| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පඤ්‌චපකරණ-අට්‌ඨකථා • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
3. දුකතිකපට්‌ඨානවණ්‌ණනා
3. Dukatikapaṭṭhānavaṇṇanā
දුකතිකපට්‌ඨානෙ හෙතුං කුසලං ධම්‌මං පටිච්‌ච හෙතු කුසලො ධම්‌මො උප්‌පජ්‌ජති හෙතුපච්‌චයාති එවං පඤ්‌හාමත්‌තුද්‌ධාරවසෙනෙව සඞ්‌ඛෙපතො දෙසනා කතා. ‘‘කුසලං අලොභං පටිච්‌ච අදොසො අමොහො’’තිආදිනා පන නයෙන විත්‌ථාරො වත්‌තබ්‌බො සියා, සො හෙට්‌ඨා දස්‌සිතනයෙන සක්‌කා අවුත්‌තොපි ජානිතුන්‌ති එකපදෙපි එකපච්‌චයො වා න වුත්‌තො. යා පනෙසා සඞ්‌ඛෙපතො දෙසනා කතා, සා එවං කතාති වෙදිතබ්‌බා. හෙතුදුකෙන හි සද්‌ධිං කුසලපදං යොජෙත්‌වා පටිච්‌චවාරෙ අනුලොමස්‌ස චෙව පච්‌චනීයස්‌ස ච වසෙන සබ්‌බෙ ලබ්‌භමානකපච්‌චයා දස්‌සිතා, අනුලොමපච්‌චනීයපච්‌චනීයානුලොමනයා චෙව සහජාතවාරාදයො ච න දස්‌සිතා, කෙවලං ‘‘පටිච්‌චවාරසදිසංයෙව විත්‌ථාරෙතබ්‌බ’’න්‌ති වුත්‌තං. පඤ්‌හාවාරෙ පඤ්‌හම්‌පි අවිස්‌සජ්‌ජෙත්‌වා කෙවලං පඤ්‌හුද්‌ධාරමත්‌තං කත්‌වා අනුලොමපච්‌චනීයවසෙනෙව ලබ්‌භමානපච්‌චයා දස්‌සිතා. යථා ච කුසලපදං, එවං අකුසලඅබ්‍යාකතපදානිපි හෙතුදුකෙන සද්‌ධිං යොජෙත්‌වා හෙතුකුසලදුකතිකං නිද්‌දිසිතබ්‌බන්‌ති වුත්‌තං.
Dukatikapaṭṭhāne hetuṃ kusalaṃ dhammaṃ paṭicca hetu kusalo dhammo uppajjati hetupaccayāti evaṃ pañhāmattuddhāravaseneva saṅkhepato desanā katā. ‘‘Kusalaṃ alobhaṃ paṭicca adoso amoho’’tiādinā pana nayena vitthāro vattabbo siyā, so heṭṭhā dassitanayena sakkā avuttopi jānitunti ekapadepi ekapaccayo vā na vutto. Yā panesā saṅkhepato desanā katā, sā evaṃ katāti veditabbā. Hetudukena hi saddhiṃ kusalapadaṃ yojetvā paṭiccavāre anulomassa ceva paccanīyassa ca vasena sabbe labbhamānakapaccayā dassitā, anulomapaccanīyapaccanīyānulomanayā ceva sahajātavārādayo ca na dassitā, kevalaṃ ‘‘paṭiccavārasadisaṃyeva vitthāretabba’’nti vuttaṃ. Pañhāvāre pañhampi avissajjetvā kevalaṃ pañhuddhāramattaṃ katvā anulomapaccanīyavaseneva labbhamānapaccayā dassitā. Yathā ca kusalapadaṃ, evaṃ akusalaabyākatapadānipi hetudukena saddhiṃ yojetvā hetukusaladukatikaṃ niddisitabbanti vuttaṃ.
තතො පරං හෙතුං සුඛාය වෙදනාය සම්‌පයුත්‌තං ධම්‌මන්‌තිආදිනා නයෙන හෙතුවෙදනාදුකතිකාදීනි එකවීසති දුකතිකානි දස්‌සිතානි. යස්‌මා පන හෙතු නාම සනිදස්‌සනසප්‌පටිඝො අනිදස්‌සනසප්‌පටිඝො වා නත්‌ථි, තස්‌මා හෙතුපදෙන සද්‌ධිං සනිදස්‌සනසප්‌පටිඝඅනිදස්‌සනසප්‌පටිඝපදානි න යොජිතානි. එවං හෙතුදුකෙන සද්‌ධිං ලබ්‌භමානකවසෙන ද්‌වාවීසති තිකෙ යොජෙත්‌වා පුන තෙ සහෙතුකදුකාදීහි සරණදුකපරියොසානෙහි සබ්‌බදුකෙහි සද්‌ධිං යොජිතා. තත්‌ථ යං යං පදං යෙන යෙන පදෙන සද්‌ධිං යොජනං න ගච්‌ඡති, තං තං පාළියංයෙව න ලබ්‌භතීති වුත්‌තං. එවමෙත්‌ථ එකෙන දුකෙන සද්‌ධිං බාවීසති තිකෙ යොජෙත්‌වා පුන අපරෙන බාවීසති, අපරෙන බාවීසතීති පටිපාටියා දුකසතෙ ලබ්‌භමානදුකපදෙහි සද්‌ධිං ද්‌වාවීසති තිකා යොජිතාති ද්‌වාවීසති තිකෙ ගහෙත්‌වා දුකසතෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා දුකතිකපට්‌ඨානං නාම දෙසිතං. තත්‌ථ යෙසු යෙසු ඨානෙසු නයං දස්‌සෙත්‌වා පාළියා සඞ්‌ඛෙපො කතො, තෙසු තෙසු ඨානෙසු දස්‌සිතනයානුරූපෙන තස්‌සා විත්‌ථාරො වෙදිතබ්‌බොති.
Tato paraṃ hetuṃ sukhāya vedanāya sampayuttaṃ dhammantiādinā nayena hetuvedanādukatikādīni ekavīsati dukatikāni dassitāni. Yasmā pana hetu nāma sanidassanasappaṭigho anidassanasappaṭigho vā natthi, tasmā hetupadena saddhiṃ sanidassanasappaṭighaanidassanasappaṭighapadāni na yojitāni. Evaṃ hetudukena saddhiṃ labbhamānakavasena dvāvīsati tike yojetvā puna te sahetukadukādīhi saraṇadukapariyosānehi sabbadukehi saddhiṃ yojitā. Tattha yaṃ yaṃ padaṃ yena yena padena saddhiṃ yojanaṃ na gacchati, taṃ taṃ pāḷiyaṃyeva na labbhatīti vuttaṃ. Evamettha ekena dukena saddhiṃ bāvīsati tike yojetvā puna aparena bāvīsati, aparena bāvīsatīti paṭipāṭiyā dukasate labbhamānadukapadehi saddhiṃ dvāvīsati tikā yojitāti dvāvīsati tike gahetvā dukasate pakkhipitvā dukatikapaṭṭhānaṃ nāma desitaṃ. Tattha yesu yesu ṭhānesu nayaṃ dassetvā pāḷiyā saṅkhepo kato, tesu tesu ṭhānesu dassitanayānurūpena tassā vitthāro veditabboti.
දුකතිකපට්‌ඨානවණ්‌ණනා.
Dukatikapaṭṭhānavaṇṇanā.
