Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā

    ਦੁਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾ

    Dukanikkhepakathā

    ੧੦੬੨. ਦੁਕੇਸੁ ਅਦੋਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨવਸੇਨ ਮੇਤ੍ਤਿ। ਮੇਤ੍ਤਾਕਾਰੋ ਮੇਤ੍ਤਾਯਨਾ। ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਅਯਿਤਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਮੇਤ੍ਤਾਯਿਤਤ੍ਤਂ। ਅਨੁਦਯਤੀਤਿ ਅਨੁਦ੍ਦਾ, ਰਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਦ੍ਦਾਕਾਰੋ ਅਨੁਦ੍ਦਾਯਨਾ। ਅਨੁਦ੍ਦਾਯਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਅਨੁਦ੍ਦਾਯਿਤਤ੍ਤਂ। ਹਿਤਸ੍ਸ ਏਸਨવਸੇਨ ਹਿਤੇਸਿਤਾ। ਅਨੁਕਮ੍ਪਨવਸੇਨ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾ। ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਇਮੇਹਿ ਪਦੇਹਿ ਉਪਚਾਰਪ੍ਪਨਾਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਮੇਤ੍ਤਾવ વੁਤ੍ਤਾ। ਸੇਸਪਦੇਹਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਅਦੋਸੋ ਕਥਿਤੋ।

    1062. Dukesu adosaniddese mettāyanavasena metti. Mettākāro mettāyanā. Mettāya ayitassa mettāsamaṅgino cittassa bhāvo mettāyitattaṃ. Anudayatīti anuddā, rakkhatīti attho. Anuddākāro anuddāyanā. Anuddāyitassa bhāvo anuddāyitattaṃ. Hitassa esanavasena hitesitā. Anukampanavasena anukampā. Sabbehipi imehi padehi upacārappanāppattā mettāva vuttā. Sesapadehi lokiyalokuttaro adoso kathito.

    ੧੦੬੩. ਅਮੋਹਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚੇ ਪਞ੍ਞਾ। ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣਂ ਸવਨਸਮ੍ਮਸਨਪਟਿવੇਧਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਸੁ વਤ੍ਤਤਿ। ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇ। ਨਿਰੋਧੇ ਪਨ ਸવਨਪਟਿવੇਧਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਸੁ ਏવ। ਤਥਾ ਪਟਿਪਦਾਯ। ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੇਤਿ ਅਤੀਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇ। ਅਪਰਨ੍ਤੇਤਿ ਅਨਾਗਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇ। ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤੇਤਿ ਤਦੁਭਯੇ। ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਪਚ੍ਚਯੋ, ਇਦਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਇਦਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਇਦਂ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਚ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇਸੁ ਚ ਞਾਣਂ।

    1063. Amohaniddese dukkhe ñāṇanti dukkhasacce paññā. Dukkhasamudayetiādīsupi eseva nayo. Ettha ca dukkhe ñāṇaṃ savanasammasanapaṭivedhapaccavekkhaṇāsu vattati. Tathā dukkhasamudaye. Nirodhe pana savanapaṭivedhapaccavekkhaṇāsu eva. Tathā paṭipadāya. Pubbanteti atītakoṭṭhāse. Aparanteti anāgatakoṭṭhāse. Pubbantāparanteti tadubhaye. Idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu ñāṇanti ayaṃ paccayo, idaṃ paccayuppannaṃ, idaṃ paṭicca idaṃ nibbattanti, evaṃ paccayesu ca paccayuppannadhammesu ca ñāṇaṃ.

    ੧੦੬੫. ਲੋਭਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਨਾਗਤਾਨਂ ਪਦਾਨਂ ਅਯਮਤ੍ਥੋ – ਰਞ੍ਜਨવਸੇਨ ਰਾਗੋ। ਬਲવਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਸਾਰਾਗੋ। વਿਸਯੇਸੁ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਨੁਨਯਨਤੋ ਅਨੁਨਯੋ। ਅਨੁਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਨੁਰੋਧੋ, ਕਾਮੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਭવੇ ਸਤ੍ਤਾ ਏਤਾਯ ਨਨ੍ਦਨ੍ਤਿ, ਸਯਂ વਾ ਨਨ੍ਦਤੀਤਿ ਨਨ੍ਦੀ। ਨਨ੍ਦੀ ਚ ਸਾ ਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਰਾਗੋ ਚਾਤਿ ਨਨ੍ਦੀਰਾਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਸਕਿਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਤਣ੍ਹਾ ‘ਨਨ੍ਦੀ’। ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ‘ਨਨ੍ਦੀਰਾਗੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਾਰਾਗੋਤਿ ਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਬਲવਰਞ੍ਜਨਟ੍ਠੇਨ ਸਾਰਾਗੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸੋ ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸਾਰਾਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    1065. Lobhaniddesepi heṭṭhā anāgatānaṃ padānaṃ ayamattho – rañjanavasena rāgo. Balavarañjanaṭṭhena sārāgo. Visayesu sattānaṃ anunayanato anunayo. Anurujjhatīti anurodho, kāmetīti attho. Yattha katthaci bhave sattā etāya nandanti, sayaṃ vā nandatīti nandī. Nandī ca sā rañjanaṭṭhena rāgo cāti nandīrāgo. Tattha ekasmiṃ ārammaṇe sakiṃ uppannā taṇhā ‘nandī’. Punappunaṃ uppajjamānā ‘nandīrāgo’ti vuccati. Cittassa sārāgoti yo heṭṭhā balavarañjanaṭṭhena sārāgoti vutto, so na sattassa, cittasseva sārāgoti attho.

    ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨੀਤਿ ਇਚ੍ਛਾ। ਬਹਲਕਿਲੇਸਭਾવੇਨ ਮੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਏਤਾਯ ਪਾਣਿਨੋਤਿ ਮੁਚ੍ਛਾ। ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਗਹਣવਸੇਨ ਅਜ੍ਝੋਸਾਨਂ। ਇਮਿਨਾ ਸਤ੍ਤਾ ਗਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਗੇਧਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਗੇਧੋ; ਬਹਲਟ੍ਠੇਨ વਾ ਗੇਧੋ। ‘‘ਗੇਧਂ વਾ ਪવਨਸਣ੍ਡ’’ਨ੍ਤਿ ਹਿ ਬਹਲਟ੍ਠੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਨਨ੍ਤਰਪਦਂ ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਸਬ੍ਬਤੋਭਾਗੇਨ વਾ ਗੇਧੋਤਿ ਪਲਿਗੇਧੋ। ਸਞ੍ਜਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਙ੍ਗੋ; ਲਗ੍ਗਨਟ੍ਠੇਨ વਾ ਸਙ੍ਗੋ। ਓਸੀਦਨਟ੍ਠੇਨ ਪਙ੍ਕੋ। ਆਕਡ੍ਢਨવਸੇਨ ਏਜਾ। ‘‘ਏਜਾ ਇਮਂ ਪੁਰਿਸਂ ਪਰਿਕਡ੍ਢਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਭવਸ੍ਸ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਞ੍ਚਨਟ੍ਠੇਨ ਮਾਯਾ। વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਜਨਿਕਾ। ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਜਨੇਤਿ ਪੁਰਿਸਂ ਚਿਤ੍ਤਮਸ੍ਸ વਿਧਾવਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੫-੫੭) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤੇ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਸਂਯੋਜਯਮਾਨਾ ਜਨੇਤੀਤਿ ਸਞ੍ਜਨਨੀ। ਘਟਨਟ੍ਠੇਨ ਸਿਬ੍ਬਿਨੀ। ਅਯਞ੍ਹਿ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਸਤ੍ਤੇ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ ਸਿਬ੍ਬਤਿ ਘਟੇਤਿ, ਤੁਨ੍ਨਕਾਰੋ વਿਯ ਪਿਲੋਤਿਕਾਯ ਪਿਲੋਤਿਕਂ; ਤਸ੍ਮਾ ਘਟਨਟ੍ਠੇਨ ਸਿਬ੍ਬਿਨੀਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨੇਕਪ੍ਪਕਾਰਂ વਿਸਯਜਾਲਂ ਤਣ੍ਹਾવਿਪ੍ਫਨ੍ਦਿਤਨਿવੇਸਸਙ੍ਖਾਤਂ વਾ ਜਾਲਮਸ੍ਸਾ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਜਾਲਿਨੀ।

    Icchanti etāya ārammaṇānīti icchā. Bahalakilesabhāvena mucchanti etāya pāṇinoti mucchā. Gilitvā pariniṭṭhapetvā gahaṇavasena ajjhosānaṃ. Iminā sattā gijjhanti, gedhaṃ āpajjantīti gedho; bahalaṭṭhena vā gedho. ‘‘Gedhaṃ vā pavanasaṇḍa’’nti hi bahalaṭṭheneva vuttaṃ. Anantarapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Sabbatobhāgena vā gedhoti paligedho. Sañjanti etenāti saṅgo; lagganaṭṭhena vā saṅgo. Osīdanaṭṭhena paṅko. Ākaḍḍhanavasena ejā. ‘‘Ejā imaṃ purisaṃ parikaḍḍhati tassa tasseva bhavassa abhinibbattiyā’’ti hi vuttaṃ. Vañcanaṭṭhena māyā. Vaṭṭasmiṃ sattānaṃ jananaṭṭhena janikā. ‘‘Taṇhā janeti purisaṃ cittamassa vidhāvatī’’ti (saṃ. ni. 1.55-57) hi vuttaṃ. Vaṭṭasmiṃ satte dukkhena saṃyojayamānā janetīti sañjananī. Ghaṭanaṭṭhena sibbinī. Ayañhi vaṭṭasmiṃ satte cutipaṭisandhivasena sibbati ghaṭeti, tunnakāro viya pilotikāya pilotikaṃ; tasmā ghaṭanaṭṭhena sibbinīti vuttā. Anekappakāraṃ visayajālaṃ taṇhāvipphanditanivesasaṅkhātaṃ vā jālamassā atthīti jālinī.

    ਆਕਡ੍ਢਨਟ੍ਠੇਨ ਸੀਘਸੋਤਾ ਸਰਿਤਾ વਿਯਾਤਿ ਸਰਿਤਾ। ਅਲ੍ਲਟ੍ਠੇਨ વਾ ਸਰਿਤਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਸਰਿਤਾਨਿ ਸਿਨੇਹਿਤਾਨਿ ਚ ਸੋਮਨਸ੍ਸਾਨਿ ਭવਨ੍ਤਿ ਜਨ੍ਤੁਨੋ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੪੧)। ਅਲ੍ਲਾਨਿ ਚੇવ ਸਿਨਿਦ੍ਧਾਨਿ ਚਾਤਿ ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਸਤਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਟਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਾਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਕ੍ਕਤੀਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਂવਾਦਿਕਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਂਹਰਤੀਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਮੂਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਫਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਪਰਿਭੋਗਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। વਿਸਤਾ વਾ ਪਨ ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪੇ ਸਦ੍ਦੇ ਗਨ੍ਧੇ ਰਸੇ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕੁਲੇ ਗਣੇ વਿਤ੍ਥਤਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ (ਮਹਾਨਿ॰ ੩)। ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਪਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਕੁਮ੍ਮਾਨੁਬਨ੍ਧਸੁਤ੍ਤਕਂ વਿਯਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਸੁਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨਨ੍ਦੀਰਾਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੫੯)। ਰੂਪਾਦੀਸੁ વਿਤ੍ਥਤਟ੍ਠੇਨ વਿਸਟਾ। ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਲਾਭਤ੍ਥਾਯ ਸਤ੍ਤੇ ਆਯੂਹਾਪੇਤੀਤਿ ਆਯੂਹਿਨੀ। ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨਤੋ ਸਹਾਯਟ੍ਠੇਨ ਦੁਤਿਯਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਉਕ੍ਕਣ੍ਠਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਗਤਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਪਿਯਸਹਾਯੋ વਿਯ ਅਭਿਰਮਾਪੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –

    Ākaḍḍhanaṭṭhena sīghasotā saritā viyāti saritā. Allaṭṭhena vā saritā. Vuttañhetaṃ – ‘‘saritāni sinehitāni ca somanassāni bhavanti jantuno’’ti (dha. pa. 341). Allāni ceva siniddhāni cāti ayañhettha attho. Visatāti visattikā. Visaṭāti visattikā. Visālāti visattikā. Visakkatīti visattikā. Visaṃvādikāti visattikā. Visaṃharatīti visattikā. Visamūlāti visattikā. Visaphalāti visattikā. Visaparibhogāti visattikā. Visatā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe dhamme kule gaṇe vitthatāti visattikā (mahāni. 3). Anayabyasanapāpanaṭṭhena kummānubandhasuttakaṃ viyāti suttaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘suttakanti kho, bhikkhave, nandīrāgassetaṃ adhivacana’’nti (saṃ. ni. 2.159). Rūpādīsu vitthataṭṭhena visaṭā. Tassa tassa paṭilābhatthāya satte āyūhāpetīti āyūhinī. Ukkaṇṭhituṃ appadānato sahāyaṭṭhena dutiyā. Ayañhi sattānaṃ vaṭṭasmiṃ ukkaṇṭhituṃ na deti, gatagataṭṭhāne piyasahāyo viya abhiramāpeti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘ਤਣ੍ਹਾਦੁਤਿਯੋ ਪੁਰਿਸੋ, ਦੀਘਮਦ੍ਧਾਨ ਸਂਸਰਂ।

    ‘‘Taṇhādutiyo puriso, dīghamaddhāna saṃsaraṃ;

    ਇਤ੍ਥਭਾવਞ੍ਞਥਾਭਾવਂ, ਸਂਸਾਰਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ॥ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੯; ਇਤਿવੁ॰ ੧੫; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੯੧; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਪਾਰਾਯਨਾਨੁਗੀਤਿਗਾਥਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੦੭)।

    Itthabhāvaññathābhāvaṃ, saṃsāraṃ nātivattatī’’ti. (a. ni. 4.9; itivu. 15; mahāni. 191; cūḷani. pārāyanānugītigāthāniddesa 107);

    ਪਣਿਧਾਨਕવਸੇਨ ਪਣਿਧਿ। ਭવਨੇਤ੍ਤੀਤਿ ਭવਰਜ੍ਜੁ। ਏਤਾਯ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ, ਰਜ੍ਜੁਯਾ ਗੀવਾਯ ਬਦ੍ਧਾ ਗੋਣਾ વਿਯ, ਇਚ੍ਛਿਤਿਚ੍ਛਿਤਟ੍ਠਾਨਂ ਨਿਯ੍ਯਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਤਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ વਨਤਿ ਭਜਤਿ ਅਲ੍ਲੀਯਤੀਤਿ વਨਂ। વਨਤਿ ਯਾਚਤੀਤਿ વਾ વਨਂ। વਨਥੋਤਿ ਬ੍ਯਞ੍ਜਨੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਅਨਤ੍ਥਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਗਹਨਟ੍ਠੇਨ ਚ વਨਂ વਿਯਾਤਿ ‘વਨਂ’; ਬਲવਤਣ੍ਹਾਯੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਗਹਨਤਰਟ੍ਠੇਨ ਪਨ ਤਤੋ ਬਲવਤਰੋ ‘વਨਥੋ’ ਨਾਮ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –

    Paṇidhānakavasena paṇidhi. Bhavanettīti bhavarajju. Etāya hi sattā, rajjuyā gīvāya baddhā goṇā viya, icchiticchitaṭṭhānaṃ niyyanti. Taṃ taṃ ārammaṇaṃ vanati bhajati allīyatīti vanaṃ. Vanati yācatīti vā vanaṃ. Vanathoti byañjanena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Anatthadukkhānaṃ vā samuṭṭhāpanaṭṭhena gahanaṭṭhena ca vanaṃ viyāti ‘vanaṃ’; balavataṇhāyetaṃ nāmaṃ. Gahanataraṭṭhena pana tato balavataro ‘vanatho’ nāma. Tena vuttaṃ –

    ‘‘વਨਂ ਛਿਨ੍ਦਥ ਮਾ ਰੁਕ੍ਖਂ, વਨਤੋ ਜਾਯਤੇ ਭਯਂ।

    ‘‘Vanaṃ chindatha mā rukkhaṃ, vanato jāyate bhayaṃ;

    ਛੇਤ੍વਾ વਨਞ੍ਚ વਨਥਞ੍ਚ, ਨਿਬ੍ਬਨਾ ਹੋਥ ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੮੩)।

    Chetvā vanañca vanathañca, nibbanā hotha bhikkhavo’’ti. (dha. pa. 283);

    ਸਨ੍ਥવਨવਸੇਨ ਸਨ੍ਥવੋ; ਸਂਸਗ੍ਗੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੋ ਦੁવਿਧੋ – ਤਣ੍ਹਾਸਨ੍ਥવੋ ਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਥવੋ ਚ। ਤੇਸੁ ਇਧ ਤਣ੍ਹਾਸਨ੍ਥવੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਸਿਨੇਹવਸੇਨ ਸਿਨੇਹੋ। ਆਲਯਕਰਣવਸੇਨ ਅਪੇਕ੍ਖਤੀਤਿ ਅਪੇਕ੍ਖਾ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ – ‘‘ਇਮਾਨਿ ਤੇ ਦੇવ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਨਗਰਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਕੁਸਾવਤੀਰਾਜਧਾਨੀਪਮੁਖਾਨਿ। ਏਤ੍ਥ ਦੇવ ਛਨ੍ਦਂ ਜਨੇਹਿ, ਜੀવਿਤੇ ਅਪੇਕ੍ਖਂ ਕਰੋਹੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੬੬)। ਆਲਯਂ ਕਰੋਹੀਤਿ ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕੇ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕੇ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਪਟਿਬਨ੍ਧੁ। ਞਾਤਕਟ੍ਠੇਨ વਾ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕੋ ਬਨ੍ਧੂਤਿਪਿ ਪਟਿਬਨ੍ਧੁ। ਨਿਚ੍ਚਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਮੋ ਬਨ੍ਧੁ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।

    Santhavanavasena santhavo; saṃsaggoti attho. So duvidho – taṇhāsanthavo mittasanthavo ca. Tesu idha taṇhāsanthavo adhippeto. Sinehavasena sineho. Ālayakaraṇavasena apekkhatīti apekkhā. Vuttampi cetaṃ – ‘‘imāni te deva caturāsītinagarasahassāni kusāvatīrājadhānīpamukhāni. Ettha deva chandaṃ janehi, jīvite apekkhaṃ karohī’’ti (dī. ni. 2.266). Ālayaṃ karohīti ayañhettha attho. Pāṭiyekke pāṭiyekke ārammaṇe bandhatīti paṭibandhu. Ñātakaṭṭhena vā pāṭiyekko bandhūtipi paṭibandhu. Niccasannissitaṭṭhena hi sattānaṃ taṇhāsamo bandhu nāma natthi.

    ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਅਸਨਤੋ ਆਸਾ। ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣਤੋ ਚੇવ ਤਿਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਪਗਨ੍ਤ੍વਾવ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨਤੋ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਆਸਿਸਨવਸੇਨ ਆਸਿਸਨਾ। ਆਸਿਸਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਆਸਿਸਿਤਤ੍ਤਂ। ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਰੂਪਾਸਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆਸਿਸਨવਸੇਨ ਆਸਾਤਿ ਆਸਾਯ ਅਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਰੂਪੇ ਆਸਾ ਰੂਪਾਸਾਤਿ ਏવਂ ਨવਪਿ ਪਦਾਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਪਰਿਕ੍ਖਾਰਲੋਭવਸੇਨ ਛਟ੍ਠਂ। ਤਂ વਿਸੇਸਤੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ। ਤਤੋ ਪਰਾਨਿ ਤੀਣਿ ਅਤਿਤ੍ਤਿਯવਤ੍ਥੁવਸੇਨ ਗਹਟ੍ਠਾਨਂ। ਨ ਹਿ ਤੇਸਂ ਧਨਪੁਤ੍ਤਜੀવਿਤੇਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਪਿਯਤਰਂ ਅਤ੍ਥਿ। ‘ਏਤਂ ਮਯ੍ਹਂ ਏਤਂ ਮਯ੍ਹ’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘ਅਸੁਕੇਨ ਮੇ ਇਦਂ ਦਿਨ੍ਨਂ ਇਦਂ ਦਿਨ੍ਨ’ਨ੍ਤਿ વਾ ਏવਂ ਸਤ੍ਤੇ ਜਪ੍ਪਾਪੇਤੀਤਿ ਜਪ੍ਪਾ। ਪਰਤੋ ਦ੍વੇ ਪਦਾਨਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ વਡ੍ਢਿਤਾਨਿ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਅਞ੍ਞੇਨਾਕਾਰੇਨ વਿਭਜਿਤੁਂ ਆਰਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਪੁਨ ਜਪ੍ਪਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਜਪ੍ਪਨਾਕਾਰੋ ਜਪ੍ਪਨਾ। ਜਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਜਪ੍ਪਿਤਤ੍ਤਂ। ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ વਿਸਯੇ ਲੁਮ੍ਪਤਿ ਆਕਡ੍ਢਤੀਤਿ ਲੋਲੁਪੋ। ਲੋਲੁਪਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਲੋਲੁਪ੍ਪਂ। ਲੋਲੁਪ੍ਪਾਕਾਰੋ ਲੋਲੁਪ੍ਪਾਯਨਾ। ਲੋਲੁਪ੍ਪਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਭਾવੋ ਲੋਲੁਪ੍ਪਾਯਿਤਤ੍ਤਂ।

    Ārammaṇānaṃ asanato āsā. Ajjhottharaṇato ceva tittiṃ anupagantvāva paribhuñjanato cāti attho. Āsisanavasena āsisanā. Āsisitassa bhāvo āsisitattaṃ. Idāni tassā pavattiṭṭhānaṃ dassetuṃ rūpāsātiādi vuttaṃ. Tattha āsisanavasena āsāti āsāya atthaṃ gahetvā rūpe āsā rūpāsāti evaṃ navapi padāni veditabbāni. Ettha ca purimāni pañca pañcakāmaguṇavasena vuttāni. Parikkhāralobhavasena chaṭṭhaṃ. Taṃ visesato pabbajitānaṃ. Tato parāni tīṇi atittiyavatthuvasena gahaṭṭhānaṃ. Na hi tesaṃ dhanaputtajīvitehi aññaṃ piyataraṃ atthi. ‘Etaṃ mayhaṃ etaṃ mayha’nti vā ‘asukena me idaṃ dinnaṃ idaṃ dinna’nti vā evaṃ satte jappāpetīti jappā. Parato dve padāni upasaggena vaḍḍhitāni. Tato paraṃ aññenākārena vibhajituṃ āraddhattā puna jappāti vuttaṃ. Jappanākāro jappanā. Jappitassa bhāvo jappitattaṃ. Punappunaṃ visaye lumpati ākaḍḍhatīti lolupo. Lolupassa bhāvo loluppaṃ. Loluppākāro loluppāyanā. Loluppasamaṅgino bhāvo loluppāyitattaṃ.

    ਪੁਚ੍ਛਞ੍ਜਿਕਤਾਤਿ ਯਾਯ ਤਣ੍ਹਾਯ ਲਾਭਟ੍ਠਾਨੇਸੁ, ਪੁਚ੍ਛਂ ਚਾਲਯਮਾਨਾ ਸੁਨਖਾ વਿਯ, ਕਮ੍ਪਮਾਨਾ વਿਚਰਨ੍ਤਿ, ਤਂ ਤਸ੍ਸਾ ਕਮ੍ਪਨਤਣ੍ਹਾਯ ਨਾਮਂ। ਸਾਧੁ ਮਨਾਪਮਨਾਪੇ વਿਸਯੇ ਕਾਮੇਤੀਤਿ ਸਾਧੁਕਾਮੋ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਸਾਧੁਕਮ੍ਯਤਾ। ਮਾਤਾ ਮਾਤੁਚ੍ਛਾਤਿਆਦਿਕੇ ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਰਾਗੋਤਿ ਅਧਮ੍ਮਰਾਗੋ। ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਬਲવਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਲੋਭੋ વਿਸਮਲੋਭੋ। ‘‘ਰਾਗੋ વਿਸਮ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ (વਿਭ॰ ੯੨੪) વਾ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਅਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਅਧਮ੍ਮਟ੍ਠੇਨ ‘ਅਧਮ੍ਮਰਾਗੋ’, વਿਸਮਟ੍ਠੇਨ ‘વਿਸਮਲੋਭੋ’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Pucchañjikatāti yāya taṇhāya lābhaṭṭhānesu, pucchaṃ cālayamānā sunakhā viya, kampamānā vicaranti, taṃ tassā kampanataṇhāya nāmaṃ. Sādhu manāpamanāpe visaye kāmetīti sādhukāmo. Tassa bhāvo sādhukamyatā. Mātā mātucchātiādike ayuttaṭṭhāne rāgoti adhammarāgo. Yuttaṭṭhānepi balavā hutvā uppannalobho visamalobho. ‘‘Rāgo visama’’ntiādivacanato (vibha. 924) vā yuttaṭṭhāne vā ayuttaṭṭhāne vā uppanno chandarāgo adhammaṭṭhena ‘adhammarāgo’, visamaṭṭhena ‘visamalobho’ti veditabbo.

    ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਂ ਨਿਕਾਮਨવਸੇਨ ਨਿਕਨ੍ਤਿ। ਨਿਕਾਮਨਾਕਾਰੋ ਨਿਕਾਮਨਾ। ਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ ਪਤ੍ਥਨਾ। ਪਿਹਾਯਨવਸੇਨ ਪਿਹਨਾ। ਸੁਟ੍ਠੁ ਪਤ੍ਥਨਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਥਨਾ। ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ। ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇ ਤਣ੍ਹਾ ਭવਤਣ੍ਹਾ। ਉਚ੍ਛੇਦਸਙ੍ਖਾਤੇ વਿਭવੇ ਤਣ੍ਹਾ વਿਭવਤਣ੍ਹਾ। ਸੁਦ੍ਧੇ ਰੂਪਭવਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ। ਅਰੂਪਭવੇ ਤਣ੍ਹਾ ਅਰੂਪਤਣ੍ਹਾ। ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤੋ ਰਾਗੋ ਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗੋ। ਨਿਰੋਧੇ ਤਣ੍ਹਾ ਨਿਰੋਧਤਣ੍ਹਾ। ਰੂਪੇ ਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ। ਸਦ੍ਦੇ ਤਣ੍ਹਾ ਸਦ੍ਦਤਣ੍ਹਾ। ਗਨ੍ਧਤਣ੍ਹਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਓਘਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾવ।

    Ārammaṇānaṃ nikāmanavasena nikanti. Nikāmanākāro nikāmanā. Patthanāvasena patthanā. Pihāyanavasena pihanā. Suṭṭhu patthanā sampatthanā. Pañcasu kāmaguṇesu taṇhā kāmataṇhā. Rūpārūpabhave taṇhā bhavataṇhā. Ucchedasaṅkhāte vibhave taṇhā vibhavataṇhā. Suddhe rūpabhavasmiṃyeva taṇhā rūpataṇhā. Arūpabhave taṇhā arūpataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo diṭṭhirāgo. Nirodhe taṇhā nirodhataṇhā. Rūpe taṇhā rūpataṇhā. Sadde taṇhā saddataṇhā. Gandhataṇhādīsupi eseva nayo. Oghādayo vuttatthāva.

    ਕੁਸਲਧਮ੍ਮੇ ਆવਰਤੀਤਿ ਆવਰਣਂ। ਛਾਦਨવਸੇਨ ਛਾਦਨਂ। ਸਤ੍ਤੇ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਬਨ੍ਧਤੀਤਿ ਬਨ੍ਧਨਂ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ ਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ। ਥਾਮਗਤਟ੍ਠੇਨ ਅਨੁਸੇਤੀਤਿ ਅਨੁਸਯੋ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਤੀਤਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ; ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਪ੍ਪਦਾਨੇਨ ਕੁਸਲਚਾਰਂ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਚੋਰਾ ਮਗ੍ਗੇ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਂਸੁ ਧੁਤ੍ਤਾ ਮਗ੍ਗੇ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਂਸੂ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼વ॰ ੪੩੦) ਹਿ ਮਗ੍ਗਂ ਗਣ੍ਹਿਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਮਿਧਾਪਿ ਗਹਣਟ੍ਠੇਨ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਲਿવੇਠਨਟ੍ਠੇਨ ਲਤਾ વਿਯਾਤਿ ਲਤਾ। ‘‘ਲਤਾ ਉਬ੍ਭਿਜ੍ਜ ਤਿਟ੍ਠਤੀ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੪੦) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾ ਲਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। વਿવਿਧਾਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ વੇવਿਚ੍ਛਂ। વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮੂਲਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮੂਲਂ। ਤਸ੍ਸੇવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਨਿਦਾਨਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਦਾਨਂ। ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਇਤੋ ਪਭવਤੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਪ੍ਪਭવੋ। ਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨ ਪਾਸੋ વਿਯਾਤਿ ਪਾਸੋ। ਮਾਰਸ੍ਸ ਪਾਸੋ ਮਾਰਪਾਸੋ। ਦੁਰੁਗ੍ਗਿਲਨਟ੍ਠੇਨ ਬਲ਼ਿਸਂ વਿਯਾਤਿ ਬਲ਼ਿਸਂ। ਮਾਰਸ੍ਸ ਬਲ਼ਿਸਂ ਮਾਰਬਲ਼ਿਸਂ। ਤਣ੍ਹਾਭਿਭੂਤਾ ਮਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯਂ ਨਾਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਉਪਰਿ ਮਾਰੋ વਸਂ વਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਮਾਰਸ੍ਸ વਿਸਯੋਤਿ ਮਾਰવਿਸਯੋ । ਸਨ੍ਦਨਟ੍ਠੇਨ ਤਣ੍ਹਾવ ਨਦੀ ਤਣ੍ਹਾਨਦੀ। ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਣਟ੍ਠੇਨ ਤਣ੍ਹਾવ ਜਾਲਂ ਤਣ੍ਹਾਜਾਲਂ। ਯਥਾ ਸੁਨਖਾ ਗਦ੍ਦੁਲਬਦ੍ਧਾ ਯਦਿਚ੍ਛਕਂ ਨੀਯਨ੍ਤਿ, ਏવਂ ਤਣ੍ਹਾਬਦ੍ਧਾ ਸਤ੍ਤਾਪੀਤਿ ਦਲ਼੍ਹਬਨ੍ਧਨਟ੍ਠੇਨ ਗਦ੍ਦੁਲਂ વਿਯਾਤਿ ਗਦ੍ਦੁਲਂ। ਤਣ੍ਹਾવ ਗਦ੍ਦੁਲਂ ਤਣ੍ਹਾਗਦ੍ਦੁਲਂ। ਦੁਪ੍ਪੂਰਣਟ੍ਠੇਨ ਤਣ੍ਹਾવ ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਤਣ੍ਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ।

    Kusaladhamme āvaratīti āvaraṇaṃ. Chādanavasena chādanaṃ. Satte vaṭṭasmiṃ bandhatīti bandhanaṃ. Cittaṃ upagantvā kilissati saṃkiliṭṭhaṃ karotīti upakkileso. Thāmagataṭṭhena anusetīti anusayo. Uppajjamānā cittaṃ pariyuṭṭhātīti pariyuṭṭhānaṃ; uppajjituṃ appadānena kusalacāraṃ gaṇhātīti attho. ‘‘Corā magge pariyuṭṭhiṃsu dhuttā magge pariyuṭṭhiṃsū’’tiādīsu (cūḷava. 430) hi maggaṃ gaṇhiṃsūti attho. Evamidhāpi gahaṇaṭṭhena pariyuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Paliveṭhanaṭṭhena latā viyāti latā. ‘‘Latā ubbhijja tiṭṭhatī’’ti (dha. pa. 340) āgataṭṭhānepi ayaṃ taṇhā latāti vuttā. Vividhāni vatthūni icchatīti vevicchaṃ. Vaṭṭadukkhassa mūlanti dukkhamūlaṃ. Tasseva dukkhassa nidānanti dukkhanidānaṃ. Taṃ dukkhaṃ ito pabhavatīti dukkhappabhavo. Bandhanaṭṭhena pāso viyāti pāso. Mārassa pāso mārapāso. Duruggilanaṭṭhena baḷisaṃ viyāti baḷisaṃ. Mārassa baḷisaṃ mārabaḷisaṃ. Taṇhābhibhūtā mārassa visayaṃ nātikkamanti, tesaṃ upari māro vasaṃ vattetīti iminā pariyāyena mārassa visayoti māravisayo. Sandanaṭṭhena taṇhāva nadī taṇhānadī. Ajjhottharaṇaṭṭhena taṇhāva jālaṃ taṇhājālaṃ. Yathā sunakhā gaddulabaddhā yadicchakaṃ nīyanti, evaṃ taṇhābaddhā sattāpīti daḷhabandhanaṭṭhena gaddulaṃ viyāti gaddulaṃ. Taṇhāva gaddulaṃ taṇhāgaddulaṃ. Duppūraṇaṭṭhena taṇhāva samuddo taṇhāsamuddo.

    ੧੦੬੬. ਦੋਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਨਤ੍ਥਂ ਮੇ ਅਚਰੀਤਿ ਅવੁਡ੍ਢਿਂ ਮੇ ਅਕਾਸਿ। ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਪਨ ਆਘਾਤੋਤਿ ਅਕਾਰਣੇ ਕੋਪੋ – ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ‘ਦੇવੋ ਅਤਿવਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ‘ਨ વਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ‘ਸੂਰਿਯੋ ਤਪ੍ਪਤੀ’ਤਿ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ‘ਨ ਤਪ੍ਪਤੀ’ਤਿ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, વਾਤੇ વਾਯਨ੍ਤੇਪਿ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਅવਾਯਨ੍ਤੇਪਿ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਸਮ੍ਮਜ੍ਜਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਬੋਧਿਪਣ੍ਣਾਨਂ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਚੀવਰਂ ਪਾਰੁਪਿਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ વਾਤਸ੍ਸ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਉਪਕ੍ਖਲਿਤ੍વਾ ਖਾਣੁਕਸ੍ਸ ਕੁਪ੍ਪਤਿ ਇਦਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ – ਅਟ੍ਠਾਨੇ વਾ ਪਨ ਆਘਾਤੋ ਜਾਯਤੀਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨવਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਸਤ੍ਤੇ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਪਥਭੇਦੋ ਹੋਤਿ। ਅਟ੍ਠਾਨਾਘਾਤੋ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਕਮ੍ਮਪਥਭੇਦਂ ਨ ਕਰੋਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਘਾਤੇਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਘਾਤੋ। ਤਤੋ ਬਲવਤਰੋ ਪਟਿਘਾਤੋ। ਪਟਿਹਞ੍ਞਨવਸੇਨ ਪਟਿਘਂ। ਪਟਿવਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਪਟਿવਿਰੋਧੋ। ਕੁਪ੍ਪਨવਸੇਨ ਕੋਪੋ। ਪਕੋਪੋ ਸਮ੍ਪਕੋਪੋਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਦੁਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਦੋਸੋ। ਪਦੋਸੋ ਸਮ੍ਪਦੋਸੋਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਨ੍ਨਤਾ, વਿਪਰਿવਤ੍ਤਨਾਕਾਰੋ। ਮਨਂ ਪਦੂਸਯਮਾਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਮਨੋਪਦੋਸੋ। ਕੁਜ੍ਝਨવਸੇਨ ਕੋਧੋ। ਕੁਜ੍ਝਨਾਕਾਰੋ ਕੁਜ੍ਝਨਾ। ਕੁਜ੍ਝਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਕੁਜ੍ਝਿਤਤ੍ਤਂ।

    1066. Dosaniddese anatthaṃ me acarīti avuḍḍhiṃ me akāsi. Iminā upāyena sabbapadesu attho veditabbo. Aṭṭhāne vā pana āghātoti akāraṇe kopo – ekacco hi ‘devo ativassatī’ti kuppati, ‘na vassatī’ti kuppati, ‘sūriyo tappatī’ti kuppati, ‘na tappatī’ti kuppati, vāte vāyantepi kuppati, avāyantepi kuppati, sammajjituṃ asakkonto bodhipaṇṇānaṃ kuppati, cīvaraṃ pārupituṃ asakkonto vātassa kuppati, upakkhalitvā khāṇukassa kuppati idaṃ sandhāya vuttaṃ – aṭṭhāne vā pana āghāto jāyatīti. Tattha heṭṭhā navasu ṭhānesu satte ārabbha uppannattā kammapathabhedo hoti. Aṭṭhānāghāto pana saṅkhāresu uppanno kammapathabhedaṃ na karoti. Cittaṃ āghātento uppannoti cittassa āghāto. Tato balavataro paṭighāto. Paṭihaññanavasena paṭighaṃ. Paṭivirujjhatīti paṭivirodho. Kuppanavasena kopo. Pakopo sampakopoti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Dussanavasena doso. Padoso sampadosoti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Cittassa byāpattīti cittassa vipannatā, viparivattanākāro. Manaṃ padūsayamāno uppajjatīti manopadoso. Kujjhanavasena kodho. Kujjhanākāro kujjhanā. Kujjhitassa bhāvo kujjhitattaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਅਕੁਸਲਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਦੋਸੋ ਦੁਸ੍ਸਨਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਯੋ ਏવਰੂਪੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਘਾਤੋ…ਪੇ॰… ਕੁਜ੍ਝਿਤਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ ਚ ਇਧ વੁਤ੍ਤੋ, ‘‘ਦੋਸੋ ਦੁਸ੍ਸਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਦੋਸੋਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਏવਞ੍ਹਿ ਸਤਿ ਪੁਨਰੁਤ੍ਤਿਦੋਸੋ ਪਟਿਸੇਧਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਮੋਹਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਅਮੋਹਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਨੇਸ વਿਭਙ੍ਗਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਆવਿ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ।

    Idāni akusalaniddese vuttanayaṃ dassetuṃ doso dussanātiādi vuttaṃ. Tasmā ‘‘yo evarūpo cittassa āghāto…pe… kujjhitatta’’nti ca idha vutto, ‘‘doso dussanā’’tiādinā nayena heṭṭhā vutto, ayaṃ vuccati dosoti. Evamettha yojanā kātabbā. Evañhi sati punaruttidoso paṭisedhito hoti. Mohaniddeso amohaniddese vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Sabbākārena panesa vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ āvi bhavissati.

    ੧੦੭੯. ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਹੇਤੁਕਾਤਿ ਤੇਹਿ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯੇ ਅਞ੍ਞੇ ਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾ વਾ ਨਹੇਤੁਧਮ੍ਮਾ વਾ ਤੇ ਸਹੇਤੁਕਾ। ਅਹੇਤੁਕਪਦੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਹੇਤੁ ਹੇਤੁਯੇવ ਚ ਹੋਤਿ, ਤਿਣ੍ਣਂ વਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਾ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਸਹੇਤੁਕੋ ਚ। વਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਸਹਗਤੋ ਪਨ ਮੋਹੋ ਹੇਤੁ ਅਹੇਤੁਕੋ। ਹੇਤੁਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    1079. Tehidhammehi ye dhammā sahetukāti tehi hetudhammehi ye aññe hetudhammā vā nahetudhammā vā te sahetukā. Ahetukapadepi eseva nayo. Ettha ca hetu hetuyeva ca hoti, tiṇṇaṃ vā dvinnaṃ vā ekato uppattiyaṃ sahetuko ca. Vicikicchuddhaccasahagato pana moho hetu ahetuko. Hetusampayuttadukaniddesepi eseva nayo.

    ੧੦੯੧. ਸਙ੍ਖਤਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪੁਰਿਮਦੁਕੇ વੁਤ੍ਤਂ ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਯੋ ਏવ ਸੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਏਕવਚਨਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ। ਪੁਰਿਮਦੁਕੇ ਪਨ ਬਹੁવਚਨવਸੇਨ ਪੁਚ੍ਛਾਯ ਉਦ੍ਧਟਤ੍ਤਾ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਨੁਸਨ੍ਧਿਨਯੇਨ ਬਹੁવਚਨਂ ਕਤਂ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਾਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    1091. Saṅkhatadukaniddese purimaduke vuttaṃ asaṅkhatadhātuṃ sandhāya yo eva so dhammoti ekavacananiddeso kato. Purimaduke pana bahuvacanavasena pucchāya uddhaṭattā ime dhammā appaccayāti pucchānusandhinayena bahuvacanaṃ kataṃ. Ime dhammā sanidassanātiādīsupi eseva nayo.

    ੧੧੦੧. ਕੇਨਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕੇਨਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਸੁ ਕੇਨਚਿ ਏਕੇਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੇਨਚਿ ਨ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ ਤੇਨੇવ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ વਾ ਨ વਿਜਾਨਿਤਬ੍ਬਾ। ‘ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਦਾਨਂ ਅਤ੍ਥਨਾਨਤ੍ਤਤੋ ਦੁਕੋ ਹੋਤੀ’ਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘ਯੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ ਅਯਂ ਦੁਕੋ ਨ ਹੋਤਿ। ਰੂਪਂ ਪਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ਨ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋਤਿ ਇਮਮਤ੍ਥਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਯੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ, ਯੇ વਾ ਪਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੋਤવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਨ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ ਅਯਮੇਕੋ ਦੁਕੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਏਕੇਕਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮੂਲਕੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਕਤ੍વਾ વੀਸਤਿ ਦੁਕਾ વਿਭਤ੍ਤਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    1101. Kenaci viññeyyadukaniddese cakkhuviññeyyāti cakkhuviññāṇena vijānitabbā. Sesapadesupi eseva nayo. Ettha ca kenaci viññeyyāti cakkhuviññāṇādīsu kenaci ekena cakkhuviññāṇena vā sotaviññāṇena vā vijānitabbā. Kenaci na viññeyyāti teneva cakkhuviññāṇena vā sotaviññāṇena vā na vijānitabbā. ‘Evaṃ sante dvinnampi padānaṃ atthanānattato duko hotī’ti heṭṭhā vuttattā ‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā na te dhammā sotaviññeyyā’ti ayaṃ duko na hoti. Rūpaṃ pana cakkhuviññeyyaṃ saddo na cakkhuviññeyyoti imamatthaṃ gahetvā ‘ye te dhammā cakkhuviññeyyā na te dhammā sotaviññeyyā, ye vā pana te dhammā sotaviññeyyā na te dhammā cakkhuviññeyyā’ti ayameko dukoti veditabbo. Evaṃ ekekaindriyamūlake cattāro cattāro katvā vīsati dukā vibhattāti veditabbā.

    ਕਿਂ ਪਨ ‘ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਕੇਨਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਨਚਿ ਨ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ’ ਨਤ੍ਥਿ? ਤੇਨੇਤ੍ਥ ਦੁਕਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾਤਿ? ਨੋ ਨਤ੍ਥਿ, વવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋ ਪਨ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਨ ਹਿ, ਯਥਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਏવਾਤਿ વવਤ੍ਥਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਏવਂ ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨਾਪੀਤਿ વવਤ੍ਥਾਨਾਭਾવਤੋ ਏਤ੍ਥ ਦੁਕਾ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਪਨ ਕੇਨਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਚੇવ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਚਾਤਿ ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੋ ਅવੁਤ੍ਤੋਪਿ ਯਥਾਲਾਭવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਹਿ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਤੇਹਿ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮੇਹਿ ਕਾਮਾવਚਰਧਮ੍ਮਾ ਏવ ਤਾવ ਕੇਹਿਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਤੇਹਿਯੇવ ਰੂਪਾવਚਰਾਦਿਧਮ੍ਮਾਪਿ ਕੇਹਿਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਰੂਪਾવਚਰੇਹਿਪਿ ਕਾਮਾવਚਰਾ ਕੇਹਿਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਤੇਹੇવ ਰੂਪਾવਚਰਾਦਯੋਪਿ ਕੇਹਿਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਅਰੂਪਾવਚਰੇਹਿ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਾ ਰੂਪਾવਚਰਾ ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਚ ਨੇવ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਅਰੂਪਾવਚਰਾ ਪਨ ਕੇਹਿਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਤੇਪਿ ਚ ਕੇਚਿਦੇવ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨੇਹਿ ਕਾਮਾવਚਰਾਦਯੋ ਨੇવ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਅਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਪਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਕੇਹਿਚਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਹਿਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ। ਤੇਪਿ ਚ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਂ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਕੇਚਿਦੇવ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਕੇਚਿ ਅવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਤਿ।

    Kiṃ pana ‘manoviññāṇena kenaci viññeyyā kenaci na viññeyyā’ natthi? Tenettha dukā na vuttāti? No natthi, vavatthānābhāvato pana na vuttā. Na hi, yathā cakkhuviññāṇena aviññeyyā evāti vavatthānaṃ atthi, evaṃ manoviññāṇenāpīti vavatthānābhāvato ettha dukā na vuttā. Manoviññāṇena pana kenaci viññeyyā ceva aviññeyyā cāti ayamattho atthi. Tasmā so avuttopi yathālābhavasena veditabbo. Manoviññāṇanti hi saṅkhyaṃ gatehi kāmāvacaradhammehi kāmāvacaradhammā eva tāva kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Tehiyeva rūpāvacarādidhammāpi kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Rūpāvacarehipi kāmāvacarā kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Teheva rūpāvacarādayopi kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Arūpāvacarehi pana kāmāvacarā rūpāvacarā apariyāpannā ca neva viññeyyā. Arūpāvacarā pana kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Tepi ca kecideva viññeyyā keci aviññeyyā. Apariyāpannehi kāmāvacarādayo neva viññeyyā. Apariyāpannā pana nibbānena aviññeyyattā kehici viññeyyā kehici aviññeyyā. Tepi ca maggaphalānaṃ aviññeyyattā kecideva viññeyyā keci aviññeyyāti.

    ੧੧੦੨. ਆਸવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕੋ ਰਾਗੋ ਕਾਮਾਸવੋ ਨਾਮ। ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਝਾਨਨਿਕਨ੍ਤਿ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤੋ ਰਾਗੋ ਭવવਸੇਨ ਪਤ੍ਥਨਾ ਭવਾਸવੋ ਨਾਮ। ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿ ਦਿਟ੍ਠਿਯੋ ਦਿਟ੍ਠਾਸવੋ ਨਾਮ। ਅਟ੍ਠਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਅਞ੍ਞਾਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਆਗਤੇਸੁ ਪਨ ਆਸવੇਸੁ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤ੍ਥਂ ਏਕવਿਧਾਦਿਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਹੇਤੇ ਚਿਰਪਾਰਿવਾਸਿਯਟ੍ਠੇਨ ਆਸવਾਤਿ ਏવਂ ਏਕવਿਧਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। વਿਨਯੇ ਪਨ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਾਨਂ ਆਸવਾਨਂ ਸਂવਰਾਯ ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਾਨਂ ਆਸવਾਨਂ ਪਟਿਘਾਤਾਯਾ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੩੯) ਦੁવਿਧੇਨ ਆਗਤਾ। ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਸਲ਼ਾਯਤਨੇ ਤਾવ ‘‘ਤਯੋਮੇ, ਆવੁਸੋ, ਆਸવਾ – ਕਾਮਾਸવੋ ਭવਾਸવੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੩੨੧) ਤਿવਿਧੇਨ ਆਗਤਾ। ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਰਿਯਾਯੇ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਸવਾ ਨਿਰਯਗਮਨੀਯਾ , ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਗਮਨੀਯਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਗਮਨੀਯਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਗਮਨੀਯਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਦੇવਲੋਕਗਮਨੀਯਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੬੩) ਪਞ੍ਚવਿਧੇਨ ਆਗਤਾ। ਛਕ੍ਕਨਿਪਾਤੇ ਆਹੁਨੇਯ੍ਯਸੁਤ੍ਤੇ – ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਸਂવਰਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਪਟਿਸੇવਨਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਅਧਿવਾਸਨਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਪਰਿવਜ੍ਜਨਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ વਿਨੋਦਨਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਆਸવਾ ਭਾવਨਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੫੮) ਛਬ੍ਬਿਧੇਨ ਆਗਤਾ। ਸਬ੍ਬਾਸવਪਰਿਯਾਯੇ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੪ ਆਦਯੋ) ‘ਦਸ੍ਸਨਪਹਾਤਬ੍ਬੇਹਿ’ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਤ੍ਤવਿਧੇਨ ਆਗਤਾ। ਇਧ ਪਨੇਤੇ ਕਾਮਾਸવਾਦਿਭੇਦਤੋ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇਨ ਆਗਤਾ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਚਨਤ੍ਥੋ – ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਸਙ੍ਖਾਤੇ ਕਾਮੇ ਆਸવੋ ‘ਕਾਮਾਸવੋ’। ਰੂਪਾਰੂਪਸਙ੍ਖਾਤੇ ਕਮ੍ਮਤੋ ਚ ਉਪਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚ ਦੁવਿਧੇਪਿ ਭવੇ ਆਸવੋ ‘ਭવਾਸવੋ’। ਦਿਟ੍ਠਿ ਏવ ਆਸવੋ ‘ਦਿਟ੍ਠਾਸવੋ’। ਅવਿਜ੍ਜਾવ ਆਸવੋ ‘ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ’।

    1102. Āsavaniddese pañcakāmaguṇiko rāgo kāmāsavo nāma. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti sassatadiṭṭhisahajāto rāgo bhavavasena patthanā bhavāsavo nāma. Dvāsaṭṭhi diṭṭhiyo diṭṭhāsavo nāma. Aṭṭhasu ṭhānesu aññāṇaṃ avijjāsavo nāma. Tattha tattha āgatesu pana āsavesu asammohatthaṃ ekavidhādibhedo veditabbo. Atthato hete cirapārivāsiyaṭṭhena āsavāti evaṃ ekavidhāva honti. Vinaye pana ‘‘diṭṭhadhammikānaṃ āsavānaṃ saṃvarāya samparāyikānaṃ āsavānaṃ paṭighātāyā’’ti (pārā. 39) duvidhena āgatā. Suttante saḷāyatane tāva ‘‘tayome, āvuso, āsavā – kāmāsavo bhavāsavo avijjāsavo’’ti (saṃ. ni. 4.321) tividhena āgatā. Nibbedhikapariyāye ‘‘atthi, bhikkhave, āsavā nirayagamanīyā , atthi āsavā tiracchānayonigamanīyā, atthi āsavā pettivisayagamanīyā, atthi āsavā manussalokagamanīyā, atthi āsavā devalokagamanīyā’’ti (a. ni. 6.63) pañcavidhena āgatā. Chakkanipāte āhuneyyasutte – ‘‘atthi āsavā saṃvarā pahātabbā, atthi āsavā paṭisevanā pahātabbā, atthi āsavā adhivāsanā pahātabbā, atthi āsavā parivajjanā pahātabbā, atthi āsavā vinodanā pahātabbā, atthi āsavā bhāvanā pahātabbā’’ti (a. ni. 6.58) chabbidhena āgatā. Sabbāsavapariyāye (ma. ni. 1.14 ādayo) ‘dassanapahātabbehi’ saddhiṃ sattavidhena āgatā. Idha panete kāmāsavādibhedato catubbidhena āgatā. Tatrāyaṃ vacanattho – pañcakāmaguṇasaṅkhāte kāme āsavo ‘kāmāsavo’. Rūpārūpasaṅkhāte kammato ca upapattito ca duvidhepi bhave āsavo ‘bhavāsavo’. Diṭṭhi eva āsavo ‘diṭṭhāsavo’. Avijjāva āsavo ‘avijjāsavo’.

    ੧੧੦੩. ਕਾਮੇਸੂਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ। ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਕਾਮਸਙ੍ਖਾਤੋ ਛਨ੍ਦੋ, ਨ ਕਤ੍ਤੁਕਮ੍ਯਤਾਛਨ੍ਦੋ, ਨ ਧਮ੍ਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ। ਕਾਮਨવਸੇਨ ਰਜ੍ਜਨવਸੇਨ ਚ ਕਾਮੋਯੇવ ਰਾਗੋ ਕਾਮਰਾਗੋ। ਕਾਮਨવਸੇਨ ਨਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਚ ਕਾਮੋવ ਨਨ੍ਦੀਤਿ ਕਾਮਨਨ੍ਦੀ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਕਾਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ, ਸਿਨੇਹਨਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਸਿਨੇਹੋ, ਪਰਿਡਯ੍ਹਨਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਪਰਿਲ਼ਾਹੋ, ਮੁਚ੍ਛਨਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਮੁਚ੍ਛਾ, ਗਿਲਿਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਟ੍ਠਾਪਨਟ੍ਠੇਨ ਕਾਮਜ੍ਝੋਸਾਨਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ ਅਟ੍ਠਹਿ ਪਦੇਹਿ વਿਭਤ੍ਤੋ ਕਾਮਾਸવੋ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    1103. Kāmesūti pañcasu kāmaguṇesu. Kāmacchandoti kāmasaṅkhāto chando, na kattukamyatāchando, na dhammacchando. Kāmanavasena rajjanavasena ca kāmoyeva rāgo kāmarāgo. Kāmanavasena nandanavasena ca kāmova nandīti kāmanandī. Evaṃ sabbattha kāmatthaṃ viditvā taṇhāyanaṭṭhena kāmataṇhā, sinehanaṭṭhena kāmasineho, pariḍayhanaṭṭhena kāmapariḷāho, mucchanaṭṭhena kāmamucchā, gilitvā pariniṭṭhāpanaṭṭhena kāmajjhosānanti veditabbaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ aṭṭhahi padehi vibhatto kāmāsavo nāma vuccati.

    ੧੧੦੪. ਭવੇਸੁ ਭવਛਨ੍ਦੋਤਿ ਰੂਪਾਰੂਪਭવੇਸੁ ਭવਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤੋ ਛਨ੍ਦੋ ‘ਭવਛਨ੍ਦੋ’। ਸੇਸਪਦਾਨਿਪਿ ਇਮਿਨਾવ ਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    1104. Bhavesu bhavachandoti rūpārūpabhavesu bhavapatthanāvaseneva pavatto chando ‘bhavachando’. Sesapadānipi imināva nayena veditabbāni.

    ੧੧੦੫. ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋਤਿ વਾਤਿਆਦੀਹਿ ਦਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਭੇਦੋવ વੁਤ੍ਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਲੋਕੋਤਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘ਅਯਂ ਲੋਕੋ ਨਿਚ੍ਚੋ ਧੁવੋ ਸਬ੍ਬਕਾਲਿਕੋ’ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘ਸਸ੍ਸਤ’ਨ੍ਤਿ ਗਹਣਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਸਸ੍ਸਤੋਤਿ ਤਮੇવ ਲੋਕਂ ‘ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ વਿਨਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਚ੍ਛੇਦਗਹਣਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਅਨ੍ਤવਾਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਕਸਿਣਲਾਭਿਨੋ ‘ਸੁਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇ વਾ ਸਰਾવਮਤ੍ਤੇ વਾ’ ਕਸਿਣੇ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਲੋਕੋਤਿ ਚ ਕਸਿਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨ੍ਤੇਨ ਚ ‘ਅਨ੍ਤવਾ’ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘ਅਨ੍ਤવਾ ਲੋਕੋ’ਤਿ ਗਹਣਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਾ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਪਿ ਹੋਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਪਿ। વਿਪੁਲਕਸਿਣਲਾਭਿਨੋ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕਸਿਣੇ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪવਤ੍ਤਿਤਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮੇ ਲੋਕੋਤਿ ਚ ਕਸਿਣਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨ੍ਤੇਨ ਚ ‘ਅਨਨ੍ਤੋ’ਤਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਸ੍ਸ ‘ਅਨਨ੍ਤવਾ ਲੋਕੋ’ਤਿ ਗਹਣਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਾ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਪਿ ਹੋਤਿ, ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਪਿ।

    1105. Sassato lokoti vātiādīhi dasahākārehi diṭṭhippabhedova vutto. Tattha sassato lokoti ettha khandhapañcakaṃ lokoti gahetvā ‘ayaṃ loko nicco dhuvo sabbakāliko’ti gaṇhantassa ‘sassata’nti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Asassatoti tameva lokaṃ ‘ucchijjati vinassatī’ti gaṇhantassa ucchedagahaṇākārappavattā diṭṭhi. Antavāti parittakasiṇalābhino ‘suppamatte vā sarāvamatte vā’ kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme lokoti ca kasiṇaparicchedantena ca ‘antavā’ti gaṇhantassa ‘antavā loko’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhipi hoti ucchedadiṭṭhipi. Vipulakasiṇalābhino pana tasmiṃ kasiṇe samāpannassa antosamāpattiyaṃ pavattitarūpārūpadhamme lokoti ca kasiṇaparicchedantena ca ‘ananto’ti gaṇhantassa ‘anantavā loko’ti gahaṇākārappavattā diṭṭhi. Sā sassatadiṭṭhipi hoti, ucchedadiṭṭhipi.

    ਤਂ ਜੀવਂ ਤਂ ਸਰੀਰਨ੍ਤਿ ਭੇਦਨਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਸਰੀਰਸ੍ਸੇવ ‘ਜੀવ’ਨ੍ਤਿ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਰੀਰੇ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੇ ‘ਜੀવਮ੍ਪਿ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀ’ਤਿ ਉਚ੍ਛੇਦਗਹਣਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਦੁਤਿਯਪਦੇ ਸਰੀਰਤੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਜੀવਸ੍ਸ ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਰੀਰੇ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਮਾਨੇਪਿ ‘ਜੀવਂ ਨ ਉਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀ’ਤਿ ਸਸ੍ਸਤਗਹਣਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿ। ਹੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾਤਿਆਦੀਸੁ ਸਤ੍ਤੋ ਤਥਾਗਤੋ ਨਾਮ। ਸੋ ਪਰਂ ਮਰਣਾ ਹੋਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ ਪਠਮਾ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ। ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ ਦੁਤਿਯਾ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿ। ਹੋਤਿ ਚ ਨ ਚ ਹੋਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ ਤਤਿਯਾ ਏਕਚ੍ਚਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿ। ਨੇવ ਹੋਤਿ ਨ ਨਹੋਤੀਤਿ ਗਣ੍ਹਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥਾ ਅਮਰਾવਿਕ੍ਖੇਪਦਿਟ੍ਠਿ। ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਆਸવਾਤਿ ਇਮੇ ਕਾਮਾਸવਞ੍ਚ ਭવਾਸવਞ੍ਚ ਰਾਗવਸੇਨ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ, ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤਯੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਧਮ੍ਮਾ ਆਸવਾ ਨਾਮ।

    Taṃ jīvaṃ taṃ sarīranti bhedanadhammassa sarīrasseva ‘jīva’nti gahitattā sarīre ucchijjamāne ‘jīvampi ucchijjatī’ti ucchedagahaṇākārappavattā diṭṭhi. Dutiyapade sarīrato aññassa jīvassa gahitattā sarīre ucchijjamānepi ‘jīvaṃ na ucchijjatī’ti sassatagahaṇākārappavattā diṭṭhi. Hoti tathāgato paraṃ maraṇātiādīsu satto tathāgato nāma. So paraṃ maraṇā hotīti gaṇhato paṭhamā sassatadiṭṭhi. Na hotīti gaṇhato dutiyā ucchedadiṭṭhi. Hoti ca na ca hotīti gaṇhato tatiyā ekaccasassatadiṭṭhi. Neva hoti na nahotīti gaṇhato catutthā amarāvikkhepadiṭṭhi. Ime dhammā āsavāti ime kāmāsavañca bhavāsavañca rāgavasena ekato katvā, saṅkhepato tayo, vitthārato cattāro dhammā āsavā nāma.

    ਯੋ ਪਨ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ વਿਮਾਨਕਪ੍ਪਰੁਕ੍ਖਆਭਰਣੇਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਸੋ ਕਾਮਾਸવੋ ਹੋਤਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਨ ਹੋਤਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕਸ੍ਸ ਰਾਗਸ੍ਸ ਇਧੇવ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ। ਹੇਤੁਗੋਚ੍ਛਕਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਲੋਭੋ ਹੇਤੁ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਗਨ੍ਥਗੋਚ੍ਛਕਂ ਪਤ੍વਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਨਾਮ। ਕਿਲੇਸਗੋਚ੍ਛਕਂ ਪਤ੍વਾ ਲੋਭੋ ਕਿਲੇਸੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਹਜਾਤੋ ਪਨ ਰਾਗੋ ਕਾਮਾਸવੋ ਹੋਤਿ ਨ ਹੋਤੀਤਿ? ਨ ਹੋਤਿ; ਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਰਾਗਰਤ੍ਤੇ ਪੁਰਿਸਪੁਗ੍ਗਲੇ ਦਿਨ੍ਨਦਾਨਂ ਨ ਮਹਪ੍ਫਲਂ ਹੋਤਿ, ਨ ਮਹਾਨਿਸਂਸ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੨੯)।

    Yo pana brahmānaṃ vimānakapparukkhaābharaṇesu chandarāgo uppajjati, so kāmāsavo hoti na hotīti? Na hoti. Kasmā? Pañcakāmaguṇikassa rāgassa idheva pahīnattā. Hetugocchakaṃ pana patvā lobho hetu nāma hoti. Ganthagocchakaṃ patvā abhijjhākāyagantho nāma. Kilesagocchakaṃ patvā lobho kileso nāma hoti. Diṭṭhisahajāto pana rāgo kāmāsavo hoti na hotīti? Na hoti; diṭṭhirāgo nāma hoti. Vuttañhetaṃ ‘‘diṭṭhirāgaratte purisapuggale dinnadānaṃ na mahapphalaṃ hoti, na mahānisaṃsa’’nti (paṭi. ma. 1.129).

    ਇਮੇ ਪਨ ਆਸવੇ ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ ਆਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਕਾਮਾਸવੋ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਯਤਿ, ਭવਾਸવੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ, ਦਿਟ੍ਠਾਸવੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ। ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਾਸવੋ ਪਹੀਯਤਿ, ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਕਾਮਾਸવੋ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਭવਾਸવੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੋ ਚਾਤਿ।

    Ime pana āsave kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati, maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmāsavo anāgāmimaggena pahīyati, bhavāsavo arahattamaggena, diṭṭhāsavo sotāpattimaggena, avijjāsavo arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena diṭṭhāsavo pahīyati, anāgāmimaggena kāmāsavo, arahattamaggena bhavāsavo avijjāsavo cāti.

    ੧੧੨੧. ਸਂਯੋਜਨੇਸੁ ਮਾਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸੇਯ੍ਯੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋਤਿ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ‘ਅਹਂ ਸੇਯ੍ਯੋ’ਤਿ ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਾਨੋ। ਸਦਿਸੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋਤਿ ਸਮਸਮਟ੍ਠੇਨ ‘ਅਹਂ ਸਦਿਸੋ’ਤਿ ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਾਨੋ। ਹੀਨੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ ਮਾਨੋਤਿ ਲਾਮਕਟ੍ਠੇਨ ‘ਅਹਂ ਹੀਨੋ’ਤਿ ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਾਨੋ। ਏવਂ ਸੇਯ੍ਯਮਾਨੋ ਸਦਿਸਮਾਨੋ ਹੀਨਮਾਨੋਤਿ ਇਮੇ ਤਯੋ ਮਾਨਾ ਤਿਣ੍ਣਂ ਜਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਸੇਯ੍ਯਸ੍ਸਾਪਿ ਹਿ ‘ਅਹਂ ਸੇਯ੍ਯੋ ਸਦਿਸੋ ਹੀਨੋ’ਤਿ ਤਯੋ ਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਸਦਿਸਸ੍ਸਾਪਿ, ਹੀਨਸ੍ਸਾਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਸੇਯ੍ਯਮਾਨੋવ ਯਾਥਾવਮਾਨੋ, ਇਤਰੇ ਦ੍વੇ ਅਯਾਥਾવਮਾਨਾ। ਸਦਿਸਸ੍ਸ ਸਦਿਸਮਾਨੋવ…ਪੇ॰… ਹੀਨਸ੍ਸ ਹੀਨਮਾਨੋવ ਯਾਥਾવਮਾਨੋ, ਇਤਰੇ ਦ੍વੇ ਅਯਾਥਾવਮਾਨਾ। ਇਮਿਨਾ ਕਿਂ ਕਥਿਤਂ? ਏਕਸ੍ਸ ਤਯੋ ਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤੀਤਿ ਕਥਿਤਂ। ਖੁਦ੍ਦਕવਤ੍ਥੁਕੇ ਪਨ ਪਠਮਕਮਾਨਭਾਜਨੀਯੇ ਏਕੋ ਮਾਨੋ ਤਿਣ੍ਣਂ ਜਨਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਕਥਿਤੋ।

    1121. Saṃyojanesu mānaniddese seyyohamasmīti mānoti uttamaṭṭhena ‘ahaṃ seyyo’ti evaṃ uppannamāno. Sadisohamasmīti mānoti samasamaṭṭhena ‘ahaṃ sadiso’ti evaṃ uppannamāno. Hīnohamasmīti mānoti lāmakaṭṭhena ‘ahaṃ hīno’ti evaṃ uppannamāno. Evaṃ seyyamāno sadisamāno hīnamānoti ime tayo mānā tiṇṇaṃ janānaṃ uppajjanti. Seyyassāpi hi ‘ahaṃ seyyo sadiso hīno’ti tayo mānā uppajjanti. Sadisassāpi, hīnassāpi. Tattha seyyassa seyyamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Sadisassa sadisamānova…pe… hīnassa hīnamānova yāthāvamāno, itare dve ayāthāvamānā. Iminā kiṃ kathitaṃ? Ekassa tayo mānā uppajjantīti kathitaṃ. Khuddakavatthuke pana paṭhamakamānabhājanīye eko māno tiṇṇaṃ janānaṃ uppajjatīti kathito.

    ਮਾਨਕਰਣવਸੇਨ ਮਾਨੋ। ਮਞ੍ਞਨਾ ਮਞ੍ਞਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਕਾਰਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਉਸ੍ਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਉਨ੍ਨਤਿ। ਯਸ੍ਸੁਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਤਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਉਨ੍ਨਾਮੇਤਿ, ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਪੇਤੀਤਿ ਉਨ੍ਨਮੋ। ਸਮੁਸ੍ਸਿਤਟ੍ਠੇਨ ਧਜੋ। ਉਕ੍ਖਿਪਨਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ ਸਮ੍ਪਗ੍ਗਾਹੋ। ਕੇਤੁ વੁਚ੍ਚਤਿ ਬਹੂਸੁ ਧਜੇਸੁ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤਧਜੋ। ਮਾਨੋਪਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਪਰਾਪਰੇ ਉਪਾਦਾਯ ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤਟ੍ਠੇਨ ਕੇਤੁ વਿਯਾਤਿ ‘ਕੇਤੁ’। ਕੇਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ ਕੇਤੁਕਮ੍ਯਂ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਕੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾ। ਸਾ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਨ ਅਤ੍ਤਨੋ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘ਕੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾ’ਤਿ। ਮਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਕੇਤੁਂ ਇਚ੍ਛਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਚ ਭਾવੋ ਕੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾ; ਕੇਤੁਸਙ੍ਖਾਤੋ ਮਾਨੋਤਿ।

    Mānakaraṇavasena māno. Maññanā maññitattanti ākārabhāvaniddesā. Ussitaṭṭhena unnati. Yassuppajjati taṃ puggalaṃ unnāmeti, ukkhipitvā ṭhapetīti unnamo. Samussitaṭṭhena dhajo. Ukkhipanaṭṭhena cittaṃ sampaggaṇhātīti sampaggāho. Ketu vuccati bahūsu dhajesu accuggatadhajo. Mānopi punappunaṃ uppajjamāno aparāpare upādāya accuggataṭṭhena ketu viyāti ‘ketu’. Ketuṃ icchatīti ketukamyaṃ, tassa bhāvo ketukamyatā. Sā pana cittassa, na attano. Tena vuttaṃ – ‘ketukamyatā cittassā’ti. Mānasampayuttañhi cittaṃ ketuṃ icchati. Tassa ca bhāvo ketukamyatā; ketusaṅkhāto mānoti.

    ੧੧੨੬. ਇਸ੍ਸਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਾ ਪਰਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਗਰੁਕਾਰਮਾਨਨવਨ੍ਦਨਪੂਜਨਾਸੁ ਇਸ੍ਸਾਤਿ ਯਾ ਏਤੇਸੁ ਪਰੇਸਂ ਲਾਭਾਦੀਸੁ ‘ਕਿਂ ਇਮਿਨਾ ਇਮੇਸ’ਨ੍ਤਿ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਖਿਯ੍ਯਨਲਕ੍ਖਣਾ ਇਸ੍ਸਾ। ਤਤ੍ਥ ਲਾਭੋਤਿ ਚੀવਰਾਦੀਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ। ਇਸ੍ਸੁਕੀ ਹਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਰਸ੍ਸ ਤਂ ਲਾਭਂ ਖਿਯ੍ਯਤਿ, ‘ਕਿਂ ਇਮਸ੍ਸ ਇਮਿਨਾ’ਤਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ। ਸਕ੍ਕਾਰੋਤਿ ਤੇਸਂਯੇવ ਪਚ੍ਚਯਾਨਂ ਸੁਕਤਾਨਂ ਸੁਨ੍ਦਰਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ। ਗਰੁਕਾਰੋਤਿ ਗਰੁਕਿਰਿਯਾ, ਭਾਰਿਯਕਰਣਂ। ਮਾਨਨਨ੍ਤਿ ਮਨੇਨ ਪਿਯਕਰਣਂ। વਨ੍ਦਨਨ੍ਤਿ ਪਞ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਿਤੇਨ વਨ੍ਦਨਂ। ਪੂਜਨਾਤਿ ਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਹਿ ਪੂਜਨਾ। ਇਸ੍ਸਾਯਨવਸੇਨ ਇਸ੍ਸਾ। ਇਸ੍ਸਾਕਾਰੋ ਇਸ੍ਸਾਯਨਾ। ਇਸ੍ਸਾਯਿਤਭਾવੋ ਇਸ੍ਸਾਯਿਤਤ੍ਤਂ। ਉਸੂਯਾਦੀਨਿ ਇਸ੍ਸਾਦਿવੇવਚਨਾਨਿ।

    1126. Issāniddese yā paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu issāti yā etesu paresaṃ lābhādīsu ‘kiṃ iminā imesa’nti parasampattikhiyyanalakkhaṇā issā. Tattha lābhoti cīvarādīnaṃ catunnaṃ paccayānaṃ paṭilābho. Issukī hi puggalo parassa taṃ lābhaṃ khiyyati, ‘kiṃ imassa iminā’ti na icchati. Sakkāroti tesaṃyeva paccayānaṃ sukatānaṃ sundarānaṃ paṭilābho. Garukāroti garukiriyā, bhāriyakaraṇaṃ. Mānananti manena piyakaraṇaṃ. Vandananti pañcapatiṭṭhitena vandanaṃ. Pūjanāti gandhamālādīhi pūjanā. Issāyanavasena issā. Issākāro issāyanā. Issāyitabhāvo issāyitattaṃ. Usūyādīni issādivevacanāni.

    ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਪਨ ਇਸ੍ਸਾਯ ਖਿਯ੍ਯਨਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਾਰਿਕੇਨਾਪਿ ਅਨਾਗਾਰਿਕੇਨਾਪਿ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਆਗਾਰਿਕੋ ਹਿ ਏਕਚ੍ਚੋ ਕਸਿવਣਿਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨ ਆਜੀવੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪੁਰਿਸਕਾਰਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਭਦ੍ਦਕਂ ਯਾਨਂ વਾ વਾਹਨਂ વਾ ਰਤਨਂ વਾ ਲਭਤਿ। ਅਪਰੋ ਤਸ੍ਸ ਅਲਾਭਤ੍ਥਿਕੋ ਤੇਨ ਲਾਭੇਨ ਨ ਤੁਸ੍ਸਤਿ। ‘ਕਦਾ ਨੁ ਖੋ ਏਸ ਇਮਾਯ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਹਾਯਿਤ੍વਾ ਕਪਣੋ ਹੁਤ੍વਾ ਚਰਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਏਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਾਯ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਹੀਨੇ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਹੋਤਿ। ਅਨਾਗਾਰਿਕੋਪਿ ਏਕੋ ਇਸ੍ਸਾਮਨਕੋ ਅਞ੍ਞਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੁਤਪਰਿਯਤ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਲਾਭਾਦਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘ਕਦਾ ਨੁ ਖੋ ਏਸੋ ਇਮੇਹਿ ਲਾਭਾਦੀਹਿ ਪਰਿਹਾਯਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ, ਯਦਾ ਤਂ ਏਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਪਰਿਹੀਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਾ ਅਤ੍ਤਮਨੋ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ਪਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਖਿਯ੍ਯਨਲਕ੍ਖਣਾ ‘ਇਸ੍ਸਾ’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Imissā pana issāya khiyyanalakkhaṇaṃ āgārikenāpi anāgārikenāpi dīpetabbaṃ. Āgāriko hi ekacco kasivaṇijjādīsu aññatarena ājīvena attano purisakāraṃ nissāya bhaddakaṃ yānaṃ vā vāhanaṃ vā ratanaṃ vā labhati. Aparo tassa alābhatthiko tena lābhena na tussati. ‘Kadā nu kho esa imāya sampattiyā parihāyitvā kapaṇo hutvā carissatī’ti cintetvā ekena kāraṇena tasmiṃ tāya sampattiyā parihīne attamano hoti. Anāgārikopi eko issāmanako aññaṃ attano sutapariyattiādīni nissāya uppannalābhādisampattiṃ disvā ‘kadā nu kho eso imehi lābhādīhi parihāyissatī’ti cintetvā, yadā taṃ ekena kāraṇena parihīnaṃ passati, tadā attamano hoti. Evaṃ parasampattikhiyyanalakkhaṇā ‘issā’ti veditabbā.

    ੧੧੨੭. ਮਚ੍ਛਰਿਯਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વਤ੍ਥੁਤੋ ਮਚ੍ਛਰਿਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘ਪਞ੍ਚ ਮਚ੍ਛਰਿਯਾਨਿ ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯ’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਆવਾਸੇ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯਂ। ਸੇਸਪਦੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।

    1127. Macchariyaniddese vatthuto macchariyadassanatthaṃ ‘pañca macchariyāni āvāsamacchariya’ntiādi vuttaṃ. Tattha āvāse macchariyaṃ āvāsamacchariyaṃ. Sesapadesupi eseva nayo.

    ਆવਾਸੋ ਨਾਮ ਸਕਲਾਰਾਮੋਪਿ ਪਰਿવੇਣਮ੍ਪਿ ਏਕੋવਰਕੋਪਿ ਰਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨਦਿવਾਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿਪਿ। ਤੇਸੁ વਸਨ੍ਤਾ ਸੁਖਂ વਸਨ੍ਤਿ ਪਚ੍ਚਯੇ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਏਕੋ ਭਿਕ੍ਖੁ વਤ੍ਤਸਮ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸੇવ ਪੇਸਲਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਤਤ੍ਥ ਆਗਮਨਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ। ਆਗਤੋਪਿ ‘ਖਿਪ੍ਪਂ ਗਚ੍ਛਤੂ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤਿ। ਇਦਂ ‘ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯਂ’ ਨਾਮ। ਭਣ੍ਡਨਕਾਰਕਾਦੀਨਂ ਪਨ ਤਤ੍ਥ વਾਸਂ ਅਨਿਚ੍ਛਤੋ ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।

    Āvāso nāma sakalārāmopi pariveṇampi ekovarakopi rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīnipi. Tesu vasantā sukhaṃ vasanti paccaye labhanti. Eko bhikkhu vattasampannasseva pesalassa bhikkhuno tattha āgamanaṃ na icchati. Āgatopi ‘khippaṃ gacchatū’ti cinteti. Idaṃ ‘āvāsamacchariyaṃ’ nāma. Bhaṇḍanakārakādīnaṃ pana tattha vāsaṃ anicchato āvāsamacchariyaṃ nāma na hoti.

    ਕੁਲਨ੍ਤਿ ਉਪਟ੍ਠਾਕਕੁਲਮ੍ਪਿ ਞਾਤਿਕੁਲਮ੍ਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਂ ਅਨਿਚ੍ਛਤੋ ਕੁਲਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਹੋਤਿ। ਪਾਪਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋਪਿ ਮਚ੍ਛਰੀ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਹਿ ਤੇਸਂ ਪਸਾਦਭੇਦਾਯ ਪਟਿਪਜ੍ਜਤਿ। ਪਸਾਦਂ ਰਕ੍ਖਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥਸ੍ਸੇવ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਤਤ੍ਥ ਉਪਸਙ੍ਕਮਨਂ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਮਚ੍ਛਰੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Kulanti upaṭṭhākakulampi ñātikulampi. Tattha aññassa upasaṅkamanaṃ anicchato kulamacchariyaṃ hoti. Pāpapuggalassa pana upasaṅkamanaṃ anicchantopi maccharī nāma na hoti. So hi tesaṃ pasādabhedāya paṭipajjati. Pasādaṃ rakkhituṃ samatthasseva pana bhikkhuno tattha upasaṅkamanaṃ anicchanto maccharī nāma hoti.

    ਲਾਭੋਤਿ ਚਤੁਪਚ੍ਚਯਲਾਭੋવ। ਤਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਮਿਂ ਸੀਲવਨ੍ਤੇਯੇવ ਲਭਨ੍ਤੇ ‘ਮਾ ਲਭਤੂ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਲਾਭਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਸਦ੍ਧਾਦੇਯ੍ਯਂ વਿਨਿਪਾਤੇਤਿ, ਅਪਰਿਭੋਗਦੁਪ੍ਪਰਿਭੋਗਾਦਿવਸੇਨ વਿਨਾਸੇਤਿ, ਪੂਤਿਭਾવਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨ ਦੇਤਿ, ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘ਸਚੇ ਇਮਂ ਏਸ ਨ ਲਭੇਯ੍ਯ , ਅਞ੍ਞੋ ਸੀਲવਾ ਲਭੇਯ੍ਯ, ਪਰਿਭੋਗਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।

    Lābhoti catupaccayalābhova. Taṃ aññasmiṃ sīlavanteyeva labhante ‘mā labhatū’ti cintentassa lābhamacchariyaṃ hoti. Yo pana saddhādeyyaṃ vinipāteti, aparibhogadupparibhogādivasena vināseti, pūtibhāvaṃ gacchantampi aññassa na deti, taṃ disvā ‘sace imaṃ esa na labheyya , añño sīlavā labheyya, paribhogaṃ gaccheyyā’ti cintentassa macchariyaṃ nāma natthi.

    વਣ੍ਣੋ ਨਾਮ ਸਰੀਰવਣ੍ਣੋਪਿ ਗੁਣવਣ੍ਣੋਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਰੀਰવਣ੍ਣੇ ਮਚ੍ਛਰਿਪੁਗ੍ਗਲੋ ‘ਪਰੋ ਪਾਸਾਦਿਕੋ ਰੂਪવਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ਤਂ ਨ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ। ਗੁਣવਣ੍ਣਮਚ੍ਛਰੀ ਸੀਲੇਨ ਧੁਤਙ੍ਗੇਨ ਪਟਿਪਦਾਯ ਆਚਾਰੇਨ વਣ੍ਣਂ ਨ ਕਥੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ।

    Vaṇṇo nāma sarīravaṇṇopi guṇavaṇṇopi. Tattha sarīravaṇṇe maccharipuggalo ‘paro pāsādiko rūpavā’ti vutte taṃ na kathetukāmo hoti. Guṇavaṇṇamaccharī sīlena dhutaṅgena paṭipadāya ācārena vaṇṇaṃ na kathetukāmo hoti.

    ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋ ਚ ਪਟਿવੇਧਧਮ੍ਮੋ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸਾવਕਾ ਪਟਿવੇਧਧਮ੍ਮਂ ਨ ਮਚ੍ਛਰਾਯਨ੍ਤਿ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਧਮ੍ਮੇ ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਪਟਿવੇਧਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਪਟਿવੇਧਂ ‘ਪਰੇ ਜਾਨਨ੍ਤੂ’ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਨ੍ਤਿਧਮ੍ਮੇਯੇવ ਪਨ ਧਮ੍ਮਮਚ੍ਛਰਿਯਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਯਂ ਗੁਲ਼੍ਹਂ ਗਨ੍ਥਂ વਾ ਕਥਾਮਗ੍ਗਂ વਾ ਜਾਨਾਤਿ ਤਂ ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਜਾਨਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਗ੍ਗਹੇਨ, ਧਮ੍ਮਂ વਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਨ ਦੇਤਿ, ਅਯਂ ਧਮ੍ਮਮਚ੍ਛਰੀ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ।

    Dhammoti pariyattidhammo ca paṭivedhadhammo ca. Tattha ariyasāvakā paṭivedhadhammaṃ na maccharāyanti, attanā paṭividdhadhamme sadevakassa lokassa paṭivedhaṃ icchanti. Taṃ pana paṭivedhaṃ ‘pare jānantū’ti icchanti. Tantidhammeyeva pana dhammamacchariyaṃ nāma hoti. Tena samannāgato puggalo yaṃ guḷhaṃ ganthaṃ vā kathāmaggaṃ vā jānāti taṃ aññaṃ na jānāpetukāmo hoti. Yo pana puggalaṃ upaparikkhitvā dhammānuggahena, dhammaṃ vā upaparikkhitvā puggalānuggahena na deti, ayaṃ dhammamaccharī nāma na hoti.

    ਤਤ੍ਥ ਏਕਚ੍ਚੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਲੋਲੋ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਸਮਣੋ ਹੋਤਿ, ਕਾਲੇਨ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ, ਕਾਲੇਨ ਨਿਗਣ੍ਠੋ। ਯੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪવੇਣਿਆਗਤਂ ਤਨ੍ਤਿਂ ਸਣ੍ਹਂ ਸੁਖੁਮਂ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਰਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਲੁਲ਼ਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਨ ਦੇਤਿ, ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਾਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਨ ਦੇਤਿ ਨਾਮ । ਯੋ ਪਨ ‘ਅਯਂ ਧਮ੍ਮੋ ਸਣ੍ਹੋ ਸੁਖੁਮੋ, ਸਚਾਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਆવਿਕਤ੍વਾ ਨਸ੍ਸਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਨ ਦੇਤਿ, ਅਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨੁਗ੍ਗਹੇਨ ਨ ਦੇਤਿ ਨਾਮ। ਯੋ ਪਨ ‘ਸਚਾਯਂ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਂ ਗਣ੍ਹਿਸ੍ਸਤਿ, ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਸਮਯਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ ਨ ਦੇਤਿ, ਅਯਂ ਧਮ੍ਮਮਚ੍ਛਰੀ ਨਾਮ ਹੋਤਿ।

    Tattha ekacco puggalo lolo hoti, kālena samaṇo hoti, kālena brāhmaṇo, kālena nigaṇṭho. Yo hi bhikkhu ‘ayaṃ puggalo paveṇiāgataṃ tantiṃ saṇhaṃ sukhumaṃ dhammantaraṃ bhinditvā āluḷissatī’ti na deti, ayaṃ puggalaṃ upaparikkhitvā dhammānuggahena na deti nāma . Yo pana ‘ayaṃ dhammo saṇho sukhumo, sacāyaṃ puggalo gaṇhissati aññaṃ byākaritvā attānaṃ āvikatvā nassissatī’ti na deti, ayaṃ dhammaṃ upaparikkhitvā puggalānuggahena na deti nāma. Yo pana ‘sacāyaṃ imaṃ dhammaṃ gaṇhissati, amhākaṃ samayaṃ bhindituṃ samattho bhavissatī’ti na deti, ayaṃ dhammamaccharī nāma hoti.

    ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਮਚ੍ਛਰਿਯੇਸੁ ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਤਾવ ਯਕ੍ਖੋ વਾ ਪੇਤੋ વਾ ਹੁਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਆવਾਸਸ੍ਸ ਸਙ੍ਕਾਰਂ ਸੀਸੇਨ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ વਿਚਰਤਿ। ਕੁਲਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਕੁਲੇ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਦਾਨਮਾਨਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤੇ ਦਿਸ੍વਾ ‘ਭਿਨ੍ਨਂ વਤਿਦਂ ਕੁਲਂ ਮਮਾ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤਯਤੋ ਲੋਹਿਤਮ੍ਪਿ ਮੁਖਤੋ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ, ਕੁਚ੍ਛਿવਿਰੇਚਨਮ੍ਪਿ ਹੋਤਿ, ਅਨ੍ਤਾਨਿਪਿ ਖਣ੍ਡਾਖਣ੍ਡਾਨਿ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤਿ। ਲਾਭਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ વਾ ਗਣਸ੍ਸ વਾ ਸਨ੍ਤਕੇ ਲਾਭੇ ਮਚ੍ਛਰਾਯਿਤ੍વਾ ਪੁਗ੍ਗਲਿਕਪਰਿਭੋਗਂ વਿਯ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਕ੍ਖੋ વਾ ਪੇਤੋ વਾ ਮਹਾਅਜਗਰੋ વਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਸਰੀਰવਣ੍ਣਗੁਣવਣ੍ਣਮਚ੍ਛਰੇਨ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋવ વਣ੍ਣਂ વਣ੍ਣੇਤਿ, ਪਰੇਸਂ વਣ੍ਣੇ ‘ਕਿਂ વਣ੍ਣੋ ਏਸੋ’ਤਿ ਤਂ ਤਂ ਦੋਸਂ વਦਨ੍ਤੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਦੇਨ੍ਤੋ ਦੁਬ੍ਬਣ੍ਣੋ ਚੇવ ਏਲ਼ਮੂਗੋ ਚ ਹੋਤਿ।

    Imesu pañcasu macchariyesu āvāsamacchariyena tāva yakkho vā peto vā hutvā tasseva āvāsassa saṅkāraṃ sīsena ukkhipitvā vicarati. Kulamacchariyena tasmiṃ kule aññesaṃ dānamānanādīni karonte disvā ‘bhinnaṃ vatidaṃ kulaṃ mamā’ti cintayato lohitampi mukhato uggacchati, kucchivirecanampi hoti, antānipi khaṇḍākhaṇḍāni hutvā nikkhamanti. Lābhamacchariyena saṅghassa vā gaṇassa vā santake lābhe maccharāyitvā puggalikaparibhogaṃ viya paribhuñjitvā yakkho vā peto vā mahāajagaro vā hutvā nibbattati. Sarīravaṇṇaguṇavaṇṇamaccharena pariyattidhammamacchariyena ca attanova vaṇṇaṃ vaṇṇeti, paresaṃ vaṇṇe ‘kiṃ vaṇṇo eso’ti taṃ taṃ dosaṃ vadanto pariyattidhammañca kassaci kiñci adento dubbaṇṇo ceva eḷamūgo ca hoti.

    ਅਪਿਚ ਆવਾਸਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਲੋਹਗੇਹੇ ਪਚ੍ਚਤਿ। ਕੁਲਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਅਪ੍ਪਲਾਭੋ ਹੋਤਿ। ਲਾਭਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਗੂਥਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। વਣ੍ਣਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਭવੇ ਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ વਣ੍ਣੋ ਨਾਮ ਨ ਹੋਤਿ। ਧਮ੍ਮਮਚ੍ਛਰਿਯੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਨਿਰਯੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤੀਤਿ।

    Apica āvāsamacchariyena lohagehe paccati. Kulamacchariyena appalābho hoti. Lābhamacchariyena gūthaniraye nibbattati. Vaṇṇamacchariyena bhave bhave nibbattassa vaṇṇo nāma na hoti. Dhammamacchariyena kukkuḷaniraye nibbattatīti.

    ਮਚ੍ਛਰਾਯਨવਸੇਨ ਮਚ੍ਛੇਰਂ। ਮਚ੍ਛਰਾਯਨਾਕਾਰੋ ਮਚ੍ਛਰਾਯਨਾ। ਮਚ੍ਛਰੇਨ ਅਯਿਤਸ੍ਸ ਮਚ੍ਛੇਰਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਭਾવੋ ਮਚ੍ਛਰਾਯਿਤਤ੍ਤਂ। ‘ਮਯ੍ਹਮੇવ ਹੋਨ੍ਤੁ ਮਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾ’ਤਿ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਬ੍ਯਾਪੇਤੁਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤੀਤਿ વਿવਿਚ੍ਛੋ। વਿવਿਚ੍ਛਸ੍ਸ ਭਾવੋ વੇવਿਚ੍ਛਂ, ਮੁਦੁਮਚ੍ਛਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਕਦਰਿਯੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨਾਦਰੋ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਕਦਰਿਯਂ। ਥਦ੍ਧਮਚ੍ਛਰਿਯਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਤੇਨ ਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਪਰੇਸਂ ਦਦਮਾਨਂ ਨਿવਾਰੇਤਿ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –

    Maccharāyanavasena maccheraṃ. Maccharāyanākāro maccharāyanā. Maccharena ayitassa maccherasamaṅgino bhāvo maccharāyitattaṃ. ‘Mayhameva hontu mā aññassā’ti sabbāpi attano sampattiyo byāpetuṃ na icchatīti viviccho. Vivicchassa bhāvo vevicchaṃ, mudumacchariyassetaṃ nāmaṃ. Kadariyo vuccati anādaro. Tassa bhāvo kadariyaṃ. Thaddhamacchariyassetaṃ nāmaṃ. Tena hi samannāgato puggalo parampi paresaṃ dadamānaṃ nivāreti. Vuttampi cetaṃ –

    ਕਦਰਿਯੋ ਪਾਪਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿ ਅਨਾਦਰੋ।

    Kadariyo pāpasaṅkappo, micchādiṭṭhi anādaro;

    ਦਦਮਾਨਂ ਨਿવਾਰੇਤਿ, ਯਾਚਮਾਨਾਨ ਭੋਜਨਨ੍ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੩੨)।

    Dadamānaṃ nivāreti, yācamānāna bhojananti. (saṃ. ni. 1.132);

    ਯਾਚਕੇ ਦਿਸ੍વਾ ਕਟੁਕਭਾવੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਞ੍ਚਤਿ ਸਙ੍ਕੋਚੇਤੀਤਿ ਕਟੁਕਞ੍ਚੁਕੋ। ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਕਟੁਕਞ੍ਚੁਕਤਾ। ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਕਟੁਕਞ੍ਚੁਕਤਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਕਟਚ੍ਛੁਗ੍ਗਾਹੋ। ਸਮਤਿਤ੍ਤਿਕਪੁਣ੍ਣਾਯ ਹਿ ਉਕ੍ਖਲਿਯਾ ਭਤ੍ਤਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਤੋਭਾਗੇਨ ਸਙ੍ਕੁਟਿਤੇਨ ਅਗ੍ਗਕਟਚ੍ਛੁਨਾ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ; ਏવਂ ਮਚ੍ਛਰਿਪੁਗ੍ਗਲਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਙ੍ਕੁਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਙ੍ਕੁਚਿਤੇ ਕਾਯੋਪਿ ਤਥੇવ ਸਙ੍ਕੁਚਤਿ, ਪਟਿਕੁਟਤਿ, ਪਟਿਨਿવਤ੍ਤਤਿ, ਨ ਸਮ੍ਪਸਾਰਿਯਤੀਤਿ ਮਚ੍ਛੇਰਂ ‘ਕਟੁਕਞ੍ਚੁਕਤਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Yācake disvā kaṭukabhāvena cittaṃ añcati saṅkocetīti kaṭukañcuko. Tassa bhāvo kaṭukañcukatā. Aparo nayo – kaṭukañcukatā vuccati kaṭacchuggāho. Samatittikapuṇṇāya hi ukkhaliyā bhattaṃ gaṇhanto sabbatobhāgena saṅkuṭitena aggakaṭacchunā gaṇhāti, pūretvā gahetuṃ na sakkoti; evaṃ maccharipuggalassa cittaṃ saṅkucati. Tasmiṃ saṅkucite kāyopi tatheva saṅkucati, paṭikuṭati, paṭinivattati, na sampasāriyatīti maccheraṃ ‘kaṭukañcukatā’ti vuttaṃ.

    ਅਗ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਪਰੇਸਂ ਉਪਕਾਰਕਰਣੇ ਦਾਨਾਦਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਯਥਾ ਨ ਸਮ੍ਪਸਾਰਿਯਤਿ, ਏવਂ ਆવਰਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਭਾવੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਮਚ੍ਛਰਿਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਕਂ ਪਰੇਸਂ ਅਦਾਤੁਕਾਮੋ ਹੋਤਿ ਪਰਸਨ੍ਤਕਂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਕਾਮੋ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਇਦਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ ਮਯ੍ਹਮੇવ ਹੋਤੁ, ਮਾ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾ’ਤਿ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਨਿਗੂਹਨਲਕ੍ਖਣਤਾ ਅਤ੍ਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣਤਾ વਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੇਸਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਗੋਚ੍ਛਕੇ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવ।

    Aggahitattaṃ cittassāti paresaṃ upakārakaraṇe dānādinā ākārena yathā na sampasāriyati, evaṃ āvaritvā gahitabhāvo cittassa. Yasmā pana maccharipuggalo attano santakaṃ paresaṃ adātukāmo hoti parasantakaṃ gaṇhitukāmo, tasmā ‘idaṃ acchariyaṃ mayhameva hotu, mā aññassā’ti pavattivasenassa attasampattinigūhanalakkhaṇatā attasampattiggahaṇalakkhaṇatā vā veditabbā. Sesaṃ imasmiṃ gocchake uttānatthameva.

    ਇਮਾਨਿ ਪਨ ਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ ਆਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਸਂਯੋਜਨਾਨਿ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਮਾਨਸਂਯੋਜਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ, ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਭવਰਾਗਸਂਯੋਜਨਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ, ਇਸ੍ਸਾਮਚ੍ਛਰਿਯਾਨਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ। ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਇਸ੍ਸਾਮਚ੍ਛਰਿਯਾਨਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਕਾਮਰਾਗਪਟਿਘਾ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਮਾਨਭવਰਾਗਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨਾਤਿ।

    Imāni pana saṃyojanāni kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmarāgapaṭighasaṃyojanāni anāgāmimaggena pahīyanti, mānasaṃyojanaṃ arahattamaggena, diṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsā sotāpattimaggena, bhavarāgasaṃyojanaṃ arahattamaggena, issāmacchariyāni sotāpattimaggena, avijjā arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā diṭṭhivicikicchāsīlabbataparāmāsaissāmacchariyāni sotāpattimaggena pahīyanti, kāmarāgapaṭighā anāgāmimaggena, mānabhavarāgaavijjā arahattamaggenāti.

    ੧੧੪੦. ਗਨ੍ਥਗੋਚ੍ਛਕੇ ਨਾਮਕਾਯਂ ਗਨ੍ਥੇਤਿ, ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿવਸੇਨ વਟ੍ਟਸ੍ਮਿਂ ਘਟੇਤੀਤਿ ਕਾਯਗਨ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾਸਿਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਸਸ੍ਸਤੋ ਲੋਕੋ ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚਂ ਮੋਘਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਇਦਂਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਮਰਾਗਾਨਂ વਿਸੇਸੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥਸ੍ਸ ਪਦਭਾਜਨੇ ‘‘ਯੋ ਕਾਮੇਸੁ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਕਾਮਰਾਗੋ’’ਤਿ ਅવਤ੍વਾ ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਇਮਿਨਾ ਯਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ વਿਮਾਨਾਦੀਸੁ ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਕਾਮਾਸવੋ ਨ ਹੋਤਿ, ਗਨ੍ਥਗੋਚ੍ਛਕਂ ਪਤ੍વਾ ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥੋ ਹੋਤੀ’ਤਿ ਤਂ ਸੁવੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਰਤੋ ਕਿਲੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਯਸ੍ਮਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ‘ਇਦਮੇવ ਸਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਆਕਾਰੇਨ ਨਾਭਿਨਿવਿਸਤਿ, ‘ਸੀਲੇਨ ਸੁਦ੍ਧੀ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਏવ ਪਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਭੂਤਮ੍ਪਿ ਤਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ‘ਠਪੇਤ੍વਾ’ਤਿ ਆਹ।

    1140. Ganthagocchake nāmakāyaṃ gantheti, cutipaṭisandhivasena vaṭṭasmiṃ ghaṭetīti kāyagantho. Sabbaññubhāsitampi paṭikkhipitvā sassato loko idameva saccaṃ moghamaññanti iminā ākārena abhinivisatīti idaṃsaccābhiniveso. Yasmā pana abhijjhākāmarāgānaṃ viseso atthi, tasmā abhijjhākāyaganthassa padabhājane ‘‘yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo’’ti avatvā yo rāgo sārāgotiādi vuttaṃ. Iminā yaṃ heṭṭhā vuttaṃ ‘brahmānaṃ vimānādīsu chandarāgo kāmāsavo na hoti, ganthagocchakaṃ patvā abhijjhākāyagantho hotī’ti taṃ suvuttanti veditabbaṃ. Parato kilesagocchakepi eseva nayo. Ṭhapetvā sīlabbataparāmāsanti idaṃ yasmā sīlabbataparāmāso ‘idameva sacca’ntiādinā ākārena nābhinivisati, ‘sīlena suddhī’tiādinā eva pana abhinivisati, tasmā micchādiṭṭhibhūtampi taṃ paṭikkhipanto ‘ṭhapetvā’ti āha.

    ੧੧੬੨. ਨੀવਰਣਗੋਚ੍ਛਕਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਕਲ੍ਲਤਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਿਲਾਨਭਾવੋ। ਗਿਲਾਨੋ ਹਿ ਅਕਲ੍ਲਕੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વਿਨਯੇਪਿ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਨਾਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਕਲ੍ਲਕੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੫੧)। ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਗੇਲਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤੋવ ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾਕਾਰੋ। ਓਲੀਯਨਾਤਿ ਓਲੀਯਨਾਕਾਰੋ। ਇਰਿਯਾਪਥਿਕਚਿਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ਇਰਿਯਾਪਥਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਂ, ਰੁਕ੍ਖੇ વਗ੍ਗੁਲਿ વਿਯ, ਖੀਲੇ ਲਗ੍ਗਿਤਫਾਣਿਤવਾਰਕੋ વਿਯ ਚ, ਓਲੀਯਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਆਕਾਰਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਓਲੀਯਨਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਤਿਯਪਦਂ ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਲੀਨਨ੍ਤਿ ਅવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਯ ਪਟਿਕੁਟਿਤਂ। ਇਤਰੇ ਦ੍વੇ ਆਕਾਰਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਥਿਨਨ੍ਤਿ ਸਪ੍ਪਿਪਿਣ੍ਡੋ વਿਯ ਅવਿਪ੍ਫਾਰਿਕਤਾਯ ਘਨਭਾવੇਨ ਠਿਤਂ। ਥਿਯਨਾਤਿ ਆਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਥਿਯਿਤਭਾવੋ ਥਿਯਿਤਤ੍ਤਂ, ਅવਿਪ੍ਫਾਰવਸੇਨੇવ ਥਦ੍ਧਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    1162. Nīvaraṇagocchakassa thinamiddhaniddese cittassa akallatāti cittassa gilānabhāvo. Gilāno hi akallakoti vuccati. Vinayepi vuttaṃ – ‘‘nāhaṃ, bhante, akallako’’ti (pārā. 151). Akammaññatāti cittagelaññasaṅkhātova akammaññatākāro. Olīyanāti olīyanākāro. Iriyāpathikacittañhi iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkontaṃ, rukkhe vagguli viya, khīle laggitaphāṇitavārako viya ca, olīyati. Tassa taṃ ākāraṃ sandhāya olīyanāti vuttaṃ. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. Līnanti avipphārikatāya paṭikuṭitaṃ. Itare dve ākārabhāvaniddesā. Thinanti sappipiṇḍo viya avipphārikatāya ghanabhāvena ṭhitaṃ. Thiyanāti ākāraniddeso. Thiyitabhāvo thiyitattaṃ, avipphāravaseneva thaddhatāti attho.

    ੧੧੬੩. ਕਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਨਾਮਕਾਯਸ੍ਸ। ਅਕਲ੍ਲਤਾ ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯਮੇવ। ਮੇਘੋ વਿਯ ਆਕਾਸਂ ਕਾਯਂ ਓਨਯ੍ਹਤੀਤਿ ਓਨਾਹੋ। ਸਬ੍ਬਤੋਭਾਗੇਨ ਓਨਾਹੋ ਪਰਿਯੋਨਾਹੋ। ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਸਮੋਰੁਨ੍ਧਤੀਤਿ ਅਨ੍ਤੋਸਮੋਰੋਧੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਨਗਰੇ ਰੁਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ, ਏવਮ੍ਪਿ ਮਿਦ੍ਧੇਨ ਸਮੋਰੁਦ੍ਧਾ ਧਮ੍ਮਾ વਿਪ੍ਫਾਰવਸੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਨ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਨ੍ਤੋਸਮੋਰੋਧੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮੇਧਤੀਤਿ ਮਿਦ੍ਧਂ; ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਭਾવੇਨ વਿਹਿਂਸਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੁਪਨ੍ਤਿ ਤੇਨਾਤਿ ਸੋਪ੍ਪਂ। ਅਕ੍ਖਿਦਲਾਦੀਨਂ ਪਚਲਭਾવਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਚਲਾਯਿਕਾ। ਸੁਪਨਾ ਸੁਪਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਕਾਰਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਯਂ ਪਨ ਤੇਸਂ ਪੁਰਤੋ ਸੋਪ੍ਪਪਦਂ ਤਸ੍ਸ ਪੁਨવਚਨੇ ਕਾਰਣਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਥਿਨਞ੍ਚ ਮਿਦ੍ਧਞ੍ਚ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਆવਰਣਟ੍ਠੇਨ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਨੀવਰਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਯਂ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ ਸੇਕ੍ਖਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਨਿਦ੍ਦਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਅਪਰਭਾਗੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਤਂ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ। ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਪਨ ਕਰਜਕਾਯਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲਭਾવੇਨ ਭવਙ੍ਗੋਤਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸੇ વਤ੍ਤਮਾਨੇ ਤੇ ਸੁਪਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਨੇਸਂ ਨਿਦ੍ਦਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ – ‘‘ਅਭਿਜਾਨਾਮਿ ਖੋ ਪਨਾਹਂ, ਅਗ੍ਗਿવੇਸ੍ਸਨ, ਗਿਮ੍ਹਾਨਂ ਪਚ੍ਛਿਮੇ ਮਾਸੇ ਚਤੁਗ੍ਗੁਣਂ ਸਙ੍ਘਾਟਿਂ ਪਞ੍ਞਪੇਤ੍વਾ ਦਕ੍ਖਿਣੇਨ ਪਸ੍ਸੇਨ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਨਿਦ੍ਦਂ ਓਕ੍ਕਮਿਤਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੮੭)। ਏવਰੂਪੋ ਪਨਾਯਂ ਕਰਜਕਾਯਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲਭਾવੋ ਨ ਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੋ, ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕੇਪਿ ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕੇਪਿ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਕੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਯਦਾ ਖੀਣਾਸવੋ ਦੀਘਮਗ੍ਗਂ ਗਤੋ ਹੋਤਿ, ਅਞ੍ਞਤਰਂ વਾ ਪਨ ਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਕਿਲਨ੍ਤੋ, ਏવਰੂਪੇ ਕਾਲੇ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕੇ ਲਬ੍ਭਮਾਨੋ ਪਣ੍ਣਪੁਪ੍ਫੇਸੁ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਏਕਚ੍ਚਾਨਞ੍ਹਿ ਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਪਣ੍ਣਾਨਿ ਸੂਰਿਯਾਤਪੇਨ ਪਸਾਰਿਯਨ੍ਤਿ ਰਤ੍ਤਿਂ ਪਟਿਕੁਟਨ੍ਤਿ, ਪਦੁਮਪੁਪ੍ਫਾਦੀਨਿ ਸੂਰਿਯਾਤਪੇਨ ਪੁਪ੍ਫਨ੍ਤਿ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਪੁਨ ਪਟਿਕੁਟਨ੍ਤਿ । ਇਦਂ ਪਨ ਮਿਦ੍ਧਂ ਅਕੁਸਲਤ੍ਤਾ ਖੀਣਾਸવਾਨਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ।

    1163. Kāyassāti khandhattayasaṅkhātassa nāmakāyassa. Akallatā akammaññatāti heṭṭhā vuttanayameva. Megho viya ākāsaṃ kāyaṃ onayhatīti onāho. Sabbatobhāgena onāho pariyonāho. Abbhantare samorundhatīti antosamorodho. Yathā hi nagare rundhitvā gahite manussā bahi nikkhamituṃ na labhanti, evampi middhena samoruddhā dhammā vipphāravasena nikkhamituṃ na labhanti. Tasmā antosamorodhoti vuttaṃ. Medhatīti middhaṃ; akammaññabhāvena vihiṃsatīti attho. Supanti tenāti soppaṃ. Akkhidalādīnaṃ pacalabhāvaṃ karotīti pacalāyikā. Supanā supitattanti ākārabhāvaniddesā. Yaṃ pana tesaṃ purato soppapadaṃ tassa punavacane kāraṇaṃ vuttameva. Idaṃ vuccati thinamiddhanīvaraṇanti idaṃ thinañca middhañca ekato katvā āvaraṇaṭṭhena thinamiddhanīvaraṇanti vuccati. Yaṃ yebhuyyena sekkhaputhujjanānaṃ niddāya pubbabhāgaaparabhāgesu uppajjati taṃ arahattamaggena samucchijjati. Khīṇāsavānaṃ pana karajakāyassa dubbalabhāvena bhavaṅgotaraṇaṃ hoti, tasmiṃ asammisse vattamāne te supanti, sā nesaṃ niddā nāma hoti. Tenāha bhagavā – ‘‘abhijānāmi kho panāhaṃ, aggivessana, gimhānaṃ pacchime māse catugguṇaṃ saṅghāṭiṃ paññapetvā dakkhiṇena passena sato sampajāno niddaṃ okkamitā’’ti (ma. ni. 1.387). Evarūpo panāyaṃ karajakāyassa dubbalabhāvo na maggavajjho, upādinnakepi anupādinnakepi labbhati. Upādinnake labbhamāno yadā khīṇāsavo dīghamaggaṃ gato hoti, aññataraṃ vā pana kammaṃ katvā kilanto, evarūpe kāle labbhati. Anupādinnake labbhamāno paṇṇapupphesu labbhati. Ekaccānañhi rukkhānaṃ paṇṇāni sūriyātapena pasāriyanti rattiṃ paṭikuṭanti, padumapupphādīni sūriyātapena pupphanti, rattiṃ puna paṭikuṭanti . Idaṃ pana middhaṃ akusalattā khīṇāsavānaṃ na hotīti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਿਯਾ – ‘‘ਨ ਮਿਦ੍ਧਂ ਅਕੁਸਲਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਰੂਪਤ੍ਤਾ। ਰੂਪਞ੍ਹਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਂ। ਇਦਞ੍ਚ ਰੂਪਂ। ਤੇਨੇવੇਤ੍ਥ ‘ਕਾਯਸ੍ਸ ਅਕਲ੍ਲਤਾ ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾ’ਤਿ ਕਾਯਗ੍ਗਹਣਂ ਕਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਦਿ ‘ਕਾਯਸ੍ਸਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਤੇਨੇવੇਤਂ ਰੂਪਂ, ਕਾਯਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾਦਯੋਪਿ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਮੇવ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ। ‘ਸੁਖਞ੍ਚ ਕਾਯੇਨ ਪਟਿਸਂવੇਦੇਤਿ’ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬੩; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੦) ‘ਕਾਯੇਨ ਚੇવ ਪਰਮਸਚ੍ਚਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤੀ’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੮੩; ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੧੧੩) ਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦਨਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚਸਚ੍ਛਿਕਰਣਾਨਿਪਿ ਰੂਪਕਾਯੇਨੇવ ਸਿਯੁਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਮੇਤਂ ‘ਰੂਪਂ ਮਿਦ੍ਧ’ਨ੍ਤਿ। ਨਾਮਕਾਯੋ ਹੇਤ੍ਥ ਕਾਯੋ ਨਾਮ। ਯਦਿ ਨਾਮਕਾਯੋ, ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ‘ਸੋਪ੍ਪਂ ਪਚਲਾਯਿਕਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ? ਨ ਹਿ ਨਾਮਕਾਯੋ ਸੁਪਤਿ, ਨ ਚ ਪਚਲਾਯਤੀਤਿ। ‘ਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ વਿਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਸ ਫਲਤ੍ਤਾ। ਯਥਾ ਹਿ ‘ਇਤ੍ਥਿਲਿਙ੍ਗਂ ਇਤ੍ਥਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਇਤ੍ਥਿਕੁਤ੍ਤਂ ਇਤ੍ਥਾਕਪ੍ਪੋ’ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਲਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਫਲਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਏવਂ ਇਮਸ੍ਸਾਪਿ ਨਾਮਕਾਯਗੇਲਞ੍ਞਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਫਲਤ੍ਤਾ ਸੋਪ੍ਪਾਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਮਿਦ੍ਧੇ ਹਿ ਸਤਿ ਤਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ। ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ, ਮਿਦ੍ਧਂ ਅਰੂਪਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ‘ਸੋਪ੍ਪਂ ਪਚਲਾਯਿਕਾ ਸੁਪਨਾ ਸੁਪਿਤਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Tattha siyā – ‘‘na middhaṃ akusalaṃ. Kasmā? Rūpattā. Rūpañhi abyākataṃ. Idañca rūpaṃ. Tenevettha ‘kāyassa akallatā akammaññatā’ti kāyaggahaṇaṃ kata’’nti. Yadi ‘kāyassā’ti vuttamattenevetaṃ rūpaṃ, kāyapassaddhādayopi dhammā rūpameva bhaveyyuṃ. ‘Sukhañca kāyena paṭisaṃvedeti’ (dha. sa. 163; dī. ni. 1.230) ‘kāyena ceva paramasaccaṃ sacchikarotī’ti (ma. ni. 2.183; a. ni. 4.113) sukhapaṭisaṃvedanaparamatthasaccasacchikaraṇānipi rūpakāyeneva siyuṃ. Tasmā na vattabbametaṃ ‘rūpaṃ middha’nti. Nāmakāyo hettha kāyo nāma. Yadi nāmakāyo, atha kasmā ‘soppaṃ pacalāyikā’ti vuttaṃ? Na hi nāmakāyo supati, na ca pacalāyatīti. ‘Liṅgādīni viya indriyassa, tassa phalattā. Yathā hi ‘itthiliṅgaṃ itthinimittaṃ itthikuttaṃ itthākappo’ti imāni liṅgādīni itthindriyassa phalattā vuttāni, evaṃ imassāpi nāmakāyagelaññasaṅkhātassa middhassa phalattā soppādīni vuttāni. Middhe hi sati tāni hontīti. Phalūpacārena, middhaṃ arūpampi samānaṃ ‘soppaṃ pacalāyikā supanā supitatta’nti vuttaṃ.

    ‘ਅਕ੍ਖਿਦਲਾਦੀਨਂ ਪਚਲਭਾવਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪਚਲਾਯਿਕਾ’ਤਿ વਚਨਤ੍ਥੇਨਾਪਿ ਚਾਯਮਤ੍ਥੋ ਸਾਧਿਤੋਯੇવਾਤਿ ਨ ਰੂਪਂ ਮਿਦ੍ਧਂ। ਓਨਾਹਾਦੀਹਿਪਿ ਚਸ੍ਸ ਅਰੂਪਭਾવੋ ਦੀਪਿਤੋਯੇવ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਂ ਨਾਮਕਾਯਸ੍ਸ ‘ਓਨਾਹੋ ਪਰਿਯੋਨਾਹੋ ਅਨ੍ਤੋਸਮੋਰੋਧੋ’ ਹੋਤੀਤਿ। ‘ਨਨੁ ਚ ਇਮਿਨਾવ ਕਾਰਣੇਨੇਤਂ ਰੂਪਂ? ਨ ਹਿ ਅਰੂਪਂ ਕਸ੍ਸਚਿ ਓਨਾਹੋ, ਨ ਪਰਿਯੋਨਾਹੋ, ਨ ਅਨ੍ਤੋਸਮੋਰੋਧੋ ਹੋਤੀ’ਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ, ਆવਰਣਮ੍ਪਿ ਨ ਭવੇਯ੍ਯ। ਤਸ੍ਮਾ। ਯਥਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਾਦਯੋ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮਾ ਆવਰਣਟ੍ਠੇਨ ਨੀવਰਣਾ, ਏવਂ ਇਮਸ੍ਸਾਪਿ ਓਨਾਹਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਓਨਾਹਾਦਿਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਿਚ ‘‘ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇ ਪਹਾਯ ਚੇਤਸੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣੇ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੬; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੩) વਚਨਤੋਪੇਤਂ ਅਰੂਪਂ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਂ ਚਿਤ੍ਤੁਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ, ਨ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣਂ ਹੋਤੀਤਿ।

    ‘Akkhidalādīnaṃ pacalabhāvaṃ karotīti pacalāyikā’ti vacanatthenāpi cāyamattho sādhitoyevāti na rūpaṃ middhaṃ. Onāhādīhipi cassa arūpabhāvo dīpitoyeva. Na hi rūpaṃ nāmakāyassa ‘onāho pariyonāho antosamorodho’ hotīti. ‘Nanu ca imināva kāraṇenetaṃ rūpaṃ? Na hi arūpaṃ kassaci onāho, na pariyonāho, na antosamorodho hotī’ti. Yadi evaṃ, āvaraṇampi na bhaveyya. Tasmā. Yathā kāmacchandādayo arūpadhammā āvaraṇaṭṭhena nīvaraṇā, evaṃ imassāpi onāhanādiatthena onāhāditā veditabbā. Apica ‘‘pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe’’ti (dī. ni. 2.146; saṃ. ni. 5.233) vacanatopetaṃ arūpaṃ. Na hi rūpaṃ cittupakkileso, na paññāya dubbalīkaraṇaṃ hotīti.

    ਕਸ੍ਮਾ ਨ ਹੋਤਿ? ਨਨੁ વੁਤ੍ਤਂ –

    Kasmā na hoti? Nanu vuttaṃ –

    ‘‘ਸਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਏਕੇ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਸੁਰਂ ਪਿવਨ੍ਤਿ ਮੇਰਯਂ, ਸੁਰਾਮੇਰਯਪਾਨਾ ਅਪ੍ਪਟਿવਿਰਤਾ, ਅਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਠਮੋ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੫੦)।

    ‘‘Santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā suraṃ pivanti merayaṃ, surāmerayapānā appaṭiviratā, ayaṃ, bhikkhave, paṭhamo samaṇabrāhmaṇānaṃ upakkileso’’ti (a. ni. 4.50).

    ਅਪਰਮ੍ਪਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਛ ਖੋਮੇ, ਗਹਪਤਿਪੁਤ੍ਤ, ਆਦੀਨવਾ ਸੁਰਾਮੇਰਯਮਜ੍ਜਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨਾਨੁਯੋਗੇ – ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਧਨਜਾਨਿ, ਕਲਹਪ੍ਪવਡ੍ਢਨੀ, ਰੋਗਾਨਂ ਆਯਤਨਂ, ਅਕਿਤ੍ਤਿਸਞ੍ਜਨਨੀ, ਕੋਪੀਨਨਿਦਂਸਨੀ, ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣੀਤ੍વੇવ ਛਟ੍ਠਂ ਪਦਂ ਭવਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੪੮)। ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋਪਿ ਚੇਤਂ ਸਿਦ੍ਧਮੇવ। ਯਥਾ ਮਜ੍ਜੇ ਉਦਰਗਤੇ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਂਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਪਞ੍ਞਾ ਦੁਬ੍ਬਲਾ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਜ੍ਜਂ વਿਯ ਮਿਦ੍ਧਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸਂਕਿਲੇਸੋ ਚੇવ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣਞ੍ਚ ਸਿਯਾਤਿ। ਨ, ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸਤੋ। ਯਦਿ ਹਿ ਮਜ੍ਜਂ ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਭવੇਯ੍ਯ, ਸੋ ‘‘ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇ ਪਹਾਯ ਚੇਤਸੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੭) વਾ, ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਿਮੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ, ਯੇਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਉਪਕ੍ਕਿਲਿਟ੍ਠਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨ ਚੇવ ਮੁਦੁ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ, ਨ ਚ ਪਭਸ੍ਸਰਂ, ਪਭਙ੍ਗੁ ਚ, ਨ ਚ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਯਤਿ ਆਸવਾਨਂ ਖਯਾਯ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੧੪) વਾ, ‘‘ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ? ਅਭਿਜ੍ਝਾ વਿਸਮਲੋਭੋ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੭੧) વਾ – ਏવਮਾਦੀਸੁ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇਸੁ ਨਿਦ੍ਦੇਸਂ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਪੀਤੇ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਯੇ ਚਿਤ੍ਤਸਂਕਿਲੇਸਾ ਚੇવ ਪਞ੍ਞਾਯ ਚ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤੇਸਂ ਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਪਚ੍ਚਯਨਿਦ੍ਦੇਸਤੋ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਿਦ੍ਧਂ ਪਨ ਸਯਮੇવ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸੋ ਚੇવ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣਞ੍ਚਾਤਿ ਅਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਂ।

    Aparampi vuttaṃ ‘‘cha khome, gahapatiputta, ādīnavā surāmerayamajjapamādaṭṭhānānuyoge – sandiṭṭhikā dhanajāni, kalahappavaḍḍhanī, rogānaṃ āyatanaṃ, akittisañjananī, kopīnanidaṃsanī, paññāya dubbalīkaraṇītveva chaṭṭhaṃ padaṃ bhavatī’’ti (dī. ni. 3.248). Paccakkhatopi cetaṃ siddhameva. Yathā majje udaragate, cittaṃ saṃkilissati, paññā dubbalā hoti, tasmā majjaṃ viya middhampi cittasaṃkileso ceva paññāya dubbalīkaraṇañca siyāti. Na, paccayaniddesato. Yadi hi majjaṃ saṃkileso bhaveyya, so ‘‘ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese’’ti (ma. ni. 1.297) vā, ‘‘evameva kho, bhikkhave, pañcime cittassa upakkilesā, yehi upakkilesehi upakkiliṭṭhaṃ cittaṃ na ceva mudu hoti, na ca kammaniyaṃ, na ca pabhassaraṃ, pabhaṅgu ca, na ca sammā samādhiyati āsavānaṃ khayāya. Katame pañca? Kāmacchando, bhikkhave, cittassa upakkileso’’ti (saṃ. ni. 5.214) vā, ‘‘katame ca, bhikkhave, cittassa upakkilesā? Abhijjhā visamalobho cittassa upakkileso’’ti (ma. ni. 1.71) vā – evamādīsu upakkilesaniddesesu niddesaṃ āgaccheyya. Yasmā pana tasmiṃ pīte upakkilesā uppajjanti ye cittasaṃkilesā ceva paññāya ca dubbalīkaraṇā honti, tasmā taṃ tesaṃ paccayattā paccayaniddesato evaṃ vuttaṃ. Middhaṃ pana sayameva cittassa saṃkileso ceva paññāya dubbalīkaraṇañcāti arūpameva middhaṃ.

    ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ? ਸਮ੍ਪਯੋਗવਚਨਤੋ। ‘‘ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਨੀવਰਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣੇਨ ਨੀવਰਣਞ੍ਚੇવ ਨੀવਰਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੧੭੬) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਚਨਤੋ ਨਯਿਦਂ ਰੂਪਂ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਂ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਲਭਤੀਤਿ। ਅਥਾਪਿ ਸਿਯਾ – ‘ਯਥਾਲਾਭવਸੇਨੇਤਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਥਾ ਹਿ ‘‘ਸਿਪ੍ਪਿਸਮ੍ਬੁਕਮ੍ਪਿ ਸਕ੍ਖਰਕਥਲਮ੍ਪਿ ਮਚ੍ਛਗੁਮ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਰਨ੍ਤਮ੍ਪਿ ਤਿਟ੍ਠਨ੍ਤਮ੍ਪੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੯; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੩੩) ਏવਂ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਯਥਾਲਾਭવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਕ੍ਖਰਕਥਲਞ੍ਹਿ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਯੇવ ਨ ਚਰਤਿ, ਇਤਰਦ੍વਯਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿਪਿ ਚਰਤਿਪਿ। ਏવਮਿਧਾਪਿ ਮਿਦ੍ਧਂ ਨੀવਰਣਮੇવ, ਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ , ਥਿਨਂ ਨੀવਰਣਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮ੍ਪੀਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਏਕਤੋ ਕਤ੍વਾ ਯਥਾਲਾਭવਸੇਨ ‘‘ਨੀવਰਣਞ੍ਚੇવ ਨੀવਰਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞ੍ਚਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਿਦ੍ਧਂ ਪਨ ਯਥਾ ਸਕ੍ਖਰਕਥਲਂ ਤਿਟ੍ਠਤੇવ ਨ ਚਰਤਿ, ਏવਂ ਨੀવਰਣਮੇવ, ਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਨ, ਰੂਪਭਾવਾਸਿਦ੍ਧਿਤੋ। ਸਕ੍ਖਰਕਥਲਞ੍ਹਿ ਨ ਚਰਤੀਤਿ વਿਨਾਪਿ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਸਿਦ੍ਧਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ ਯਥਾਲਾਭવਸੇਨਤ੍ਥੋ ਹੋਤੁ । ਮਿਦ੍ਧਂ ਪਨ ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਸਿਦ੍ਧਮੇਤਂ। ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਸ੍ਸ ਇਮਿਨਾ ਸੁਤ੍ਤੇਨ ਰੂਪਭਾવੋ ਸਾਧੇਤੁਨ੍ਤਿ ਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਰੂਪਭਾવਾਸਿਦ੍ਧਿਤੋ ਨ ਇਦਂ ਯਥਾਲਾਭવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਂ।

    Kiñca bhiyyo? Sampayogavacanato. ‘‘Thinamiddhanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇena nīvaraṇañceva nīvaraṇasampayuttañcā’’ti (dha. sa. 1176) hi vuttaṃ. Tasmā sampayogavacanato nayidaṃ rūpaṃ. Na hi rūpaṃ sampayuttasaṅkhyaṃ labhatīti. Athāpi siyā – ‘yathālābhavasenetaṃ vuttaṃ. Yathā hi ‘‘sippisambukampi sakkharakathalampi macchagumbampi carantampi tiṭṭhantampī’’ti (dī. ni. 1.249; ma. ni. 1.433) evaṃ ekato katvā yathālābhavasena vuttaṃ. Sakkharakathalañhi tiṭṭhati yeva na carati, itaradvayaṃ tiṭṭhatipi caratipi. Evamidhāpi middhaṃ nīvaraṇameva, na sampayuttaṃ , thinaṃ nīvaraṇampi sampayuttampīti sabbaṃ ekato katvā yathālābhavasena ‘‘nīvaraṇañceva nīvaraṇasampayuttañcā’’ti vuttaṃ. Middhaṃ pana yathā sakkharakathalaṃ tiṭṭhateva na carati, evaṃ nīvaraṇameva, na sampayuttaṃ. Tasmā rūpameva middhanti. Na, rūpabhāvāsiddhito. Sakkharakathalañhi na caratīti vināpi suttena siddhaṃ. Tasmā tattha yathālābhavasenattho hotu . Middhaṃ pana rūpanti asiddhametaṃ. Na sakkā tassa iminā suttena rūpabhāvo sādhetunti middhassa rūpabhāvāsiddhito na idaṃ yathālābhavasena vuttanti arūpameva middhaṃ.

    ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ? ‘ਚਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’ਤਿਆਦਿવਚਨਤੋ। વਿਭਙ੍ਗਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ‘‘વਿਗਤਥਿਨਮਿਦ੍ਧੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਹੀਨਤ੍ਤਾ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਤ੍ਤਾ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ વਿਗਤਥਿਨਮਿਦ੍ਧੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੪੭) ਚ, ‘‘ਇਦਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਇਮਮ੍ਹਾ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾ ਸੋਧੇਤਿ વਿਸੋਧੇਤਿ ਪਰਿਸੋਧੇਤਿ ਮੋਚੇਤਿ વਿਮੋਚੇਤਿ ਪਰਿਮੋਚੇਤਿ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਾ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਰਿਸੋਧੇਤਿ’’ ਚਾਤਿ (વਿਭ॰ ੫੫੧) – ਏવਂ ‘ਚਤ੍ਤਤ੍ਤਾ’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਚ ‘ਰੂਪਂ’ ਏવਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਅਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਨ, ਚਿਤ੍ਤਜਸ੍ਸਾਸਮ੍ਭવવਚਨਤੋ। ਤਿવਿਧਞ੍ਹਿ ਮਿਦ੍ਧਂ – ਚਿਤ੍ਤਜਂ ਉਤੁਜਂ ਆਹਾਰਜਞ੍ਚ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਜਂ ਤਸ੍ਸ વਿਭਙ੍ਗੇ ਝਾਨਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਅਸਮ੍ਭવੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਅਰੂਪਭਾવੋ ਸਾਧਿਤੋਤਿ ਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਨ, ਰੂਪਭਾવਾਸਿਦ੍ਧਿਤੋવ। ਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸ ਹਿ ਰੂਪਭਾવੇ ਸਿਦ੍ਧੇ ਸਕ੍ਕਾ ਏਤਂ ਲਦ੍ਧੁਂ। ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਜਸ੍ਸਾਸਮ੍ਭવੋ વੁਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਏવ ਚ ਨ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਅਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਂ।

    Kiñca bhiyyo? ‘Cattattā’tiādivacanato. Vibhaṅgasmiñhi ‘‘vigatathinamiddhoti tassa thinamiddhassa cattattā vantattā muttattā pahīnattā paṭinissaṭṭhattā, tena vuccati vigatathinamiddho’’ti (vibha. 547) ca, ‘‘idaṃ cittaṃ imamhā thinamiddhā sodheti visodheti parisodheti moceti vimoceti parimoceti, tena vuccati thinamiddhā cittaṃ parisodheti’’ cāti (vibha. 551) – evaṃ ‘cattattā’tiādi vuttaṃ. Na ca ‘rūpaṃ’ evaṃ vuccati, tasmāpi arūpameva middhanti. Na, cittajassāsambhavavacanato. Tividhañhi middhaṃ – cittajaṃ utujaṃ āhārajañca. Tasmā yaṃ tattha cittajaṃ tassa vibhaṅge jhānacittehi asambhavo vutto, na arūpabhāvo sādhitoti rūpameva middhanti. Na, rūpabhāvāsiddhitova. Middhassa hi rūpabhāve siddhe sakkā etaṃ laddhuṃ. Tattha cittajassāsambhavo vutto. So eva ca na sijjhatīti arūpameva middhaṃ.

    ਕਿਞ੍ਚ ਭਿਯ੍ਯੋ? ਪਹਾਨવਚਨਤੋ। ਭਗવਤਾ ਹਿ ‘‘ਛ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇ ਪਹਾਯ ਭਬ੍ਬੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਜ੍ਜ વਿਹਰਿਤੁਂ; ਕਤਮੇ ਛ? ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ, ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ, ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ, ਕਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ; ਕਾਮੇਸੁ ਖੋ ਪਨਸ੍ਸ ਆਦੀਨવੋ ਸਮ੍ਮਪਞ੍ਞਾਯ ਸੁਦਿਟ੍ਠੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੬.੭੩) ਚ, ‘‘ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇ ਪਹਾਯ ਬਲવਤਿਯਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਂ વਾ ਪਰਤ੍ਥਂ વਾ ਞਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੧) ਚ ਆਦੀਸੁ ਮਿਦ੍ਧਸ੍ਸਾਪਿ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਨ ਚ ਰੂਪਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬੋ, ਨ ਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ ਨ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੧੦੩੧) ਇਮਸ੍ਸਾਪਿ ਪਹਾਨવਚਨਤੋ ਅਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ। ਨ, ਰੂਪਸ੍ਸਾਪਿ ਪਹਾਨવਚਨਤੋ। ‘‘ਰੂਪਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨ ਤੁਮ੍ਹਾਕਂ, ਤਂ ਪਜਹਥਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੩)। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸਾਪਿ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਕਾਰਣਮੇਤਨ੍ਤਿ। ਨ, ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸੁਤ੍ਤੇ ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗવਿਨਯੋ ਤਂ ਤਤ੍ਥ ਪਹਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੫) ਏવਂ ਛਨ੍ਦਰਾਗਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਰੂਪਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਨ ਯਥਾ ‘‘ਛ ਧਮ੍ਮੇ ਪਹਾਯ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇ ਪਹਾਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਹਾਤਬ੍ਬਮੇવ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਅਞ੍ਞਥਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਨ ਰੂਪਂ ਮਿਦ੍ਧਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਾਨੇਤਾਨਿ ‘‘ਸੋ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣੇ ਪਹਾਯ ਚੇਤਸੋ ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸੇ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਏਤੇਹਿ ਚੇવ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਚ ਸੁਤ੍ਤੇਹਿ ਅਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਥਾ ਹਿ –

    Kiñca bhiyyo? Pahānavacanato. Bhagavatā hi ‘‘cha, bhikkhave, dhamme pahāya bhabbo paṭhamajjhānaṃ upasampajja viharituṃ; katame cha? Kāmacchandaṃ, byāpādaṃ, thinamiddhaṃ, uddhaccaṃ, kakkuccaṃ, vicikicchaṃ; kāmesu kho panassa ādīnavo sammapaññāya sudiṭṭho hotī’’ti (a. ni. 6.73) ca, ‘‘ime pañca nīvaraṇe pahāya balavatiyā paññāya attatthaṃ vā paratthaṃ vā ñassatī’’ti (a. ni. 5.51) ca ādīsu middhassāpi pahānaṃ vuttaṃ. Na ca rūpaṃ pahātabbaṃ. Yathāha – ‘‘rūpakkhandho abhiññeyyo, pariññeyyo, na pahātabbo, na bhāvetabbo na sacchikātabbo’’ti (vibha. 1031) imassāpi pahānavacanato arūpameva middhanti. Na, rūpassāpi pahānavacanato. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, na tumhākaṃ, taṃ pajahathā’’ti (ma. ni. 1.247; saṃ. ni. 3.33). Ettha hi rūpassāpi pahānaṃ vuttameva. Tasmā akāraṇametanti. Na, aññathā vuttattā. Tasmiñhi sutte ‘‘yo, bhikkhave, rūpe chandarāgavinayo taṃ tattha pahāna’’nti (saṃ. ni. 3.25) evaṃ chandarāgappahānavasena rūpassa pahānaṃ vuttaṃ, na yathā ‘‘cha dhamme pahāya pañca nīvaraṇe pahāyā’’ti evaṃ pahātabbameva vuttanti, aññathā vuttattā, na rūpaṃ middhaṃ. Tasmā yānetāni ‘‘so ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese’’tiādīni suttāni vuttāni, etehi ceva aññehi ca suttehi arūpameva middhanti veditabbaṃ. Tathā hi –

    ‘‘ਪਞ੍ਚਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆવਰਣਾ ਨੀવਰਣਾ ਚੇਤਸੋ ਅਜ੍ਝਾਰੁਹਾ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣਾ। ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚ? ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆવਰਣੋ ਨੀવਰਣੋ…ਪੇ॰… ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆવਰਣਂ ਨੀવਰਣਂ ਚੇਤਸੋ ਅਜ੍ਝਾਰੁਹਂ ਪਞ੍ਞਾਯ ਦੁਬ੍ਬਲੀਕਰਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੨੦) ਚ, ‘‘ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਨੀવਰਣਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਨ੍ਧਕਰਣਂ ਅਚਕ੍ਖੁਕਰਣਂ ਅਞ੍ਞਾਣਕਰਣਂ ਪਞ੍ਞਾਨਿਰੋਧਿਕਂ વਿਘਾਤਪਕ੍ਖਿਕਂ ਅਨਿਬ੍ਬਾਨਸਂવਤ੍ਤਨਿਕ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੨੧) ਚ, ‘‘ਏવਮੇવ ਖੋ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤਿ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਪਰੇਤੇਨਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੩੬) ਚ, ‘‘ਅਯੋਨਿਸੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਨਸਿਕਰੋਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਚੇવ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ…ਪੇ॰… ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਞ੍ਚੇવ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੨੧੬) ਚ, ‘‘ਕੇવਲੋਹਾਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਕੁਸਲਰਾਸਿ ਯਦਿਦਂ ਪਞ੍ਚ ਨੀવਰਣਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭੧) ਚ –

    ‘‘Pañcime, bhikkhave, āvaraṇā nīvaraṇā cetaso ajjhāruhā paññāya dubbalīkaraṇā. Katame pañca? Kāmacchando, bhikkhave, āvaraṇo nīvaraṇo…pe… thinamiddhaṃ, bhikkhave, āvaraṇaṃ nīvaraṇaṃ cetaso ajjhāruhaṃ paññāya dubbalīkaraṇa’’nti (saṃ. ni. 5.220) ca, ‘‘thinamiddhanīvaraṇaṃ, bhikkhave, andhakaraṇaṃ acakkhukaraṇaṃ aññāṇakaraṇaṃ paññānirodhikaṃ vighātapakkhikaṃ anibbānasaṃvattanika’’nti (saṃ. ni. 5.221) ca, ‘‘evameva kho, brāhmaṇa, yasmiṃ samaye thinamiddhapariyuṭṭhitena cetasā viharati thinamiddhaparetenā’’ti (saṃ. ni. 5.236) ca, ‘‘ayoniso, bhikkhave, manasikaroto anuppanno ceva kāmacchando uppajjati…pe… anuppannañceva thinamiddhaṃ uppajjatī’’ti (saṃ. ni. 5.216) ca, ‘‘kevalohāyaṃ, bhikkhave, akusalarāsi yadidaṃ pañca nīvaraṇā’’ti (saṃ. ni. 5.371) ca –

    ਏવਮਾਦੀਨਿ ਚ ਅਨੇਕਾਨਿ ਏਤਸ੍ਸ ਅਰੂਪਭਾવਜੋਤਕਾਨੇવ ਸੁਤ੍ਤਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤਂ ਅਰੂਪਂ ਤਸ੍ਮਾ ਆਰੁਪ੍ਪੇਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਮਹਾਪਕਰਣੇ ਪਟ੍ਠਾਨੇ – ‘‘ਨੀવਰਣਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਨੀવਰਣੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਨ ਪੁਰੇਜਾਤਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿ ਏਤਸ੍ਸ વਿਭਙ੍ਗੇ ‘‘ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਨੀવਰਣਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ… ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟ੍ਠਾ॰ ੩.੮.੮) ਸਬ੍ਬਂ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਮੇਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ ਅਰੂਪਮੇવ ਮਿਦ੍ਧਨ੍ਤਿ।

    Evamādīni ca anekāni etassa arūpabhāvajotakāneva suttāni vuttāni. Yasmā cetaṃ arūpaṃ tasmā āruppepi uppajjati. Vuttañhetaṃ mahāpakaraṇe paṭṭhāne – ‘‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati, na purejātapaccayā’’ti etassa vibhaṅge ‘‘āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhaṃ… uddhaccaṃ avijjānīvaraṇa’’nti (paṭṭhā. 3.8.8) sabbaṃ vitthāretabbaṃ. Tasmā sanniṭṭhānamettha gantabbaṃ arūpameva middhanti.

    ੧੧੬੬. ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਕਪ੍ਪਿਯੇ ਕਪ੍ਪਿਯਸਞ੍ਞਿਤਾਤਿਆਦੀਨਿ ਮੂਲਤੋ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਏવਂਸਞ੍ਞਿਤਾਯ ਹਿ ਕਤੇ વੀਤਿਕਮ੍ਮੇ, ਨਿਟ੍ਠਿਤੇ વਤ੍ਥੁਜ੍ਝਾਚਾਰੇ, ਪੁਨ ਸਞ੍ਜਾਤਸਤਿਨੋਪਿ ‘ਦੁਟ੍ਠੁ ਮਯਾ ਕਤ’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਤਪ੍ਪਮਾਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਛਾਨੁਤਾਪવਸੇਨੇਤਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤੇਨ ਤਂ ਮੂਲਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘ਅਕਪ੍ਪਿਯੇ ਕਪ੍ਪਿਯਸਞ੍ਞਿਤਾ’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਅਕਪ੍ਪਿਯਭੋਜਨਂ ਕਪ੍ਪਿਯਸਞ੍ਞੀ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਤਿ, ਅਕਪ੍ਪਿਯਮਂਸਂ ਕਪ੍ਪਿਯਮਂਸਸਞ੍ਞੀ ਹੁਤ੍વਾ, ਅਚ੍ਛਮਂਸਂ ਸੂਕਰਮਂਸਨ੍ਤਿ, ਦੀਪਿਮਂਸਂ વਾ ਮਿਗਮਂਸਨ੍ਤਿ ਖਾਦਤਿ; ਕਾਲੇ વੀਤਿવਤ੍ਤੇ ਕਾਲਸਞ੍ਞਾਯ, ਪવਾਰੇਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪવਾਰਿਤਸਞ੍ਞਾਯ, ਪਤ੍ਤਸ੍ਮਿਂ ਰਜੇ ਪਤਿਤੇ ਪਟਿਗ੍ਗਹਿਤਸਞ੍ਞਾਯ ਭੁਞ੍ਜਤਿ – ਏવਂ ‘ਅਕਪ੍ਪਿਯੇ ਕਪ੍ਪਿਯਸਞ੍ਞਾਯ’ વੀਤਿਕ੍ਕਮਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮ। ਸੂਕਰਮਂਸਂ ਪਨ ਅਚ੍ਛਮਂਸਸਞ੍ਞਾਯ ਖਾਦਮਾਨੋ, ਕਾਲੇ ਚ વਿਕਾਲਸਞ੍ਞਾਯ ਭੁਞ੍ਜਮਾਨੋ ‘ਕਪ੍ਪਿਯੇ ਅਕਪ੍ਪਿਯਸਞ੍ਞਿਤਾਯ’ વੀਤਿਕ੍ਕਮਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮ। ਅਨવਜ੍ਜਂ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ વਜ੍ਜਸਞ੍ਞਿਤਾਯ, વਜ੍ਜਞ੍ਚ ਅਨવਜ੍ਜਸਞ੍ਞਿਤਾਯ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘ਅਨવਜ੍ਜੇ વਜ੍ਜਸਞ੍ਞਾਯ વਜ੍ਜੇ ਚ ਅਨવਜ੍ਜਸਞ੍ਞਾਯ’ વੀਤਿਕ੍ਕਮਂ ਕਰੋਤਿ ਨਾਮ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਂ ‘‘ਅਕਤਂ વਤ ਮੇ ਕਲ੍ਯਾਣਂ, ਅਕਤਂ ਕੁਸਲਂ, ਅਕਤਂ ਭੀਰੁਤ੍ਤਾਣਂ, ਕਤਂ ਪਾਪਂ, ਕਤਂ ਲੁਦ੍ਦਂ, ਕਤਂ ਕਿਬ੍ਬਿਸ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਨવਜ੍ਜੇ વਜ੍ਜਸਞ੍ਞਿਤਾਯਪਿ ਕਤੇ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਮ੍ਪਿ વਤ੍ਥੁਂ ਅਨੁਜਾਨਨ੍ਤੋ ਯਂ ਏવਰੂਪਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    1166. Kukkuccaniddese akappiye kappiyasaññitātiādīni mūlato kukkuccadassanatthaṃ vuttāni. Evaṃsaññitāya hi kate vītikamme, niṭṭhite vatthujjhācāre, puna sañjātasatinopi ‘duṭṭhu mayā kata’nti evaṃ anutappamānassa pacchānutāpavasenetaṃ uppajjati. Tena taṃ mūlato dassetuṃ ‘akappiye kappiyasaññitā’tiādi vuttaṃ. Tattha akappiyabhojanaṃ kappiyasaññī hutvā paribhuñjati, akappiyamaṃsaṃ kappiyamaṃsasaññī hutvā, acchamaṃsaṃ sūkaramaṃsanti, dīpimaṃsaṃ vā migamaṃsanti khādati; kāle vītivatte kālasaññāya, pavāretvā appavāritasaññāya, pattasmiṃ raje patite paṭiggahitasaññāya bhuñjati – evaṃ ‘akappiye kappiyasaññāya’ vītikkamaṃ karoti nāma. Sūkaramaṃsaṃ pana acchamaṃsasaññāya khādamāno, kāle ca vikālasaññāya bhuñjamāno ‘kappiye akappiyasaññitāya’ vītikkamaṃ karoti nāma. Anavajjaṃ pana kiñcideva vajjasaññitāya, vajjañca anavajjasaññitāya karonto ‘anavajje vajjasaññāya vajje ca anavajjasaññāya’ vītikkamaṃ karoti nāma. Yasmā panetaṃ ‘‘akataṃ vata me kalyāṇaṃ, akataṃ kusalaṃ, akataṃ bhīruttāṇaṃ, kataṃ pāpaṃ, kataṃ luddaṃ, kataṃ kibbisa’’nti evaṃ anavajje vajjasaññitāyapi kate vītikkame uppajjati, tasmāssa aññampi vatthuṃ anujānanto yaṃ evarūpantiādimāha.

    ਤਤ੍ਥ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਪਦਂ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਮੇવ। ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਯਨਾਕਾਰੋ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਯਨਾ। ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚੇਨ ਅਯਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਯਿਤਤ੍ਤਂ। ਚੇਤਸੋ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਤਾਕਤਸ੍ਸ ਸਾવਜ੍ਜਾਨવਜ੍ਜਸ੍ਸ વਾ ਅਭਿਮੁਖਗਮਨਂ ‘વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’ ਨਾਮ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਸੋ ਕਤਂ વਾ ਪਾਪਂ ਅਕਤਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਅਕਤਂ વਾ ਕਲ੍ਯਾਣਂ ਕਤਂ ਨ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਿਰੂਪੋ ਕੁਚ੍ਛਿਤੋ વਾ ਪਟਿਸਾਰੋਤਿ ‘વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋ’। ਸੋ ਪਨ ਚੇਤਸੋ, ਨ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ‘ਚੇਤਸੋ’ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਮਸ੍ਸ ਸਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਪਨ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਆਰਗ੍ਗਮਿવ ਕਂਸਪਤ੍ਤਂ ਮਨਂ વਿਲਿਖਮਾਨਮੇવ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਮਨੋવਿਲੇਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਅਯਮਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਯਂ ਪਨ વਿਨਯੇ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਾ ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤੋ ਭਗવਤਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਅਨੁવਸਿਤ੍વਾ ਅਨੁવਸਿਤ੍વਾ ਆવਸਥਪਿਣ੍ਡਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤੁ’’ਨ੍ਤਿ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਯਨ੍ਤੋ ਨ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਸੀਤਿ (ਪਾਚਿ॰ ੨੦੪) ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਆਗਤਂ, ਨ ਤਂ ਨੀવਰਣਂ। ਨ ਹਿ ਅਰਹਤੋ ‘ਦੁਟ੍ਠੁ ਮਯਾ ਇਦਂ ਕਤ’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਅਨੁਤਾਪੋ ਅਤ੍ਥਿ। ਨੀવਰਣਪਤਿਰੂਪਕਂ ਪਨੇਤਂ ‘ਕਪ੍ਪਤਿ ਨ ਕਪ੍ਪਤੀ’ਤਿ વੀਮਂਸਨਸਙ੍ਖਾਤਂ વਿਨਯਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ ਨਾਮ।

    Tattha kukkuccapadaṃ vuttatthameva. Kukkuccāyanākāro kukkuccāyanā. Kukkuccena ayitassa bhāvo kukkuccāyitattaṃ. Cetaso vippaṭisāroti ettha katākatassa sāvajjānavajjassa vā abhimukhagamanaṃ ‘vippaṭisāro’ nāma. Yasmā pana so kataṃ vā pāpaṃ akataṃ na karoti, akataṃ vā kalyāṇaṃ kataṃ na karoti, tasmā virūpo kucchito vā paṭisāroti ‘vippaṭisāro’. So pana cetaso, na sattassāti ñāpanatthaṃ ‘cetaso’ vippaṭisāroti vuttaṃ. Ayamassa sabhāvaniddeso. Uppajjamānaṃ pana kukkuccaṃ āraggamiva kaṃsapattaṃ manaṃ vilikhamānameva uppajjati, tasmā manovilekhoti vuttaṃ. Ayamassa kiccaniddeso. Yaṃ pana vinaye ‘‘atha kho āyasmā sāriputto bhagavatā paṭikkhittaṃ anuvasitvā anuvasitvā āvasathapiṇḍaṃ paribhuñjitu’’nti kukkuccāyanto na paṭiggahesīti (pāci. 204) kukkuccaṃ āgataṃ, na taṃ nīvaraṇaṃ. Na hi arahato ‘duṭṭhu mayā idaṃ kata’nti evaṃ anutāpo atthi. Nīvaraṇapatirūpakaṃ panetaṃ ‘kappati na kappatī’ti vīmaṃsanasaṅkhātaṃ vinayakukkuccaṃ nāma.

    ੧੧੭੬. ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਨੀવਰਣਾ ਚੇવ ਨੀવਰਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚਾ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਸ੍ਮਾ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨ વਿਜਹਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਨੀવਰਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣੇਨ ਨੀવਰਣਞ੍ਚੇવ ਨੀવਰਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਞ੍ਚਾਤਿ ਅਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚੇ ਸਤਿਪਿ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਭਾવਾ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚੇਨ વਿਨਾਪਿ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਞ੍ਚ ਯੇਨ ਸਮ੍ਪਯੋਗਂ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਂ ਨ ਯੋਜਿਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    1176. ‘‘Katame dhammā nīvaraṇā ceva nīvaraṇasampayuttā cā’’ti padassa niddese yasmā thinamiddhaṃ aññamaññaṃ na vijahati, tasmā thinamiddhanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇena nīvaraṇañceva nīvaraṇasampayuttañcāti abhinditvā vuttaṃ. Yasmā pana uddhacce satipi kukkuccassa abhāvā kukkuccena vināpi uddhaccaṃ uppajjati, tasmā taṃ bhinditvā vuttaṃ. Yañca yena sampayogaṃ na gacchati, taṃ na yojitanti veditabbaṃ.

    ਇਮੇ ਪਨ ਨੀવਰਣੇ ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ ਆਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਬ੍ਯਾਪਾਦਾ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੁਦ੍ਧਚ੍ਚਾਨਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ, ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਅવਿਜ੍ਜਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ। ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਬ੍ਯਾਪਾਦਾ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧੁਦ੍ਧਚ੍ਚਾવਿਜ੍ਜਾਤਿ।

    Ime pana nīvaraṇe kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmacchandabyāpādā anāgāmimaggena pahīyanti, thinamiddhuddhaccāni arahattamaggena, kukkuccavicikicchā sotāpattimaggena, avijjā arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena kukkuccavicikicchā pahīyanti, anāgāmimaggena kāmacchandabyāpādā, arahattamaggena thinamiddhuddhaccāvijjāti.

    ੧੧੮੨. ਪਰਾਮਾਸਗੋਚ੍ਛਕੇ ਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਸਭਾਗੇਨ ਬਹੁવਚਨਂ ਕਤਂ।

    1182. Parāmāsagocchake te dhamme ṭhapetvāti pucchāsabhāgena bahuvacanaṃ kataṃ.

    ੧੨੧੯. ਉਪਾਦਾਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વਤ੍ਥੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਾਮਂ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਕਾਮੋ ਚ ਸੋ ਉਪਾਦਾਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ। ਉਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਦਲ਼੍ਹਗ੍ਗਹਣਂ। ਦਲ਼੍ਹਤ੍ਥੋ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਉਪਸਦ੍ਦੋ ਉਪਾਯਾਸਉਪਕਟ੍ਠਾਦੀਸੁ વਿਯ। ਤਥਾ ਦਿਟ੍ਠਿ ਚ ਸਾ ਉਪਾਦਾਨਞ੍ਚਾਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ। ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ। ‘ਸਸ੍ਸਤੋ ਅਤ੍ਤਾ ਚ ਲੋਕੋ ਚਾ’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੧) ਹਿ ਪੁਰਿਮਦਿਟ੍ਠਿਂ ਉਤ੍ਤਰਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪਾਦਿਯਹਿ। ਤਥਾ ਸੀਲਬ੍ਬਤਂ ਉਪਾਦਿਯਤੀਤਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ। ਸੀਲਬ੍ਬਤਞ੍ਚ ਤਂ ਉਪਾਦਾਨਞ੍ਚਾਤਿਪਿ ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ। ਗੋਸੀਲਗੋવਤਾਦੀਨਿ ਹਿ ‘ਏવਂ ਸੁਦ੍ਧੀ’ਤਿ ਅਭਿਨਿવੇਸਤੋ ਸਯਮੇવ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ। ਤਥਾ, વਦਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ‘વਾਦੋ’; ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ‘ਉਪਾਦਾਨਂ’। ਕਿਂ વਦਨ੍ਤਿ, ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤਿ વਾ? ਅਤ੍ਤਾਨਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ વਾਦੁਪਾਦਾਨਂ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਂ; ‘ਅਤ੍ਤવਾਦਮਤ੍ਤਮੇવ વਾ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਉਪਾਦਿਯਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਂ।

    1219. Upādānaniddese vatthusaṅkhātaṃ kāmaṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ kāmo ca so upādānañcātipi kāmupādānaṃ. Upādānanti daḷhaggahaṇaṃ. Daḷhattho hi ettha upasaddo upāyāsaupakaṭṭhādīsu viya. Tathā diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ. Diṭṭhiṃ upādiyatīti diṭṭhupādānaṃ. ‘Sassato attā ca loko cā’tiādīsu (dī. ni. 1.31) hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyahi. Tathā sīlabbataṃ upādiyatīti sīlabbatupādānaṃ. Sīlabbatañca taṃ upādānañcātipi sīlabbatupādānaṃ. Gosīlagovatādīni hi ‘evaṃ suddhī’ti abhinivesato sayameva upādānāni. Tathā, vadanti etenāti ‘vādo’; upādiyanti etenāti ‘upādānaṃ’. Kiṃ vadanti, upādiyanti vā? Attānaṃ. Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ; ‘attavādamattameva vā attā’ti upādiyanti etenāti attavādupādānaṃ.

    ੧੨੨੦. ਯੋ ਕਾਮੇਸੁ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋਤਿ ਏਤ੍ਥਾਪਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾવ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਕਾਮਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ વਤ੍ਥੁਕਾਮੇਸੁ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਇਧ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਾਮਿਨੋਪਿ ਤਂ ਸਿਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ। ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣવਤ੍ਥੁਕੋ ਪਨਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗੋવ ਨਤ੍ਥੀਤਿ।

    1220. Yo kāmesu kāmacchandoti etthāpi vatthukāmāva anavasesato kāmāti adhippetā. Tasmā vatthukāmesu kāmacchando idha kāmupādānanti anāgāminopi taṃ siddhaṃ hoti. Pañcakāmaguṇavatthuko panassa kāmarāgova natthīti.

    ੧੨੨੧. ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਨਤ੍ਥਿ ਦਿਨ੍ਨਨ੍ਤਿ। ਦਿਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਕ੍ਕਾ ਕਸ੍ਸਚਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਦਾਤੁਨ੍ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ; ਦਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਨ ਫਲਂ વਿਪਾਕੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਯਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ। ਯਿਟ੍ਠਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਹਾਯਾਗੋ। ਤਂ ਯਜਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਜਾਨਾਤਿ; ਯਿਟ੍ਠਸ੍ਸ ਪਨ ਫਲਂ વਿਪਾਕੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਹੁਤਨ੍ਤਿ ਆਹੁਨਪਾਹੁਨਮਙ੍ਗਲਕਿਰਿਯਾ। ਤਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਜਾਨਾਤਿ; ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਫਲਂ વਿਪਾਕੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁਕਤਦੁਕ੍ਕਟਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਦਸ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਸੁਕਤਕਮ੍ਮਾਨਿ ਨਾਮ। ਦਸ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਾ ਦੁਕ੍ਕਟਕਮ੍ਮਾਨਿ ਨਾਮ। ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਜਾਨਾਤਿ ਫਲਂ વਿਪਾਕੋ ਪਨ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਅਯਂ ਲੋਕੋਤਿ ਪਰਲੋਕੇ ਠਿਤੋ ਇਮਂ ਲੋਕਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਪਰਲੋਕੋਤਿ ਇਧ ਲੋਕੇ ਠਿਤੋ ਪਰਲੋਕਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਮਾਤਾ ਨਤ੍ਥਿ ਪਿਤਾਤਿ ਮਾਤਾਪਿਤੂਨਂ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਤੇਸੁ ਕਤਪਚ੍ਚਯੇਨ ਕੋਚਿ ਫਲਂ વਿਪਾਕੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਸਤ੍ਤਾ ਓਪਪਾਤਿਕਾਤਿ ਚવਨਕਉਪਪਜ੍ਜਨਕਾ ਸਤ੍ਤਾ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਮ੍ਮਗ੍ਗਤਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾਤਿ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਧਮ੍ਮਿਕਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਯੇ ਇਮਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਪਰਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਸਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਸਚ੍ਛਿਕਤ੍વਾ ਪવੇਦੇਨ੍ਤੀਤਿ ਇਮਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਪਰਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਅਭਿવਿਸਿਟ੍ਠੇਨ ਞਾਣੇਨ ਞਤ੍વਾ ਪવੇਦਨਸਮਤ੍ਥੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ।

    1221. Diṭṭhupādānaniddese natthi dinnanti. Dinnaṃ nāma atthi, sakkā kassaci kiñci dātunti jānāti; dinnassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi yiṭṭhanti. Yiṭṭhaṃ vuccati mahāyāgo. Taṃ yajituṃ sakkāti jānāti; yiṭṭhassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi hutanti āhunapāhunamaṅgalakiriyā. Taṃ kātuṃ sakkāti jānāti; tassa pana phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi, sukatadukkaṭānanti ettha dasa kusalakammapathā sukatakammāni nāma. Dasa akusalakammapathā dukkaṭakammāni nāma. Tesaṃ atthibhāvaṃ jānāti phalaṃ vipāko pana natthīti gaṇhāti. Natthi ayaṃ lokoti paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi paralokoti idha loke ṭhito paralokaṃ natthīti gaṇhāti. Natthi mātā natthi pitāti mātāpitūnaṃ atthibhāvaṃ jānāti, tesu katapaccayena koci phalaṃ vipāko natthīti gaṇhāti. Natthi sattā opapātikāti cavanakaupapajjanakā sattā natthīti gaṇhāti. Sammaggatā sammā paṭipannāti anulomapaṭipadaṃ paṭipannā dhammikasamaṇabrāhmaṇā lokasmiṃ natthīti gaṇhāti. Ye imañca lokaṃ parañca lokaṃ sayaṃ abhiññā sacchikatvā pavedentīti imañca lokaṃ parañca lokaṃ attanāva abhivisiṭṭhena ñāṇena ñatvā pavedanasamattho sabbaññū buddho nāma natthīti gaṇhāti.

    ਇਮਾਨਿ ਪਨ ਉਪਾਦਾਨਾਨਿ ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ ਆਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਪਹੀਯਤਿ, ਸੇਸਾਨਿ ਤੀਣਿ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ। ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਾਦੀਨਿ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਨ੍ਤਿ।

    Imāni pana upādānāni kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā kāmupādānaṃ catūhi maggehi pahīyati, sesāni tīṇi sotāpattimaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena diṭṭhupādānādīni pahīyanti, catūhi maggehi kāmupādānanti.

    ੧੨੩੫. ਕਿਲੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇ ਕਿਲੇਸਾ ਏવ ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਨਿ। વਸਨ੍ਤਿ વਾ ਏਤ੍ਥ ਅਖੀਣਾਸવਾ ਸਤ੍ਤਾ ਲੋਭਾਦੀਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤ੍ਤਾਤਿ ‘વਤ੍ਥੂਨਿ’। ਕਿਲੇਸਾ ਚ ਤੇ ਤਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨਿ ਚਾਤਿ ‘ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਨਿ’। ਯਸ੍ਮਾ ਚੇਤ੍ਥ ਅਨਨ੍ਤਰਪਚ੍ਚਯਾਦਿਭਾવੇਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਕਿਲੇਸਾਪਿ વਸਨ੍ਤਿ ਏવ ਨਾਮ, ਤਸ੍ਮਾ ਕਿਲੇਸਾਨਂ વਤ੍ਥੂਨੀਤਿਪਿ ‘ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਨਿ’।

    1235. Kilesagocchake kilesā eva kilesavatthūni. Vasanti vā ettha akhīṇāsavā sattā lobhādīsu patiṭṭhitattāti ‘vatthūni’. Kilesā ca te tappatiṭṭhānaṃ sattānaṃ vatthūni cāti ‘kilesavatthūni’. Yasmā cettha anantarapaccayādibhāvena uppajjamānā kilesāpi vasanti eva nāma, tasmā kilesānaṃ vatthūnītipi ‘kilesavatthūni’.

    ੧੨੩੬. ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਲੋਭੋ? ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋਤਿ ਅਯਂ ਪਨ ਲੋਭੋ ਹੇਤੁਗੋਚ੍ਛਕੇ ਗਨ੍ਥਗੋਚ੍ਛਕੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਕਿਲੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇਤਿ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਅਤਿਰੇਕਪਦਸਤੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਆਸવਸਂਯੋਜਨਓਘਯੋਗਨੀવਰਣਉਪਾਦਾਨਗੋਚ੍ਛਕੇਸੁ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਪਦੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਅਤਿਰੇਕਪਦਸਤੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਪਦੇਹਿ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸਤੋવ ਗਹਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਸੁ ਹੇਤੁਗਨ੍ਥਨੀવਰਣਉਪਾਦਾਨਕਿਲੇਸਗੋਚ੍ਛਕੇਸੁ ਚਤੁਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਾ ਤਣ੍ਹਾ ਏਕੇਨੇવ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨ ਠਿਤਾ। ਆਸવਸਂਯੋਜਨਓਘਯੋਗੇਸੁ ਚਤੁਮਗ੍ਗવਜ੍ਝਾਪਿ ਦ੍વੇ ਕੋਟ੍ਠਾਸਾ ਹੁਤ੍વਾ ਠਿਤਾ। ਕਥਂ? ਆਸવੇਸੁ ਕਾਮਾਸવੋ ਭવਾਸવੋਤਿ, ਸਂਯੋਜਨੇਸੁ ਕਾਮਰਾਗਸਂਯੋਜਨਂ ਭવਰਾਗਸਂਯੋਜਨਨ੍ਤਿ, ਓਘੇਸੁ ਕਾਮੋਘੋ ਭવੋਘੋਤਿ, ਯੋਗੇਸੁ ਕਾਮਯੋਗੋ ਭવਯੋਗੋਤਿ।

    1236. Tattha katamo lobho? Yo rāgo sārāgoti ayaṃ pana lobho hetugocchake ganthagocchake imasmiṃ kilesagocchaketi tīsu ṭhānesu atirekapadasatena niddiṭṭho. Āsavasaṃyojanaoghayoganīvaraṇaupādānagocchakesu aṭṭhahi aṭṭhahi padehi niddiṭṭho. Svāyaṃ atirekapadasatena niddiṭṭhaṭṭhānepi aṭṭhahi aṭṭhahi padehi niddiṭṭhaṭṭhānepi nippadesatova gahitoti veditabbo. Tesu hetuganthanīvaraṇaupādānakilesagocchakesu catumaggavajjhā taṇhā ekeneva koṭṭhāsena ṭhitā. Āsavasaṃyojanaoghayogesu catumaggavajjhāpi dve koṭṭhāsā hutvā ṭhitā. Kathaṃ? Āsavesu kāmāsavo bhavāsavoti, saṃyojanesu kāmarāgasaṃyojanaṃ bhavarāgasaṃyojananti, oghesu kāmogho bhavoghoti, yogesu kāmayogo bhavayogoti.

    ਇਮਾਨਿ ਪਨ ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਨਿ ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ ਆਹਰਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾਪਿ। ਕਿਲੇਸਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਲੋਭੋ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਪਹੀਯਤਿ, ਦੋਸੋ ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਮੋਹਮਾਨਾ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ, ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ, ਥਿਨਾਦੀਨਿ ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ। ਮਗ੍ਗਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਪਹੀਯਨ੍ਤਿ, ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ ਦੋਸੋ, ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਸੇਸਾ ਸਤ੍ਤਾਤਿ।

    Imāni pana kilesavatthūni kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭati maggapaṭipāṭiyāpi. Kilesapaṭipāṭiyā lobho catūhi maggehi pahīyati, doso anāgāmimaggena, mohamānā arahattamaggena, diṭṭhivicikicchā sotāpattimaggena, thinādīni arahattamaggena. Maggapaṭipāṭiyā sotāpattimaggena diṭṭhivicikicchā pahīyanti, anāgāmimaggena doso, arahattamaggena sesā sattāti.

    ੧੨੮੭. ਕਾਮਾવਚਰਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਹੇਟ੍ਠਤੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾਭਾਗੇਨ। ਅવੀਚਿਨਿਰਯਨ੍ਤਿ વਾ ਅਗ੍ਗਿਜਾਲਾਨਂ વਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਯ વੀਚਿ, ਅਨ੍ਤਰਂ, ਛਿਦ੍ਦਂ ਏਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅવੀਚਿ। ਸੁਖਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਯੋ ਏਤ੍ਥ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਨਿਰਯੋ। ਨਿਰਤਿਅਤ੍ਥੇਨਪਿ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਤ੍ਥੇਨਪਿ ਨਿਰਯੋ। ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਤਂ ਅવੀਚਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਅਨ੍ਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਉਪਰਿਤੋਤਿ ਉਪਰਿਭਾਗੇਨ। ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤવਸવਤ੍ਤਿਦੇવੇਤਿ ਪਰਨਿਮ੍ਮਿਤੇਸੁ ਕਾਮੇਸੁ વਸਂ વਤ੍ਤਨਤੋ ਏવਂਲਦ੍ਧવੋਹਾਰੇ ਦੇવੇ। ਅਨ੍ਤੋ ਕਰਿਤ੍વਾਤਿ ਅਨ੍ਤੋ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ। ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇਤਿ ਯੇ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਓਕਾਸੇ। ਏਤ੍ਥਾવਚਰਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਚਰਨ੍ਤਿ ਕਦਾਚਿ ਕਤ੍ਥਚਿ ਸਮ੍ਭવਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਅਸਙ੍ਗਣ੍ਹਨਤ੍ਥਂ ‘ਅવਚਰਾ’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨ ਯੇ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਓਗਾਲ਼੍ਹਾ ਹੁਤ੍વਾ ਚਰਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਦਾ ਚ ਸਮ੍ਭવਤੋ, ਅਧੋਭਾਗੇ ਚਰਨ੍ਤਿ ਅવੀਚਿਨਿਰਯਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਭੂਤੁਪਾਦਾਯਪવਤ੍ਤਿਭਾવੇਨ, ਤੇਸਂ ਸਙ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਹਿ ਅવਗਾਲ਼੍ਹਾવ ਚਰਨ੍ਤਿ, ਅਧੋਭਾਗੇવ ਚਰਨ੍ਤੀਤਿ ਅવਚਰਾ। ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤੇ ਏਤ੍ਥਾવਚਰਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਅવਚਰਨ੍ਤਿ, ਨ ਪਨ ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥਾਪਿ ਅવਚਰਨ੍ਤਾਨਂ ਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਹੋਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਏਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇ ਰਾਸਿਸੁਞ੍ਞਤਪਚ੍ਚਯਭਾવਤੋ ਚੇવ ਸਭਾવਤੋ ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਖਨ੍ਧਾਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    1287. Kāmāvacaraniddese heṭṭhatoti heṭṭhābhāgena. Avīcinirayanti vā aggijālānaṃ vā sattānaṃ vā dukkhavedanāya vīci, antaraṃ, chiddaṃ ettha natthīti avīci. Sukhasaṅkhāto ayo ettha natthīti nirayo. Niratiatthenapi nirassādatthenapi nirayo. Pariyantaṃ karitvāti taṃ avīcisaṅkhātaṃ nirayaṃ antaṃ katvā. Uparitoti uparibhāgena. Paranimmitavasavattideveti paranimmitesu kāmesu vasaṃ vattanato evaṃladdhavohāre deve. Anto karitvāti anto pakkhipitvā. Yaṃ etasmiṃ antareti ye etasmiṃ okāse. Etthāvacarāti iminā yasmā etasmiṃ antare aññepi caranti kadāci katthaci sambhavato, tasmā tesaṃ asaṅgaṇhanatthaṃ ‘avacarā’ti vuttaṃ. Tena ye etasmiṃ antare ogāḷhā hutvā caranti sabbattha sadā ca sambhavato, adhobhāge caranti avīcinirayassa heṭṭhā bhūtupādāyapavattibhāvena, tesaṃ saṅgaho kato hoti. Te hi avagāḷhāva caranti, adhobhāgeva carantīti avacarā. Ettha pariyāpannāti iminā pana yasmā ete etthāvacarā aññatthāpi avacaranti, na pana tattha pariyāpannā honti, tasmā tesaṃ aññatthāpi avacarantānaṃ pariggaho kato hoti. Idāni te ettha pariyāpannadhamme rāsisuññatapaccayabhāvato ceva sabhāvato ca dassento khandhātiādimāha.

    ੧੨੮੯. ਰੂਪਾવਚਰਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਨ੍ਤਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਭੂਮਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਕਾਮਾવਚਰਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾਤਿਆਦੀਸੁ ਪਠਮਪਦੇਨ ਕੁਸਲਜ੍ਝਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਦੁਤਿਯੇਨ વਿਪਾਕਜ੍ਝਾਨਂ, વੁਤ੍ਤਂ ਤਤਿਯੇਨ ਕਿਰਿਯਜ੍ਝਾਨਂ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    1289. Rūpāvacaraniddese brahmalokanti paṭhamajjhānabhūmisaṅkhātaṃ brahmaṭṭhānaṃ. Sesamettha kāmāvacaraniddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Samāpannassa vātiādīsu paṭhamapadena kusalajjhānaṃ vuttaṃ, dutiyena vipākajjhānaṃ, vuttaṃ tatiyena kiriyajjhānaṃ vuttanti veditabbaṃ.

    ੧੨੯੧. ਅਰੂਪਾવਚਰਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨੂਪਗੇਤਿ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਸਙ੍ਖਾਤਂ ਭવਂ ਉਪਗਤੇ। ਦੁਤਿਯਪਦੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਸੇਸਂ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    1291. Arūpāvacaraniddese ākāsānañcāyatanūpageti ākāsānañcāyatanasaṅkhātaṃ bhavaṃ upagate. Dutiyapadepi eseva nayo. Sesaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.

    ੧੩੦੧. ਸਰਣਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯ੍વਾਯਂ ਤੀਸੁ ਅਕੁਸਲਮੂਲੇਸੁ ਮੋਹੋ, ਸੋ ਲੋਭਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਚ ਲੋਭੇਨ ਸਰਣੋ, ਦੋਸਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਚ ਦੋਸੇਨ ਸਰਣੋ। વਿਚਿਕਿਚ੍ਛੁਦ੍ਧਚ੍ਚਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪਨ ਮੋਹੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇਨ ਚੇવ ਰੂਪਰਾਗਅਰੂਪਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਚ ਰਾਗਰਣੇਨ ਪਹਾਨੇਕਟ੍ਠਭਾવਤੋ ਸਰਣੋ ਸਰਜੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    1301. Saraṇadukaniddese yvāyaṃ tīsu akusalamūlesu moho, so lobhasampayutto ca lobhena saraṇo, dosasampayutto ca dosena saraṇo. Vicikicchuddhaccasampayutto pana moho diṭṭhisampayuttena ceva rūparāgaarūparāgasaṅkhātena ca rāgaraṇena pahānekaṭṭhabhāvato saraṇo sarajoti veditabbo.




    Next: ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਕਦੁਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾ • Suttantikadukanikkhepakathā




    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਦੁਕਨਿਕ੍ਖੇਪਂ • Dukanikkhepaṃ

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਦੁਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Dukanikkhepakathāvaṇṇanā

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ਦੁਕਨਿਕ੍ਖੇਪਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Dukanikkhepakathāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact