| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា
Dukanikkhepakathāvaṇṇanā
១០៦២. មេត្តាយនវសេនាតិ មេត្តាផរណវសេន។ ‘‘មេត្តយនវសេនា’’តិ វត្តព្ពេ ទីឃំ កត្វា វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ មេត្តា, មេទនំ វា មេត្តាយនំ, តញ្ច សិនេហវសេន។ អនុទយតីតិ អនុទាតិ វត្តព្ពេ ‘‘អនុទ្ទា’’តិ ទ-ការាគមនំ កត្វា វុត្តំ។ អនុទ្ទាយនាការោតិ អនុរក្ខណាការោ។ រក្ខណញ្ហិ ទាយនា។ អនុទ្ទាយិតស្សាតិ អនុទ្ទាយ អយិតស្ស។ ‘‘ជាតិបិ ទុក្ខា’’តិអាទិំ សុណន្តស្ស សវនេ, អនិច្ចាទិតោ សម្មសន្តស្ស សម្មសនេ, មគ្គេនេត្ថ សម្មោហំ វិទ្ធំសេន្តស្ស បដិវេធេ, បដិវិជ្ឈិត្វា បច្ចវេក្ខន្តស្ស បច្ចវេក្ខណេតិ ចតូសុ កាលេសុ ទុក្ខេ ញាណំ វត្តតិ។
1062. Mettāyanavasenāti mettāpharaṇavasena. ‘‘Mettayanavasenā’’ti vattabbe dīghaṃ katvā vuttanti daṭṭhabbaṃ. Mettā, medanaṃ vā mettāyanaṃ, tañca sinehavasena. Anudayatīti anudāti vattabbe ‘‘anuddā’’ti da-kārāgamanaṃ katvā vuttaṃ. Anuddāyanākāroti anurakkhaṇākāro. Rakkhaṇañhi dāyanā. Anuddāyitassāti anuddāya ayitassa. ‘‘Jātipi dukkhā’’tiādiṃ suṇantassa savane, aniccādito sammasantassa sammasane, maggenettha sammohaṃ viddhaṃsentassa paṭivedhe, paṭivijjhitvā paccavekkhantassa paccavekkhaṇeti catūsu kālesu dukkhe ñāṇaṃ vattati.
១០៦៥. ចិត្តស្ស សំរញ្ជនំ ចិត្តស្ស សារាគោ។ គិជ្ឈន្តីតិ អភិកង្ខន្តិ។ សញ្ជំន្តីតិ ពន្ធន្តិ។ លគ្គនដ្ឋេនាតិ សំវរណដ្ឋេន, ឱលម្ពនដ្ឋេន វា។ តស្ស តស្សេវ ភវស្សាតិ កាមភវាទិសង្ខាតស្ស វិបាកកដត្តារូបស្ស អភិនិព្ពត្តិអត្ថំ បដិសន្ធិយា បច្ចយភាវវសេន បរិកឌ្ឍតិ។ ចិត្តមស្ស ភវន្តរេ វិធាវតិ និព្ពត្តតិ។ តណ្ហាវិប្ផន្ទិតនិវេសោ អដ្ឋសតតណ្ហាវិចរិតាទិភាវេន តណ្ហាបវត្តិយេវ។
1065. Cittassa saṃrañjanaṃ cittassa sārāgo. Gijjhantīti abhikaṅkhanti. Sañjaṃntīti bandhanti. Lagganaṭṭhenāti saṃvaraṇaṭṭhena, olambanaṭṭhena vā. Tassa tasseva bhavassāti kāmabhavādisaṅkhātassa vipākakaṭattārūpassa abhinibbattiatthaṃ paṭisandhiyā paccayabhāvavasena parikaḍḍhati. Cittamassa bhavantare vidhāvati nibbattati. Taṇhāvipphanditaniveso aṭṭhasatataṇhāvicaritādibhāvena taṇhāpavattiyeva.
សរិតានីតិ រាគវសេន អល្លានិ។ តំសម្បយុត្តបីតិវសេន សិនិទ្ធានិ សិនេហិតានិ។ វិសតាតិ វិត្ថតា។ រូបាទីសុ តេភូមកធម្មេសុ ព្យាបនវសេន វិសដា។ បុរិមវចនមេវ ត-ការស្ស ដ-ការំ កត្វា វុត្តំ។ វិសាលាតិ វិបុលា។ វិសក្កតីតិ បរិសប្បតិ, សហតិ វា។ រត្តោ ហិ រាគវត្ថុនា បាទេន តាលិយមានោបិ សហតីតិ។ ឱសក្កនំ, វិប្ផន្ទនំ វា វិសក្កនន្តិ វទន្តិ ។ អនិច្ចាទិំ និច្ចាទិតោ គណ្ហន្តី វិសំវាទិកា ហោតិ។ វិសំហរតីតិ តថា តថា កាមេសុ អានិសំសំ បស្សន្តី វិវិធេហាការេហិ នេក្ខម្មាភិមុខប្បវត្តិតោ ចិត្តំ សំហរតិ សង្ខិបតិ។ វិសំ វា ទុក្ខំ, តំ ហរតិ វហតីតិ អត្ថោ។ ទុក្ខនិព្ពត្តកស្ស កម្មស្ស ហេតុភាវតោ វិសមូលា, វិសំ វា ទុក្ខវេទនាមូលំ ឯតិស្សាតិ វិសមូលា។ ទុក្ខសមុទយត្តា វិសំ ផលំ ឯតិស្សាតិ វិសផលា។ តណ្ហាយ រូបាទិកស្ស ទុក្ខស្សេវ បរិភោគោ ហោតិ, ន អមតស្សាតិ សា ‘‘វិសបរិភោគា’’តិ វុត្តា។ សព្ពត្ថ និរុត្តិវសេន បទសិទ្ធិ វេទិតព្ពា។ យោ បនេត្ថ បធានោ អត្ថោ, តំ ទស្សេតុំ បុន ‘‘វិសតា វា បនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ឥត្ថភាវញ្ញថាភាវន្តិ មនុស្សភាវទេវាទិភាវភូតំ។
Saritānīti rāgavasena allāni. Taṃsampayuttapītivasena siniddhāni sinehitāni. Visatāti vitthatā. Rūpādīsu tebhūmakadhammesu byāpanavasena visaṭā. Purimavacanameva ta-kārassa ṭa-kāraṃ katvā vuttaṃ. Visālāti vipulā. Visakkatīti parisappati, sahati vā. Ratto hi rāgavatthunā pādena tāliyamānopi sahatīti. Osakkanaṃ, vipphandanaṃ vā visakkananti vadanti . Aniccādiṃ niccādito gaṇhantī visaṃvādikā hoti. Visaṃharatīti tathā tathā kāmesu ānisaṃsaṃ passantī vividhehākārehi nekkhammābhimukhappavattito cittaṃ saṃharati saṅkhipati. Visaṃ vā dukkhaṃ, taṃ harati vahatīti attho. Dukkhanibbattakassa kammassa hetubhāvato visamūlā, visaṃ vā dukkhavedanāmūlaṃ etissāti visamūlā. Dukkhasamudayattā visaṃ phalaṃ etissāti visaphalā. Taṇhāya rūpādikassa dukkhasseva paribhogo hoti, na amatassāti sā ‘‘visaparibhogā’’ti vuttā. Sabbattha niruttivasena padasiddhi veditabbā. Yo panettha padhāno attho, taṃ dassetuṃ puna ‘‘visatā vā panā’’tiādi vuttaṃ. Itthabhāvaññathābhāvanti manussabhāvadevādibhāvabhūtaṃ.
បណិធានកវសេនាតិ ចិត្តស្ស រូបាទីសុ ឋបនកវសេន។ អញ្ញោបិ ពន្ធុ តណ្ហាយ ឯវ ហោតិ, សោ បន អពន្ធុបិ ហោតិ។ តណ្ហា បន និច្ចសន្និស្សិតាតិ ‘‘បាដិយេក្កោ ពន្ធូ’’តិ វុត្តា។ អសនតោតិ ព្យាបនតោ ភុញ្ជនតោ ច។ តទុភយំ ទស្សេតិ ‘‘អជ្ឈោត្ថរណតោ’’តិអាទិនា។ អាសីសនវសេនាតិ ឥច្ឆនវសេន។ អញ្ញេនាការេនាតិ ជប្បនាជប្បិតត្តានំ ជប្បាយ អនញ្ញត្តទស្សនាការេន។ ចិត្តំ បរិយុដ្ឋាតីតិ ចិត្តំ មូសតិ។ មារបាសោតិ មារេន គហិតតាយ រាគោ មារបាសោ។
Paṇidhānakavasenāti cittassa rūpādīsu ṭhapanakavasena. Aññopi bandhu taṇhāya eva hoti, so pana abandhupi hoti. Taṇhā pana niccasannissitāti ‘‘pāṭiyekko bandhū’’ti vuttā. Asanatoti byāpanato bhuñjanato ca. Tadubhayaṃ dasseti ‘‘ajjhottharaṇato’’tiādinā. Āsīsanavasenāti icchanavasena. Aññenākārenāti jappanājappitattānaṃ jappāya anaññattadassanākārena. Cittaṃ pariyuṭṭhātīti cittaṃ mūsati. Mārapāsoti mārena gahitatāya rāgo mārapāso.
១០៦៦. សង្ខារេសុ ឧប្បន្នោ កម្មបថភេទំ ន ករោតីតិ ឯតេន សត្តេសុ ឧប្បន្នោ អដ្ឋានកោបោ ករោតីតិ វិញ្ញាយតិ។ ‘‘អត្ថំ មេ នាចរិ , ន ចរតិ, ន ចរិស្សតិ, បិយស្ស មេ មនាបស្ស អត្ថំ នាចរិ, ន ចរតិ, ន ចរិស្សតិ, អប្បិយស្ស មេ អមនាបស្ស អនត្ថំ នាចរិ, ន ចរតិ, ន ចរិស្សតី’’តិ ឧប្បជ្ជមានោបិ ហិ កោបោ អវត្ថុស្មិំ ឧប្បន្នត្តា អដ្ឋានកោបោ ឯវ ភវិតុំ យុត្តោ។ អាឃាតេន្តោតិ ហនន្តោ។ បុនរុត្តិទោសោ បដិសេធិតោតិ ទោស-បទស្ស បដិវិរោធ-បទស្ស ច ទ្វិក្ខត្តុំ អាគតត្តា វុត្តំ។ បដិឃស្ស វា វិសេសនត្ថំ បុព្ពេ ‘‘បដិវិរោធោ’’តិ, បទោសាទិវិសេសនត្ថំ ‘‘ទោសោ’’តិ ច វុត្តំ, ទុស្សនាទិវិសេសនត្ថំ បច្ឆា ‘‘ទោសោ’’តិ, វិរោធវិសេសនត្ថញ្ច ‘‘បដិវិរោធោ’’តិ វុត្តន្តិ នត្ថិ បុនរុត្តិទោសោ។
1066. Saṅkhāresu uppanno kammapathabhedaṃ na karotīti etena sattesu uppanno aṭṭhānakopo karotīti viññāyati. ‘‘Atthaṃ me nācari , na carati, na carissati, piyassa me manāpassa atthaṃ nācari, na carati, na carissati, appiyassa me amanāpassa anatthaṃ nācari, na carati, na carissatī’’ti uppajjamānopi hi kopo avatthusmiṃ uppannattā aṭṭhānakopo eva bhavituṃ yutto. Āghātentoti hananto. Punaruttidoso paṭisedhitoti dosa-padassa paṭivirodha-padassa ca dvikkhattuṃ āgatattā vuttaṃ. Paṭighassa vā visesanatthaṃ pubbe ‘‘paṭivirodho’’ti, padosādivisesanatthaṃ ‘‘doso’’ti ca vuttaṃ, dussanādivisesanatthaṃ pacchā ‘‘doso’’ti, virodhavisesanatthañca ‘‘paṭivirodho’’ti vuttanti natthi punaruttidoso.
១០៩១. អនិទ្ធារិតបរិច្ឆេទេ ធម្មានំ អត្ថិតាមត្តទីបកេ មាតិកុទ្ទេសេ អបរិច្ឆេទេន ពហុវចនេន ឧទ្ទេសោ កតោតិ ពហុវចនេនេវ បុច្ឆតិ – ‘‘កតមេ ធម្មា អប្បច្ចយា’’តិ។ សភាវសង្ខាបរិច្ឆេទាទិវសេន ហិ ធម្មេ អជានន្តស្ស វសេន ឧទ្ទេសោ បុច្ឆា ច ករីយតីតិ។ តស្មា បរិច្ឆេទំ អកត្វា ឧទ្ទិដ្ឋា បុច្ឆិតា ច។ ឥមេតិ អសង្ខតធាតុតោ ឧទ្ធំ នត្ថីតិ ទីបនត្ថំ ឯកម្បិ តំ និទ្ទិសិត្វា ពហុវចនេនេវ និគមនំ កតំ និទ្ទេសតោ បុព្ពេ ពោធនេយ្យស្ស អជាននកាលំ ឧបាទាយ។
1091. Aniddhāritaparicchede dhammānaṃ atthitāmattadīpake mātikuddese aparicchedena bahuvacanena uddeso katoti bahuvacaneneva pucchati – ‘‘katame dhammā appaccayā’’ti. Sabhāvasaṅkhāparicchedādivasena hi dhamme ajānantassa vasena uddeso pucchā ca karīyatīti. Tasmā paricchedaṃ akatvā uddiṭṭhā pucchitā ca. Imeti asaṅkhatadhātuto uddhaṃ natthīti dīpanatthaṃ ekampi taṃ niddisitvā bahuvacaneneva nigamanaṃ kataṃ niddesato pubbe bodhaneyyassa ajānanakālaṃ upādāya.
១១០១. កិំ បន នត្ថិ, កិំ តេន ន វុត្តាតិ យោជនា កាតព្ពា។ ឥទមេវ មនោវិញ្ញេយ្យន្តិ និយមាភាវោ វវត្ថានាភាវោ។ ចក្ខុវិញ្ញាណាទិវិញ្ញេយ្យមេវ ចក្ខាទិវិញ្ញេយ្យន្តិ បាឡិយំ វុត្តន្តិ មនោវិញ្ញាណវិញ្ញេយ្យេនបិ មនោវិញ្ញេយ្យេន ភវិតព្ពន្តិ កត្វា អដ្ឋកថាយ ‘‘កិំ បន មនោវិញ្ញាណេនា’’តិអាទិ វុត្តំ។ កេហិចិ វិញ្ញេយ្យា កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យាតិ ឥទំ កាមាវចរំ មនោវិញ្ញាណំ អារម្មណាទិវសេន ភិន្ទិត្វា យោជេតព្ពំ។ រូបាវចរាទិអារម្មណេន ហិ កាមាវចរមនោវិញ្ញាណេន រូបរាគាទិសម្បយុត្តេន ច កាមាវចរធម្មា ន វិញ្ញេយ្យា, ឥតរេន ច វិញ្ញេយ្យា។ ឯវំ កាមាវចរានមេវ អារម្មណានំ កេសញ្ចិ សទ្ទាទីនំ រូបារម្មណាទីហិ អវិញ្ញេយ្យតា វិញ្ញេយ្យតា ច យោជេតព្ពា, តថា ទ្វារភេទវសេន។ អថ វា សោមនស្សសហគតសន្តីរណំ ឥដ្ឋារម្មណមេវាតិ ឥតរំ តេន ន វិញ្ញេយ្យំ។ ឯវំ ឧបេក្ខាសហគតេ កុសលវិបាកេ អកុសលវិបាកេ ចាតិ សព្ពត្ថ យថាយោគំ យោជេតព្ពំ។ រូបាវចរាទយោ កាមាវចរវិបាកាទីហិ អវិញ្ញេយ្យា, កេចិទេវ វិញ្ញេយ្យា អរូបាវចរេហីតិ យោជេតព្ពំ អនុវត្តមានត្តា។ និព្ពានេន អវិញ្ញេយ្យត្តាតិ ‘‘កេហិចិ អវិញ្ញេយ្យា’’តិ ឥមស្ស បទស្ស អត្ថសម្ភវមត្តំ សន្ធាយ វុត្តំ, ន និព្ពានស្ស អនុវត្តមានមនោវិញ្ញាណភាវតោ។
1101. Kiṃ pana natthi, kiṃ tena na vuttāti yojanā kātabbā. Idameva manoviññeyyanti niyamābhāvo vavatthānābhāvo. Cakkhuviññāṇādiviññeyyameva cakkhādiviññeyyanti pāḷiyaṃ vuttanti manoviññāṇaviññeyyenapi manoviññeyyena bhavitabbanti katvā aṭṭhakathāya ‘‘kiṃ pana manoviññāṇenā’’tiādi vuttaṃ. Kehici viññeyyā kehici aviññeyyāti idaṃ kāmāvacaraṃ manoviññāṇaṃ ārammaṇādivasena bhinditvā yojetabbaṃ. Rūpāvacarādiārammaṇena hi kāmāvacaramanoviññāṇena rūparāgādisampayuttena ca kāmāvacaradhammā na viññeyyā, itarena ca viññeyyā. Evaṃ kāmāvacarānameva ārammaṇānaṃ kesañci saddādīnaṃ rūpārammaṇādīhi aviññeyyatā viññeyyatā ca yojetabbā, tathā dvārabhedavasena. Atha vā somanassasahagatasantīraṇaṃ iṭṭhārammaṇamevāti itaraṃ tena na viññeyyaṃ. Evaṃ upekkhāsahagate kusalavipāke akusalavipāke cāti sabbattha yathāyogaṃ yojetabbaṃ. Rūpāvacarādayo kāmāvacaravipākādīhi aviññeyyā, kecideva viññeyyā arūpāvacarehīti yojetabbaṃ anuvattamānattā. Nibbānena aviññeyyattāti ‘‘kehici aviññeyyā’’ti imassa padassa atthasambhavamattaṃ sandhāya vuttaṃ, na nibbānassa anuvattamānamanoviññāṇabhāvato.
១១០២. បញ្ចកាមគុណិករាគោតិ ឧក្កដ្ឋវសេន វុត្តំ។ ភវាសវំ ឋបេត្វា សព្ពោ លោភោ កាមាសវោតិ យុត្តំ សិយា។ សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ ភវទិដ្ឋិសម្បយុត្តត្តា ‘‘ភវាសវោ’’តិ អដ្ឋកថាយំ វុត្តោ។ ភវាសវោ បន ‘‘ទិដ្ឋិគតវិប្បយុត្តេសុ ឯវ ឧប្បជ្ជតី’’តិ បាឡិយំ វុត្តោ។ សោបិ រាគោ កាមាសវោ ភវិតុំ យុត្តោ។ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកទុក្ខានំ ការណភូតា កាមាសវាទយោបិ ទ្វិធា វុត្តា។
1102. Pañcakāmaguṇikarāgoti ukkaṭṭhavasena vuttaṃ. Bhavāsavaṃ ṭhapetvā sabbo lobho kāmāsavoti yuttaṃ siyā. Sassatadiṭṭhisahagato rāgo bhavadiṭṭhisampayuttattā ‘‘bhavāsavo’’ti aṭṭhakathāyaṃ vutto. Bhavāsavo pana ‘‘diṭṭhigatavippayuttesu eva uppajjatī’’ti pāḷiyaṃ vutto. Sopi rāgo kāmāsavo bhavituṃ yutto. Diṭṭhadhammikasamparāyikadukkhānaṃ kāraṇabhūtā kāmāsavādayopi dvidhā vuttā.
១១០៣. កាមាសវនិទ្ទេសេ ច កាមេសូតិ កាមរាគទិដ្ឋិរាគាទិអារម្មណភូតេសុ តេភូមកេសុ វត្ថុកាមេសូតិ អត្ថោ សម្ភវតិ។ តត្ថ ហិ ឧប្បជ្ជមានា សា តណ្ហា សព្ពាបិ ន កាមច្ឆន្ទាទិនាមំ ន លភតីតិ។ កត្តុកម្យតាឆន្ទោ អកុសលេបិ ឧប្បជ្ជតិ, ន បន ធម្មច្ឆន្ទោ។
1103. Kāmāsavaniddese ca kāmesūti kāmarāgadiṭṭhirāgādiārammaṇabhūtesu tebhūmakesu vatthukāmesūti attho sambhavati. Tattha hi uppajjamānā sā taṇhā sabbāpi na kāmacchandādināmaṃ na labhatīti. Kattukamyatāchando akusalepi uppajjati, na pana dhammacchando.
១១០៥. អញ្ញំ ជីវន្តិ គហណំ យទិបិ ឧបាទានក្ខន្ធេស្វេវ បវត្តតិ, រូបេ…បេ.… វិញ្ញាណេ វា បន ន បតិដ្ឋាតិ។ តតោ អញ្ញំ កត្វា ជីវំ គណ្ហាតីតិ សស្សតទិដ្ឋិ ហោតីតិ។ ព្រហ្មាទិំ ឯកច្ចំ អត្តានំ ‘‘ហោតី’’តិ និច្ចតោ អញ្ញញ្ច ‘‘ន ហោតី’’តិ អនិច្ចតោ គណ្ហន្តស្ស ‘‘ហោតិ ច ន ច ហោតី’’តិ ឯកច្ចសស្សតទិដ្ឋិ។ ‘‘ហោតី’’តិ ច បុដ្ឋេ ‘‘នេវា’’តិ, ‘‘ន ហោតី’’តិ ច បុដ្ឋេ ‘‘ន’’ឥតិ សព្ពត្ថ បដិក្ខិបន្តស្ស អមរាវិក្ខេបទិដ្ឋិ, អមរា អនុបច្ឆេទា, អមរមច្ឆសទិសី វា វិក្ខេបទិដ្ឋីតិ អត្ថោ។
1105. Aññaṃ jīvanti gahaṇaṃ yadipi upādānakkhandhesveva pavattati, rūpe…pe… viññāṇe vā pana na patiṭṭhāti. Tato aññaṃ katvā jīvaṃ gaṇhātīti sassatadiṭṭhi hotīti. Brahmādiṃ ekaccaṃ attānaṃ ‘‘hotī’’ti niccato aññañca ‘‘na hotī’’ti aniccato gaṇhantassa ‘‘hoti ca na ca hotī’’ti ekaccasassatadiṭṭhi. ‘‘Hotī’’ti ca puṭṭhe ‘‘nevā’’ti, ‘‘na hotī’’ti ca puṭṭhe ‘‘na’’iti sabbattha paṭikkhipantassa amarāvikkhepadiṭṭhi, amarā anupacchedā, amaramacchasadisī vā vikkhepadiṭṭhīti attho.
បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ កាមាសវោតិ វុត្តោតិ កត្វា ព្រហ្មានំ វិមានាទីសុ រាគស្ស ទិដ្ឋិរាគស្ស ច កាមាសវភាវំ បដិក្ខិបតិ។ យទិ បន លោភោ កាមាសវភវាសវវិនិមុត្តោ អត្ថិ, សោ យទា ទិដ្ឋិគតវិប្បយុត្តេសុ ឧប្បជ្ជតិ, តទា តេន សម្បយុត្តោ អវិជ្ជាសវោ អាសវវិប្បយុត្តោតិ ទោមនស្សវិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសម្បយុត្តស្ស វិយ តស្សបិ អាសវវិប្បយុត្តតា វត្តព្ពា សិយា ‘‘ចតូសុ ទិដ្ឋិគតវិប្បយុត្តេសុ លោភសហគតេសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បន្នោ មោហោ សិយា អាសវសម្បយុត្តោ សិយា អាសវវិប្បយុត្តោ’’តិ។ ‘‘កាមាសវោ អដ្ឋសុ លោភសហគតេសុ ចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បជ្ជតី’’តិ, ‘‘កាមាសវំ បដិច្ច ទិដ្ឋាសវោ អវិជ្ជាសវោ’’តិ (បដ្ឋា. ៣.៣.១) ច វចនតោ ទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ កាមាសវោ ន ហោតីតិ ន សក្កា វត្តុំ។ កិលេសបដិបាដិយាបិ អាហរិតុំ វដ្ដតីតិ អាសវានំ វចនំ បហាតព្ពទស្សនត្ថន្តិ កត្វា តេ បហានេ អាហរិយមានា បហាតព្ពានម្បិ តេសំ កិលេសានំ ឧទ្ទេសក្កមេន អាហរិតុំ វដ្ដន្តិ បជហនកានំ មគ្គានម្បីតិ អត្ថោ។
Pañcakāmaguṇiko rāgo kāmāsavoti vuttoti katvā brahmānaṃ vimānādīsu rāgassa diṭṭhirāgassa ca kāmāsavabhāvaṃ paṭikkhipati. Yadi pana lobho kāmāsavabhavāsavavinimutto atthi, so yadā diṭṭhigatavippayuttesu uppajjati, tadā tena sampayutto avijjāsavo āsavavippayuttoti domanassavicikicchuddhaccasampayuttassa viya tassapi āsavavippayuttatā vattabbā siyā ‘‘catūsu diṭṭhigatavippayuttesu lobhasahagatesu cittuppādesu uppanno moho siyā āsavasampayutto siyā āsavavippayutto’’ti. ‘‘Kāmāsavo aṭṭhasu lobhasahagatesu cittuppādesu uppajjatī’’ti, ‘‘kāmāsavaṃ paṭicca diṭṭhāsavo avijjāsavo’’ti (paṭṭhā. 3.3.1) ca vacanato diṭṭhisahagato rāgo kāmāsavo na hotīti na sakkā vattuṃ. Kilesapaṭipāṭiyāpi āharituṃ vaṭṭatīti āsavānaṃ vacanaṃ pahātabbadassanatthanti katvā te pahāne āhariyamānā pahātabbānampi tesaṃ kilesānaṃ uddesakkamena āharituṃ vaṭṭanti pajahanakānaṃ maggānampīti attho.
១១២១. បឋមកមានភាជនីយេតិ ‘‘សេយ្យោហមស្មី’’តិ មានស្ស និទ្ទេសេ។ តត្ថ ហិ ‘‘ឯកច្ចោ ជាតិយា វា គោត្តេន វា កោលបុត្តិយេន វា វណ្ណបោក្ខរតាយ វា ធនេន វា អជ្ឈេនេន វា កម្មាយតនេន វា សិប្បាយតនេន វា វិជ្ជាដ្ឋានេន វា សុតេន វា បដិភានេន វា អញ្ញតរញ្ញតរេន វា វត្ថុនា មានំ ជប្បេតិ, យោ ឯវរូបោ មានោ មញ្ញនា…បេ.… កេតុកម្យតា ចិត្តស្សា’’តិ (វិភ. ៨៦៦) សេយ្យស្ស សទិសស្ស ហីនស្ស ច បវត្តមានោ បុគ្គលវិសេសំ អនាមសិត្វា សេយ្យមានោ វិភត្តោតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ ‘‘ឯកោ មានោ តិណ្ណំ ជនានំ ឧប្បជ្ជតីតិ កថិតោ’’តិ អាហ។ ន កេវលញ្ចាយំ បឋមកមានភាជនីយេ ឯវ ឯវំ កថិតោ, ទុតិយកតតិយកមានភាជនីយេបិ កថិតោ ឯវាតិ និទស្សនមត្ថំ ឯតំ ទដ្ឋព្ពំ។ អថ វា បុគ្គលេ អនិស្សាយ វុត្តានំ តិណ្ណម្បិ មានានំ ភាជនីយំ ‘‘បឋមកមានភាជនីយេ’’តិ អាហ។ សេយ្យស្ស ‘‘សេយ្យោហមស្មីតិ មានោ’’តិអាទីនញ្ហិ បុគ្គលំ អាមសិត្វា វុត្តានំ នវន្នំ មានានំ ភាជនីយំ ទុតិយកមានភាជនីយំ ហោតិ, តស្ស មានរាសិស្ស បុគ្គលំ អនាមសិត្វា វុត្តមានរាសិតោ ទុតិយតតិយកត្តាតិ, អថាបិ ច យថាវុត្តេ ទុតិយកមានភាជនីយេ ‘‘ឯកេកស្ស តយោ តយោ មានា ឧប្បជ្ជន្តីតិ កថិត’’ន្តិ ឥធ វុត្តាយ អត្ថវណ្ណនាយ សមានទស្សនត្ថំ ‘‘បឋមកមានភាជនីយេ’’តិ វុត្តំ។ សោ ឯវ មានោ ឥធាគតោតិ តត្ថ កថិតោ ឯវ អត្ថោ យុជ្ជតីតិ អធិប្បាយោ។ មានករណវសេនាតិ ‘‘សេយ្យោ’’តិអាទិកិច្ចករណវសេន។ អបរាបរេ ឧបាទាយាតិ ឥទំ បុរិមបុរិមា មានា អបរាបរេ ឧបនិស្សយភាវេន តេ ឧប្បាទេន្តា អច្ចុគ្គច្ឆន្តីតិ ឥមមត្ថំ សន្ធាយ វុត្តំ។ កេតុកម្យតាចិត្តំ អច្ចុគ្គតភាវំ គច្ឆតីតិ កត្វា ចិត្តេនេវ វិសេសិតំ។
1121. Paṭhamakamānabhājanīyeti ‘‘seyyohamasmī’’ti mānassa niddese. Tattha hi ‘‘ekacco jātiyā vā gottena vā kolaputtiyena vā vaṇṇapokkharatāya vā dhanena vā ajjhenena vā kammāyatanena vā sippāyatanena vā vijjāṭṭhānena vā sutena vā paṭibhānena vā aññataraññatarena vā vatthunā mānaṃ jappeti, yo evarūpo māno maññanā…pe… ketukamyatā cittassā’’ti (vibha. 866) seyyassa sadisassa hīnassa ca pavattamāno puggalavisesaṃ anāmasitvā seyyamāno vibhattoti imamatthaṃ sandhāya ‘‘eko māno tiṇṇaṃ janānaṃ uppajjatīti kathito’’ti āha. Na kevalañcāyaṃ paṭhamakamānabhājanīye eva evaṃ kathito, dutiyakatatiyakamānabhājanīyepi kathito evāti nidassanamatthaṃ etaṃ daṭṭhabbaṃ. Atha vā puggale anissāya vuttānaṃ tiṇṇampi mānānaṃ bhājanīyaṃ ‘‘paṭhamakamānabhājanīye’’ti āha. Seyyassa ‘‘seyyohamasmīti māno’’tiādīnañhi puggalaṃ āmasitvā vuttānaṃ navannaṃ mānānaṃ bhājanīyaṃ dutiyakamānabhājanīyaṃ hoti, tassa mānarāsissa puggalaṃ anāmasitvā vuttamānarāsito dutiyatatiyakattāti, athāpi ca yathāvutte dutiyakamānabhājanīye ‘‘ekekassa tayo tayo mānā uppajjantīti kathita’’nti idha vuttāya atthavaṇṇanāya samānadassanatthaṃ ‘‘paṭhamakamānabhājanīye’’ti vuttaṃ. So eva māno idhāgatoti tattha kathito eva attho yujjatīti adhippāyo. Mānakaraṇavasenāti ‘‘seyyo’’tiādikiccakaraṇavasena. Aparāpare upādāyāti idaṃ purimapurimā mānā aparāpare upanissayabhāvena te uppādentā accuggacchantīti imamatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Ketukamyatācittaṃ accuggatabhāvaṃ gacchatīti katvā citteneva visesitaṃ.
១១២៦. អក្ខមនភាវប្បកាសនំ ខិយ្យនំ។ មនេន បិយករណន្តិ ឯវំបការំ បូជនំ មាននន្តិ វុច្ចតីតិ អត្ថោ។ ឥស្សាករណវសេនាតិ លាភាទិអក្ខមនកិច្ចវសេន។
1126. Akkhamanabhāvappakāsanaṃ khiyyanaṃ. Manena piyakaraṇanti evaṃpakāraṃ pūjanaṃ mānananti vuccatīti attho. Issākaraṇavasenāti lābhādiakkhamanakiccavasena.
១១២៧. អរិយសាវកាតិ វចនំ ‘‘អរិយសាវកានំយេវ បដិវេធោ អត្ថិ, តេ ច តំ ន មច្ឆរាយន្តី’’តិ បដិវេធធម្មេ មច្ឆរិយាភាវទស្សនត្ថំ។ គន្ថោតិ បាឡិ។ កថាមគ្គោតិ អដ្ឋកថាបពន្ធោ។ ធម្មន្តរន្តិ កុសលាទិធម្មំ ភិន្ទិត្វា អកុសលាទិំ អត្តនោ លោលតាយ តថាគតភាសិតំ តិត្ថិយភាសិតំ វា ករោន្តោ អាលោលេស្សតិ។ អត្តានំ អាវិកត្វាតិ អត្តានំ អញ្ញថា សន្តំ អញ្ញថា បវេទយិត្វា។ យោ បនាតិ តិត្ថិយោ គហដ្ឋោ វា អត្តនោ សមយស្ស សទោសភាវំ ទដ្ឋុំ អនិច្ឆន្តោ អញ្ញាណេន អភិនិវេសេន វា។
1127. Ariyasāvakāti vacanaṃ ‘‘ariyasāvakānaṃyeva paṭivedho atthi, te ca taṃ na maccharāyantī’’ti paṭivedhadhamme macchariyābhāvadassanatthaṃ. Ganthoti pāḷi. Kathāmaggoti aṭṭhakathāpabandho. Dhammantaranti kusalādidhammaṃ bhinditvā akusalādiṃ attano lolatāya tathāgatabhāsitaṃ titthiyabhāsitaṃ vā karonto ālolessati. Attānaṃ āvikatvāti attānaṃ aññathā santaṃ aññathā pavedayitvā. Yo panāti titthiyo gahaṭṭho vā attano samayassa sadosabhāvaṃ daṭṭhuṃ anicchanto aññāṇena abhinivesena vā.
ព្យាបិតុមនិច្ឆោតិ វិវិច្ឆោ, តស្ស ភាវោ វេវិច្ឆំ។ អនាទរោតិ មច្ឆរិយេន ទានេ អាទររហិតោ។ កដច្ឆុនា គាហោ ភត្តស្ស កដច្ឆុគ្គាហោ, កដច្ឆុគ្គាហោ វិយ កដច្ឆុគ្គាហោ។ យថា ហិ កដច្ឆុគ្គាហោ យថាវុត្តេ ភត្តេ ន សំបសារយតិ, ឯវំ មច្ឆរិយម្បិ អាវាសាទីសូតិ។ គយ្ហតិ ឯតេនាតិ វា គាហោ, កដច្ឆុ ឯវ គាហោ កដច្ឆុគ្គាហោ។ សោ យថា សង្កុដិតគ្គោ ន សំបសារយតិ, ឯវំ មច្ឆរិយម្បីតិ។ អាវរិត្វា គហិតំ អគ្គហិតំ, តស្ស ភាវោ អគ្គហិតត្តំ, មច្ឆរិយំ។ ‘‘អាវាសាទិ បរេហិ សាធារណមសាធារណំ វា មយ្ហេវ ហោតូ’’តិ បវត្តិវសេន អត្តសម្បត្តិគ្គហណលក្ខណតា, ‘‘មា អញ្ញស្សា’’តិ បវត្តិវសេន អត្តសម្បត្តិនិគូហណលក្ខណតា ច យោជេតព្ពា។ យំ បន ‘‘បរសន្តកំ គណ្ហិតុកាមោ’’តិ វុត្តំ, តំ មច្ឆរិយស្ស បរសន្តកលោភស្ស ឧបនិស្សយភាវំ ទស្សេតុំ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ យទិ ហិ តំ មច្ឆរិយប្បវត្តិទស្សនំ, បរសម្បត្តិគ្គហណលក្ខណតា ច វត្តព្ពា សិយាតិ។
Byāpitumanicchoti viviccho, tassa bhāvo vevicchaṃ. Anādaroti macchariyena dāne ādararahito. Kaṭacchunā gāho bhattassa kaṭacchuggāho, kaṭacchuggāho viya kaṭacchuggāho. Yathā hi kaṭacchuggāho yathāvutte bhatte na saṃpasārayati, evaṃ macchariyampi āvāsādīsūti. Gayhati etenāti vā gāho, kaṭacchu eva gāho kaṭacchuggāho. So yathā saṅkuṭitaggo na saṃpasārayati, evaṃ macchariyampīti. Āvaritvā gahitaṃ aggahitaṃ, tassa bhāvo aggahitattaṃ, macchariyaṃ. ‘‘Āvāsādi parehi sādhāraṇamasādhāraṇaṃ vā mayheva hotū’’ti pavattivasena attasampattiggahaṇalakkhaṇatā, ‘‘mā aññassā’’ti pavattivasena attasampattinigūhaṇalakkhaṇatā ca yojetabbā. Yaṃ pana ‘‘parasantakaṃ gaṇhitukāmo’’ti vuttaṃ, taṃ macchariyassa parasantakalobhassa upanissayabhāvaṃ dassetuṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Yadi hi taṃ macchariyappavattidassanaṃ, parasampattiggahaṇalakkhaṇatā ca vattabbā siyāti.
១១៤០. អភិជ្ឈាកាមរាគានំ វិសេសោ អាសវទ្វយឯកាសវភាវោ សិយា, នអភិជ្ឈាយ នោអាសវភាវោ ចាតិ នោអាសវលោភស្ស សព្ភាវោ វិចារេតព្ពោ។ ន ហិ អត្ថិ ‘‘អាសវោ ច នោអាសវោ ច ធម្មា អាសវស្ស ធម្មស្ស អាសវស្ស ច នោអាសវស្ស ច ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ សត្តមោ ច នវមោ ច បញ្ហោ។ គណនាយ ច ‘‘ហេតុយា សត្តា’’តិ វុត្តំ, ន ‘‘នវា’’តិ។ ទិដ្ឋិសម្បយុត្តេ បន លោភេ នោអាសវេ វិជ្ជមានេ សត្តមនវមាបិ បញ្ហវិស្សជ្ជនំ លភេយ្យុំ, គណនា ច ‘‘ហេតុយា នវា’’តិ វត្តព្ពា សិយា។ ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តេ ច លោភេ នោអាសវេ វិជ្ជមានេ បុព្ពេ ទស្សិតោ ទោសោតិ។
1140. Abhijjhākāmarāgānaṃ viseso āsavadvayaekāsavabhāvo siyā, naabhijjhāya noāsavabhāvo cāti noāsavalobhassa sabbhāvo vicāretabbo. Na hi atthi ‘‘āsavo ca noāsavo ca dhammā āsavassa dhammassa āsavassa ca noāsavassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo’’ti sattamo ca navamo ca pañho. Gaṇanāya ca ‘‘hetuyā sattā’’ti vuttaṃ, na ‘‘navā’’ti. Diṭṭhisampayutte pana lobhe noāsave vijjamāne sattamanavamāpi pañhavissajjanaṃ labheyyuṃ, gaṇanā ca ‘‘hetuyā navā’’ti vattabbā siyā. Diṭṭhivippayutte ca lobhe noāsave vijjamāne pubbe dassito dosoti.
១១៥៩. កាមច្ឆន្ទនីវរណនិទ្ទេសេ កាមេសូតិ តេភូមកេសុ សាសវេសុ សព្ពេសុ វត្ថុកាមេសុ។ សព្ពោ ហិ លោភោ កាមច្ឆន្ទនីវរណំ។ តេនេវ តស្ស អារុប្បេ ឧប្បត្តិ វុត្តា ‘‘នីវរណំ ធម្មំ បដិច្ច នីវរណោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ន បុរេជាតបច្ចយា។ អារុប្បេ កាមច្ឆន្ទនីវរណំ បដិច្ច ឧទ្ធច្ចនីវរណំ អវិជ្ជានីវរណំ។ អារុប្បេ កាមច្ឆន្ទនីវរណំ បដិច្ច ថិនមិទ្ធនីវរណំ ឧទ្ធច្ចនីវរណំ អវិជ្ជានីវរណ’’ន្តិ (បដ្ឋា. ៣.៨.១)។
1159. Kāmacchandanīvaraṇaniddese kāmesūti tebhūmakesu sāsavesu sabbesu vatthukāmesu. Sabbo hi lobho kāmacchandanīvaraṇaṃ. Teneva tassa āruppe uppatti vuttā ‘‘nīvaraṇaṃ dhammaṃ paṭicca nīvaraṇo dhammo uppajjati na purejātapaccayā. Āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇaṃ. Āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇa’’nti (paṭṭhā. 3.8.1).
១១៦២. ឥរិយាបថិកចិត្តន្តិ ឥរិយាបថូបត្ថម្ភកំ អដ្ឋបញ្ញាសវិធំ ចិត្តំ។ តត្ថ បន ពលវថិនមិទ្ធសហគតំ ចិត្តំ ‘‘ឥរិយាបថំ សន្ធារេតុំ អសក្កោន្ត’’ន្តិ វុត្តំ។ ឱលីយតីតិ ឱលម្ពតិ។
1162. Iriyāpathikacittanti iriyāpathūpatthambhakaṃ aṭṭhapaññāsavidhaṃ cittaṃ. Tattha pana balavathinamiddhasahagataṃ cittaṃ ‘‘iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkonta’’nti vuttaṃ. Olīyatīti olambati.
១១៦៣. ឱនយ្ហតីតិ ឆាទេតិ, អវត្ថរតិ វា។ នានារម្មណេសុ បវត្តិនិវារណេន, វិប្ផារិកតានិវារណេនេវ វា អន្តោសមោរោធោ។ ឯកច្ចានន្តិ សិរីសាទិរុក្ខានំ។ រូបកាយេនេវ សិយុំ, តេន សុខប្បដិសំវេទននិព្ពានសច្ឆិកិរិយានំ រូបតាបត្តិ សិយាតិ អធិប្បាយោ។ តស្មាតិ ‘‘កាយស្សា’’តិ វចនស្ស រូបត្តាសាធកត្តា។ ន ហិ នាមកាយោ សុបតីតិ ឥទំ ថិនមិទ្ធសមុដ្ឋិតរូបេហិ រូបកាយស្ស គរុភាវប្បត្តំ អង្គបច្ចង្គាទីនំ សំសីទនំ សោប្បន្តិ សន្ធាយ វុត្តំ, ន ជាគរណចិត្តរហិតំ ភវង្គសន្តតិន្តិ។ តស្ស ផលត្តាតិ ផលូបចារេន ឥន្ទ្រិយំ វិយ មិទ្ធំ ទស្សេតុំ មិទ្ធស្ស ផលត្តា ឥន្ទ្រិយនិទ្ទេសេ វិយ លិង្គាទីនិ មិទ្ធនិទ្ទេសេបិ សោប្បាទីនិ វុត្តានីតិ អត្ថោ។
1163. Onayhatīti chādeti, avattharati vā. Nānārammaṇesu pavattinivāraṇena, vipphārikatānivāraṇeneva vā antosamorodho. Ekaccānanti sirīsādirukkhānaṃ. Rūpakāyeneva siyuṃ, tena sukhappaṭisaṃvedananibbānasacchikiriyānaṃ rūpatāpatti siyāti adhippāyo. Tasmāti ‘‘kāyassā’’ti vacanassa rūpattāsādhakattā. Na hi nāmakāyo supatīti idaṃ thinamiddhasamuṭṭhitarūpehi rūpakāyassa garubhāvappattaṃ aṅgapaccaṅgādīnaṃ saṃsīdanaṃ soppanti sandhāya vuttaṃ, na jāgaraṇacittarahitaṃ bhavaṅgasantatinti. Tassa phalattāti phalūpacārena indriyaṃ viya middhaṃ dassetuṃ middhassa phalattā indriyaniddese viya liṅgādīni middhaniddesepi soppādīni vuttānīti attho.
រូបកាយស្ស អន្តោសមោរោធោ នត្ថីតិ សោ នាមកាយេ វុត្តោតិ វិញ្ញាយតិ។ តេន សហ វុត្តា ឱនាហបរិយោនាហា ច។ រូបកាយស្ស វា វិប្ផារិកាវិប្ផារិកភាវោ នាម អត្តនោ សភាវេន នត្ថិ, នាមកាយស្ស នាមកាយេ វិប្ផារិកេ លហុកោ, អវិប្ផារិកេ គរុកោតិ អវិប្ផារិកភាវេន ឱនាហនាទិ នាមកាយស្សេវ ហោតីតិ ឱនាហនាទយោបិ នាមកាយេ វិញ្ញាយន្តិ។ តេនាហ ‘‘ន ហិ រូបំ នាមកាយស្ស ឱនាហោ…បេ.… ហោតី’’តិ។ អាវរណភាវោ វិយ ហិ ឱនាហនាទិភាវោបិ នាមកាយស្សេវ ហោតីតិ។ ឥតរោ អធិប្បាយំ អជានន្តោ មេឃាទីហិ រូបេហិ រូបានំ ឱនាហនាទិំ បស្សន្តោ ‘‘ននុ ចា’’តិអាទិមាហ។ យទិ ឯវន្តិ យទិ រូបស្ស ឱនាហនាទិតា សិទ្ធា, អរូបស្ស ន សិយា , សេតុពន្ធាទីសុ រូបស្ស អាវរណំ ទិដ្ឋន្តិ អាវរណម្បិ អរូបស្ស ន ភវេយ្យាតិ អត្ថោ។
Rūpakāyassa antosamorodho natthīti so nāmakāye vuttoti viññāyati. Tena saha vuttā onāhapariyonāhā ca. Rūpakāyassa vā vipphārikāvipphārikabhāvo nāma attano sabhāvena natthi, nāmakāyassa nāmakāye vipphārike lahuko, avipphārike garukoti avipphārikabhāvena onāhanādi nāmakāyasseva hotīti onāhanādayopi nāmakāye viññāyanti. Tenāha ‘‘na hi rūpaṃ nāmakāyassa onāho…pe… hotī’’ti. Āvaraṇabhāvo viya hi onāhanādibhāvopi nāmakāyasseva hotīti. Itaro adhippāyaṃ ajānanto meghādīhi rūpehi rūpānaṃ onāhanādiṃ passanto ‘‘nanu cā’’tiādimāha. Yadi evanti yadi rūpassa onāhanāditā siddhā, arūpassa na siyā , setubandhādīsu rūpassa āvaraṇaṃ diṭṭhanti āvaraṇampi arūpassa na bhaveyyāti attho.
សុរាមេរយបានំ អកុសលន្តិ កត្វា យុត្តោ តស្ស ឧបក្កិលេសភាវោ, សុរា…បេ.… បមាទដ្ឋានានុយោគស្ស ច អកុសលត្តា បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណភាវោ យុត្តោ, តថាបិ បរស្ស អធិប្បាយំ អនុជានិត្វា សុរាមេរយស្ស ឧបក្កិលេសតា បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណតា ច ឧបក្កិលេសានំ បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណានញ្ច បច្ចយត្តា ផលវោហារេន វុត្តាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘ន, បច្ចយនិទ្ទេសតោ’’តិ។ ឯវមេវ ខោតិ យថា ជាតរូបស្ស អយោ លោហំ តិបុ សីសំ សជ្ជន្តិ បញ្ចុបក្កិលេសេហិ ឧបក្កិលិដ្ឋំ ជាតរូបំ ន ចេវ មុទុ ហោតិ, ន ច កម្មនិយំ, ន ច បភស្សរំ បភង្គុ ច, ន ច សម្មា ឧបេតិ កម្មាយ, ឯវមេវ។ បច្ចយនិទ្ទេសតោតិ ឧបក្កិលេសបញ្ញាទុព្ពលីករណានំ បច្ចយភាវនិទ្ទេសតោ, បច្ចយេ ផលនិទ្ទេសតោតិ អត្ថោ។ សយមេវ កិលេសោ ឧបក្កិលេសនិទ្ទេសេសុ និទ្ទិដ្ឋោតិ អធិប្បាយោ។
Surāmerayapānaṃ akusalanti katvā yutto tassa upakkilesabhāvo, surā…pe… pamādaṭṭhānānuyogassa ca akusalattā paññāya dubbalīkaraṇabhāvo yutto, tathāpi parassa adhippāyaṃ anujānitvā surāmerayassa upakkilesatā paññāya dubbalīkaraṇatā ca upakkilesānaṃ paññāya dubbalīkaraṇānañca paccayattā phalavohārena vuttāti dassento āha ‘‘na, paccayaniddesato’’ti. Evameva khoti yathā jātarūpassa ayo lohaṃ tipu sīsaṃ sajjanti pañcupakkilesehi upakkiliṭṭhaṃ jātarūpaṃ na ceva mudu hoti, na ca kammaniyaṃ, na ca pabhassaraṃ pabhaṅgu ca, na ca sammā upeti kammāya, evameva. Paccayaniddesatoti upakkilesapaññādubbalīkaraṇānaṃ paccayabhāvaniddesato, paccaye phalaniddesatoti attho. Sayameva kileso upakkilesaniddesesu niddiṭṭhoti adhippāyo.
នីវរណំ ហុត្វាវ នីវរណសម្បយុត្តេ ទស្សិយមានេ ន នីវរណតាទស្សនត្ថោ អារម្ភោ, អថ ខោ សិទ្ធនីវរណភាវស្ស នីវរណសម្បយុត្តតាទស្សនត្ថោតិ យថាលាភវសេន ច អសម្បយុត្តស្ស វចនំ ន យុជ្ជតិ។ យថា ហិ តិដ្ឋន្តម្បិ ចរន្តម្បីតិ សិប្បិសម្ពុកាទីសុ យថាលាភសម្ភវំ តំ ទ្វយំ វុត្តំ, ន ឯវំ ‘‘ថិនមិទ្ធនីវរណំ សម្បយុត្តម្បិ អសម្បយុត្តម្បី’’តិ វចនំ អត្ថិ, យំ យថាលាភំ សម្ភវេយ្យាតិ។ ចិត្តជស្សាសម្ភវវចនតោតិ ‘‘ចត្តត្តា’’តិអាទិវចនស្ស ឈានក្ខណេ ចិត្តជស្ស ថិនមិទ្ធស្ស អសម្ភវវចនភាវតោតិ អត្ថោ, ‘‘ចត្តត្តា’’តិអាទិវចនេន វា អសម្ភវស្ស វចនតោ បកាសនតោតិ អត្ថោ។
Nīvaraṇaṃ hutvāva nīvaraṇasampayutte dassiyamāne na nīvaraṇatādassanattho ārambho, atha kho siddhanīvaraṇabhāvassa nīvaraṇasampayuttatādassanatthoti yathālābhavasena ca asampayuttassa vacanaṃ na yujjati. Yathā hi tiṭṭhantampi carantampīti sippisambukādīsu yathālābhasambhavaṃ taṃ dvayaṃ vuttaṃ, na evaṃ ‘‘thinamiddhanīvaraṇaṃ sampayuttampi asampayuttampī’’ti vacanaṃ atthi, yaṃ yathālābhaṃ sambhaveyyāti. Cittajassāsambhavavacanatoti ‘‘cattattā’’tiādivacanassa jhānakkhaṇe cittajassa thinamiddhassa asambhavavacanabhāvatoti attho, ‘‘cattattā’’tiādivacanena vā asambhavassa vacanato pakāsanatoti attho.
កាមេសុ ខោ បន…បេ.… សុទិដ្ឋោតិ ឥមិនា កាមាទីនវេ អញ្ញាណស្ស បហានមាហ។ តំ តត្ថ បហានន្តិ តំ តត្ថ រូបេ បហានន្តិ បហានំ អបេក្ខិត្វា ‘‘ត’’ន្តិ វុត្តំ, តំ វិនយនន្តិ វា អត្ថោ។ តេន រូបស្ស អប្បហាតព្ពត្តមេវ ទស្សេតិ, ន បន ‘‘ឆ ធម្មេ បហាយា’’តិអាទីសុ មិទ្ធស្ស អប្បហាតព្ពតាទស្សនតោ អញ្ញោ បការោ វុត្តោ។ ន យថា…បេ.… វុត្តន្តិ ឆ ធម្មា បញ្ច នីវរណានិ ច យថា បហាតព្ពានេវ ហោន្តានិ ‘‘បហាតព្ពានី’’តិ វុត្តានិ, ន ឯវំ រូបំ បហាតព្ពមេវ ហោន្តំ ‘‘បហាតព្ព’’ន្តិ វុត្តន្តិ អត្ថោ។
Kāmesu kho pana…pe… sudiṭṭhoti iminā kāmādīnave aññāṇassa pahānamāha. Taṃ tatthapahānanti taṃ tattha rūpe pahānanti pahānaṃ apekkhitvā ‘‘ta’’nti vuttaṃ, taṃ vinayananti vā attho. Tena rūpassa appahātabbattameva dasseti, na pana ‘‘cha dhamme pahāyā’’tiādīsu middhassa appahātabbatādassanato añño pakāro vutto. Na yathā…pe… vuttanti cha dhammā pañca nīvaraṇāni ca yathā pahātabbāneva hontāni ‘‘pahātabbānī’’ti vuttāni, na evaṃ rūpaṃ pahātabbameva hontaṃ ‘‘pahātabba’’nti vuttanti attho.
អញ្ញេហិ ច សុត្តេហីតិ វុត្តសុត្តានំ ទស្សនត្ថំ ‘‘តថា ហី’’តិអាទិមាហ។ កុសលប្បវត្តិំ អាវរន្តីតិ អាវរណា។ នីវារេន្តីតិ នីវរណា។ ចិត្តំ អភិភវន្តា អារោហន្តីតិ ចេតសោ អជ្ឈារុហា។ អាវរណាទិកិច្ចញ្ច អរូបស្សេវ យុជ្ជតិ, តថា អន្ធករណាទិកិច្ចំ។ តត្ថ ចតូសុ បទេសុ បុរិមបុរិមស្ស បច្ឆិមបច្ឆិមោ អត្ថោ។ សំសារទុក្ខំ វិឃាតោ, តំជនកតាយ វិឃាតបក្ខិកំ។ ចេតសោ បរិយុដ្ឋានំ អយោនិសោមនសិការតោ ឧប្បត្តិ អកុសលរាសិភាវោ ច អរូបស្សេវ ហោតីតិ អរូបមេវ មិទ្ធំ។
Aññehi ca suttehīti vuttasuttānaṃ dassanatthaṃ ‘‘tathā hī’’tiādimāha. Kusalappavattiṃ āvarantīti āvaraṇā. Nīvārentīti nīvaraṇā. Cittaṃ abhibhavantā ārohantīti cetaso ajjhāruhā. Āvaraṇādikiccañca arūpasseva yujjati, tathā andhakaraṇādikiccaṃ. Tattha catūsu padesu purimapurimassa pacchimapacchimo attho. Saṃsāradukkhaṃ vighāto, taṃjanakatāya vighātapakkhikaṃ. Cetaso pariyuṭṭhānaṃ ayonisomanasikārato uppatti akusalarāsibhāvo ca arūpasseva hotīti arūpameva middhaṃ.
១១៦៦. គណភោជនាទិអកប្បិយភោជនំ កប្បិយសញ្ញី ភុញ្ជិត្វា បុន ជានិត្វា កោចិ វិប្បដិសារី ហោតិ, អនវជ្ជញ្ច ភិក្ខុទស្សនចេតិយវន្ទនាទិំ វជ្ជសញ្ញី អកត្វា កត្វា ច កោចិ អស្សទ្ធោ វិប្បដិសារី ហោតិ។ វត្ថុន្តិ មូលំ។ ឯវរូបន្តិ មូលវសេន ឯវំបការន្តិ អត្ថោ។ កុក្កុច្ចបទំ យេវាបនកេសុ ‘‘កុច្ឆិតំ កតំ កុកតំ, តស្ស ភាវោ’’តិ វុត្តត្ថមេវ។ កុក្កុច្ចាយនាការោតិ កុក្កុច្ចភាវនាការោ កុក្កុច្ចករណាការោ កុក្កុច្ចគមនាការោ វា។ ឯតេន កុក្កុច្ចំ កិរិយភាវេន ទស្សេតិ។ ‘‘កប្បតិ ន កប្បតី’’តិ បវត្តចិត្តុប្បាទោវ វិនយកុក្កុច្ចំ។
1166. Gaṇabhojanādiakappiyabhojanaṃ kappiyasaññī bhuñjitvā puna jānitvā koci vippaṭisārī hoti, anavajjañca bhikkhudassanacetiyavandanādiṃ vajjasaññī akatvā katvā ca koci assaddho vippaṭisārī hoti. Vatthunti mūlaṃ. Evarūpanti mūlavasena evaṃpakāranti attho. Kukkuccapadaṃ yevāpanakesu ‘‘kucchitaṃ kataṃ kukataṃ, tassa bhāvo’’ti vuttatthameva. Kukkuccāyanākāroti kukkuccabhāvanākāro kukkuccakaraṇākāro kukkuccagamanākāro vā. Etena kukkuccaṃ kiriyabhāvena dasseti. ‘‘Kappati na kappatī’’ti pavattacittuppādova vinayakukkuccaṃ.
១១៧៦. ចិត្តវិក្ខិបនកិច្ចសាមញ្ញេន ឧទ្ធច្ចំ កុក្កុច្ចញ្ច សហ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ កាមច្ឆន្ទស្ស អនាគាមិមគ្គេន បហានំ ឧក្កដ្ឋនីវរណវសេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ យទិ ហិ លោភោ នោនីវរណោ សិយា, ‘‘នោនីវរណោ ធម្មោ នីវរណស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិអាទិ វត្តព្ពំ សិយា, ន ចេតំ វុត្តំ។ គណនាយ ច ‘‘ហេតុយា ចត្តារី’’តិ វុត្តំ, ន ‘‘នវា’’តិ។ តស្មា សព្ពោ លោភោ កាមច្ឆន្ទនីវរណន្តិ អរហត្តមគ្គេនស្ស បហានវចនំ យុត្តំ។
1176. Cittavikkhipanakiccasāmaññena uddhaccaṃ kukkuccañca saha vuttanti veditabbaṃ. Kāmacchandassa anāgāmimaggena pahānaṃ ukkaṭṭhanīvaraṇavasena vuttanti veditabbaṃ. Yadi hi lobho nonīvaraṇo siyā, ‘‘nonīvaraṇo dhammo nīvaraṇassa dhammassa hetupaccayena paccayo’’tiādi vattabbaṃ siyā, na cetaṃ vuttaṃ. Gaṇanāya ca ‘‘hetuyā cattārī’’ti vuttaṃ, na ‘‘navā’’ti. Tasmā sabbo lobho kāmacchandanīvaraṇanti arahattamaggenassa pahānavacanaṃ yuttaṃ.
១២១៩. កាមោ ចាតិ កិលេសកាមោ ច។ បុរិមទិដ្ឋិំ ឧត្តរទិដ្ឋិ ឧបាទិយតីតិ បុរិមទិដ្ឋិំ ‘‘សស្សតោ’’តិ គណ្ហន្តី ឧបាទិយតិ, បុរិមទិដ្ឋិអាការេនេវ វា ឧប្បជ្ជមានា ឧត្តរទិដ្ឋិ តេនេវ បុរិមទិដ្ឋិំ ទឡ្ហំ ករោន្តី តំ ឧបាទិយតីតិ វុត្តំ។ គោសីលគោវតាទីនីតិ តថាភូតំ ទិដ្ឋិមាហ។ អភិនិវេសតោតិ អភិនិវេសភាវតោ, អភិនិវិសនតោ វា។ អត្តវាទមត្តមេវាតិ អត្តស្ស អភាវា ‘‘អត្តា’’តិ ឥទំ វចនមត្តមេវ។ ឧបាទិយន្តិ ទឡ្ហំ គណ្ហន្តិ។ កថំ? អត្តាតិ។ អត្តាតិ ហិ អភិនិវិសន្តា វចនមេវ ទឡ្ហំ កត្វា គណ្ហន្តីតិ អត្ថោ។ ឯវំ អត្តវាទមត្តមេវ ឧបាទិយន្តីតិ វុត្តំ។ ‘‘អត្តវាទមត្ត’’ន្តិ វា វាចាវត្ថុមត្តមាហ។ វាចាវត្ថុមត្តមេវ ហិ ‘‘អត្តា’’តិ ឧបាទិយន្តិ អត្ថស្ស អភាវាតិ។
1219. Kāmo cāti kilesakāmo ca. Purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyatīti purimadiṭṭhiṃ ‘‘sassato’’ti gaṇhantī upādiyati, purimadiṭṭhiākāreneva vā uppajjamānā uttaradiṭṭhi teneva purimadiṭṭhiṃ daḷhaṃ karontī taṃ upādiyatīti vuttaṃ. Gosīlagovatādīnīti tathābhūtaṃ diṭṭhimāha. Abhinivesatoti abhinivesabhāvato, abhinivisanato vā. Attavādamattamevāti attassa abhāvā ‘‘attā’’ti idaṃ vacanamattameva. Upādiyanti daḷhaṃ gaṇhanti. Kathaṃ? Attāti. Attāti hi abhinivisantā vacanameva daḷhaṃ katvā gaṇhantīti attho. Evaṃ attavādamattameva upādiyantīti vuttaṃ. ‘‘Attavādamatta’’nti vā vācāvatthumattamāha. Vācāvatthumattameva hi ‘‘attā’’ti upādiyanti atthassa abhāvāti.
១២២១. ទិន្នន្តិ ទានមាហ, តំ អផលត្តា រូបំ វិយ ទានំ នាម ន ហោតីតិ បដិក្ខិបតិ។ មហាវិជិតយញ្ញសទិសោ យញ្ញោ មហាយាគោ។ អាមន្តេត្វា ហវនំ ទានំ អាហុនំ, បាហុនានំ អតិថីនំ អតិថិកិរិយា បាហុនំ, អាវាហាទីសុ មង្គលត្ថំ ទានំ មង្គលកិរិយា។ បរលោកេ ឋិតោ ឥមំ លោកំ ‘‘នត្ថី’’តិ គណ្ហាតីតិ ឥមំ លោកំ អវេក្ខិត្វា បរលោកោ, បរញ្ច អវេក្ខិត្វា អយំ លោកោ ហោតិ គន្តព្ពតោ អាគន្តព្ពតោ ចាតិ បរលោកតោ ឥធាគមនស្ស អភាវា តត្ថេវ ឧច្ឆិជ្ជនតោ ចិត្តេន បរលោកេ ឋិតោ ឥមំ លោកំ ‘‘នត្ថី’’តិ គណ្ហាតីតិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ន ហិ អយំ ទិដ្ឋិ បរលោកេ និព្ពត្តស្សេវ ហោតីតិ។ ឥធលោកេ ឋិតោតិ ឯត្ថាបិ អយមេវ នយោ។ អយំ វា ឯត្ថ អត្ថោ ‘‘សំសរណប្បទេសោ ឥធលោកោ ច បរលោកោ ច នាម កោចិ នត្ថិ សំសរណស្ស អភាវា តត្ថ តត្ថេវ ឧច្ឆិជ្ជនតោ’’តិ។ បុរិមភវតោ បច្ឆិមភវេ ឧបបតនំ ឧបបាតោ, សោ យេសំ សីលំ, តេ ឱបបាតិកា។ តេ បន ចវនកា ឧបបជ្ជនកា ហោន្តីតិ កត្វា អាហ ‘‘ចវនកឧបបជ្ជនកសត្តា នត្ថីតិ គណ្ហាតី’’តិ។ អនុលោមប្បដិបទន្តិ និព្ពានានុកូលំ សីលាទិប្បដិបទំ។
1221. Dinnanti dānamāha, taṃ aphalattā rūpaṃ viya dānaṃ nāma na hotīti paṭikkhipati. Mahāvijitayaññasadiso yañño mahāyāgo. Āmantetvā havanaṃ dānaṃ āhunaṃ, pāhunānaṃ atithīnaṃ atithikiriyā pāhunaṃ, āvāhādīsu maṅgalatthaṃ dānaṃ maṅgalakiriyā. Paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ ‘‘natthī’’ti gaṇhātīti imaṃ lokaṃ avekkhitvā paraloko, parañca avekkhitvā ayaṃ loko hoti gantabbato āgantabbato cāti paralokato idhāgamanassa abhāvā tattheva ucchijjanato cittena paraloke ṭhito imaṃ lokaṃ ‘‘natthī’’ti gaṇhātīti attho veditabbo. Na hi ayaṃ diṭṭhi paraloke nibbattasseva hotīti. Idhaloke ṭhitoti etthāpi ayameva nayo. Ayaṃ vā ettha attho ‘‘saṃsaraṇappadeso idhaloko ca paraloko ca nāma koci natthi saṃsaraṇassa abhāvā tattha tattheva ucchijjanato’’ti. Purimabhavato pacchimabhave upapatanaṃ upapāto, so yesaṃ sīlaṃ, te opapātikā. Te pana cavanakā upapajjanakā hontīti katvā āha ‘‘cavanakaupapajjanakasattā natthīti gaṇhātī’’ti. Anulomappaṭipadanti nibbānānukūlaṃ sīlādippaṭipadaṃ.
១២៣៦. និប្បទេសតោវ គហិតោតិ ឥមិនា យំ អាសវគោច្ឆកេ ព្រហ្មានំ កប្បរុក្ខាទីសុ រាគស្ស ច ទិដ្ឋិរាគស្ស ច អសង្គហណេន នីវរណគោច្ឆកេ ច កាមច្ឆន្ទស្ស អនាគាមិមគ្គេន បហាតព្ពតាទស្សនេន សប្បទេសត្តំ វុត្តំ, តំ និវារិតំ ហោតិ។ អរហត្តមគ្គេនាតិ វចនេន ចតូហិ មគ្គេហិ បហាតព្ពតា វុត្តាតិ ទដ្ឋព្ពំ។ ន ហិ បុរិមេហិ អតនុកតា មោហាទយោ អរហត្តមគ្គេន បហីយន្តីតិ។
1236. Nippadesatova gahitoti iminā yaṃ āsavagocchake brahmānaṃ kapparukkhādīsu rāgassa ca diṭṭhirāgassa ca asaṅgahaṇena nīvaraṇagocchake ca kāmacchandassa anāgāmimaggena pahātabbatādassanena sappadesattaṃ vuttaṃ, taṃ nivāritaṃ hoti. Arahattamaggenāti vacanena catūhi maggehi pahātabbatā vuttāti daṭṭhabbaṃ. Na hi purimehi atanukatā mohādayo arahattamaggena pahīyantīti.
១២៨៧. និរតិអត្ថេនាតិ បីតិវិរហេន, ពលវនិកន្តិវិរហេន វា។ ន ហិ ទុក្ខាយ វេទនាយ រជ្ជន្តីតិ។ អវ-សទ្ទេន អវគាហត្ថោ អធោអត្ថោ ចាតិ ទ្វិធា អវ-សទ្ទស្ស អត្ថោ វុត្តោ។
1287. Niratiatthenāti pītivirahena, balavanikantivirahena vā. Na hi dukkhāya vedanāya rajjantīti. Ava-saddena avagāhattho adhoattho cāti dvidhā ava-saddassa attho vutto.
១៣០១. វិចិកិច្ឆាសហគតោ មោហរណោ បហានេកដ្ឋេន ទិដ្ឋិសម្បយុត្តេន រាគរណេន សរណោ, ឧទ្ធច្ចសហគតោ រូបរាគអរូបរាគសង្ខាតេន។ អរណវិភង្គសុត្តេ (ម. និ. ៣.៣៣៣) បន ‘‘យោ កាមបដិសន្ធិសុខិនោ សោមនស្សានុយោគោ ហីនោ គម្មោ បោថុជ្ជនិកោ អនរិយោ អនត្ថសំហិតោ, សទុក្ខោ ឯសោ ធម្មោ សឧបឃាតោ សឧបាយាសោ សបរិឡាហោ មិច្ឆាបដិបទា។ តស្មា ឯសោ ធម្មោ សរណោ’’តិអាទិវចនតោ ផលភូតទុក្ខឧបឃាតឧបាយាសបរិឡាហសភាវភូតោ មិច្ឆាបដិបទាភាវោវ ‘‘សរណោ’’តិ វិញ្ញាយតីតិ តេហិ សព្ពាកុសលានំ សរណតា សិទ្ធា ហោតីតិ។
1301. Vicikicchāsahagato moharaṇo pahānekaṭṭhena diṭṭhisampayuttena rāgaraṇena saraṇo, uddhaccasahagato rūparāgaarūparāgasaṅkhātena. Araṇavibhaṅgasutte (ma. ni. 3.333) pana ‘‘yo kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogo hīno gammo pothujjaniko anariyo anatthasaṃhito, sadukkho eso dhammo saupaghāto saupāyāso sapariḷāho micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo’’tiādivacanato phalabhūtadukkhaupaghātaupāyāsapariḷāhasabhāvabhūto micchāpaṭipadābhāvova ‘‘saraṇo’’ti viññāyatīti tehi sabbākusalānaṃ saraṇatā siddhā hotīti.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទុកនិក្ខេបំ • Dukanikkhepaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ទុកនិក្ខេបកថា • Dukanikkhepakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Dukanikkhepakathāvaṇṇanā
