| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា
Dukanikkhepakathāvaṇṇanā
១០៦២. មេត្តាយ អយនំ ឧបគមនំ មេត្តាយនំ, តញ្ច អត្តនោ សន្តានេ មេត្តាយ លាភោ ឧប្បាទនំ សត្តានំ អនុបគមោ អត្ថតោ មជ្ជនមេវាតិ ‘‘មេត្តា, មេទន’’ន្តិ វត្វា ‘‘សិនេហន’’ន្តិ អាហ។
1062. Mettāya ayanaṃ upagamanaṃ mettāyanaṃ, tañca attano santāne mettāya lābho uppādanaṃ sattānaṃ anupagamo atthato majjanamevāti ‘‘mettā, medana’’nti vatvā ‘‘sinehana’’nti āha.
១០៦៥. តស្មិំ តស្មិំ វិសយេ ចិត្តំ សំរញ្ជតីតិ ចិត្តស្ស សំរញ្ជនំ។ តណ្ហាវិចរិតាទីតិ អាទិ-សទ្ទេន ឯសនាទយោ សង្គហិតា។ តណ្ហាយ វិបុលតា វិសយវសេន បវត្តិវសេន វា វេទិតព្ពា។ អនិច្ចាទិសភាវស្ស រូបាទិកស្ស និច្ចាទិតោ គហណំ អភិនិវេសោ វិសេសតោ តណ្ហាវសេន ហោតិ តណ្ហារហិតាយ ទិដ្ឋិយា អភាវាតិ ឧបចារវសេន និមិត្តស្ស កត្តុភាវមាហ ‘‘និច្ចាទិតោ គណ្ហន្តី វិសំវាទិកា ហោតី’’តិ។ បាកដេន សទ្ទេន លព្ភមានត្តា យថារុតវិញ្ញាយមានត្តា ច វិសត្តិកាសទ្ទស្ស វិសតសភាវោ ‘‘បធានោ អត្ថោ’’តិ វុត្តោ។ ‘‘អន្តលិក្ខចរោ បាសោ, យ្វាយំ ចរតិ មានសោ។ តេន តំ ពាធយិស្សាមី’’តិអាទិវសេន (សំ. និ. ១.១៥១; មហាវ. ៣៣) មារេន គហិតតាយ។
1065. Tasmiṃ tasmiṃ visaye cittaṃ saṃrañjatīti cittassa saṃrañjanaṃ. Taṇhāvicaritādīti ādi-saddena esanādayo saṅgahitā. Taṇhāya vipulatā visayavasena pavattivasena vā veditabbā. Aniccādisabhāvassa rūpādikassa niccādito gahaṇaṃ abhiniveso visesato taṇhāvasena hoti taṇhārahitāya diṭṭhiyā abhāvāti upacāravasena nimittassa kattubhāvamāha ‘‘niccādito gaṇhantī visaṃvādikā hotī’’ti. Pākaṭena saddena labbhamānattā yathārutaviññāyamānattā ca visattikāsaddassa visatasabhāvo ‘‘padhāno attho’’ti vutto. ‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso. Tena taṃ bādhayissāmī’’tiādivasena (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33) mārena gahitatāya.
១០៦៦. អនត្ថចរណាទិអនភិសន្ធានកតាយ អដ្ឋានភូតេសុ ច វស្សវាតាទិសង្ខារេសុ ឧប្បន្នកោបោ វិយ សត្តេសុ អត្ថាចរណាទិនា អារោបនាធិប្បាយេសុយេវ តទជ្ឈារោបនវសេន បវត្តោ យទិបិ អនាយតនុប្បត្តិយា អដ្ឋានាឃាតោយេវ ហោតិ, សត្តវិសយត្តា បន សតិ ចិត្តស្ស ឯកន្តព្យាបត្តិយំ កម្មបថភេទោ ហោតិយេវាតិ សក្កា វិញ្ញាតុំ, អដ្ឋានុប្បត្តិយំ បនស្ស ន សិយា កម្មបថភេទោតិ អាហ ‘‘សត្តេសុ ឧប្បន្នោ អដ្ឋានកោបោ ករោតី’’តិ។ បដិឃាទិបទានំ ឃដ្ដនាបុរិមយាមវិការុប្បត្តិសមញ្ញាទីសុបិ ទស្សនតោ ‘‘បដិវិរោធាទិបទានិ តេសំ វិសេសនត្ថានី’’តិ វុត្តំ។
1066. Anatthacaraṇādianabhisandhānakatāya aṭṭhānabhūtesu ca vassavātādisaṅkhāresu uppannakopo viya sattesu atthācaraṇādinā āropanādhippāyesuyeva tadajjhāropanavasena pavatto yadipi anāyatanuppattiyā aṭṭhānāghātoyeva hoti, sattavisayattā pana sati cittassa ekantabyāpattiyaṃ kammapathabhedo hotiyevāti sakkā viññātuṃ, aṭṭhānuppattiyaṃ panassa na siyā kammapathabhedoti āha ‘‘sattesu uppanno aṭṭhānakopo karotī’’ti. Paṭighādipadānaṃ ghaṭṭanāpurimayāmavikāruppattisamaññādīsupi dassanato ‘‘paṭivirodhādipadāni tesaṃ visesanatthānī’’ti vuttaṃ.
១០៩១. ទ្វេ ធម្មា តយោ ធម្មាតិ សទ្ទន្តរសន្និធានេន បរិច្ឆេទវតោ ពហុវចនស្ស ទស្សនតោ ‘‘អបរិច្ឆេទេន ពហុវចនេនា’’តិ វុត្តំ។ ឧទ្ទេសោ កតោតិ ឥតិ-សទ្ទោ ហេតុអត្ថោ។ តេន ពហុវចនេន ឧទ្ទេសករណំ ពហុវចនេន បុច្ឆាយ ការណន្តិ ទីបេតិ។ ឧទ្ទេសានុវិធាយិនី ហិ បុច្ឆាតិ។ តថា ហិ សង្ខាបរិច្ឆិន្នេ ឧទ្ទេសេ ‘‘កតមេ វា តយោ’’តិ សង្ខាបរិច្ឆិន្នាវ បុច្ឆា ករីយតីតិ។ ឧទ្ទេសេន ធម្មានំ អត្ថិតាមត្តវចនិច្ឆាយំ សភាវភូមិការណផលាទិបរិច្ឆេទោ វិយ សង្ខាបរិច្ឆេទោបិ ន កាតព្ពោតិ អធិប្បាយេន ‘‘អនិទ្ធារិតបរិច្ឆេទេ’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘អបច្ចយា ធម្មា’’តិ បទតោ បន ហេដ្ឋា អនេកភេទភិន្នា ធម្មា អបរិច្ឆេទេន ពហុវចនេនេវ ឧទ្ទិដ្ឋា, ឧទ្ធញ្ច តថា ឧទ្ទិសីយន្តីតិ តំ សោតបតិតតាយ ភេទាភាវេបិ បរមត្ថតោ អប្បច្ចយធម្មស្ស អសង្ខតធម្មស្ស ច សោបាទិសេសនិរុបាទិសេសរាគក្ខយាទិអសង្ខតាទិវចនវចនីយភាវេន ឧបចរិតភេទេគហិតេ បទទ្វយេន អត្ថិ កាចិ ភេទមត្តាតិ អបរិច្ឆេទេន ពហុវចនេន ឧទ្ទេសោ កតោតិ យុត្តំ សិយា។ ឧទ្ទេសានុសារីនិ បុច្ឆានិគមនានីតិ តានិបិ តថា បវត្តានិ។ និទ្ទេសោ បន យថាធិប្បេតសភាវាទិបរិច្ឆេទវិភាវនវសេនេវ កាតព្ពោតិ អសង្ខតា ធាតុ ឥច្ចេវ កតោ បរមត្ថតោ ភេទាភាវទីបនត្ថន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ កថេតុកាមតាវសេន បុច្ឆន្តោ យស្ស កថេតិ, តេន កាតព្ពបុច្ឆាយ ករណតោ តគ្គតំ អជាននំ សំសយំ វា អនុវិធាយយេវ បុច្ឆតីតិ ‘‘សភាវ…បេ.… អជានន្តស្ស វសេន បុច្ឆា ករីយតី’’តិ វុត្តំ។ និទ្ទេសតោ បុព្ពេតិអាទិនា អដ្ឋកថាយំ វុត្តំ បុច្ឆានុសន្ធិំយេវ វិភាវេតិ។
1091. Dve dhammā tayo dhammāti saddantarasannidhānena paricchedavato bahuvacanassa dassanato ‘‘aparicchedena bahuvacanenā’’ti vuttaṃ. Uddeso katoti iti-saddo hetuattho. Tena bahuvacanena uddesakaraṇaṃ bahuvacanena pucchāya kāraṇanti dīpeti. Uddesānuvidhāyinī hi pucchāti. Tathā hi saṅkhāparicchinne uddese ‘‘katame vā tayo’’ti saṅkhāparicchinnāva pucchā karīyatīti. Uddesena dhammānaṃ atthitāmattavacanicchāyaṃ sabhāvabhūmikāraṇaphalādiparicchedo viya saṅkhāparicchedopi na kātabboti adhippāyena ‘‘aniddhāritaparicchede’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Apaccayā dhammā’’ti padato pana heṭṭhā anekabhedabhinnā dhammā aparicchedena bahuvacaneneva uddiṭṭhā, uddhañca tathā uddisīyantīti taṃ sotapatitatāya bhedābhāvepi paramatthato appaccayadhammassa asaṅkhatadhammassa ca sopādisesanirupādisesarāgakkhayādiasaṅkhatādivacanavacanīyabhāvena upacaritabhedegahite padadvayena atthi kāci bhedamattāti aparicchedena bahuvacanena uddeso katoti yuttaṃ siyā. Uddesānusārīni pucchānigamanānīti tānipi tathā pavattāni. Niddeso pana yathādhippetasabhāvādiparicchedavibhāvanavaseneva kātabboti asaṅkhatā dhātu icceva kato paramatthato bhedābhāvadīpanatthanti daṭṭhabbaṃ. Kathetukāmatāvasena pucchanto yassa katheti, tena kātabbapucchāya karaṇato taggataṃ ajānanaṃ saṃsayaṃ vā anuvidhāyayeva pucchatīti ‘‘sabhāva…pe… ajānantassa vasena pucchā karīyatī’’ti vuttaṃ. Niddesato pubbetiādinā aṭṭhakathāyaṃ vuttaṃ pucchānusandhiṃyeva vibhāveti.
១១០១. ភិន្ទិត្វាតិ វិភជិត្វា។ រូបាវ…បេ.… វិញ្ញេយ្យាតិ កាមាវចរកុសលមហាកិរិយវិញ្ញាណេន មហគ្គតធម្មានំ សម្មសនវសេន យថាយោគំ មហគ្គតប្បមាណធម្មានំ បច្ចវេក្ខណាទិវសេន រូបរាគារូបរាគសម្បយុត្តេន អកុសលមនោវិញ្ញាណេន មហគ្គតធម្មានំ អភិនិវេសនអស្សាទនវសេន តំតំបញ្ញត្តិយញ្ច តំតំវោហារវសេន បវត្តេន អាវជ្ជនេន ច យថាវុត្តវិញ្ញាណានំ បុរេចារិកេន កាមាវចរធម្មា ន វិញ្ញេយ្យា។ ឥតរេនាតិ បរិត្តារម្មណេន។ កាមាវចរានមេវ អារម្មណានន្តិ និទ្ធារណេ សាមិវចនំ។ រូបារម្មណាទីហិ វិញ្ញាណេហិ តត្ថ រូបារម្មណេន វិញ្ញាណេនបិ សទ្ទាទីនំ អវិញ្ញេយ្យតា រូបស្ស ច វិញ្ញេយ្យតា។ ឯវំ សេសេសុបិ យោជនា ទដ្ឋព្ពា។ ចក្ខុទ្វារិកេន សទ្ទាទីនំ អវិញ្ញេយ្យតា រូបស្ស វិញ្ញេយ្យតាតិអាទិនា ទ្វារភេទវសេន យោជេតព្ពំ។ ឥតរន្តិ ឥដ្ឋមជ្ឈត្តំ អនិដ្ឋមនិដ្ឋមជ្ឈត្តញ្ច។ រូបាវចរាទយោ កាមាវចរវិបាកាទីហីតិ រូបាវចរារូបាវចរលោកុត្តរបញ្ញត្តិយោ កាមាវចរវិបាកេហិ លោកុត្តរា កាមាវចរតោ ញាណវិប្បយុត្តកុសលកិរិយេហិ អកុសលេហិ ច អវិញ្ញេយ្យាតិ យោជេតព្ពំ។ និព្ពានស្ស អវិជាននសភាវោ ឯវ អត្តសម្ភវោ។
1101. Bhinditvāti vibhajitvā. Rūpāva…pe… viññeyyāti kāmāvacarakusalamahākiriyaviññāṇena mahaggatadhammānaṃ sammasanavasena yathāyogaṃ mahaggatappamāṇadhammānaṃ paccavekkhaṇādivasena rūparāgārūparāgasampayuttena akusalamanoviññāṇena mahaggatadhammānaṃ abhinivesanaassādanavasena taṃtaṃpaññattiyañca taṃtaṃvohāravasena pavattena āvajjanena ca yathāvuttaviññāṇānaṃ purecārikena kāmāvacaradhammā na viññeyyā. Itarenāti parittārammaṇena. Kāmāvacarānameva ārammaṇānanti niddhāraṇe sāmivacanaṃ. Rūpārammaṇādīhi viññāṇehi tattha rūpārammaṇena viññāṇenapi saddādīnaṃ aviññeyyatā rūpassa ca viññeyyatā. Evaṃ sesesupi yojanā daṭṭhabbā. Cakkhudvārikena saddādīnaṃ aviññeyyatā rūpassa viññeyyatātiādinā dvārabhedavasena yojetabbaṃ. Itaranti iṭṭhamajjhattaṃ aniṭṭhamaniṭṭhamajjhattañca. Rūpāvacarādayo kāmāvacaravipākādīhīti rūpāvacarārūpāvacaralokuttarapaññattiyo kāmāvacaravipākehi lokuttarā kāmāvacarato ñāṇavippayuttakusalakiriyehi akusalehi ca aviññeyyāti yojetabbaṃ. Nibbānassa avijānanasabhāvo eva attasambhavo.
១១០២. រូបារូបាវចរកម្មូបបត្តិភវេ ទិដ្ឋិរហិតោ លោភោ ភវាសវោតិ យថាវុត្តវិសយោ ទិដ្ឋិសហិតោ សព្ពកាមាវចរធម្មវិសយោ ច លោភោ កាមាសវោ ភវិតុំ យុត្តោតិ វុត្តំ ‘‘ភវាសវំ…បេ.… សិយា’’តិ។ កាមាសវភវាសវវិនិមុត្តស្ស ហិ លោភស្ស អភាវំ សយមេវ វក្ខតីតិ។ បាឡិយន្តិ អដ្ឋកថាកណ្ឌបាឡិយំ។ តត្ថ យថា ‘‘កាមាសវោ អដ្ឋសុ លោភសហគតចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បជ្ជតី’’តិ វុត្តំ, ឯវំ ‘‘ភវាសវោ អដ្ឋសុ លោភសហគតចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បជ្ជតី’’តិ អវត្វា ‘‘ចតូសុទិដ្ឋិគតវិប្បយុត្តលោភសហគតចិត្តុប្បាទេសុ ឧប្បជ្ជតី’’តិ (ធ. ស. ១៤៦៥) វុត្តត្តា ‘‘ភវាសវោ…បេ.… យុត្តេសុ ឯវ ឧប្បជ្ជតី’’តិ បាឡិយំ វុត្តោតិ សាវធារណំ វុត្តំ។ តថា ច វក្ខតិ ‘‘ភវាសវោ ចតូសុ ទិដ្ឋិគតវិប្បយុត្តេសុ អវិជ្ជាសវេន សទ្ធិំ ឯកធាវ ឯកតោ ឧប្បជ្ជតី’’តិ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៤៧៣)។ សោបិ រាគោតិ សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ។ កាមភវបត្ថនា វិយ កាមាសវោតិ យុត្តំ វត្តុំ។ សស្សតទិដ្ឋិសហគតរាគកាមភវបត្ថនានម្បិ ហិ ភវាសវោតិ វត្តព្ពបរិយាយោ អត្ថីតិ ‘‘សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ រាគោ ភវរាគវសេន បត្ថនា ភវាសវោ នាមា’’តិ វុត្តំ, ន តេសំ ឥធ អធិប្បេតភវាសវភាវទស្សនត្ថន្តិ អដ្ឋកថាយំ អធិប្បាយោ ទដ្ឋព្ពោ។ តថា ហិ ‘‘រូបារូបសង្ខាតេ កម្មតោ ច ឧបបត្តិតោ ច ទុវិធេបិ ភវេ អាសវោ ភវាសវោ’’តិ វុត្តន្តិ។ តត្ថ កាមភវបត្ថនាយ តាវ កាមាសវភាវោ ហោតុ, រូបារូបភវេសុ សស្សតាភិនិវេសសហគតរាគស្ស កថន្តិ? សោបិ យថាវុត្តវិសយេ កាមនវសេន បវត្តិតោ កាមាសវោយេវ នាម។ សព្ពេបិ ហិ តេភូមកា ធម្មា កមនីយដ្ឋេន កាមាតិ។ ន ចេត្ថ អនិដ្ឋប្បសង្គោ ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តលោភស្ស ភវាសវភាវេន វិសុំ ឧទ្ធដត្តា។ អវស្សញ្ចេតមេវំ វិញ្ញាតព្ពំ, ឥតរថា រូបារូបភវេសុ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសហគតស្សបិ លោភស្ស ភវាសវភាវោ អាបជ្ជេយ្យាតិ។ កាមាសវាទយោ ឯវ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកាសវភាវេន ទ្វិធា វុត្តា។
1102. Rūpārūpāvacarakammūpapattibhave diṭṭhirahito lobho bhavāsavoti yathāvuttavisayo diṭṭhisahito sabbakāmāvacaradhammavisayo ca lobho kāmāsavo bhavituṃ yuttoti vuttaṃ ‘‘bhavāsavaṃ…pe… siyā’’ti. Kāmāsavabhavāsavavinimuttassa hi lobhassa abhāvaṃ sayameva vakkhatīti. Pāḷiyanti aṭṭhakathākaṇḍapāḷiyaṃ. Tattha yathā ‘‘kāmāsavo aṭṭhasu lobhasahagatacittuppādesu uppajjatī’’ti vuttaṃ, evaṃ ‘‘bhavāsavo aṭṭhasu lobhasahagatacittuppādesu uppajjatī’’ti avatvā ‘‘catūsudiṭṭhigatavippayuttalobhasahagatacittuppādesu uppajjatī’’ti (dha. sa. 1465) vuttattā ‘‘bhavāsavo…pe… yuttesu eva uppajjatī’’ti pāḷiyaṃ vuttoti sāvadhāraṇaṃ vuttaṃ. Tathā ca vakkhati ‘‘bhavāsavo catūsu diṭṭhigatavippayuttesu avijjāsavena saddhiṃ ekadhāva ekato uppajjatī’’ti (dha. sa. aṭṭha. 1473). Sopi rāgoti sassatadiṭṭhisahagato rāgo. Kāmabhavapatthanā viya kāmāsavoti yuttaṃ vattuṃ. Sassatadiṭṭhisahagatarāgakāmabhavapatthanānampi hi bhavāsavoti vattabbapariyāyo atthīti ‘‘sassatadiṭṭhisahagato rāgo bhavarāgavasena patthanā bhavāsavo nāmā’’ti vuttaṃ, na tesaṃ idha adhippetabhavāsavabhāvadassanatthanti aṭṭhakathāyaṃ adhippāyo daṭṭhabbo. Tathā hi ‘‘rūpārūpasaṅkhāte kammato ca upapattito ca duvidhepi bhave āsavo bhavāsavo’’ti vuttanti. Tattha kāmabhavapatthanāya tāva kāmāsavabhāvo hotu, rūpārūpabhavesu sassatābhinivesasahagatarāgassa kathanti? Sopi yathāvuttavisaye kāmanavasena pavattito kāmāsavoyeva nāma. Sabbepi hi tebhūmakā dhammā kamanīyaṭṭhena kāmāti. Na cettha aniṭṭhappasaṅgo diṭṭhivippayuttalobhassa bhavāsavabhāvena visuṃ uddhaṭattā. Avassañcetamevaṃ viññātabbaṃ, itarathā rūpārūpabhavesu ucchedadiṭṭhisahagatassapi lobhassa bhavāsavabhāvo āpajjeyyāti. Kāmāsavādayo eva diṭṭhadhammikasamparāyikāsavabhāvena dvidhā vuttā.
១១០៣. ឥធ បាឡិយាបិ ភវាសវវិនិមុត្តលោភស្ស កាមាសវភាវោ ន ន សក្កា យោជេតុន្តិ ទស្សេតុំ ‘‘កាមាសវនិទ្ទេសេ ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។ ‘‘ធម្មច្ឆន្ទោ សទ្ធា’’តិ កេចិ។
1103. Idha pāḷiyāpi bhavāsavavinimuttalobhassa kāmāsavabhāvo na na sakkā yojetunti dassetuṃ ‘‘kāmāsavaniddese cā’’tiādi vuttaṃ. ‘‘Dhammacchando saddhā’’ti keci.
១១០៥. ឧបាទានក្ខន្ធេស្វេវ បវត្តតិ តព្ពិនិមុត្តស្ស ធម្មស្ស ជីវគ្គហណវិសយស្ស បរមត្ថតោ អភាវា។ រូបេ…បេ.… វិញ្ញាណេ វា បន ន បតិដ្ឋាតិ រូបាទីនំ អវិបរីតសភាវមត្តេ អដ្ឋត្វា សយំ សមារោបិតស្ស តេសុ បរិកប្បនាមត្តសិទ្ធស្ស កស្សចិ អាការស្ស អភិនិវេសនតោ។ តេនេវាហ ‘‘តតោ អញ្ញំ កត្វា’’តិ។ តតោ ឧបាទានក្ខន្ធតោ។ វេទនាទយោបិ ហិ កេចិ ទិដ្ឋិគតិកា អនិច្ចាតិ បស្សន្តីតិ។ តតោតិ វា សរីរសង្ខាតរូបក្ខន្ធតោ។ ‘‘អញ្ញំ ជីវំ អញ្ញំ សរីរ’’ន្តិ ហិ វុត្តំ។ ហោតីតិ ភវតិ សស្សតំ អត្តាតិ អត្ថោ។ អញ្ញន្តិ ព្រហ្មឥស្សរាទិតោ អញ្ញំ។
1105. Upādānakkhandhesvevapavattati tabbinimuttassa dhammassa jīvaggahaṇavisayassa paramatthato abhāvā. Rūpe…pe… viññāṇe vā pana na patiṭṭhāti rūpādīnaṃ aviparītasabhāvamatte aṭṭhatvā sayaṃ samāropitassa tesu parikappanāmattasiddhassa kassaci ākārassa abhinivesanato. Tenevāha ‘‘tato aññaṃ katvā’’ti. Tato upādānakkhandhato. Vedanādayopi hi keci diṭṭhigatikā aniccāti passantīti. Tatoti vā sarīrasaṅkhātarūpakkhandhato. ‘‘Aññaṃ jīvaṃ aññaṃ sarīra’’nti hi vuttaṃ. Hotīti bhavati sassataṃ attāti attho. Aññanti brahmaissarādito aññaṃ.
អរូបភវោ វិយ រូបរាគប្បហានេន រូបភវោ កាមរាគប្បហានេន បត្តព្ពោ។ រូបីព្រហ្មានញ្ច បញ្ចកាមគុណិកោ រាគោ បហីយតិ, ន វិមានាទីសុ រាគោតិ សោ អកាមរាគោតិ កត្វា កាមាសវោ ន ហោតីតិ អដ្ឋកថាយំ បដិក្ខិត្តំ។ ដីកាការេហិ បន កាមាសវភវាសវវិនិមុត្តលោភាភាវទស្សនេន រូបីព្រហ្មានំ វិមានាទិរាគស្សបិ កាមច្ឆន្ទាទិភាវតោ ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តរូបារូបភវរាគវិនិមុត្តោ សព្ពោ លោភោ កាមាសវោតិ ទស្សិតោ។ តត្ថ យុត្តំ វិចារេត្វា គហេតព្ពំ។ សិយា អាសវសម្បយុត្តោ កាមរាគេន ភវរាគេន វា សហុប្បត្តិយំ, សិយា អាសវវិប្បយុត្តោ តទញ្ញរាគេន សហុប្បត្តិយំ, ‘‘ចតូសុ ទិដ្ឋិគតា’’តិអាទិបាឡិយា អភាវទស្សនេន កាមាសវភវាសវវិនិមុត្តលោភាភាវំ ទស្សេត្វា ‘‘កាមាសវោ’’តិអាទិបាឡិទស្សនេន ទិដ្ឋិរាគស្ស កាមាសវភាវំ សាធេតិ។ បហាតព្ពទស្សនត្ថន្តិ បហាតព្ពតាទស្សនត្ថំ។ បហានេតិ បហាននិមិត្តំ។
Arūpabhavo viya rūparāgappahānena rūpabhavo kāmarāgappahānena pattabbo. Rūpībrahmānañca pañcakāmaguṇiko rāgo pahīyati, na vimānādīsu rāgoti so akāmarāgoti katvā kāmāsavo na hotīti aṭṭhakathāyaṃ paṭikkhittaṃ. Ṭīkākārehi pana kāmāsavabhavāsavavinimuttalobhābhāvadassanena rūpībrahmānaṃ vimānādirāgassapi kāmacchandādibhāvato diṭṭhivippayuttarūpārūpabhavarāgavinimutto sabbo lobho kāmāsavoti dassito. Tattha yuttaṃ vicāretvā gahetabbaṃ. Siyā āsavasampayutto kāmarāgena bhavarāgena vā sahuppattiyaṃ, siyā āsavavippayutto tadaññarāgena sahuppattiyaṃ, ‘‘catūsu diṭṭhigatā’’tiādipāḷiyā abhāvadassanena kāmāsavabhavāsavavinimuttalobhābhāvaṃ dassetvā ‘‘kāmāsavo’’tiādipāḷidassanena diṭṭhirāgassa kāmāsavabhāvaṃ sādheti. Pahātabbadassanatthanti pahātabbatādassanatthaṃ. Pahāneti pahānanimittaṃ.
១១២១. ជាតិយាតិ ខត្តិយសភាវាទិជាតិសម្បត្តិយា។ គោត្តេនាតិ គោតមគោត្តាទិឧក្កដ្ឋគោត្តេន។ កោលបុត្តិយេនាតិ មហាកុលភាវេន។ វណ្ណបោក្ខរតាយាតិ វណ្ណសម្បន្នសរីរតាយ។ ‘‘បោក្ខរ’’ន្តិ ហិ សរីរំ វុច្ចតីតិ។ មានំ ជប្បេតីតិ មានំ បវត្តេតិ ករោតិ។ បវត្តោ មានោ បវត្តមានោ។ បុគ្គលវិសេសន្តិ សេយ្យស្ស សេយ្យោតិអាទិភេទំ បុគ្គលវិសេសំ។ សេយ្យំ ភិន្ទិត្វា បវត្តមានោ សេយ្យមានោ។ តិណ្ណន្តិ សេយ្យស្ស សេយ្យាទីនំ តិណ្ណំ ‘‘សេយ្យោហមស្មី’’តិអាទិនា អញ្ញំ បុគ្គលំ អនិស្សាយ វុត្តានំ។ សេយ្យាទិវសេន អត្តនោ មននំ បគ្គហោ មានោ, តស្ស ករណំ សេយ្យោហមស្មីតិអាទិបវត្តិយេវាតិ វុត្តំ ‘‘សេយ្យោតិ អាទិកិច្ចករណ’’ន្តិ។
1121. Jātiyāti khattiyasabhāvādijātisampattiyā. Gottenāti gotamagottādiukkaṭṭhagottena. Kolaputtiyenāti mahākulabhāvena. Vaṇṇapokkharatāyāti vaṇṇasampannasarīratāya. ‘‘Pokkhara’’nti hi sarīraṃ vuccatīti. Mānaṃ jappetīti mānaṃ pavatteti karoti. Pavatto māno pavattamāno. Puggalavisesanti seyyassa seyyotiādibhedaṃ puggalavisesaṃ. Seyyaṃ bhinditvā pavattamāno seyyamāno. Tiṇṇanti seyyassa seyyādīnaṃ tiṇṇaṃ ‘‘seyyohamasmī’’tiādinā aññaṃ puggalaṃ anissāya vuttānaṃ. Seyyādivasena attano mananaṃ paggaho māno, tassa karaṇaṃ seyyohamasmītiādipavattiyevāti vuttaṃ ‘‘seyyoti ādikiccakaraṇa’’nti.
១១៤០. សព្ពោបិ លោភោ អភិជ្ឈាសភាវោតិ អភិជ្ឈា អាសវទ្វយសភាវា, កាមរាគោ កាមាសវសភាវោ ឯវាតិ អាសវទ្វយឯកាសវភាវោ អភិជ្ឈាកាមរាគានំ វិសេសោ វុត្តោ។ ន អភិជ្ឈា ច ធម្មា ឋបេត្វា ទិដ្ឋិំ អវិជ្ជញ្ច នោអាសវសភាវា។ អភិជ្ឈា ច អាសវទ្វយសភាវា ឯវ, នអភិជ្ឈាសភាវោ ច លោភោ នត្ថីតិ អធិប្បាយេន ‘‘នោអាសវលោភស្ស សព្ភាវោ វិចារេតព្ពោ’’តិ អាហ។ គណនាយ ហេតុយា សត្តាតិ វុត្តន្តិ បញ្ហាវារបាឋំ សន្ធាយ វុត្តំ។ តត្ថ ហិ ‘‘អាសវោ ធម្មោ អាសវស្ស ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ។ អាសវោ ធម្មោ នោអាសវស្ស ធម្មស្ស។ អាសវោ ធម្មោ អាសវស្ស ច នោអាសវស្ស ច។ នោអាសវោ ធម្មោ នោអាសវស្ស។ នោអាសវោ ធម្មោ អាសវស្ស។ នោអាសវោ ធម្មោ អាសវស្ស ច នោអាសវស្ស ច។ អាសវោ ច នោអាសវោ ច ធម្មា នោអាសវស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ៣.៣.១៦) ឥមេសំ វារានំ វសេន ‘‘គណនាយ សត្តា’’តិ វុត្តំ។ តត្ថ យទិ នោអាសវសភាវោបិ លោភោ សិយា, ទិដ្ឋិសម្បយុត្តចិត្តស្ស វសេន ‘‘អាសវោ ច នោអាសវោ ច ធម្មា មោហយថាវុត្តលោភា អាសវស្ស ធម្មស្ស ទិដ្ឋិយា ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ សត្តមោ, បាឡិយំ អាគតំ សត្តមំ អដ្ឋមំ កត្វា ‘‘អាសវោ ច នោអាសវោ ច ធម្មា អាសវស្ស ច នោអាសវស្ស ច ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ នវមោ បញ្ហោ វុច្ចេយ្យ, ន បន វុត្តោតិ។ ឯវំ ទិដ្ឋិសម្បយុត្តលោភស្ស នោអាសវភាវាភាវំ ទស្សេត្វា ឥតរស្សបិ តំ ទស្សេតុំ ‘‘ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តេ ចា’’តិអាទិ វុត្តំ។
1140. Sabbopi lobho abhijjhāsabhāvoti abhijjhā āsavadvayasabhāvā, kāmarāgo kāmāsavasabhāvo evāti āsavadvayaekāsavabhāvo abhijjhākāmarāgānaṃ viseso vutto. Na abhijjhā ca dhammā ṭhapetvā diṭṭhiṃ avijjañca noāsavasabhāvā. Abhijjhā ca āsavadvayasabhāvā eva, naabhijjhāsabhāvo ca lobho natthīti adhippāyena ‘‘noāsavalobhassa sabbhāvo vicāretabbo’’ti āha. Gaṇanāya hetuyā sattāti vuttanti pañhāvārapāṭhaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha hi ‘‘āsavo dhammo āsavassa dhammassa hetupaccayena paccayo. Āsavo dhammo noāsavassa dhammassa. Āsavo dhammo āsavassa ca noāsavassa ca. Noāsavo dhammo noāsavassa. Noāsavo dhammo āsavassa. Noāsavo dhammo āsavassa ca noāsavassa ca. Āsavo ca noāsavo ca dhammā noāsavassa hetupaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 3.3.16) imesaṃ vārānaṃ vasena ‘‘gaṇanāya sattā’’ti vuttaṃ. Tattha yadi noāsavasabhāvopi lobho siyā, diṭṭhisampayuttacittassa vasena ‘‘āsavo ca noāsavo ca dhammā mohayathāvuttalobhā āsavassa dhammassa diṭṭhiyā hetupaccayena paccayo’’ti sattamo, pāḷiyaṃ āgataṃ sattamaṃ aṭṭhamaṃ katvā ‘‘āsavo ca noāsavo ca dhammā āsavassa ca noāsavassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo’’ti navamo pañho vucceyya, na pana vuttoti. Evaṃ diṭṭhisampayuttalobhassa noāsavabhāvābhāvaṃ dassetvā itarassapi taṃ dassetuṃ ‘‘diṭṭhivippayutte cā’’tiādi vuttaṃ.
១១៦២. យថារូបេ រូបប្បពន្ធេ វត្តមានេ បុគ្គលោ គច្ឆតិ តិដ្ឋតិ និសីទតីតិ វុច្ចតិ, តថា វិសទរូបស្ស ឧប្បាទកំ ចិត្តំ ឥរិយាបថូបត្ថម្ភកំ។ តំ បន កុសលតោ កិរិយតោ ច បញ្ចមជ្ឈានចិត្តំ អភិញ្ញាប្បត្តំ អប្បត្តញ្ច ភិន្ទិត្វា សត្តបញ្ញាស ជវនានិ វោដ្ឋព្ពនញ្ចាតិ អដ្ឋបញ្ញាសវិធំ។ សហជាតធម្មានំ អកម្មញ្ញភាវករត្តា ថិនមិទ្ធសហគតចិត្តំ វិសទានិ រូបានិ ន សមុដ្ឋបេតិ ន ឧបត្ថម្ភេតិ ចាតិ វុត្តំ ‘‘ឥរិយាបថំ សន្ធារេតុំ អសក្កោន្ត’’ន្តិ។
1162. Yathārūpe rūpappabandhe vattamāne puggalo gacchati tiṭṭhati nisīdatīti vuccati, tathā visadarūpassa uppādakaṃ cittaṃ iriyāpathūpatthambhakaṃ. Taṃ pana kusalato kiriyato ca pañcamajjhānacittaṃ abhiññāppattaṃ appattañca bhinditvā sattapaññāsa javanāni voṭṭhabbanañcāti aṭṭhapaññāsavidhaṃ. Sahajātadhammānaṃ akammaññabhāvakarattā thinamiddhasahagatacittaṃ visadāni rūpāni na samuṭṭhapeti na upatthambheti cāti vuttaṃ ‘‘iriyāpathaṃ sandhāretuṃ asakkonta’’nti.
១១៦៣. វិបក្ខេបិ ភាវតោ អនេកន្តិកត្តា រូបត្តាសាធកត្តំ។ គរុភាវប្បត្តិ លហុតាវិរហោ ទដ្ឋព្ពោ។ សតិបិ អញ្ញេសម្បិ អកុសលាទីនំ លហុតាវិរហេ ថិនមិទ្ធានំ ឯកន្តតោ លហុតាបដិបក្ខត្តា ការណានុរូបត្តា ច ផលស្ស ‘‘ថិនមិទ្ធសមុដ្ឋិតរូបេហី’’តិ វុត្តំ។ ន ជាគរ…បេ.… សន្តតិន្តិ ឯតេន នាមកាយេ សុបនស្ស អសិទ្ធតំ ទស្សេតិ។ មិទ្ធស្ស ផលត្តាតិ ឯត្ថ មិទ្ធំយេវ និទ្ទាការណន្តិ នាយំ និយមោ ឥច្ឆិតោ, និទ្ទាការណមេវ បន មិទ្ធន្តិ និយមោ ឥច្ឆិតោតិ ទដ្ឋព្ពោ។ តថា ហិ ខីណាសវានំ និទ្ទាយ មិទ្ធតោ អញ្ញំ ការណំ ករជកាយស្ស ទុព្ពលភាវោ អដ្ឋកថាយំ ទស្សិតោតិ។
1163. Vipakkhepi bhāvato anekantikattā rūpattāsādhakattaṃ. Garubhāvappatti lahutāviraho daṭṭhabbo. Satipi aññesampi akusalādīnaṃ lahutāvirahe thinamiddhānaṃ ekantato lahutāpaṭipakkhattā kāraṇānurūpattā ca phalassa ‘‘thinamiddhasamuṭṭhitarūpehī’’ti vuttaṃ. Na jāgara…pe… santatinti etena nāmakāye supanassa asiddhataṃ dasseti. Middhassa phalattāti ettha middhaṃyeva niddākāraṇanti nāyaṃ niyamo icchito, niddākāraṇameva pana middhanti niyamo icchitoti daṭṭhabbo. Tathā hi khīṇāsavānaṃ niddāya middhato aññaṃ kāraṇaṃ karajakāyassa dubbalabhāvo aṭṭhakathāyaṃ dassitoti.
ឆាទនំ , អវត្ថរណំ វា ឱនាហោ, សោ រូបស្សេវ សភាវោតិ បរស្ស អាសង្កំ មនសិ កត្វា អាហ ‘‘តេន សហ វុត្តា ឱនាហបរិយោនាហា ចា’’តិ។ អសង្កោចវសេន វិសទា បវត្តិ វិប្ផារិកភាវោ។ អាវរណភាវោ វិយាតិ ឯតេន អាវរណសភាវត្តេបិ មិទ្ធស្ស តព្ពិធុរោ អនញ្ញសាធារណត្តា ឱនហនាទិភាវោតិ ទស្សេតិ។ សាមញ្ញញ្ហិ បញ្ចន្នម្បិ កាមច្ឆន្ទាទីនំ អាវរណសភាវោតិ អាវរណភាវសទិសស្ស ឱនហនាទិភាវស្ស នាមកាយេ លព្ភមានស្ស គហិតតាតិ ឯត្ថាធិប្បាយោ។
Chādanaṃ , avattharaṇaṃ vā onāho, so rūpasseva sabhāvoti parassa āsaṅkaṃ manasi katvā āha ‘‘tena saha vuttā onāhapariyonāhā cā’’ti. Asaṅkocavasena visadā pavatti vipphārikabhāvo. Āvaraṇabhāvo viyāti etena āvaraṇasabhāvattepi middhassa tabbidhuro anaññasādhāraṇattā onahanādibhāvoti dasseti. Sāmaññañhi pañcannampi kāmacchandādīnaṃ āvaraṇasabhāvoti āvaraṇabhāvasadisassa onahanādibhāvassa nāmakāye labbhamānassa gahitatāti etthādhippāyo.
បានន្តិ អនុយោគោតិ ច តំកិរិយាសាធិកា ចេតនា អធិប្បេតាតិ សុរាបានស្ស សុរា…បេ.… យោគស្ស ច អកុសលភាវេន ឧបក្កិលេសទុព្ពលីករណភាវោ យុត្តោតិ វុត្តោ។ ‘‘សុរាមេរយស្ស អជ្ឈោហរណំ បានំ បមាទដ្ឋានានុយោគោ ចា’’តិ បរស្ស អធិប្បាយោ។ នីវរណំ ហុត្វា វាតិអាទិនា ឥទំ ទស្សេតិ ‘‘នីវរណសភាវានំ នីវរណសម្បយុត្តភាវទស្សនបរាយ ចោទនាយ នីវរណន្តិ កត្ថចិ អទិដ្ឋបយោគស្ស អសម្បយុត្តស្ស រូបស្ស យថាលាភតោ គហណំ ញាយោយេវ ន ហោតិ, សិទ្ធនីវរណភាវសម្បយុត្តសភាវានំយេវ បន គហណន្តិ តំសភាវា អរូបធម្មាយេវ ទស្សិតា, ន រូបន្តិ ថិនំ វិយ មិទ្ធម្បិ អរូបមេវាតិ វិញ្ញាយតី’’តិ។ យន្តិ យេន វចនេន។ អសម្ភវវចនតោតិ អសម្ភវវចនភាវតោ។
Pānanti anuyogoti ca taṃkiriyāsādhikā cetanā adhippetāti surāpānassa surā…pe… yogassa ca akusalabhāvena upakkilesadubbalīkaraṇabhāvo yuttoti vutto. ‘‘Surāmerayassa ajjhoharaṇaṃ pānaṃ pamādaṭṭhānānuyogo cā’’ti parassa adhippāyo. Nīvaraṇaṃ hutvā vātiādinā idaṃ dasseti ‘‘nīvaraṇasabhāvānaṃ nīvaraṇasampayuttabhāvadassanaparāya codanāya nīvaraṇanti katthaci adiṭṭhapayogassa asampayuttassa rūpassa yathālābhato gahaṇaṃ ñāyoyeva na hoti, siddhanīvaraṇabhāvasampayuttasabhāvānaṃyeva pana gahaṇanti taṃsabhāvā arūpadhammāyeva dassitā, na rūpanti thinaṃ viya middhampi arūpamevāti viññāyatī’’ti. Yanti yena vacanena. Asambhavavacanatoti asambhavavacanabhāvato.
តេនាតិ តេន រូបារម្មណស្ស ឆន្ទរាគស្ស បហានវចនេន។ រូបប្បហានតោ អញ្ញោតិ កត្វា រូបេ ឆន្ទរាគប្បហានំ ‘‘អញ្ញោ ការោ’’តិ វុត្តំ។ យំ អដ្ឋកថាយំ ‘‘អញ្ញថា’’តិ វុត្តំ។ ឥទន្តិអាទិនា ‘‘តំ បជហថា’’តិ បាឡិយា ន និប្បរិយាយប្បហានំ អធិប្បេតន្តិ ទស្សេតិ។ អរូបស្សេវ យុជ្ជតីតិ សុទុទ្ទសំ ទូរង្គមាទិប្បវត្តកំ ចិត្តំ តំសម្បយុត្តោ អរូបធម្មោយេវ វិពន្ធិតុំ សមត្ថោតិ ទស្សេតិ។ ចេតសោ បរិយុដ្ឋានន្តិ កុសលចិត្តស្ស គហណំ។ នីវរណានិ ហិ ឧប្បជ្ជមានានិ ឧប្បជ្ជិតុំ អប្បទានេន កុសលវារំ គណ្ហន្តីតិ វុច្ចន្តិ។ គហណញ្ចេត្ថ បរិយុដ្ឋានំ ‘‘ចោរា មគ្គេ បរិយុដ្ឋិំសូ’’តិអាទីសុ វិយ។
Tenāti tena rūpārammaṇassa chandarāgassa pahānavacanena. Rūpappahānato aññoti katvā rūpe chandarāgappahānaṃ ‘‘añño kāro’’ti vuttaṃ. Yaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘aññathā’’ti vuttaṃ. Idantiādinā ‘‘taṃ pajahathā’’ti pāḷiyā na nippariyāyappahānaṃ adhippetanti dasseti. Arūpasseva yujjatīti sududdasaṃ dūraṅgamādippavattakaṃ cittaṃ taṃsampayutto arūpadhammoyeva vibandhituṃ samatthoti dasseti. Cetaso pariyuṭṭhānanti kusalacittassa gahaṇaṃ. Nīvaraṇāni hi uppajjamānāni uppajjituṃ appadānena kusalavāraṃ gaṇhantīti vuccanti. Gahaṇañcettha pariyuṭṭhānaṃ ‘‘corā magge pariyuṭṭhiṃsū’’tiādīsu viya.
១១៧៦. ឧទ្ធច្ចំ កុក្កុច្ចញ្ច សហ វុត្តន្តិ ឧទ្ទេសបុច្ឆានិគមនេ សន្ធាយ វុត្តំ។ យំ បន អដ្ឋកថាយំ ឧទ្ធច្ចស្ស កុក្កុច្ចេន វិនាភាវការណំ វត្វា ‘‘ភិន្ទិត្វា វុត្ត’’ន្តិ វុត្តំ, តំ ‘‘នីវរណា ចេវ នីវរណសម្បយុត្តា ចា’’តិ បទស្ស និទ្ទេសេ ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចានំ វិសុំ និទ្ទិដ្ឋតំ សន្ធាយ វុត្តំ។ កាមច្ឆន្ទស្ស ឧក្កដ្ឋនីវរណតា ឱរម្ភាគិយភាវោ។ សោ ហិ រូបរាគារូបរាគប្បការកាមច្ឆន្ទំ ឧបាទាយ តតោ តិព្ពកិច្ចតាយ ‘‘ឧក្កដ្ឋនីវរណ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ កាមច្ឆន្ទនីវរណន្ត្វេវ លោភោ វុត្តោ, ន ភិន្ទិត្វា។ កាមច្ឆន្ទនីវរណស្ស ច អនវសេសតោ អនាគាមិមគ្គេន បហានេ វុច្ចមានេ ចតុត្ថមគ្គវជ្ឈោ លោភោ អនីវរណសភាវោ អាបជ្ជតីតិ អាហ ‘‘យទិ…បេ.… សិយា’’តិ។ នោនីវរណោ រូបរាគារូបរាគប្បការោ លោភធម្មោ នីវរណស្ស អវិជ្ជាទិកស្ស។ អាទិ-សទ្ទេន ‘‘នោនីវរណោ ធម្មោ នីវរណស្ស ច នោនីវរណស្ស ច ធម្មស្ស។ នីវរណោ ច នោនីវរណោ ច ធម្មា នីវរណស្ស ធម្មស្ស។ នីវរណោ ច នោនីវរណោ ច ធម្មា នោនីវរណស្ស ធម្មស្ស។ នីវរណោ ច នោនីវរណោ ច ធម្មា នីវរណស្ស ច នោនីវរណស្ស ច ធម្មស្ស ហេតុបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ៣.៨.២៥) ឥមេ បញ្ហេ សង្គណ្ហាតិ។ ចត្តារីតិ វុត្តំ នីវរណបទមូលកានំ តិណ្ណំ នោនីវរណមូលកស្ស ឯកស្ស វសេន។ នីវរណនោនីវរណតទុភយមូលកានំ បន តិណ្ណំ តិណ្ណំ វសេន នវាតិ វុត្តំ។ តស្មាតិ យថាទស្សិតនយាយ បាឡិយា អភាវា នោនីវរណលោភាភាវា។
1176. Uddhaccaṃ kukkuccañca saha vuttanti uddesapucchānigamane sandhāya vuttaṃ. Yaṃ pana aṭṭhakathāyaṃ uddhaccassa kukkuccena vinābhāvakāraṇaṃ vatvā ‘‘bhinditvā vutta’’nti vuttaṃ, taṃ ‘‘nīvaraṇā ceva nīvaraṇasampayuttā cā’’ti padassa niddese uddhaccakukkuccānaṃ visuṃ niddiṭṭhataṃ sandhāya vuttaṃ. Kāmacchandassa ukkaṭṭhanīvaraṇatā orambhāgiyabhāvo. So hi rūparāgārūparāgappakārakāmacchandaṃ upādāya tato tibbakiccatāya ‘‘ukkaṭṭhanīvaraṇa’’nti vuccati. Kāmacchandanīvaraṇantveva lobho vutto, na bhinditvā. Kāmacchandanīvaraṇassa ca anavasesato anāgāmimaggena pahāne vuccamāne catutthamaggavajjho lobho anīvaraṇasabhāvo āpajjatīti āha ‘‘yadi…pe… siyā’’ti. Nonīvaraṇo rūparāgārūparāgappakāro lobhadhammo nīvaraṇassa avijjādikassa. Ādi-saddena ‘‘nonīvaraṇo dhammo nīvaraṇassa ca nonīvaraṇassa ca dhammassa. Nīvaraṇo ca nonīvaraṇo ca dhammā nīvaraṇassa dhammassa. Nīvaraṇo ca nonīvaraṇo ca dhammā nonīvaraṇassa dhammassa. Nīvaraṇo ca nonīvaraṇo ca dhammā nīvaraṇassa ca nonīvaraṇassa ca dhammassa hetupaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 3.8.25) ime pañhe saṅgaṇhāti. Cattārīti vuttaṃ nīvaraṇapadamūlakānaṃ tiṇṇaṃ nonīvaraṇamūlakassa ekassa vasena. Nīvaraṇanonīvaraṇatadubhayamūlakānaṃ pana tiṇṇaṃ tiṇṇaṃ vasena navāti vuttaṃ. Tasmāti yathādassitanayāya pāḷiyā abhāvā nonīvaraṇalobhābhāvā.
១២១៩. តេនេវាតិ បុរិមទិដ្ឋិអាការេនេវ ឧប្បជ្ជមានេន។ ទិដ្ឋិគតិកេហិ វុច្ចមានានំ ‘‘និច្ចំ សុភ’’ន្តិ ឯវមាទិវចនានំ, ទិដ្ឋិរហិតេហិ វុច្ចមានានំ គគនកុសុមាទិលោកវោហារវចនានញ្ច វត្ថូនិ វាចាវត្ថុមត្តានីតិ អាហ ‘‘វាចា…បេ.… វា’’តិ។
1219. Tenevāti purimadiṭṭhiākāreneva uppajjamānena. Diṭṭhigatikehi vuccamānānaṃ ‘‘niccaṃ subha’’nti evamādivacanānaṃ, diṭṭhirahitehi vuccamānānaṃ gaganakusumādilokavohāravacanānañca vatthūni vācāvatthumattānīti āha ‘‘vācā…pe… vā’’ti.
១២២១. ចិត្តេន បរលោកេ ឋិតោតិ យស្មិំ លោកេ និព្ពត្តិវសេន សយំ ឋិតោ, តតោ អញ្ញំ លោកំ បរលោកោតិ ចិត្តេន គហេត្វា ឋិតោ។
1221. Cittenaparaloke ṭhitoti yasmiṃ loke nibbattivasena sayaṃ ṭhito, tato aññaṃ lokaṃ paralokoti cittena gahetvā ṭhito.
១២៣៦. ន ហិ បុរិមេហីតិអាទិនា បឋមមគ្គាទីហិ សមុគ្ឃាដិតអបាយគមនីយភាវាទិកា ឯវ រាគាទយោ ទុតិយមគ្គាទីហិ បហីយន្តីតិ ទស្សេតិ។
1236. Na hi purimehītiādinā paṭhamamaggādīhi samugghāṭitaapāyagamanīyabhāvādikā eva rāgādayo dutiyamaggādīhi pahīyantīti dasseti.
១២៨៧. ឧបដ្ឋិតេបិ ទុគ្គតិនិមិត្តាទិកេ ន តថា តិព្ពោ លោភោ ឧប្បជ្ជតិ, យថា សុគតិនិមិត្តាទិកេតិ អាហ ‘‘ពលវនិកន្តិវិរហេនា’’តិ។
1287. Upaṭṭhitepi duggatinimittādike na tathā tibbo lobho uppajjati, yathā sugatinimittādiketi āha ‘‘balavanikantivirahenā’’ti.
១៣០១. ឯកស្មិំ ចិត្តុប្បាទេ ឧប្បន្នានំ វិយ ឯកស្មិំ សន្តានេ ឧប្បន្នានម្បិ សហបវត្តិបរិយាយោ អត្ថីតិ បហានេកដ្ឋេន រាគរណេន វិចិកិច្ឆុទ្ធច្ចសហគតមោហស្ស សរណតា វុត្តា។ ឧទ្ធច្ចវិចិកិច្ឆាហិ យោ មោហោ សហជាតោ ភវេ, សោបិ រាគេន សរណោ បហានេកដ្ឋភាវតោតិ ។ លោភទោសមោហតទេកដ្ឋកិលេសតំសម្បយុត្តក្ខន្ធតំសមុដ្ឋានកម្មភេទតោ សព្ពស្សបិ អកុសលស្ស សង្គហណវសេន បវត្តោ សរណបទនិទ្ទេសោ អរណវិភង្គសុត្តេនបិ អញ្ញទត្ថុ សំសន្ទតីតិ ទស្សេតុំ ‘‘អរណវិភង្គសុត្តេ’’តិអាទិមាហ។ យំ បន អដ្ឋកថាយំ សម្បយោគប្បហានេកដ្ឋភាវទីបនេន រាគាទីនំ សព្ពេសំ វា អកុសលធម្មានំ សរណភាវទស្សនំ, តំ បាឡិយា យថាទស្សិតធម្មានំ អញ្ញមញ្ញសរណភាវទស្សនបរំ, តទញ្ញធម្មានំ សរណភាវបដិសេធនបរន្តិ អរណវិភង្គសុត្តវិរោធោតិ ទដ្ឋព្ពំ។ សុត្តន្តទេសនាយ វា បរិយាយកថាភាវតោ និប្បរិយាយតោ សរណភាវោ វិយ អរណភាវោបិ អកុសលធម្មានំយេវាតិ តថាបវត្តាយ អដ្ឋកថាយ ន កោចិ សុត្តវិរោធោតិ ទដ្ឋព្ពំ។
1301. Ekasmiṃ cittuppāde uppannānaṃ viya ekasmiṃ santāne uppannānampi sahapavattipariyāyo atthīti pahānekaṭṭhena rāgaraṇena vicikicchuddhaccasahagatamohassa saraṇatā vuttā. Uddhaccavicikicchāhi yo moho sahajāto bhave, sopi rāgena saraṇo pahānekaṭṭhabhāvatoti . Lobhadosamohatadekaṭṭhakilesataṃsampayuttakkhandhataṃsamuṭṭhānakammabhedato sabbassapi akusalassa saṅgahaṇavasena pavatto saraṇapadaniddeso araṇavibhaṅgasuttenapi aññadatthu saṃsandatīti dassetuṃ ‘‘araṇavibhaṅgasutte’’tiādimāha. Yaṃ pana aṭṭhakathāyaṃ sampayogappahānekaṭṭhabhāvadīpanena rāgādīnaṃ sabbesaṃ vā akusaladhammānaṃ saraṇabhāvadassanaṃ, taṃ pāḷiyā yathādassitadhammānaṃ aññamaññasaraṇabhāvadassanaparaṃ, tadaññadhammānaṃ saraṇabhāvapaṭisedhanaparanti araṇavibhaṅgasuttavirodhoti daṭṭhabbaṃ. Suttantadesanāya vā pariyāyakathābhāvato nippariyāyato saraṇabhāvo viya araṇabhāvopi akusaladhammānaṃyevāti tathāpavattāya aṭṭhakathāya na koci suttavirodhoti daṭṭhabbaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទុកនិក្ខេបំ • Dukanikkhepaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ទុកនិក្ខេបកថា • Dukanikkhepakathā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Dukanikkhepakathāvaṇṇanā
