṇaṃ āgārikenāpi anāgārikenāpi dīpetabbaṃ. Āgāriko hi ekacco kasivaṇijjādīsu aññatarena ājīvena attano purisakāraṃ nissāya bhaddakaṃ yānaṃ vā vāhanaṃ vā ratanaṃ vā labhati. Aparo tassa alābhatthiko tena lābhena na tussati. ‘Kadā nu kho esa imāya sampattiyā parihāyitvā kapaṇo hutvā carissatī’ti cintetvā ekena kāraṇena tasmiṃ tāya sampattiyā parihīne attamano hoti. Anāgārikopi eko issāmanako aññaṃ attano sutapariyattiādīni nissāya uppannalābhādisampattiṃ disvā ‘kadā nu kho eso imehi lābhādīhi parihāyissatī’ti cintetvā, yadā taṃ ekena kāraṇena parihīnaṃ passati, tadā attamano hoti. Evaṃ parasampattikhiyyanalakkhaṇā ‘issā’ti veditabbā.

    ១១២៧. មច្ឆរិយនិទ្ទេសេ វត្ថុតោ មច្ឆរិយទស្សនត្ថំ ‘បញ្ច មច្ឆរិយានិ អាវាសមច្ឆរិយ’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អាវាសេ មច្ឆរិយំ អាវាសមច្ឆរិយំ។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។

    1127. Macchariyaniddese vatthuto macchariyadassanatthaṃ ‘pañca macchariyāni āvāsamacchariya’ntiādi vuttaṃ. Tattha āvāse macchariyaṃ āvāsamacchariyaṃ. Sesapadesupi eseva nayo.

    អាវាសោ នាម សកលារាមោបិ បរិវេណម្បិ ឯកោវរកោបិ រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានាទីនិបិ។ តេសុ វសន្តា សុខំ វសន្តិ បច្ចយេ លភន្តិ។ ឯកោ ភិក្ខុ វត្តសម្បន្នស្សេវ បេសលស្ស ភិក្ខុនោ តត្ថ អាគមនំ ន ឥច្ឆតិ។ អាគតោបិ ‘ខិប្បំ គច្ឆតូ’តិ ចិន្តេតិ។ ឥទំ ‘អាវាសមច្ឆរិយំ’ នាម។ ភណ្ឌនការកាទីនំ បន តត្ថ វាសំ អនិច្ឆតោ អាវាសមច្ឆរិយំ នាម ន ហោតិ។

    Āvāso nāma sakalārāmopi pariveṇampi ekovarakopi rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīnipi. Tesu vasantā sukhaṃ vasanti paccaye labhanti. Eko bhikkhu vattasampannasseva pesalassa bhikkhuno tattha āgamanaṃ na icchati. Āgatopi ‘khippaṃ gacchatū’ti cinteti. Idaṃ ‘āvāsamacchariyaṃ’ nāma. Bhaṇḍanakārakādīnaṃ pana tattha vāsaṃ anicchato āvāsamacchariyaṃ nāma na hoti.

    កុលន្តិ ឧបដ្ឋាកកុលម្បិ ញាតិកុលម្បិ។ តត្ថ អញ្ញស្ស ឧបសង្កមនំ អនិច្ឆតោ កុលមច្ឆរិយំ ហោតិ។ បាបបុគ្គលស្ស បន ឧបសង្កមនំ អនិច្ឆន្តោបិ មច្ឆរី នាម ន ហោតិ។ សោ ហិ តេសំ បសាទភេទាយ បដិបជ្ជតិ។ បសាទំ រក្ខិតុំ សមត្ថស្សេវ បន ភិក្ខុនោ តត្ថ ឧបសង្កមនំ អនិច្ឆន្តោ មច្ឆរី នាម ហោតិ។

    Kulanti upaṭṭhākakulampi ñātikulampi. Tattha aññassa upasaṅkamanaṃ anicchato kulamacchariyaṃ hoti. Pāpapuggalassa pana upasaṅkamanaṃ anicchantopi maccharī nāma na hoti. So hi tesaṃ pasādabhedāya paṭipajjati. Pasādaṃ rakkhituṃ samatthasseva pana bhikkhuno tattha upasaṅkamanaṃ anicchanto maccharī nāma hoti.

    លាភោតិ ចតុបច្ចយលាភោវ។ តំ អញ្ញស្មិំ សីលវន្តេយេវ លភន្តេ ‘មា លភតូ’តិ ចិន្តេន្តស្ស លាភមច្ឆរិយំ ហោតិ។ យោ បន សទ្ធាទេយ្យំ វិនិបាតេតិ, អបរិភោគទុប្បរិភោគាទិវសេន វិនាសេតិ, បូតិភាវំ គច្ឆន្តម្បិ អញ្ញស្ស ន ទេតិ, តំ ទិស្វា ‘សចេ ឥមំ ឯស ន លភេយ្យ , អញ្ញោ សីលវា លភេយ្យ, បរិភោគំ គច្ឆេយ្យា’តិ ចិន្តេន្តស្ស មច្ឆរិយំ នាម នត្ថិ។

    Lābhoti catupaccayalābhova. Taṃ aññasmiṃ sīlavanteyeva labhante ‘mā labhatū’ti cintentassa lābhamacchariyaṃ hoti. Yo pana saddhādeyyaṃ vinipāteti, aparibhogadupparibhogādivasena vināseti, pūtibhāvaṃ gacchantampi aññassa na deti, taṃ disvā ‘sace imaṃ esa na labheyya , añño sīlavā labheyya, paribhogaṃ gaccheyyā’ti cintentassa macchariyaṃ nāma natthi.

    វណ្ណោ នាម សរីរវណ្ណោបិ គុណវណ្ណោបិ។ តត្ថ សរីរវណ្ណេ មច្ឆរិបុគ្គលោ ‘បរោ បាសាទិកោ រូបវា’តិ វុត្តេ តំ ន កថេតុកាមោ ហោតិ។ គុណវណ្ណមច្ឆរី សីលេន ធុតង្គេន បដិបទាយ អាចារេន វណ្ណំ ន កថេតុកាមោ ហោតិ។

    Vaṇṇo nāma sarīravaṇṇopi guṇavaṇṇopi. Tattha sarīravaṇṇe maccharipuggalo ‘paro pāsādiko rūpavā’ti vutte taṃ na kathetukāmo hoti. Guṇavaṇṇamaccharī sīlena dhutaṅgena paṭipadāya ācārena vaṇṇaṃ na kathetukāmo hoti.

    ធម្មោតិ បរិយត្តិធម្មោ ច បដិវេធធម្មោ ច។ តត្ថ អរិយសាវកា បដិវេធធម្មំ ន មច្ឆរាយន្តិ, អត្តនា បដិវិទ្ធធម្មេ សទេវកស្ស លោកស្ស បដិវេធំ ឥច្ឆន្តិ។ តំ បន បដិវេធំ ‘បរេ ជានន្តូ’តិ ឥច្ឆន្តិ។ តន្តិធម្មេយេវ បន ធម្មមច្ឆរិយំ នាម ហោតិ។ តេន សមន្នាគតោ បុគ្គលោ យំ គុឡ្ហំ គន្ថំ វា កថាមគ្គំ វា ជានាតិ តំ អញ្ញំ ន ជានាបេតុកាមោ ហោតិ។ យោ បន បុគ្គលំ ឧបបរិក្ខិត្វា ធម្មានុគ្គហេន, ធម្មំ វា ឧបបរិក្ខិត្វា បុគ្គលានុគ្គហេន ន ទេតិ, អយំ ធម្មមច្ឆរី នាម ន ហោតិ។

    Dhammoti pariyattidhammo ca paṭivedhadhammo ca. Tattha ariyasāvakā paṭivedhadhammaṃ na maccharāyanti, attanā paṭividdhadhamme sadevakassa lokassa paṭivedhaṃ icchanti. Taṃ pana paṭivedhaṃ ‘pare jānantū’ti icchanti. Tantidhammeyeva pana dhammamacchariyaṃ nāma hoti. Tena samannāgato puggalo yaṃ guḷhaṃ ganthaṃ vā kathāmaggaṃ vā jānāti taṃ aññaṃ na jānāpetukāmo hoti. Yo pana puggalaṃ upaparikkhitvā dhammānuggahena, dhammaṃ vā upaparikkhitvā puggalānuggahena na deti, ayaṃ dhammamaccharī nāma na hoti.

    តត្ថ ឯកច្ចោ បុគ្គលោ លោលោ ហោតិ, កាលេន សមណោ ហោតិ, កាលេន ព្រាហ្មណោ, កាលេន និគណ្ឋោ។ យោ ហិ ភិក្ខុ ‘អយំ បុគ្គលោ បវេណិអាគតំ តន្តិំ សណ្ហំ សុខុមំ ធម្មន្តរំ ភិន្ទិត្វា អាលុឡិស្សតី’តិ ន ទេតិ, អយំ បុគ្គលំ ឧបបរិក្ខិត្វា ធម្មានុគ្គហេន ន ទេតិ នាម ។ យោ បន ‘អយំ ធម្មោ សណ្ហោ សុខុមោ, សចាយំ បុគ្គលោ គណ្ហិស្សតិ អញ្ញំ ព្យាករិត្វា អត្តានំ អាវិកត្វា នស្សិស្សតី’តិ ន ទេតិ, អយំ ធម្មំ ឧបបរិក្ខិត្វា បុគ្គលានុគ្គហេន ន ទេតិ នាម។ យោ បន ‘សចាយំ ឥមំ ធម្មំ គណ្ហិស្សតិ, អម្ហាកំ សមយំ ភិន្ទិតុំ សមត្ថោ ភវិស្សតី’តិ ន ទេតិ, អយំ ធម្មមច្ឆរី នាម ហោតិ។

    Tattha ekacco puggalo lolo hoti, kālena samaṇo hoti, kālena brāhmaṇo, kālena nigaṇṭho. Yo hi bhikkhu ‘ayaṃ puggalo paveṇiāgataṃ tantiṃ saṇhaṃ sukhumaṃ dhammantaraṃ bhinditvā āluḷissatī’ti na deti, ayaṃ puggalaṃ upaparikkhitvā dhammānuggahena na deti nāma . Yo pana ‘ayaṃ dhammo saṇho sukhumo, sacāyaṃ puggalo gaṇhissati aññaṃ byākaritvā attānaṃ āvikatvā nassissatī’ti na deti, ayaṃ dhammaṃ upaparikkhitvā puggalānuggahena na deti nāma. Yo pana ‘sacāyaṃ imaṃ dhammaṃ gaṇhissati, amhākaṃ samayaṃ bhindituṃ samattho bhavissatī’ti na deti, ayaṃ dhammamaccharī nāma hoti.

    ឥមេសុ បញ្ចសុ មច្ឆរិយេសុ អាវាសមច្ឆរិយេន តាវ យក្ខោ វា បេតោ វា ហុត្វា តស្សេវ អាវាសស្ស សង្ការំ សីសេន ឧក្ខិបិត្វា វិចរតិ។ កុលមច្ឆរិយេន តស្មិំ កុលេ អញ្ញេសំ ទានមាននាទីនិ ករោន្តេ ទិស្វា ‘ភិន្នំ វតិទំ កុលំ មមា’តិ ចិន្តយតោ លោហិតម្បិ មុខតោ ឧគ្គច្ឆតិ, កុច្ឆិវិរេចនម្បិ ហោតិ, អន្តានិបិ ខណ្ឌាខណ្ឌានិ ហុត្វា និក្ខមន្តិ។ លាភមច្ឆរិយេន សង្ឃស្ស វា គណស្ស វា សន្តកេ លាភេ មច្ឆរាយិត្វា បុគ្គលិកបរិភោគំ វិយ បរិភុញ្ជិត្វា យក្ខោ វា បេតោ វា មហាអជគរោ វា ហុត្វា និព្ពត្តតិ។ សរីរវណ្ណគុណវណ្ណមច្ឆរេន បរិយត្តិធម្មមច្ឆរិយេន ច អត្តនោវ វណ្ណំ វណ្ណេតិ, បរេសំ វណ្ណេ ‘កិំ វណ្ណោ ឯសោ’តិ តំ តំ ទោសំ វទន្តោ បរិយត្តិធម្មញ្ច កស្សចិ កិញ្ចិ អទេន្តោ ទុព្ពណ្ណោ ចេវ ឯឡមូគោ ច ហោតិ។

    Imesu pañcasu macchariyesu āvāsamacchariyena tāva yakkho vā peto vā hutvā tasseva āvāsassa saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvā vicarati. Kulamacchariyena tasmiṃ kule aññesaṃ dānamānanādīni karonte disvā ‘bhinnaṃ vatidaṃ kulaṃ mamā’ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antānipi khaṇḍākhaṇḍāni hutvā nikkhamanti. Lābhamacchariyena saṅghassa vā gaṇassa vā santake lābhe maccharāyitvā puggalikaparibhogaṃ viya paribhuñjitvā yakkho vā peto vā mahāajagaro vā hutvā nibbattati. Sarīravaṇṇaguṇavaṇṇamaccharena pariyattidhammamacchariyena ca attanova vaṇṇaṃ vaṇṇeti, paresaṃ vaṇṇe ‘kiṃ vaṇṇo eso’ti taṃ taṃ dosaṃ vadanto pariyattidhammañca kassaci kiñci adento dubbaṇṇo ceva eḷamūgo ca hoti.

    អបិច អាវាសមច្ឆរិយេន លោហគេហេ បច្ចតិ។ កុលមច្ឆរិយេន អប្បលាភោ ហោតិ។ លាភមច្ឆរិយេន គូថនិរយេ និព្ពត្តតិ។ វណ្ណមច្ឆរិយេន ភវេ ភវេ និព្ពត្តស្ស វណ្ណោ នាម ន ហោតិ។ ធម្មមច្ឆរិយេន កុក្កុឡនិរយេ និព្ពត្តតីតិ។

    Apica āvāsamacchariyena lohagehe paccati. Kulamacchariyena appalābho hoti. Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati. Vaṇṇamacchariyena bhave bhave nibbattassa vaṇṇo nāma na hoti. Dhammamacchariyena kukkuḷaniraye nibbattatīti.

    មច្ឆរាយនវសេន មច្ឆេរំ។ មច្ឆរាយនាការោ មច្ឆរាយនា។ មច្ឆរេន អយិតស្ស មច្ឆេរសមង្គិនោ ភាវោ មច្ឆរាយិតត្តំ។ ‘មយ្ហមេវ ហោន្តុ មា អញ្ញស្សា’តិ សព្ពាបិ អត្តនោ សម្បត្តិយោ ព្យាបេតុំ ន ឥច្ឆតីតិ វិវិច្ឆោ។ វិវិច្ឆស្ស ភាវោ វេវិច្ឆំ, មុទុមច្ឆរិយស្សេតំ នាមំ។ កទរិយោ វុច្ចតិ អនាទរោ។ តស្ស ភាវោ កទរិយំ។ ថទ្ធមច្ឆរិយស្សេតំ នាមំ។ តេន ហិ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ បរម្បិ បរេសំ ទទមានំ និវារេតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Maccharāyanavasena maccheraṃ. Maccharāyanākāro maccharāyanā. Maccharena ayitassa maccherasamaṅgino bhāvo maccharāyitattaṃ. ‘Mayhameva hontu mā aññassā’ti sabbāpi attano sampattiyo byāpetuṃ na icchatīti viviccho. Vivicchassa bhāvo vevicchaṃ, mudumacchariyassetaṃ nāmaṃ. Kadariyo vuccati anādaro. Tassa bhāvo kadariyaṃ. Thaddhamacchariyassetaṃ nāmaṃ. Tena hi samannāgato puggalo parampi paresaṃ dadamānaṃ nivāreti. Vuttampi cetaṃ –

    កទរិយោ បាបសង្កប្បោ, មិច្ឆាទិដ្ឋិ អនាទរោ;

    Kadariyo pāpasaṅkappo, micchādiṭṭhi anādaro;

    ទទមានំ និវារេតិ, យាចមានាន ភោជនន្តិ។ (សំ. និ. ១.១៣២);

    Dadamānaṃ nivāreti, yācamānāna bhojananti. (saṃ. ni. 1.132);

    យាចកេ ទិស្វា កដុកភាវេន ចិត្តំ អញ្ចតិ សង្កោចេតីតិ កដុកញ្ចុកោ។ តស្ស ភាវោ កដុកញ្ចុកតា។ អបរោ នយោ – កដុកញ្ចុកតា វុច្ចតិ កដច្ឆុគ្គាហោ។ សមតិត្តិកបុណ្ណាយ ហិ ឧក្ខលិយា ភត្តំ គណ្ហន្តោ សព្ពតោភាគេន សង្កុដិតេន អគ្គកដច្ឆុនា គណ្ហាតិ, បូរេត្វា គហេតុំ ន សក្កោតិ; ឯវំ មច្ឆរិបុគ្គលស្ស ចិត្តំ សង្កុចតិ។ តស្មិំ សង្កុចិតេ កាយោបិ តថេវ សង្កុចតិ, បដិកុដតិ, បដិនិវត្តតិ, ន សម្បសារិយតីតិ មច្ឆេរំ ‘កដុកញ្ចុកតា’តិ វុត្តំ។

    Yācake disvā kaṭukabhāvena cittaṃ añcati saṅkocetīti kaṭukañcuko. Tassa bhāvo kaṭukañcukatā. Aparo nayo – kaṭukañcukatā vuccati kaṭacchuggāho. Samatittikapuṇṇāya hi ukkhaliyā bhattaṃ gaṇhanto sabbatobhāgena saṅkuṭitena aggakaṭacchunā gaṇhāti, pūretvā gahetuṃ na sakkoti; evaṃ maccharipuggalassa cittaṃ saṅkucati. Tasmiṃ saṅkucite kāyopi tatheva saṅkucati, paṭikuṭati, paṭinivattati, na sampasāriyatīti maccheraṃ ‘kaṭukañcukatā’ti vuttaṃ.

    អគ្គហិតត្តំ ចិត្តស្សាតិ បរេសំ ឧបការករណេ ទានាទិនា អាការេន យថា ន សម្បសារិយតិ, ឯវំ អាវរិត្វា គហិតភាវោ ចិត្តស្ស។ យស្មា បន មច្ឆរិបុគ្គលោ អត្តនោ សន្តកំ បរេសំ អទាតុកាមោ ហោតិ បរសន្តកំ គណ្ហិតុកាមោ, តស្មា ‘ឥទំ អច្ឆរិយំ មយ្ហមេវ ហោតុ, មា អញ្ញស្សា’តិ បវត្តិវសេនស្ស អត្តសម្បត្តិនិគូហនលក្ខណតា អត្តសម្បត្តិគ្គហណលក្ខណតា វា វេទិតព្ពា។ សេសំ ឥមស្មិំ គោច្ឆកេ ឧត្តានត្ថមេវ។

    Aggahitattaṃ cittassāti paresaṃ upakārakaraṇe dānādinā ākārena yathā na sampasāriyati, evaṃ āvaritvā gahitabhāvo cittassa. Yasmā pana maccharipuggalo attano santakaṃ paresaṃ adātukāmo hoti parasantakaṃ gaṇhitukāmo, tasmā ‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññassā’ti pavattivasenassa attasampattinigūhanalakkhaṇatā attasampattiggahaṇalakkhaṇatā vā veditabbā. Sesaṃ imasmiṃ gocchake uttānatthameva.

    ឥមានិ បន សំយោជនានិ កិលេសបដិបាដិយាបិ អាហរិតុំ វដ្ដតិ មគ្គបដិបាដិយាបិ។ កិលេសបដិបាដិយា កាមរាគបដិឃសំយោជនានិ អនាគាមិមគ្គេន បហីយន្តិ, មានសំយោជនំ អរហត្តមគ្គេន, ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាសីលព្ពតបរាមាសា សោតាបត្តិមគ្គេន, ភវរាគសំយោជនំ អរហត្តមគ្គេន, ឥស្សាមច្ឆរិយានិ សោតាបត្តិមគ្គេន, អវិជ្ជា អរហត្តមគ្គេន។ មគ្គបដិបាដិយា ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆាសីលព្ពតបរាមាសឥស្សាមច្ឆរិយានិ សោតាបត្តិមគ្គេន បហីយន្តិ, កាមរាគបដិឃា អនាគាមិមគ្គេន, មានភវរាគអវិជ្ជា អរហត្តមគ្គេនាតិ។

    Imāni pana saṃyojanāni kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmarāgapaṭighasaṃyojanāni anāgāmimaggena pahīyanti, mānasaṃyojanaṃ arahattamaggena, diṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsā sotāpattimaggena, bhavarāgasaṃyojanaṃ arahattamaggena, issāmacchariyāni sotāpattimaggena, avijjā arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā diṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsaissāmacchariyāni sotāpattimaggena pahīyanti, kāmarāgapaṭighā anāgāmimaggena, mānabhavarāgaavijjā arahattamaggenāti.

    ១១៤០. គន្ថគោច្ឆកេ នាមកាយំ គន្ថេតិ, ចុតិបដិសន្ធិវសេន វដ្ដស្មិំ ឃដេតីតិ កាយគន្ថោ។ សព្ពញ្ញុភាសិតម្បិ បដិក្ខិបិត្វា សស្សតោ លោកោ ឥទមេវ សច្ចំ មោឃមញ្ញន្តិ ឥមិនា អាការេន អភិនិវិសតីតិ ឥទំសច្ចាភិនិវេសោ។ យស្មា បន អភិជ្ឈាកាមរាគានំ វិសេសោ អត្ថិ, តស្មា អភិជ្ឈាកាយគន្ថស្ស បទភាជនេ ‘‘យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមរាគោ’’តិ អវត្វា យោ រាគោ សារាគោតិអាទិ វុត្តំ។ ឥមិនា យំ ហេដ្ឋា វុត្តំ ‘ព្រហ្មានំ វិមានាទីសុ ឆន្ទរាគោ កាមាសវោ ន ហោតិ, គន្ថគោច្ឆកំ បត្វា អភិជ្ឈាកាយគន្ថោ ហោតី’តិ តំ សុវុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ បរតោ កិលេសគោច្ឆកេបិ ឯសេវ នយោ។ ឋបេត្វា សីលព្ពតបរាមាសន្តិ ឥទំ យស្មា សីលព្ពតបរាមាសោ ‘ឥទមេវ សច្ច’ន្តិអាទិនា អាការេន នាភិនិវិសតិ, ‘សីលេន សុទ្ធី’តិអាទិនា ឯវ បន អភិនិវិសតិ, តស្មា មិច្ឆាទិដ្ឋិភូតម្បិ តំ បដិក្ខិបន្តោ ‘ឋបេត្វា’តិ អាហ។

    1140. Ganthagocchake nāmakāyaṃ gantheti, cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭetīti kāyagantho. Sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā sassato loko idameva saccaṃ moghamaññanti iminā ākārena abhinivisatīti idaṃsaccābhiniveso. Yasmā pana abhijjhākāmarāgānaṃ viseso atthi, tasmā abhijjhākāyaganthassa padabhājane ‘‘yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo’’ti avatvā yo rāgo sārāgotiādi vuttaṃ. Iminā yaṃ heṭṭhā vuttaṃ ‘brahmānaṃ vimānādīsu chandarāgo kāmāsavo na hoti, ganthagocchakaṃ patvā abhijjhākāyagantho hotī’ti taṃ suvuttanti veditabbaṃ. Parato kilesagocchakepi eseva nayo. Ṭhapetvā sīlabbataparāmāsanti idaṃ yasmā sīlabbataparāmāso ‘idameva sacca’ntiādinā ākārena nābhinivisati, ‘sīlena suddhī’tiādinā eva pana abhinivisati, tasmā micchādiṭṭhibhūtampi taṃ paṭikkhipanto ‘ṭhapetvā’ti āha.

    ១១៦២. នីវរណគោច្ឆកស្ស ថិនមិទ្ធនិទ្ទេសេ ចិត្តស្ស អកល្លតាតិ ចិត្តស្ស គិលានភាវោ។ គិលានោ ហិ អកល្លកោតិ វុច្ចតិ។ វិនយេបិ វុត្តំ – ‘‘នាហំ, ភន្តេ, អកល្លកោ’’តិ (បារា. ១៥១)។ អកម្មញ្ញតាតិ ចិត្តគេលញ្ញសង្ខាតោវ អកម្មញ្ញតាការោ។ ឱលីយនាតិ ឱលីយនាការោ។ ឥរិយាបថិកចិត្តញ្ហិ ឥរិយាបថំ សន្ធារេតុំ អសក្កោន្តំ, រុក្ខេ វគ្គុលិ វិយ, ខីលេ លគ្គិតផាណិតវារកោ វិយ ច, ឱលីយតិ។ តស្ស តំ អាការំ សន្ធាយ ឱលីយនាតិ វុត្តំ។ ទុតិយបទំ ឧបសគ្គវសេន វឌ្ឍិតំ។ លីនន្តិ អវិប្ផារិកតាយ បដិកុដិតំ។ ឥតរេ ទ្វេ អាការភាវនិទ្ទេសា។ ថិនន្តិ សប្បិបិណ្ឌោ វិយ អវិប្ផារិកតាយ ឃនភាវេន ឋិតំ។ ថិយនាតិ អាការនិទ្ទេសោ។ ថិយិតភាវោ ថិយិតត្តំ, អវិប្ផារវសេនេវ ថទ្ធតាតិ អត្ថោ។

    1162. Nīvaraṇagocchakassa thinamiddhaniddese cittassa akallatāti cittassa gilānabhāvo. Gilāno hi akallakoti vuccati. Vinayepi vuttaṃ – ‘‘nāhaṃ, bhante, akallako’’ti (pārā. 151). Akammaññatāti cittagelaññasaṅkhātova akammaññatākāro. Olīyanāti olīyanākāro. Iriyāpathikacittañhi iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkontaṃ, rukkhe vagguli viya, khīle laggitaphāṇitavārako viya ca, olīyati. Tassa taṃ ākāraṃ sandhāya olīyanāti vuttaṃ. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Līnanti avipphārikatāya paṭikuṭitaṃ. Itare dve ākārabhāvaniddesā. Thinanti sappipiṇḍo viya avipphārikatāya ghanabhāvena ṭhitaṃ. Thiyanāti ākāraniddeso. Thiyitabhāvo thiyitattaṃ, avipphāravaseneva thaddhatāti attho.

    ១១៦៣. កាយស្សាតិ ខន្ធត្តយសង្ខាតស្ស នាមកាយស្ស។ អកល្លតា អកម្មញ្ញតាតិ ហេដ្ឋា វុត្តនយមេវ។ មេឃោ វិយ អាកាសំ កាយំ ឱនយ្ហតីតិ ឱនាហោ។ សព្ពតោភាគេន ឱនាហោ បរិយោនាហោ។ អព្ភន្តរេ សមោរុន្ធតីតិ អន្តោសមោរោធោ។ យថា ហិ នគរេ រុន្ធិត្វា គហិតេ មនុស្សា ពហិ និក្ខមិតុំ ន លភន្តិ, ឯវម្បិ មិទ្ធេន សមោរុទ្ធា ធម្មា វិប្ផារវសេន និក្ខមិតុំ ន លភន្តិ។ តស្មា អន្តោសមោរោធោតិ វុត្តំ។ មេធតីតិ មិទ្ធំ; អកម្មញ្ញភាវេន វិហិំសតីតិ អត្ថោ។ សុបន្តិ តេនាតិ សោប្បំ។ អក្ខិទលាទីនំ បចលភាវំ ករោតីតិ បចលាយិកា។ សុបនា សុបិតត្តន្តិ អាការភាវនិទ្ទេសា។ យំ បន តេសំ បុរតោ សោប្បបទំ តស្ស បុនវចនេ ការណំ វុត្តមេវ។ ឥទំ វុច្ចតិ ថិនមិទ្ធនីវរណន្តិ ឥទំ ថិនញ្ច មិទ្ធញ្ច ឯកតោ កត្វា អាវរណដ្ឋេន ថិនមិទ្ធនីវរណន្តិ វុច្ចតិ។ យំ យេភុយ្យេន សេក្ខបុថុជ្ជនានំ និទ្ទាយ បុព្ពភាគអបរភាគេសុ ឧប្បជ្ជតិ តំ អរហត្តមគ្គេន សមុច្ឆិជ្ជតិ។ ខីណាសវានំ បន ករជកាយស្ស ទុព្ពលភាវេន ភវង្គោតរណំ ហោតិ, តស្មិំ អសម្មិស្សេ វត្តមានេ តេ សុបន្តិ, សា នេសំ និទ្ទា នាម ហោតិ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘អភិជានាមិ ខោ បនាហំ, អគ្គិវេស្សន, គិម្ហានំ បច្ឆិមេ មាសេ ចតុគ្គុណំ សង្ឃាដិំ បញ្ញបេត្វា ទក្ខិណេន បស្សេន សតោ សម្បជានោ និទ្ទំ ឱក្កមិតា’’តិ (ម. និ. ១.៣៨៧)។ ឯវរូបោ បនាយំ ករជកាយស្ស ទុព្ពលភាវោ ន មគ្គវជ្ឈោ, ឧបាទិន្នកេបិ អនុបាទិន្នកេបិ លព្ភតិ។ ឧបាទិន្នកេ លព្ភមានោ យទា ខីណាសវោ ទីឃមគ្គំ គតោ ហោតិ, អញ្ញតរំ វា បន កម្មំ កត្វា កិលន្តោ, ឯវរូបេ កាលេ លព្ភតិ។ អនុបាទិន្នកេ លព្ភមានោ បណ្ណបុប្ផេសុ លព្ភតិ។ ឯកច្ចានញ្ហិ រុក្ខានំ បណ្ណានិ សូរិយាតបេន បសារិយន្តិ រត្តិំ បដិកុដន្តិ, បទុមបុប្ផាទីនិ សូរិយាតបេន បុប្ផន្តិ, រត្តិំ បុន បដិកុដន្តិ ។ ឥទំ បន មិទ្ធំ អកុសលត្តា ខីណាសវានំ ន ហោតីតិ។

    1163. Kāyassāti khandhattayasaṅkhātassa nāmakāyassa. Akallatā akammaññatāti heṭṭhā vuttanayameva. Megho viya ākāsaṃ kāyaṃ onayhatīti onāho. Sabbatobhāgena onāho pariyonāho. Abbhantare samorundhatīti antosamorodho. Yathā hi nagare rundhitvā gahite manussā bahi nikkhamituṃ na labhanti, evampi middhena samoruddhā dhammā vipphāravasena nikkhamituṃ na labhanti. Tasmā antosamorodhoti vuttaṃ. Medhatīti middhaṃ; akammaññabhāvena vihiṃsatīti attho. Supanti tenāti soppaṃ. Akkhidalādīnaṃ pacalabhāvaṃ karotīti pacalāyikā. Supanā supitattanti ākārabhāvaniddesā. Yaṃ pana tesaṃ purato soppapadaṃ tassa punavacane kāraṇaṃ vuttameva. Idaṃ vuccati thinamiddhanīvaraṇanti idaṃ thinañca middhañca ekato katvā āvaraṇaṭṭhena thinamiddhanīvaraṇanti vuccati. Yaṃ yebhuyyena sekkhaputhujjanānaṃ niddāya pubbabhāgaaparabhāgesu uppajjati taṃ arahattamaggena samucchijjati. Khīṇāsavānaṃ pana karajakāyassa dubbalabhāvena bhavaṅgotaraṇaṃ hoti, tasmiṃ asammisse vattamāne te supanti, sā nesaṃ niddā nāma hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, aggivessana, gimhānaṃ pacchime māse catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapetvā dakkhiṇena passena sato sampajāno niddaṃ okkamitā’’ti (ma. ni. 1.387). Evarūpo panāyaṃ karajakāyassa dubbalabhāvo na maggavajjho, upādinnakepi anupādinnakepi labbhati. Upādinnake labbhamāno yadā khīṇāsavo dīghamaggaṃ gato hoti, aññataraṃ vā pana kammaṃ katvā kilanto, evarūpe kāle labbhati. Anupādinnake labbhamāno paṇṇapupphesu labbhati. Ekaccānañhi rukkhānaṃ paṇṇāni sūriyātapena pasāriyanti rattiṃ paṭikuṭanti, padumapupphādīni sūriyātapena pupphanti, rattiṃ puna paṭikuṭanti . Idaṃ pana middhaṃ akusalattā khīṇāsavānaṃ na hotīti.

    តត្ថ សិយា – ‘‘ន មិទ្ធំ អកុសលំ។ កស្មា? រូបត្តា។ រូបញ្ហិ អព្យាកតំ។ ឥទញ្ច រូបំ។ តេនេវេត្ថ ‘កាយស្ស អកល្លតា អកម្មញ្ញតា’តិ កាយគ្គហណំ កត’’ន្តិ។ យទិ ‘កាយស្សា’តិ វុត្តមត្តេនេវេតំ រូបំ, កាយបស្សទ្ធាទយោបិ ធម្មា រូបមេវ ភវេយ្យុំ។ ‘សុខញ្ច កាយេន បដិសំវេទេតិ’ (ធ. ស. ១៦៣; ទី. និ. ១.២៣០) ‘កាយេន ចេវ បរមសច្ចំ សច្ឆិករោតី’តិ (ម. និ. ២.១៨៣; អ. និ. ៤.១១៣) សុខបដិសំវេទនបរមត្ថសច្ចសច្ឆិករណានិបិ រូបកាយេនេវ សិយុំ។ តស្មា ន វត្តព្ពមេតំ ‘រូបំ មិទ្ធ’ន្តិ។ នាមកាយោ ហេត្ថ កាយោ នាម។ យទិ នាមកាយោ, អថ កស្មា ‘សោប្បំ បចលាយិកា’តិ វុត្តំ? ន ហិ នាមកាយោ សុបតិ, ន ច បចលាយតីតិ។ ‘លិង្គាទីនិ វិយ ឥន្ទ្រិយស្ស, តស្ស ផលត្តា។ យថា ហិ ‘ឥត្ថិលិង្គំ ឥត្ថិនិមិត្តំ ឥត្ថិកុត្តំ ឥត្ថាកប្បោ’តិ ឥមានិ លិង្គាទីនិ ឥត្ថិន្ទ្រិយស្ស ផលត្តា វុត្តានិ, ឯវំ ឥមស្សាបិ នាមកាយគេលញ្ញសង្ខាតស្ស មិទ្ធស្ស ផលត្តា សោប្បាទីនិ វុត្តានិ។ មិទ្ធេ ហិ សតិ តានិ ហោន្តីតិ។ ផលូបចារេន, មិទ្ធំ អរូបម្បិ សមានំ ‘សោប្បំ បចលាយិកា សុបនា សុបិតត្ត’ន្តិ វុត្តំ។

    Tattha siyā – ‘‘na middhaṃ akusalaṃ. Kasmā? Rūpattā. Rūpañhi abyākataṃ. Idañca rūpaṃ. Tenevettha ‘kāyassa akallatā akammaññatā’ti kāyaggahaṇaṃ kata’’nti. Yadi ‘kāyassā’ti vuttamattenevetaṃ rūpaṃ, kāyapassaddhādayopi dhammā rūpameva bhaveyyuṃ. ‘Sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti’ (dha. sa. 163; dī. ni. 1.230) ‘kāyena ceva paramasaccaṃ sacchikarotī’ti (ma. ni. 2.183; a. ni. 4.113) sukhapaṭisaṃvedanaparamatthasaccasacchikaraṇānipi rūpakāyeneva siyuṃ. Tasmā na vattabbametaṃ ‘rūpaṃ middha’nti. Nāmakāyo hettha kāyo nāma. Yadi nāmakāyo, atha kasmā ‘soppaṃ pacalāyikā’ti vuttaṃ? Na hi nāmakāyo supati, na ca pacalāyatīti. ‘Liṅgādīni viya indriyassa, tassa phalattā. Yathā hi ‘itthiliṅgaṃ itthinimittaṃ itthikuttaṃ itthākappo’ti imāni liṅgādīni itthindriyassa phalattā vuttāni, evaṃ imassāpi nāmakāyagelaññasaṅkhātassa middhassa phalattā soppādīni vuttāni. Middhe hi sati tāni hontīti. Phalūpacārena, middhaṃ arūpampi samānaṃ ‘soppaṃ pacalāyikā supanā supitatta’nti vuttaṃ.

    ‘អក្ខិទលាទីនំ បចលភាវំ ករោតីតិ បចលាយិកា’តិ វចនត្ថេនាបិ ចាយមត្ថោ សាធិតោយេវាតិ ន រូបំ មិទ្ធំ។ ឱនាហាទីហិបិ ចស្ស អរូបភាវោ ទីបិតោយេវ។ ន ហិ រូបំ នាមកាយស្ស ‘ឱនាហោ បរិយោនាហោ អន្តោសមោរោធោ’ ហោតីតិ។ ‘ននុ ច ឥមិនាវ ការណេនេតំ រូបំ? ន ហិ អរូបំ កស្សចិ ឱនាហោ, ន បរិយោនាហោ, ន អន្តោសមោរោធោ ហោតី’តិ។ យទិ ឯវំ, អាវរណម្បិ ន ភវេយ្យ។ តស្មា។ យថា កាមច្ឆន្ទាទយោ អរូបធម្មា អាវរណដ្ឋេន នីវរណា, ឯវំ ឥមស្សាបិ ឱនាហនាទិអត្ថេន ឱនាហាទិតា វេទិតព្ពា។ អបិច ‘‘បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេ’’តិ (ទី. និ. ២.១៤៦; សំ. និ. ៥.២៣៣) វចនតោបេតំ អរូបំ។ ន ហិ រូបំ ចិត្តុបក្កិលេសោ, ន បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណំ ហោតីតិ។

    ‘Akkhidalādīnaṃ pacalabhāvaṃ karotīti pacalāyikā’ti vacanatthenāpi cāyamattho sādhitoyevāti na rūpaṃ middhaṃ. Onāhādīhipi cassa arūpabhāvo dīpitoyeva. Na hi rūpaṃ nāmakāyassa ‘onāho pariyonāho antosamorodho’ hotīti. ‘Nanu ca imināva kāraṇenetaṃ rūpaṃ? Na hi arūpaṃ kassaci onāho, na pariyonāho, na antosamorodho hotī’ti. Yadi evaṃ, āvaraṇampi na bhaveyya. Tasmā. Yathā kāmacchandādayo arūpadhammā āvaraṇaṭṭhena nīvaraṇā, evaṃ imassāpi onāhanādiatthena onāhāditā veditabbā. Apica ‘‘pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe’’ti (dī. ni. 2.146; saṃ. ni. 5.233) vacanatopetaṃ arūpaṃ. Na hi rūpaṃ cittupakkileso, na paññāya dubbalīkaraṇaṃ hotīti.

    កស្មា ន ហោតិ? ននុ វុត្តំ –

    Kasmā na hoti? Nanu vuttaṃ –

    ‘‘សន្តិ, ភិក្ខវេ, ឯកេ សមណព្រាហ្មណា សុរំ បិវន្តិ មេរយំ, សុរាមេរយបានា អប្បដិវិរតា, អយំ, ភិក្ខវេ, បឋមោ សមណព្រាហ្មណានំ ឧបក្កិលេសោ’’តិ (អ. និ. ៤.៥០)។

    ‘‘Santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā suraṃ pivanti merayaṃ, surāmerayapānā appaṭiviratā, ayaṃ, bhikkhave, paṭhamo samaṇabrāhmaṇānaṃ upakkileso’’ti (a. ni. 4.50).

    អបរម្បិ វុត្តំ ‘‘ឆ ខោមេ, គហបតិបុត្ត, អាទីនវា សុរាមេរយមជ្ជបមាទដ្ឋានានុយោគេ – សន្ទិដ្ឋិកា ធនជានិ, កលហប្បវឌ្ឍនី, រោគានំ អាយតនំ, អកិត្តិសញ្ជននី, កោបីននិទំសនី, បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណីត្វេវ ឆដ្ឋំ បទំ ភវតី’’តិ (ទី. និ. ៣.២៤៨)។ បច្ចក្ខតោបិ ចេតំ សិទ្ធមេវ។ យថា មជ្ជេ ឧទរគតេ, ចិត្តំ សំកិលិស្សតិ, បញ្ញា ទុព្ពលា ហោតិ, តស្មា មជ្ជំ វិយ មិទ្ធម្បិ ចិត្តសំកិលេសោ ចេវ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណញ្ច សិយាតិ។ ន, បច្ចយនិទ្ទេសតោ។ យទិ ហិ មជ្ជំ សំកិលេសោ ភវេយ្យ, សោ ‘‘ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ’’តិ (ម. និ. ១.២៩៧) វា, ‘‘ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, បញ្ចិមេ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសា, យេហិ ឧបក្កិលេសេហិ ឧបក្កិលិដ្ឋំ ចិត្តំ ន ចេវ មុទុ ហោតិ, ន ច កម្មនិយំ, ន ច បភស្សរំ, បភង្គុ ច, ន ច សម្មា សមាធិយតិ អាសវានំ ខយាយ។ កតមេ បញ្ច? កាមច្ឆន្ទោ, ភិក្ខវេ, ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’’តិ (សំ. និ. ៥.២១៤) វា, ‘‘កតមេ ច, ភិក្ខវេ, ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសា? អភិជ្ឈា វិសមលោភោ ចិត្តស្ស ឧបក្កិលេសោ’’តិ (ម. និ. ១.៧១) វា – ឯវមាទីសុ ឧបក្កិលេសនិទ្ទេសេសុ និទ្ទេសំ អាគច្ឆេយ្យ។ យស្មា បន តស្មិំ បីតេ ឧបក្កិលេសា ឧប្បជ្ជន្តិ យេ ចិត្តសំកិលេសា ចេវ បញ្ញាយ ច ទុព្ពលីករណា ហោន្តិ, តស្មា តំ តេសំ បច្ចយត្តា បច្ចយនិទ្ទេសតោ ឯវំ វុត្តំ។ មិទ្ធំ បន សយមេវ ចិត្តស្ស សំកិលេសោ ចេវ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណញ្ចាតិ អរូបមេវ មិទ្ធំ។

    Aparampi vuttaṃ ‘‘cha khome, gahapatiputta, ādīnavā surāmerayamajjapamādaṭṭhānānuyoge – sandiṭṭhikā dhanajāni, kalahappavaḍḍhanī, rogānaṃ āyatanaṃ, akittisañjananī, kopīnanidaṃsanī, paññāya dubbalīkaraṇītveva chaṭṭhaṃ padaṃ bhavatī’’ti (dī. ni. 3.248). Paccakkhatopi cetaṃ siddhameva. Yathā majje udaragate, cittaṃ saṃkilissati, paññā dubbalā hoti, tasmā majjaṃ viya middhampi cittasaṃkileso ceva paññāya dubbalīkaraṇañca siyāti. Na, paccayaniddesato. Yadi hi majjaṃ saṃkileso bhaveyya, so ‘‘ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese’’ti (ma. ni. 1.297) vā, ‘‘evameva kho, bhikkhave, pañcime cittassa upakkilesā, yehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṃ cittaṃ na ceva mudu hoti, na ca kammaniyaṃ, na ca pabhassaraṃ, pabhaṅgu ca, na ca sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya. Katame pañca? Kāmacchando, bhikkhave, cittassa upakkileso’’ti (saṃ. ni. 5.214) vā, ‘‘katame ca, bhikkhave, cittassa upakkilesā? Abhijjhā visamalobho cittassa upakkileso’’ti (ma. ni. 1.71) vā – evamādīsu upakkilesaniddesesu niddesaṃ āgaccheyya. Yasmā pana tasmiṃ pīte upakkilesā uppajjanti ye cittasaṃkilesā ceva paññāya ca dubbalīkaraṇā honti, tasmā taṃ tesaṃ paccayattā paccayaniddesato evaṃ vuttaṃ. Middhaṃ pana sayameva cittassa saṃkileso ceva paññāya dubbalīkaraṇañcāti arūpameva middhaṃ.

    កិញ្ច ភិយ្យោ? សម្បយោគវចនតោ។ ‘‘ថិនមិទ្ធនីវរណំ អវិជ្ជានីវរណេន នីវរណញ្ចេវ នីវរណសម្បយុត្តញ្ចា’’តិ (ធ. ស. ១១៧៦) ហិ វុត្តំ។ តស្មា សម្បយោគវចនតោ នយិទំ រូបំ។ ន ហិ រូបំ សម្បយុត្តសង្ខ្យំ លភតីតិ។ អថាបិ សិយា – ‘យថាលាភវសេនេតំ វុត្តំ។ យថា ហិ ‘‘សិប្បិសម្ពុកម្បិ សក្ខរកថលម្បិ មច្ឆគុម្ពម្បិ ចរន្តម្បិ តិដ្ឋន្តម្បី’’តិ (ទី. និ. ១.២៤៩; ម. និ. ១.៤៣៣) ឯវំ ឯកតោ កត្វា យថាលាភវសេន វុត្តំ។ សក្ខរកថលញ្ហិ តិដ្ឋតិ យេវ ន ចរតិ, ឥតរទ្វយំ តិដ្ឋតិបិ ចរតិបិ។ ឯវមិធាបិ មិទ្ធំ នីវរណមេវ, ន សម្បយុត្តំ , ថិនំ នីវរណម្បិ សម្បយុត្តម្បីតិ សព្ពំ ឯកតោ កត្វា យថាលាភវសេន ‘‘នីវរណញ្ចេវ នីវរណសម្បយុត្តញ្ចា’’តិ វុត្តំ។ មិទ្ធំ បន យថា សក្ខរកថលំ តិដ្ឋតេវ ន ចរតិ, ឯវំ នីវរណមេវ, ន សម្បយុត្តំ។ តស្មា រូបមេវ មិទ្ធន្តិ។ ន, រូបភាវាសិទ្ធិតោ។ សក្ខរកថលញ្ហិ ន ចរតីតិ វិនាបិ សុត្តេន សិទ្ធំ។ តស្មា តត្ថ យថាលាភវសេនត្ថោ ហោតុ ។ មិទ្ធំ បន រូបន្តិ អសិទ្ធមេតំ។ ន សក្កា តស្ស ឥមិនា សុត្តេន រូបភាវោ សាធេតុន្តិ មិទ្ធស្ស រូបភាវាសិទ្ធិតោ ន ឥទំ យថាលាភវសេន វុត្តន្តិ អរូបមេវ មិទ្ធំ។

    Kiñca bhiyyo? Sampayogavacanato. ‘‘Thinamiddhanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇena nīvaraṇañceva nīvaraṇasampayuttañcā’’ti (dha. sa. 1176) hi vuttaṃ. Tasmā sampayogavacanato nayidaṃ rūpaṃ. Na hi rūpaṃ sampayuttasaṅkhyaṃ labhatīti. Athāpi siyā – ‘yathālābhavasenetaṃ vuttaṃ. Yathā hi ‘‘sippisambukampi sakkharakathalampi macchagumbampi carantampi tiṭṭhantampī’’ti (dī. ni. 1.249; ma. ni. 1.433) evaṃ ekato katvā yathālābhavasena vuttaṃ. Sakkharakathalañhi tiṭṭhati yeva na carati, itaradvayaṃ tiṭṭhatipi caratipi. Evamidhāpi middhaṃ nīvaraṇameva, na sampayuttaṃ , thinaṃ nīvaraṇampi sampayuttampīti sabbaṃ ekato katvā yathālābhavasena ‘‘nīvaraṇañceva nīvaraṇasampayuttañcā’’ti vuttaṃ. Middhaṃ pana yathā sakkharakathalaṃ tiṭṭhateva na carati, evaṃ nīvaraṇameva, na sampayuttaṃ. Tasmā rūpameva middhanti. Na, rūpabhāvāsiddhito. Sakkharakathalañhi na caratīti vināpi suttena siddhaṃ. Tasmā tattha yathālābhavasenattho hotu . Middhaṃ pana rūpanti asiddhametaṃ. Na sakkā tassa iminā suttena rūpabhāvo sādhetunti middhassa rūpabhāvāsiddhito na idaṃ yathālābhavasena vuttanti arūpameva middhaṃ.

    កិញ្ច ភិយ្យោ? ‘ចត្តត្តា’តិអាទិវចនតោ។ វិភង្គស្មិញ្ហិ ‘‘វិគតថិនមិទ្ធោតិ តស្ស ថិនមិទ្ធស្ស ចត្តត្តា វន្តត្តា មុត្តត្តា បហីនត្តា បដិនិស្សដ្ឋត្តា, តេន វុច្ចតិ វិគតថិនមិទ្ធោ’’តិ (វិភ. ៥៤៧) ច, ‘‘ឥទំ ចិត្តំ ឥមម្ហា ថិនមិទ្ធា សោធេតិ វិសោធេតិ បរិសោធេតិ មោចេតិ វិមោចេតិ បរិមោចេតិ, តេន វុច្ចតិ ថិនមិទ្ធា ចិត្តំ បរិសោធេតិ’’ ចាតិ (វិភ. ៥៥១) – ឯវំ ‘ចត្តត្តា’តិអាទិ វុត្តំ។ ន ច ‘រូបំ’ ឯវំ វុច្ចតិ, តស្មាបិ អរូបមេវ មិទ្ធន្តិ។ ន, ចិត្តជស្សាសម្ភវវចនតោ។ តិវិធញ្ហិ មិទ្ធំ – ចិត្តជំ ឧតុជំ អាហារជញ្ច។ តស្មា យំ តត្ថ ចិត្តជំ តស្ស វិភង្គេ ឈានចិត្តេហិ អសម្ភវោ វុត្តោ, ន អរូបភាវោ សាធិតោតិ រូបមេវ មិទ្ធន្តិ។ ន, រូបភាវាសិទ្ធិតោវ។ មិទ្ធស្ស ហិ រូបភាវេ សិទ្ធេ សក្កា ឯតំ លទ្ធុំ។ តត្ថ ចិត្តជស្សាសម្ភវោ វុត្តោ។ សោ ឯវ ច ន សិជ្ឈតីតិ អរូបមេវ មិទ្ធំ។

    Kiñca bhiyyo? ‘Cattattā’tiādivacanato. Vibhaṅgasmiñhi ‘‘vigatathinamiddhoti tassa thinamiddhassa cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā, tena vuccati vigatathinamiddho’’ti (vibha. 547) ca, ‘‘idaṃ cittaṃ imamhā thinamiddhā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti, tena vuccati thinamiddhā cittaṃ parisodheti’’ cāti (vibha. 551) – evaṃ ‘cattattā’tiādi vuttaṃ. Na ca ‘rūpaṃ’ evaṃ vuccati, tasmāpi arūpameva middhanti. Na, cittajassāsambhavavacanato. Tividhañhi middhaṃ – cittajaṃ utujaṃ āhārajañca. Tasmā yaṃ tattha cittajaṃ tassa vibhaṅge jhānacittehi asambhavo vutto, na arūpabhāvo sādhitoti rūpameva middhanti. Na, rūpabhāvāsiddhitova. Middhassa hi rūpabhāve siddhe sakkā etaṃ laddhuṃ. Tattha cittajassāsambhavo vutto. So eva ca na sijjhatīti arūpameva middhaṃ.

    កិញ្ច ភិយ្យោ? បហានវចនតោ។ ភគវតា ហិ ‘‘ឆ, ភិក្ខវេ, ធម្មេ បហាយ ភព្ពោ បឋមជ្ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរិតុំ; កតមេ ឆ? កាមច្ឆន្ទំ, ព្យាបាទំ, ថិនមិទ្ធំ, ឧទ្ធច្ចំ, កក្កុច្ចំ, វិចិកិច្ឆំ; កាមេសុ ខោ បនស្ស អាទីនវោ សម្មបញ្ញាយ សុទិដ្ឋោ ហោតី’’តិ (អ. និ. ៦.៧៣) ច, ‘‘ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ពលវតិយា បញ្ញាយ អត្តត្ថំ វា បរត្ថំ វា ញស្សតី’’តិ (អ. និ. ៥.៥១) ច អាទីសុ មិទ្ធស្សាបិ បហានំ វុត្តំ។ ន ច រូបំ បហាតព្ពំ។ យថាហ – ‘‘រូបក្ខន្ធោ អភិញ្ញេយ្យោ, បរិញ្ញេយ្យោ, ន បហាតព្ពោ, ន ភាវេតព្ពោ ន សច្ឆិកាតព្ពោ’’តិ (វិភ. ១០៣១) ឥមស្សាបិ បហានវចនតោ អរូបមេវ មិទ្ធន្តិ។ ន, រូបស្សាបិ បហានវចនតោ។ ‘‘រូបំ, ភិក្ខវេ, ន តុម្ហាកំ, តំ បជហថា’’តិ (ម. និ. ១.២៤៧; សំ. និ. ៣.៣៣)។ ឯត្ថ ហិ រូបស្សាបិ បហានំ វុត្តមេវ។ តស្មា អការណមេតន្តិ។ ន, អញ្ញថា វុត្តត្តា។ តស្មិញ្ហិ សុត្តេ ‘‘យោ, ភិក្ខវេ, រូបេ ឆន្ទរាគវិនយោ តំ តត្ថ បហាន’’ន្តិ (សំ. និ. ៣.២៥) ឯវំ ឆន្ទរាគប្បហានវសេន រូបស្ស បហានំ វុត្តំ, ន យថា ‘‘ឆ ធម្មេ បហាយ បញ្ច នីវរណេ បហាយា’’តិ ឯវំ បហាតព្ពមេវ វុត្តន្តិ, អញ្ញថា វុត្តត្តា, ន រូបំ មិទ្ធំ។ តស្មា យានេតានិ ‘‘សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយ ចេតសោ ឧបក្កិលេសេ’’តិអាទីនិ សុត្តានិ វុត្តានិ, ឯតេហិ ចេវ អញ្ញេហិ ច សុត្តេហិ អរូបមេវ មិទ្ធន្តិ វេទិតព្ពំ។ តថា ហិ –

    Kiñca bhiyyo? Pahānavacanato. Bhagavatā hi ‘‘cha, bhikkhave, dhamme pahāya bhabbo paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharituṃ; katame cha? Kāmacchandaṃ, byāpādaṃ, thinamiddhaṃ, uddhaccaṃ, kakkuccaṃ, vicikicchaṃ; kāmesu kho panassa ādīnavo sammapaññāya sudiṭṭho hotī’’ti (a. ni. 6.73) ca, ‘‘ime pañca nīvaraṇe pahāya balavatiyā paññāya attatthaṃ vā paratthaṃ vā ñassatī’’ti (a. ni. 5.51) ca ādīsu middhassāpi pahānaṃ vuttaṃ. Na ca rūpaṃ pahātabbaṃ. Yathāha – ‘‘rūpakkhandho abhiññeyyo, pariññeyyo, na pahātabbo, na bhāvetabbo na sacchikātabbo’’ti (vibha. 1031) imassāpi pahānavacanato arūpameva middhanti. Na, rūpassāpi pahānavacanato. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahathā’’ti (ma. ni. 1.247; saṃ. ni. 3.33). Ettha hi rūpassāpi pahānaṃ vuttameva. Tasmā akāraṇametanti. Na, aññathā vuttattā. Tasmiñhi sutte ‘‘yo, bhikkhave, rūpe chandarāgavinayo taṃ tattha pahāna’’nti (saṃ. ni. 3.25) evaṃ chandarāgappahānavasena rūpassa pahānaṃ vuttaṃ, na yathā ‘‘cha dhamme pahāya pañca nīvaraṇe pahāyā’’ti evaṃ pahātabbameva vuttanti, aññathā vuttattā, na rūpaṃ middhaṃ. Tasmā yānetāni ‘‘so ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese’’tiādīni suttāni vuttāni, etehi ceva aññehi ca suttehi arūpameva middhanti veditabbaṃ. Tathā hi –

    ‘‘បញ្ចិមេ, ភិក្ខវេ, អាវរណា នីវរណា ចេតសោ អជ្ឈារុហា បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណា។ កតមេ បញ្ច? កាមច្ឆន្ទោ, ភិក្ខវេ, អាវរណោ នីវរណោ…បេ.… ថិនមិទ្ធំ, ភិក្ខវេ, អាវរណំ នីវរណំ ចេតសោ អជ្ឈារុហំ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណ’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.២២០) ច, ‘‘ថិនមិទ្ធនីវរណំ, ភិក្ខវេ, អន្ធករណំ អចក្ខុករណំ អញ្ញាណករណំ បញ្ញានិរោធិកំ វិឃាតបក្ខិកំ អនិព្ពានសំវត្តនិក’’ន្តិ (សំ. និ. ៥.២២១) ច, ‘‘ឯវមេវ ខោ, ព្រាហ្មណ, យស្មិំ សមយេ ថិនមិទ្ធបរិយុដ្ឋិតេន ចេតសា វិហរតិ ថិនមិទ្ធបរេតេនា’’តិ (សំ. និ. ៥.២៣៦) ច, ‘‘អយោនិសោ, ភិក្ខវេ, មនសិករោតោ អនុប្បន្នោ ចេវ កាមច្ឆន្ទោ ឧប្បជ្ជតិ…បេ.… អនុប្បន្នញ្ចេវ ថិនមិទ្ធំ ឧប្បជ្ជតី’’តិ (សំ. និ. ៥.២១៦) ច, ‘‘កេវលោហាយំ, ភិក្ខវេ, អកុសលរាសិ យទិទំ បញ្ច នីវរណា’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៧១) ច –

    ‘‘Pañcime, bhikkhave, āvaraṇā nīvaraṇā cetaso ajjhāruhā paññāya dubbalīkaraṇā. Katame pañca? Kāmacchando, bhikkhave, āvaraṇo nīvaraṇo…pe… thinamiddhaṃ, bhikkhave, āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ cetaso ajjhāruhaṃ paññāya dubbalīkaraṇa’’nti (saṃ. ni. 5.220) ca, ‘‘thinamiddhanīvaraṇaṃ, bhikkhave, andhakaraṇaṃ acakkhukaraṇaṃ aññāṇakaraṇaṃ paññānirodhikaṃ vighātapakkhikaṃ anibbānasaṃvattanika’’nti (saṃ. ni. 5.221) ca, ‘‘evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thinamiddhaparetenā’’ti (saṃ. ni. 5.236) ca, ‘‘ayoniso, bhikkhave, manasikaroto anuppanno ceva kāmacchando uppajjati…pe… anuppannañceva thinamiddhaṃ uppajjatī’’ti (saṃ. ni. 5.216) ca, ‘‘kevalohāyaṃ, bhikkhave, akusalarāsi yadidaṃ pañca nīvaraṇā’’ti (saṃ. ni. 5.371) ca –

    ឯវមាទីនិ ច អនេកានិ ឯតស្ស អរូបភាវជោតកានេវ សុត្តានិ វុត្តានិ។ យស្មា ចេតំ អរូបំ តស្មា អារុប្បេបិ ឧប្បជ្ជតិ។ វុត្តញ្ហេតំ មហាបករណេ បដ្ឋានេ – ‘‘នីវរណំ ធម្មំ បដិច្ច នីវរណោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ, ន បុរេជាតបច្ចយា’’តិ ឯតស្ស វិភង្គេ ‘‘អារុប្បេ កាមច្ឆន្ទនីវរណំ បដិច្ច ថិនមិទ្ធំ… ឧទ្ធច្ចំ អវិជ្ជានីវរណ’’ន្តិ (បដ្ឋា. ៣.៨.៨) សព្ពំ វិត្ថារេតព្ពំ។ តស្មា សន្និដ្ឋានមេត្ថ គន្តព្ពំ អរូបមេវ មិទ្ធន្តិ។

    Evamādīni ca anekāni etassa arūpabhāvajotakāneva suttāni vuttāni. Yasmā cetaṃ arūpaṃ tasmā āruppepi uppajjati. Vuttañhetaṃ mahāpakaraṇe paṭṭhāne – ‘‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati, na purejātapaccayā’’ti etassa vibhaṅge ‘‘āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhaṃ… uddhaccaṃ avijjānīvaraṇa’’nti (paṭṭhā. 3.8.8) sabbaṃ vitthāretabbaṃ. Tasmā sanniṭṭhānamettha gantabbaṃ arūpameva middhanti.

    ១១៦៦. កុក្កុច្ចនិទ្ទេសេ អកប្បិយេ កប្បិយសញ្ញិតាតិអាទីនិ មូលតោ កុក្កុច្ចទស្សនត្ថំ វុត្តានិ។ ឯវំសញ្ញិតាយ ហិ កតេ វីតិកម្មេ, និដ្ឋិតេ វត្ថុជ្ឈាចារេ, បុន សញ្ជាតសតិនោបិ ‘ទុដ្ឋុ មយា កត’ន្តិ ឯវំ អនុតប្បមានស្ស បច្ឆានុតាបវសេនេតំ ឧប្បជ្ជតិ។ តេន តំ មូលតោ ទស្សេតុំ ‘អកប្បិយេ កប្បិយសញ្ញិតា’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អកប្បិយភោជនំ កប្បិយសញ្ញី ហុត្វា បរិភុញ្ជតិ, អកប្បិយមំសំ កប្បិយមំសសញ្ញី ហុត្វា, អច្ឆមំសំ សូករមំសន្តិ, ទីបិមំសំ វា មិគមំសន្តិ ខាទតិ; កាលេ វីតិវត្តេ កាលសញ្ញាយ, បវារេត្វា អប្បវារិតសញ្ញាយ, បត្តស្មិំ រជេ បតិតេ បដិគ្គហិតសញ្ញាយ ភុញ្ជតិ – ឯវំ ‘អកប្បិយេ កប្បិយសញ្ញាយ’ វីតិក្កមំ ករោតិ នាម។ សូករមំសំ បន អច្ឆមំសសញ្ញាយ ខាទមានោ, កាលេ ច វិកាលសញ្ញាយ ភុញ្ជមានោ ‘កប្បិយេ អកប្បិយសញ្ញិតាយ’ វីតិក្កមំ ករោតិ នាម។ អនវជ្ជំ បន កិញ្ចិទេវ វជ្ជសញ្ញិតាយ, វជ្ជញ្ច អនវជ្ជសញ្ញិតាយ ករោន្តោ ‘អនវជ្ជេ វជ្ជសញ្ញាយ វជ្ជេ ច អនវជ្ជសញ្ញាយ’ វីតិក្កមំ ករោតិ នាម។ យស្មា បនេតំ ‘‘អកតំ វត មេ កល្យាណំ, អកតំ កុសលំ, អកតំ ភីរុត្តាណំ, កតំ បាបំ, កតំ លុទ្ទំ, កតំ កិព្ពិស’’ន្តិ ឯវំ អនវជ្ជេ វជ្ជសញ្ញិតាយបិ កតេ វីតិក្កមេ ឧប្បជ្ជតិ, តស្មាស្ស អញ្ញម្បិ វត្ថុំ អនុជានន្តោ យំ ឯវរូបន្តិអាទិមាហ។

    1166. Kukkuccaniddese akappiye kappiyasaññitātiādīni mūlato kukkuccadassanatthaṃ vuttāni. Evaṃsaññitāya hi kate vītikamme, niṭṭhite vatthujjhācāre, puna sañjātasatinopi ‘duṭṭhu mayā kata’nti evaṃ anutappamānassa pacchānutāpavasenetaṃ uppajjati. Tena taṃ mūlato dassetuṃ ‘akappiye kappiyasaññitā’tiādi vuttaṃ. Tattha akappiyabhojanaṃ kappiyasaññī hutvā paribhuñjati, akappiyamaṃsaṃ kappiyamaṃsasaññī hutvā, acchamaṃsaṃ sūkaramaṃsanti, dīpimaṃsaṃ vā migamaṃsanti khādati; kāle vītivatte kālasaññāya, pavāretvā appavāritasaññāya, pattasmiṃ raje patite paṭiggahitasaññāya bhuñjati – evaṃ ‘akappiye kappiyasaññāya’ vītikkamaṃ karoti nāma. Sūkaramaṃsaṃ pana acchamaṃsasaññāya khādamāno, kāle ca vikālasaññāya bhuñjamāno ‘kappiye akappiyasaññitāya’ vītikkamaṃ karoti nāma. Anavajjaṃ pana kiñcideva vajjasaññitāya, vajjañca anavajjasaññitāya karonto ‘anavajje vajjasaññāya vajje ca anavajjasaññāya’ vītikkamaṃ karoti nāma. Yasmā panetaṃ ‘‘akataṃ vata me kalyāṇaṃ, akataṃ kusalaṃ, akataṃ bhīruttāṇaṃ, kataṃ pāpaṃ, kataṃ luddaṃ, kataṃ kibbisa’’nti evaṃ anavajje vajjasaññitāyapi kate vītikkame uppajjati, tasmāssa aññampi vatthuṃ anujānanto yaṃ evarūpantiādimāha.

    តត្ថ កុក្កុច្ចបទំ វុត្តត្ថមេវ។ កុក្កុច្ចាយនាការោ កុក្កុច្ចាយនា។ កុក្កុច្ចេន អយិតស្ស ភាវោ កុក្កុច្ចាយិតត្តំ។ ចេតសោ វិប្បដិសារោតិ ឯត្ថ កតាកតស្ស សាវជ្ជានវជ្ជស្ស វា អភិមុខគមនំ ‘វិប្បដិសារោ’ នាម។ យស្មា បន សោ កតំ វា បាបំ អកតំ ន ករោតិ, អកតំ វា កល្យាណំ កតំ ន ករោតិ, តស្មា វិរូបោ កុច្ឆិតោ វា បដិសារោតិ ‘វិប្បដិសារោ’។ សោ បន ចេតសោ, ន សត្តស្សាតិ ញាបនត្ថំ ‘ចេតសោ’ វិប្បដិសារោតិ វុត្តំ។ អយមស្ស សភាវនិទ្ទេសោ។ ឧប្បជ្ជមានំ បន កុក្កុច្ចំ អារគ្គមិវ កំសបត្តំ មនំ វិលិខមានមេវ ឧប្បជ្ជតិ, តស្មា មនោវិលេខោតិ វុត្តំ។ អយមស្ស កិច្ចនិទ្ទេសោ។ យំ បន វិនយេ ‘‘អថ ខោ អាយស្មា សារិបុត្តោ ភគវតា បដិក្ខិត្តំ អនុវសិត្វា អនុវសិត្វា អាវសថបិណ្ឌំ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ កុក្កុច្ចាយន្តោ ន បដិគ្គហេសីតិ (បាចិ. ២០៤) កុក្កុច្ចំ អាគតំ, ន តំ នីវរណំ។ ន ហិ អរហតោ ‘ទុដ្ឋុ មយា ឥទំ កត’ន្តិ ឯវំ អនុតាបោ អត្ថិ។ នីវរណបតិរូបកំ បនេតំ ‘កប្បតិ ន កប្បតី’តិ វីមំសនសង្ខាតំ វិនយកុក្កុច្ចំ នាម។

    Tattha kukkuccapadaṃ vuttatthameva. Kukkuccāyanākāro kukkuccāyanā. Kukkuccena ayitassa bhāvo kukkuccāyitattaṃ. Cetaso vippaṭisāroti ettha katākatassa sāvajjānavajjassa vā abhimukhagamanaṃ ‘vippaṭisāro’ nāma. Yasmā pana so kataṃ vā pāpaṃ akataṃ na karoti, akataṃ vā kalyāṇaṃ kataṃ na karoti, tasmā virūpo kucchito vā paṭisāroti ‘vippaṭisāro’. So pana cetaso, na sattassāti ñāpanatthaṃ ‘cetaso’ vippaṭisāroti vuttaṃ. Ayamassa sabhāvaniddeso. Uppajjamānaṃ pana kukkuccaṃ āraggamiva kaṃsapattaṃ manaṃ vilikhamānameva uppajjati, tasmā manovilekhoti vuttaṃ. Ayamassa kiccaniddeso. Yaṃ pana vinaye ‘‘atha kho āyasmā sāriputto bhagavatā paṭikkhittaṃ anuvasitvā anuvasitvā āvasathapiṇḍaṃ paribhuñjitu’’nti kukkuccāyanto na paṭiggahesīti (pāci. 204) kukkuccaṃ āgataṃ, na taṃ nīvaraṇaṃ. Na hi arahato ‘duṭṭhu mayā idaṃ kata’nti evaṃ anutāpo atthi. Nīvaraṇapatirūpakaṃ panetaṃ ‘kappati na kappatī’ti vīmaṃsanasaṅkhātaṃ vinayakukkuccaṃ nāma.

    ១១៧៦. ‘‘កតមេ ធម្មា នីវរណា ចេវ នីវរណសម្បយុត្តា ចា’’តិ បទស្ស និទ្ទេសេ យស្មា ថិនមិទ្ធំ អញ្ញមញ្ញំ ន វិជហតិ, តស្មា ថិនមិទ្ធនីវរណំ អវិជ្ជានីវរណេន នីវរណញ្ចេវ នីវរណសម្បយុត្តញ្ចាតិ អភិន្ទិត្វា វុត្តំ។ យស្មា បន ឧទ្ធច្ចេ សតិបិ កុក្កុច្ចស្ស អភាវា កុក្កុច្ចេន វិនាបិ ឧទ្ធច្ចំ ឧប្បជ្ជតិ, តស្មា តំ ភិន្ទិត្វា វុត្តំ។ យញ្ច យេន សម្បយោគំ ន គច្ឆតិ, តំ ន យោជិតន្តិ វេទិតព្ពំ។

    1176. ‘‘Katame dhammā nīvaraṇā ceva nīvaraṇasampayuttā cā’’ti padassa niddese yasmā thinamiddhaṃ aññamaññaṃ na vijahati, tasmā thinamiddhanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇena nīvaraṇañceva nīvaraṇasampayuttañcāti abhinditvā vuttaṃ. Yasmā pana uddhacce satipi kukkuccassa abhāvā kukkuccena vināpi uddhaccaṃ uppajjati, tasmā taṃ bhinditvā vuttaṃ. Yañca yena sampayogaṃ na gacchati, taṃ na yojitanti veditabbaṃ.

    ឥមេ បន នីវរណេ កិលេសបដិបាដិយាបិ អាហរិតុំ វដ្ដតិ មគ្គបដិបាដិយាបិ។ កិលេសបដិបាដិយា កាមច្ឆន្ទព្យាបាទា អនាគាមិមគ្គេន បហីយន្តិ, ថិនមិទ្ធុទ្ធច្ចានិ អរហត្តមគ្គេន, កុក្កុច្ចវិចិកិច្ឆា សោតាបត្តិមគ្គេន, អវិជ្ជា អរហត្តមគ្គេន។ មគ្គបដិបាដិយា សោតាបត្តិមគ្គេន កុក្កុច្ចវិចិកិច្ឆា បហីយន្តិ, អនាគាមិមគ្គេន កាមច្ឆន្ទព្យាបាទា, អរហត្តមគ្គេន ថិនមិទ្ធុទ្ធច្ចាវិជ្ជាតិ។

    Ime pana nīvaraṇe kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmacchandabyāpādā anāgāmimaggena pahīyanti, thinamiddhuddhaccāni arahattamaggena, kukkuccavicikicchā sotāpattimaggena, avijjā arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena kukkuccavicikicchā pahīyanti, anāgāmimaggena kāmacchandabyāpādā, arahattamaggena thinamiddhuddhaccāvijjāti.

    ១១៨២. បរាមាសគោច្ឆកេ តេ ធម្មេ ឋបេត្វាតិ បុច្ឆាសភាគេន ពហុវចនំ កតំ។

    1182. Parāmāsagocchake te dhamme ṭhapetvāti pucchāsabhāgena bahuvacanaṃ kataṃ.

    ១២១៩. ឧបាទាននិទ្ទេសេ វត្ថុសង្ខាតំ កាមំ ឧបាទិយតីតិ កាមុបាទានំ កាមោ ច សោ ឧបាទានញ្ចាតិបិ កាមុបាទានំ។ ឧបាទានន្តិ ទឡ្ហគ្គហណំ។ ទឡ្ហត្ថោ ហិ ឯត្ថ ឧបសទ្ទោ ឧបាយាសឧបកដ្ឋាទីសុ វិយ។ តថា ទិដ្ឋិ ច សា ឧបាទានញ្ចាតិ ទិដ្ឋុបាទានំ។ ទិដ្ឋិំ ឧបាទិយតីតិ ទិដ្ឋុបាទានំ។ ‘សស្សតោ អត្តា ច លោកោ ចា’តិអាទីសុ (ទី. និ. ១.៣១) ហិ បុរិមទិដ្ឋិំ ឧត្តរទិដ្ឋិ ឧបាទិយហិ។ តថា សីលព្ពតំ ឧបាទិយតីតិ សីលព្ពតុបាទានំ។ សីលព្ពតញ្ច តំ ឧបាទានញ្ចាតិបិ សីលព្ពតុបាទានំ។ គោសីលគោវតាទីនិ ហិ ‘ឯវំ សុទ្ធី’តិ អភិនិវេសតោ សយមេវ ឧបាទានានិ។ តថា, វទន្តិ ឯតេនាតិ ‘វាទោ’; ឧបាទិយន្តិ ឯតេនាតិ ‘ឧបាទានំ’។ កិំ វទន្តិ, ឧបាទិយន្តិ វា? អត្តានំ។ អត្តនោ វាទុបាទានំ អត្តវាទុបាទានំ; ‘អត្តវាទមត្តមេវ វា អត្តា’តិ ឧបាទិយន្តិ ឯតេនាតិ អត្តវាទុបាទានំ។

    1219. Upādānaniddese vatthusaṅkhātaṃ kāmaṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ kāmo ca so upādānañcātipi kāmupādānaṃ. Upādānanti daḷhaggahaṇaṃ. Daḷhattho hi ettha upasaddo upāyāsaupakaṭṭhādīsu viya. Tathā diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ. Diṭṭhiṃ upādiyatīti diṭṭhupādānaṃ. ‘Sassato attā ca loko cā’tiādīsu (dī. ni. 1.31) hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyahi. Tathā sīlabbataṃ upādiyatīti sīlabbatupādānaṃ. Sīlabbatañca taṃ upādānañcātipi sīlabbatupādānaṃ. Gosīlagovatādīni hi ‘evaṃ suddhī’ti abhinivesato sayameva upādānāni. Tathā, vadanti etenāti ‘vādo’; upādiyanti etenāti ‘upādānaṃ’. Kiṃ vadanti, upādiyanti vā? Attānaṃ. Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ; ‘attavādamattameva vā attā’ti upādiyanti etenāti attavādupādānaṃ.

    ១២២០. យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោតិ ឯត្ថាបិ វត្ថុកាមាវ អនវសេសតោ កាមាតិ អធិប្បេតា។ តស្មា វត្ថុកាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ ឥធ កាមុបាទានន្តិ អនាគាមិនោបិ តំ សិទ្ធំ ហោតិ។ បញ្ចកាមគុណវត្ថុកោ បនស្ស កាមរាគោវ នត្ថីតិ។

    1220. Yo kāmesu kāmacchandoti etthāpi vatthukāmāva anavasesato kāmāti adhippetā. Tasmā vatthukāmesu kāmacchando idha kāmupādānanti anāgāminopi taṃ siddhaṃ hoti. Pañcakāmaguṇavatthuko panassa kāmarāgova natthīti.

    ១២២១. ទិដ្ឋុបាទាននិទ្ទេសេ នត្ថិ ទិន្នន្តិ។ ទិន្នំ នាម អត្ថិ, សក្កា កស្សចិ កិញ្ចិ ទាតុន្តិ ជានាតិ; ទិន្នស្ស បន ផលំ វិបាកោ នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ នត្ថិ យិដ្ឋន្តិ។ យិដ្ឋំ វុច្ចតិ មហាយាគោ។ តំ យជិតុំ សក្កាតិ ជានាតិ; យិដ្ឋស្ស បន ផលំ វិបាកោ នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ នត្ថិ ហុតន្តិ អាហុនបាហុនមង្គលកិរិយា។ តំ កាតុំ សក្កាតិ ជានាតិ; តស្ស បន ផលំ វិបាកោ នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ នត្ថិ, សុកតទុក្កដានន្តិ ឯត្ថ ទស កុសលកម្មបថា សុកតកម្មានិ នាម។ ទស អកុសលកម្មបថា ទុក្កដកម្មានិ នាម។ តេសំ អត្ថិភាវំ ជានាតិ ផលំ វិបាកោ បន នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ នត្ថិ អយំ លោកោតិ បរលោកេ ឋិតោ ឥមំ លោកំ នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ នត្ថិ បរលោកោតិ ឥធ លោកេ ឋិតោ បរលោកំ នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ នត្ថិ មាតា នត្ថិ បិតាតិ មាតាបិតូនំ អត្ថិភាវំ ជានាតិ, តេសុ កតបច្ចយេន កោចិ ផលំ វិបាកោ នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ នត្ថិ សត្តា ឱបបាតិកាតិ ចវនកឧបបជ្ជនកា សត្តា នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ សម្មគ្គតា សម្មា បដិបន្នាតិ អនុលោមបដិបទំ បដិបន្នា ធម្មិកសមណព្រាហ្មណា លោកស្មិំ នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។ យេ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ សយំ អភិញ្ញា សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តីតិ ឥមញ្ច លោកំ បរញ្ច លោកំ អត្តនាវ អភិវិសិដ្ឋេន ញាណេន ញត្វា បវេទនសមត្ថោ សព្ពញ្ញូ ពុទ្ធោ នាម នត្ថីតិ គណ្ហាតិ។

    1221. Diṭṭhupādānaniddese natthi dinnanti. Dinnaṃ nāma atthi, sakkā kassaci kiñci dātunti jānāti; dinnassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi yiṭṭhanti. Yiṭṭhaṃ vuccati mahāyāgo. Taṃ yajituṃ sakkāti jānāti; yiṭṭhassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi hutanti āhunapāhunamaṅgalakiriyā. Taṃ kātuṃ sakkāti jānāti; tassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi, sukatadukkaṭānanti ettha dasa kusalakammapathā sukatakammāni nāma. Dasa akusalakammapathā dukkaṭakammāni nāma. Tesaṃ atthibhāvaṃ jānāti phalaṃ vipāko pana natthīti gaṇhāti. Natthi ayaṃ lokoti paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi paralokoti idha loke ṭhito paralokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi mātā natthi pitāti mātāpitūnaṃ atthibhāvaṃ jānāti, tesu katapaccayena koci phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi sattā opapātikāti cavanakaupapajjanakā sattā natthīti gaṇhāti. Sammaggatā sammā paṭipannāti anulomapaṭipadaṃ paṭipannā dhammikasamaṇabrāhmaṇā lokasmiṃ natthīti gaṇhāti. Ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentīti imañca lokaṃ parañca lokaṃ attanāva abhivisiṭṭhena ñāṇena ñatvā pavedanasamattho sabbaññū buddho nāma natthīti gaṇhāti.

    ឥមានិ បន ឧបាទានានិ កិលេសបដិបាដិយាបិ អាហរិតុំ វដ្ដតិ មគ្គបដិបាដិយាបិ។ កិលេសបដិបាដិយា កាមុបាទានំ ចតូហិ មគ្គេហិ បហីយតិ, សេសានិ តីណិ សោតាបត្តិមគ្គេន។ មគ្គបដិបាដិយា សោតាបត្តិមគ្គេន ទិដ្ឋុបាទានាទីនិ បហីយន្តិ, ចតូហិ មគ្គេហិ កាមុបាទានន្តិ។

    Imāni pana upādānāni kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmupādānaṃ catūhi maggehi pahīyati, sesāni tīṇi sotāpattimaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena diṭṭhupādānādīni pahīyanti, catūhi maggehi kāmupādānanti.

    ១២៣៥. កិលេសគោច្ឆកេ កិលេសា ឯវ កិលេសវត្ថូនិ។ វសន្តិ វា ឯត្ថ អខីណាសវា សត្តា លោភាទីសុ បតិដ្ឋិតត្តាតិ ‘វត្ថូនិ’។ កិលេសា ច តេ តប្បតិដ្ឋានំ សត្តានំ វត្ថូនិ ចាតិ ‘កិលេសវត្ថូនិ’។ យស្មា ចេត្ថ អនន្តរបច្ចយាទិភាវេន ឧប្បជ្ជមានា កិលេសាបិ វសន្តិ ឯវ នាម, តស្មា កិលេសានំ វត្ថូនីតិបិ ‘កិលេសវត្ថូនិ’។

    1235. Kilesagocchake kilesā eva kilesavatthūni. Vasanti vā ettha akhīṇāsavā sattā lobhādīsu patiṭṭhitattāti ‘vatthūni’. Kilesā ca te tappatiṭṭhānaṃ sattānaṃ vatthūni cāti ‘kilesavatthūni’. Yasmā cettha anantarapaccayādibhāvena uppajjamānā kilesāpi vasanti eva nāma, tasmā kilesānaṃ vatthūnītipi ‘kilesavatthūni’.

    ១២៣៦. តត្ថ កតមោ លោភោ? យោ រាគោ សារាគោតិ អយំ បន លោភោ ហេតុគោច្ឆកេ គន្ថគោច្ឆកេ ឥមស្មិំ កិលេសគោច្ឆកេតិ តីសុ ឋានេសុ អតិរេកបទសតេន និទ្ទិដ្ឋោ។ អាសវសំយោជនឱឃយោគនីវរណឧបាទានគោច្ឆកេសុ អដ្ឋហិ អដ្ឋហិ បទេហិ និទ្ទិដ្ឋោ។ ស្វាយំ អតិរេកបទសតេន និទ្ទិដ្ឋដ្ឋានេបិ អដ្ឋហិ អដ្ឋហិ បទេហិ និទ្ទិដ្ឋដ្ឋានេបិ និប្បទេសតោវ គហិតោតិ វេទិតព្ពោ។ តេសុ ហេតុគន្ថនីវរណឧបាទានកិលេសគោច្ឆកេសុ ចតុមគ្គវជ្ឈា តណ្ហា ឯកេនេវ កោដ្ឋាសេន ឋិតា។ អាសវសំយោជនឱឃយោគេសុ ចតុមគ្គវជ្ឈាបិ ទ្វេ កោដ្ឋាសា ហុត្វា ឋិតា។ កថំ? អាសវេសុ កាមាសវោ ភវាសវោតិ, សំយោជនេសុ កាមរាគសំយោជនំ ភវរាគសំយោជនន្តិ, ឱឃេសុ កាមោឃោ ភវោឃោតិ, យោគេសុ កាមយោគោ ភវយោគោតិ។

    1236. Tattha katamo lobho? Yo rāgo sārāgoti ayaṃ pana lobho hetugocchake ganthagocchake imasmiṃ kilesagocchaketi tīsu ṭhānesu atirekapadasatena niddiṭṭho. Āsavasaṃyojanaoghayoganīvaraṇaupādānagocchakesu aṭṭhahi aṭṭhahi padehi niddiṭṭho. Svāyaṃ atirekapadasatena niddiṭṭhaṭṭhānepi aṭṭhahi aṭṭhahi padehi niddiṭṭhaṭṭhānepi nippadesatova gahitoti veditabbo. Tesu hetuganthanīvaraṇaupādānakilesagocchakesu catumaggavajjhā taṇhā ekeneva koṭṭhāsena ṭhitā. Āsavasaṃyojanaoghayogesu catumaggavajjhāpi dve koṭṭhāsā hutvā ṭhitā. Kathaṃ? Āsavesu kāmāsavo bhavāsavoti, saṃyojanesu kāmarāgasaṃyojanaṃ bhavarāgasaṃyojananti, oghesu kāmogho bhavoghoti, yogesu kāmayogo bhavayogoti.

    ឥមានិ បន កិលេសវត្ថូនិ កិលេសបដិបាដិយាបិ អាហរិតុំ វដ្ដតិ មគ្គបដិបាដិយាបិ។ កិលេសបដិបាដិយា លោភោ ចតូហិ មគ្គេហិ បហីយតិ, ទោសោ អនាគាមិមគ្គេន, មោហមានា អរហត្តមគ្គេន, ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆា សោតាបត្តិមគ្គេន, ថិនាទីនិ អរហត្តមគ្គេន។ មគ្គបដិបាដិយា សោតាបត្តិមគ្គេន ទិដ្ឋិវិចិកិច្ឆា បហីយន្តិ, អនាគាមិមគ្គេន ទោសោ, អរហត្តមគ្គេន សេសា សត្តាតិ។

    Imāni pana kilesavatthūni kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā lobho catūhi maggehi pahīyati, doso anāgāmimaggena, mohamānā arahattamaggena, diṭṭhivicikicchā sotāpattimaggena, thinādīni arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena diṭṭhivicikicchā pahīyanti, anāgāmimaggena doso, arahattamaggena sesā sattāti.

    ១២៨៧. កាមាវចរនិទ្ទេសេ ហេដ្ឋតោតិ ហេដ្ឋាភាគេន។ អវីចិនិរយន្តិ វា អគ្គិជាលានំ វា សត្តានំ វា ទុក្ខវេទនាយ វីចិ, អន្តរំ, ឆិទ្ទំ ឯត្ថ នត្ថីតិ អវីចិ។ សុខសង្ខាតោ អយោ ឯត្ថ នត្ថីតិ និរយោ។ និរតិអត្ថេនបិ និរស្សាទត្ថេនបិ និរយោ។ បរិយន្តំ ករិត្វាតិ តំ អវីចិសង្ខាតំ និរយំ អន្តំ កត្វា។ ឧបរិតោតិ ឧបរិភាគេន។ បរនិម្មិតវសវត្តិទេវេតិ បរនិម្មិតេសុ កាមេសុ វសំ វត្តនតោ ឯវំលទ្ធវោហារេ ទេវេ។ អន្តោ ករិត្វាតិ អន្តោ បក្ខិបិត្វា។ យំ ឯតស្មិំ អន្តរេតិ យេ ឯតស្មិំ ឱកាសេ។ ឯត្ថាវចរាតិ ឥមិនា យស្មា ឯតស្មិំ អន្តរេ អញ្ញេបិ ចរន្តិ កទាចិ កត្ថចិ សម្ភវតោ, តស្មា តេសំ អសង្គណ្ហនត្ថំ ‘អវចរា’តិ វុត្តំ។ តេន យេ ឯតស្មិំ អន្តរេ ឱគាឡ្ហា ហុត្វា ចរន្តិ សព្ពត្ថ សទា ច សម្ភវតោ, អធោភាគេ ចរន្តិ អវីចិនិរយស្ស ហេដ្ឋា ភូតុបាទាយបវត្តិភាវេន, តេសំ សង្គហោ កតោ ហោតិ។ តេ ហិ អវគាឡ្ហាវ ចរន្តិ, អធោភាគេវ ចរន្តីតិ អវចរា។ ឯត្ថ បរិយាបន្នាតិ ឥមិនា បន យស្មា ឯតេ ឯត្ថាវចរា អញ្ញត្ថាបិ អវចរន្តិ, ន បន តត្ថ បរិយាបន្នា ហោន្តិ, តស្មា តេសំ អញ្ញត្ថាបិ អវចរន្តានំ បរិគ្គហោ កតោ ហោតិ។ ឥទានិ តេ ឯត្ថ បរិយាបន្នធម្មេ រាសិសុញ្ញតបច្ចយភាវតោ ចេវ សភាវតោ ច ទស្សេន្តោ ខន្ធាតិអាទិមាហ។

    1287. Kāmāvacaraniddese heṭṭhatoti heṭṭhābhāgena. Avīcinirayanti vā aggijālānaṃ vā sattānaṃ vā dukkhavedanāya vīci, antaraṃ, chiddaṃ ettha natthīti avīci. Sukhasaṅkhāto ayo ettha natthīti nirayo. Niratiatthenapi nirassādatthenapi nirayo. Pariyantaṃ karitvāti taṃ avīcisaṅkhātaṃ nirayaṃ antaṃ katvā. Uparitoti uparibhāgena. Paranimmitavasavattideveti paranimmitesu kāmesu vasaṃ vattanato evaṃladdhavohāre deve. Anto karitvāti anto pakkhipitvā. Yaṃ etasmiṃ antareti ye etasmiṃ okāse. Etthāvacarāti iminā yasmā etasmiṃ antare aññepi caranti kadāci katthaci sambhavato, tasmā tesaṃ asaṅgaṇhanatthaṃ ‘avacarā’ti vuttaṃ. Tena ye etasmiṃ antare ogāḷhā hutvā caranti sabbattha sadā ca sambhavato, adhobhāge caranti avīcinirayassa heṭṭhā bhūtupādāyapavattibhāvena, tesaṃ saṅgaho kato hoti. Te hi avagāḷhāva caranti, adhobhāgeva carantīti avacarā. Ettha pariyāpannāti iminā pana yasmā ete etthāvacarā aññatthāpi avacaranti, na pana tattha pariyāpannā honti, tasmā tesaṃ aññatthāpi avacarantānaṃ pariggaho kato hoti. Idāni te ettha pariyāpannadhamme rāsisuññatapaccayabhāvato ceva sabhāvato ca dassento khandhātiādimāha.

    ១២៨៩. រូបាវចរនិទ្ទេសេ ព្រហ្មលោកន្តិ បឋមជ្ឈានភូមិសង្ខាតំ ព្រហ្មដ្ឋានំ។ សេសមេត្ថ កាមាវចរនិទ្ទេសេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ សមាបន្នស្ស វាតិអាទីសុ បឋមបទេន កុសលជ្ឈានំ វុត្តំ, ទុតិយេន វិបាកជ្ឈានំ, វុត្តំ តតិយេន កិរិយជ្ឈានំ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។

    1289. Rūpāvacaraniddese brahmalokanti paṭhamajjhānabhūmisaṅkhātaṃ brahmaṭṭhānaṃ. Sesamettha kāmāvacaraniddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Samāpannassa vātiādīsu paṭhamapadena kusalajjhānaṃ vuttaṃ, dutiyena vipākajjhānaṃ, vuttaṃ tatiyena kiriyajjhānaṃ vuttanti veditabbaṃ.

    ១២៩១. អរូបាវចរនិទ្ទេសេ អាកាសានញ្ចាយតនូបគេតិ អាកាសានញ្ចាយតនសង្ខាតំ ភវំ ឧបគតេ។ ទុតិយបទេបិ ឯសេវ នយោ។ សេសំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    1291. Arūpāvacaraniddese ākāsānañcāyatanūpageti ākāsānañcāyatanasaṅkhātaṃ bhavaṃ upagate. Dutiyapadepi eseva nayo. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ១៣០១. សរណទុកនិទ្ទេសេ យ្វាយំ តីសុ អកុសលមូលេសុ មោហោ, សោ លោភសម្បយុត្តោ ច លោភេន សរណោ, ទោសសម្បយុត្តោ ច ទោសេន សរណោ។ វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសម្បយុត្តោ បន មោហោ ទិដ្ឋិសម្បយុត្តេន ចេវ រូបរាគអរូបរាគសង្ខាតេន ច រាគរណេន បហានេកដ្ឋភាវតោ សរណោ សរជោតិ វេទិតព្ពោ។

    1301. Saraṇadukaniddese yvāyaṃ tīsu akusalamūlesu moho, so lobhasampayutto ca lobhena saraṇo, dosasampayutto ca dosena saraṇo. Vicikicchuddhaccasampayutto pana moho diṭṭhisampayuttena ceva rūparāgaarūparāgasaṅkhātena ca rāgaraṇena pahānekaṭṭhabhāvato saraṇo sarajoti veditabbo.




    Next: សុត្តន្តិកទុកនិក្ខេបកថា • Suttantikadukanikkhepakathā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទុកនិក្ខេបំ • Dukanikkhepaṃ

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Dukanikkhepakathāvaṇṇanā

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Dukanikkhepakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact