| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
๓. ทุกติกปฎฺฐานวณฺณนา
3. Dukatikapaṭṭhānavaṇṇanā
ทุกติกปฎฺฐาเน เหตุํ กุสลํ ธมฺมํ ปฎิจฺจ เหตุ กุสโล ธโมฺม อุปฺปชฺชติ เหตุปจฺจยาติ เอวํ ปญฺหามตฺตุทฺธารวเสเนว สเงฺขปโต เทสนา กตาฯ ‘‘กุสลํ อโลภํ ปฎิจฺจ อโทโส อโมโห’’ติอาทินา ปน นเยน วิตฺถาโร วตฺตโพฺพ สิยา, โส เหฎฺฐา ทสฺสิตนเยน สกฺกา อวุโตฺตปิ ชานิตุนฺติ เอกปเทปิ เอกปจฺจโย วา น วุโตฺตฯ ยา ปเนสา สเงฺขปโต เทสนา กตา, สา เอวํ กตาติ เวทิตพฺพาฯ เหตุทุเกน หิ สทฺธิํ กุสลปทํ โยเชตฺวา ปฎิจฺจวาเร อนุโลมสฺส เจว ปจฺจนียสฺส จ วเสน สเพฺพ ลพฺภมานกปจฺจยา ทสฺสิตา, อนุโลมปจฺจนียปจฺจนียานุโลมนยา เจว สหชาตวาราทโย จ น ทสฺสิตา, เกวลํ ‘‘ปฎิจฺจวารสทิสํเยว วิตฺถาเรตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ปญฺหาวาเร ปญฺหมฺปิ อวิสฺสเชฺชตฺวา เกวลํ ปญฺหุทฺธารมตฺตํ กตฺวา อนุโลมปจฺจนียวเสเนว ลพฺภมานปจฺจยา ทสฺสิตาฯ ยถา จ กุสลปทํ, เอวํ อกุสลอพฺยากตปทานิปิ เหตุทุเกน สทฺธิํ โยเชตฺวา เหตุกุสลทุกติกํ นิทฺทิสิตพฺพนฺติ วุตฺตํฯ
Dukatikapaṭṭhāne hetuṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca hetu kusalo dhammo uppajjati hetupaccayāti evaṃ pañhāmattuddhāravaseneva saṅkhepato desanā katā. ‘‘Kusalaṃ alobhaṃ paṭicca adoso amoho’’tiādinā pana nayena vitthāro vattabbo siyā, so heṭṭhā dassitanayena sakkā avuttopi jānitunti ekapadepi ekapaccayo vā na vutto. Yā panesā saṅkhepato desanā katā, sā evaṃ katāti veditabbā. Hetudukena hi saddhiṃ kusalapadaṃ yojetvā paṭiccavāre anulomassa ceva paccanīyassa ca vasena sabbe labbhamānakapaccayā dassitā, anulomapaccanīyapaccanīyānulomanayā ceva sahajātavārādayo ca na dassitā, kevalaṃ ‘‘paṭiccavārasadisaṃyeva vitthāretabba’’nti vuttaṃ. Pañhāvāre pañhampi avissajjetvā kevalaṃ pañhuddhāramattaṃ katvā anulomapaccanīyavaseneva labbhamānapaccayā dassitā. Yathā ca kusalapadaṃ, evaṃ akusalaabyākatapadānipi hetudukena saddhiṃ yojetvā hetukusaladukatikaṃ niddisitabbanti vuttaṃ.
ตโต ปรํ เหตุํ สุขาย เวทนาย สมฺปยุตฺตํ ธมฺมนฺติอาทินา นเยน เหตุเวทนาทุกติกาทีนิ เอกวีสติ ทุกติกานิ ทสฺสิตานิฯ ยสฺมา ปน เหตุ นาม สนิทสฺสนสปฺปฎิโฆ อนิทสฺสนสปฺปฎิโฆ วา นตฺถิ, ตสฺมา เหตุปเทน สทฺธิํ สนิทสฺสนสปฺปฎิฆอนิทสฺสนสปฺปฎิฆปทานิ น โยชิตานิฯ เอวํ เหตุทุเกน สทฺธิํ ลพฺภมานกวเสน ทฺวาวีสติ ติเก โยเชตฺวา ปุน เต สเหตุกทุกาทีหิ สรณทุกปริโยสาเนหิ สพฺพทุเกหิ สทฺธิํ โยชิตาฯ ตตฺถ ยํ ยํ ปทํ เยน เยน ปเทน สทฺธิํ โยชนํ น คจฺฉติ, ตํ ตํ ปาฬิยํเยว น ลพฺภตีติ วุตฺตํฯ เอวเมตฺถ เอเกน ทุเกน สทฺธิํ พาวีสติ ติเก โยเชตฺวา ปุน อปเรน พาวีสติ, อปเรน พาวีสตีติ ปฎิปาฎิยา ทุกสเต ลพฺภมานทุกปเทหิ สทฺธิํ ทฺวาวีสติ ติกา โยชิตาติ ทฺวาวีสติ ติเก คเหตฺวา ทุกสเต ปกฺขิปิตฺวา ทุกติกปฎฺฐานํ นาม เทสิตํฯ ตตฺถ เยสุ เยสุ ฐาเนสุ นยํ ทเสฺสตฺวา ปาฬิยา สเงฺขโป กโต, เตสุ เตสุ ฐาเนสุ ทสฺสิตนยานุรูเปน ตสฺสา วิตฺถาโร เวทิตโพฺพติฯ
Tato paraṃ hetuṃ sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammantiādinā nayena hetuvedanādukatikādīni ekavīsati dukatikāni dassitāni. Yasmā pana hetu nāma sanidassanasappaṭigho anidassanasappaṭigho vā natthi, tasmā hetupadena saddhiṃ sanidassanasappaṭighaanidassanasappaṭighapadāni na yojitāni. Evaṃ hetudukena saddhiṃ labbhamānakavasena dvāvīsati tike yojetvā puna te sahetukadukādīhi saraṇadukapariyosānehi sabbadukehi saddhiṃ yojitā. Tattha yaṃ yaṃ padaṃ yena yena padena saddhiṃ yojanaṃ na gacchati, taṃ taṃ pāḷiyaṃyeva na labbhatīti vuttaṃ. Evamettha ekena dukena saddhiṃ bāvīsati tike yojetvā puna aparena bāvīsati, aparena bāvīsatīti paṭipāṭiyā dukasate labbhamānadukapadehi saddhiṃ dvāvīsati tikā yojitāti dvāvīsati tike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ. Tattha yesu yesu ṭhānesu nayaṃ dassetvā pāḷiyā saṅkhepo kato, tesu tesu ṭhānesu dassitanayānurūpena tassā vitthāro veditabboti.
ทุกติกปฎฺฐานวณฺณนาฯ
Dukatikapaṭṭhānavaṇṇanā.
