| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya |
7. දුක්‌ඛධම්‌මසුත්‌තං
7. Dukkhadhammasuttaṃ
244. යතො ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සබ්‌බෙසංයෙව දුක්‌ඛධම්‌මානං සමුදයඤ්‌ච අත්‌ථඞ්‌ගමඤ්‌ච යථාභූතං පජානාති. තථා ඛො පනස්‌ස කාමා දිට්‌ඨා හොන්‌ති, යථාස්‌ස කාමෙ පස්‌සතො, යො කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දො කාමස්‌නෙහො කාමමුච්‌ඡා කාමපරිළාහො, සො නානුසෙති. තථා ඛො පනස්‌ස චාරො ච විහාරො ච අනුබුද්‌ධො හොති, යථා චරන්‌තං විහරන්‌තං අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා නානුසෙන්‌ති.
244. Yato kho, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti. Tathā kho panassa kāmā diṭṭhā honti, yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti. Tathā kho panassa cāro ca vihāro ca anubuddho hoti, yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānusenti.
‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සබ්‌බෙසංයෙව දුක්‌ඛධම්‌මානං සමුදයඤ්‌ච අත්‌ථඞ්‌ගමඤ්‌ච යථාභූතං පජානාති? ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්‌ස සමුදයො, ඉති රූපස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො; ඉති වෙදනා… ඉති සඤ්‌ඤා… ඉති සඞ්‌ඛාරා… ඉති විඤ්‌ඤාණං, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස සමුදයො, ඉති විඤ්‌ඤාණස්‌ස අත්‌ථඞ්‌ගමො’ති – එවං ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු සබ්‌බෙසංයෙව දුක්‌ඛධම්‌මානං සමුදයඤ්‌ච අත්‌ථඞ්‌ගමඤ්‌ච යථාභූතං පජානාති.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti? ‘Iti rūpaṃ, iti rūpassa samudayo, iti rūpassa atthaṅgamo; iti vedanā… iti saññā… iti saṅkhārā… iti viññāṇaṃ, iti viññāṇassa samudayo, iti viññāṇassa atthaṅgamo’ti – evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhu sabbesaṃyeva dukkhadhammānaṃ samudayañca atthaṅgamañca yathābhūtaṃ pajānāti.
‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනො කාමා දිට්‌ඨා හොන්‌ති? යථාස්‌ස කාමෙ පස්‌සතො, යො කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දො කාමස්‌නෙහො කාමමුච්‌ඡා කාමපරිළාහො, සො නානුසෙති. සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, අඞ්‌ගාරකාසු සාධිකපොරිසා පුණ්‌ණා අඞ්‌ගාරානං වීතච්‌චිකානං වීතධූමානං. අථ පුරිසො ආගච්‌ඡෙය්‍ය ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්‌ඛපටිකූලො. තමෙනං ද්‌වෙ බලවන්‌තො පුරිසා නානාබාහාසු ගහෙත්‌වා, තං අඞ්‌ගාරකාසුං උපකඩ්‌ඪෙය්‍යුං. සො ඉතිචීතිචෙව කායං සන්‌නාමෙය්‍ය. තං කිස්‌ස හෙතු? ඤාත 1 ඤ්‌හි, භික්‌ඛවෙ, තස්‌ස පුරිසස්‌ස 2 ඉමං චාහං අඞ්‌ගාරකාසුං පපතිස්‌සාමි, තතොනිදානං මරණං වා නිගච්‌ඡිස්‌සාමි මරණමත්‌තං වා දුක්‌ඛන්‌ති. එවමෙව ඛො , භික්‌ඛවෙ , භික්‌ඛුනො අඞ්‌ගාරකාසූපමා කාමා දිට්‌ඨා හොන්‌ති, යථාස්‌ස කාමෙ පස්‌සතො, යො කාමෙසු කාමච්‌ඡන්‌දො කාමස්‌නෙහො කාමමුච්‌ඡා කාමපරිළාහො, සො නානුසෙති.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhuno kāmā diṭṭhā honti? Yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti. Seyyathāpi, bhikkhave, aṅgārakāsu sādhikaporisā puṇṇā aṅgārānaṃ vītaccikānaṃ vītadhūmānaṃ. Atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo. Tamenaṃ dve balavanto purisā nānābāhāsu gahetvā, taṃ aṅgārakāsuṃ upakaḍḍheyyuṃ. So iticīticeva kāyaṃ sannāmeyya. Taṃ kissa hetu? Ñāta 3 ñhi, bhikkhave, tassa purisassa 4 imaṃ cāhaṃ aṅgārakāsuṃ papatissāmi, tatonidānaṃ maraṇaṃ vā nigacchissāmi maraṇamattaṃ vā dukkhanti. Evameva kho , bhikkhave , bhikkhuno aṅgārakāsūpamā kāmā diṭṭhā honti, yathāssa kāme passato, yo kāmesu kāmacchando kāmasneho kāmamucchā kāmapariḷāho, so nānuseti.
‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනො චාරො ච විහාරො ච අනුබුද්‌ධො හොති, යථා චරන්‌තං විහරන්‌තං අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා නානුස්‌සවන්‌ති 5? සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, පුරිසො බහුකණ්‌ටකං දායං පවිසෙය්‍ය. තස්‌ස පුරතොපි කණ්‌ටකො, පච්‌ඡතොපි කණ්‌ටකො, උත්‌තරතොපි කණ්‌ටකො, දක්‌ඛිණතොපි කණ්‌ටකො, හෙට්‌ඨතොපි කණ්‌ටකො, උපරිතොපි කණ්‌ටකො. සො සතොව අභික්‌කමෙය්‍ය, සතොව පටික්‌කමෙය්‍ය – ‘මා මං කණ්‌ටකො’ති. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, අයං වුච්‌චති අරියස්‌ස විනයෙ කණ්‌ටකො’’ති. ඉති විදිත්‌වා 6 සංවරො ච අසංවරො ච වෙදිතබ්‌බො.
‘‘Kathañca, bhikkhave, bhikkhuno cāro ca vihāro ca anubuddho hoti, yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti 7? Seyyathāpi, bhikkhave, puriso bahukaṇṭakaṃ dāyaṃ paviseyya. Tassa puratopi kaṇṭako, pacchatopi kaṇṭako, uttaratopi kaṇṭako, dakkhiṇatopi kaṇṭako, heṭṭhatopi kaṇṭako, uparitopi kaṇṭako. So satova abhikkameyya, satova paṭikkameyya – ‘mā maṃ kaṇṭako’ti. Evameva kho, bhikkhave, yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, ayaṃ vuccati ariyassa vinaye kaṇṭako’’ti. Iti viditvā 8 saṃvaro ca asaṃvaro ca veditabbo.
‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, අසංවරො හොති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා පියරූපෙ රූපෙ අධිමුච්‌චති, අප්‌පියරූපෙ රූපෙ බ්‍යාපජ්‌ජති, අනුපට්‌ඨිතකායස්‌සති ච විහරති පරිත්‌තචෙතසො, තඤ්‌ච චෙතොවිමුත්‌තිං පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තිං යථාභූතං නප්‌පජානාති, යත්‌ථස්‌ස තෙ උප්‌පන්‌නා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා අපරිසෙසා නිරුජ්‌ඣන්‌ති…පෙ.… ජිව්‌හාය රසං සායිත්‌වා…පෙ.… මනසා ධම්‌මං විඤ්‌ඤාය පියරූපෙ ධම්‌මෙ අධිමුච්‌චති, අප්‌පියරූපෙ ධම්‌මෙ බ්‍යාපජ්‌ජති, අනුපට්‌ඨිතකායස්‌සති ච විහරති පරිත්‌තචෙතසො, තඤ්‌ච චෙතොවිමුත්‌තිං පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තිං යථාභූතං නප්‌පජානාති යත්‌ථස්‌ස තෙ උප්‌පන්‌නා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා අපරිසෙසා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. එවං ඛො, භික්‌ඛවෙ, අසංවරො හොති.
‘‘Kathañca, bhikkhave, asaṃvaro hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe adhimuccati, appiyarūpe rūpe byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti…pe… jivhāya rasaṃ sāyitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme adhimuccati, appiyarūpe dhamme byāpajjati, anupaṭṭhitakāyassati ca viharati parittacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ nappajānāti yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. Evaṃ kho, bhikkhave, asaṃvaro hoti.
‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, සංවරො හොති? ඉධ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු චක්‌ඛුනා රූපං දිස්‌වා පියරූපෙ රූපෙ නාධිමුච්‌චති, අප්‌පියරූපෙ රූපෙ න බ්‍යාපජ්‌ජති, උපට්‌ඨිතකායස්‌සති ච විහරති අප්‌පමාණචෙතසො, තඤ්‌ච චෙතොවිමුත්‌තිං පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තිං යථාභූතං පජානාති, යත්‌ථස්‌ස තෙ උප්‌පන්‌නා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා අපරිසෙසා නිරුජ්‌ඣන්‌ති…පෙ.… ජිව්‌හා රසං සායිත්‌වා…පෙ.… මනසා ධම්‌මං විඤ්‌ඤාය පියරූපෙ ධම්‌මෙ නාධිමුච්‌චති, අප්‌පියරූපෙ ධම්‌මෙ න බ්‍යාපජ්‌ජති, උපට්‌ඨිතකායස්‌සති ච විහරති අප්‌පමාණචෙතසො, තඤ්‌ච චෙතොවිමුත්‌තිං පඤ්‌ඤාවිමුත්‌තිං යථාභූතං පජානාති, යත්‌ථස්‌ස තෙ උප්‌පන්‌නා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා අපරිසෙසා නිරුජ්‌ඣන්‌ති. එවං ඛො, භික්‌ඛවෙ, සංවරො හොති.
‘‘Kathañca, bhikkhave, saṃvaro hoti? Idha, bhikkhave, bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā piyarūpe rūpe nādhimuccati, appiyarūpe rūpe na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti…pe… jivhā rasaṃ sāyitvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya piyarūpe dhamme nādhimuccati, appiyarūpe dhamme na byāpajjati, upaṭṭhitakāyassati ca viharati appamāṇacetaso, tañca cetovimuttiṃ paññāvimuttiṃ yathābhūtaṃ pajānāti, yatthassa te uppannā pāpakā akusalā dhammā aparisesā nirujjhanti. Evaṃ kho, bhikkhave, saṃvaro hoti.
‘‘තස්‌ස චෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනො එවං චරතො එවං විහරතො කදාචි කරහචි සතිසම්‌මොසා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති, පාපකා අකුසලා සරසඞ්‌කප්‌පා සංයොජනියා, දන්‌ධො, භික්‌ඛවෙ, සතුප්‌පාදො. අථ ඛො නං ඛිප්‌පමෙව පජහති විනොදෙති බ්‍යන්‌තීකරොති අනභාවං ගමෙති.
‘‘Tassa ce, bhikkhave, bhikkhuno evaṃ carato evaṃ viharato kadāci karahaci satisammosā uppajjanti, pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā, dandho, bhikkhave, satuppādo. Atha kho naṃ khippameva pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti.
‘‘සෙය්‍යථාපි, භික්‌ඛවෙ, පුරිසො දිවසංසන්‌තත්‌තෙ 9 අයොකටාහෙ ද්‌වෙ වා තීණි වා උදකඵුසිතානි නිපාතෙය්‍ය. දන්‌ධො, භික්‌ඛවෙ, උදකඵුසිතානං නිපාතො, අථ ඛො නං ඛිප්‌පමෙව පරික්‌ඛයං පරියාදානං ගච්‌ඡෙය්‍ය. එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, තස්‌ස චෙ භික්‌ඛුනො එවං චරතො, එවං විහරතො කදාචි කරහචි සතිසම්‌මොසා උප්‌පජ්‌ජන්‌ති පාපකා අකුසලා සරසඞ්‌කප්‌පා සංයොජනියා, දන්‌ධො, භික්‌ඛවෙ, සතුප්‌පාදො. අථ ඛො නං ඛිප්‌පමෙව පජහති විනොදෙති බ්‍යන්‌තීකරොති අනභාවං ගමෙති. එවං ඛො, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනො චාරො ච විහාරො ච අනුබුද්‌ධො හොති; යථා චරන්‌තං විහරන්‌තං අභිජ්‌ඣාදොමනස්‌සා පාපකා අකුසලා ධම්‌මා නානුස්‌සවන්‌ති. තඤ්‌චෙ, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුං එවං චරන්‌තං එවං විහරන්‌තං රාජානො වා රාජමහාමත්‌තා වා මිත්‌තා වා අමච්‌චා වා ඤාතී වා සාලොහිතා වා, භොගෙහි අභිහට්‌ඨුං පවාරෙය්‍යුං – ‘එහි 10, භො පුරිස, කිං තෙ ඉමෙ කාසාවා අනුදහන්‌ති, කිං මුණ්‌ඩො කපාලමනුචරසි, එහි හීනායාවත්‌තිත්‌වා භොගෙ ච භුඤ්‌ජස්‌සු, පුඤ්‌ඤානි ච කරොහී’ති. සො වත, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු එවං චරන්‌තො එවං විහරන්‌තො සික්‌ඛං පච්‌චක්‌ඛාය හීනායාවත්‌තිස්‌සතීති නෙතං ඨානං විජ්‌ජති.
‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso divasaṃsantatte 11 ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya. Dandho, bhikkhave, udakaphusitānaṃ nipāto, atha kho naṃ khippameva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyya. Evameva kho, bhikkhave, tassa ce bhikkhuno evaṃ carato, evaṃ viharato kadāci karahaci satisammosā uppajjanti pāpakā akusalā sarasaṅkappā saṃyojaniyā, dandho, bhikkhave, satuppādo. Atha kho naṃ khippameva pajahati vinodeti byantīkaroti anabhāvaṃ gameti. Evaṃ kho, bhikkhave, bhikkhuno cāro ca vihāro ca anubuddho hoti; yathā carantaṃ viharantaṃ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā nānussavanti. Tañce, bhikkhave, bhikkhuṃ evaṃ carantaṃ evaṃ viharantaṃ rājāno vā rājamahāmattā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā, bhogehi abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ – ‘ehi 12, bho purisa, kiṃ te ime kāsāvā anudahanti, kiṃ muṇḍo kapālamanucarasi, ehi hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’ti. So vata, bhikkhave, bhikkhu evaṃ caranto evaṃ viharanto sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati.
‘‘සෙය්‍යථාපි , භික්‌ඛවෙ, ගඞ්‌ගා නදී පාචීනනින්‌නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්‌භාරා. අථ මහාජනකායො ආගච්‌ඡෙය්‍ය කුද්‌දාල-පිටකං ආදාය – ‘මයං ඉමං ගඞ්‌ගං නදිං පච්‌ඡානින්‌නං කරිස්‌සාම පච්‌ඡාපොණං පච්‌ඡාපබ්‌භාර’න්‌ති. තං කිං මඤ්‌ඤථ, භික්‌ඛවෙ, අපි නු ඛො සො මහාජනකායො ගඞ්‌ගං නදිං පච්‌ඡානින්‌නං කරෙය්‍ය පච්‌ඡාපොණං පච්‌ඡාපබ්‌භාර’’න්‌ති? ‘‘නො හෙතං, භන්‌තෙ’’. ‘‘තං කිස්‌ස හෙතු’’? ‘‘ගඞ්‌ගා, භන්‌තෙ, නදී පාචීනනින්‌නා පාචීනපොණා පාචීනපබ්‌භාරා; සා න සුකරා පච්‌ඡානින්‌නා කාතුං පච්‌ඡාපොණා පච්‌ඡාපබ්‌භාරා. යාවදෙව ච පන සො මහාජනකායො කිලමථස්‌ස විඝාතස්‌ස භාගී අස්‌සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්‌ඛවෙ, තඤ්‌චෙ භික්‌ඛුං එවං චරන්‌තං එවං විහරන්‌තං රාජානො වා රාජමහාමත්‌තා වා මිත්‌තා වා අමච්‌චා වා ඤාතී වා සාලොහිතා වා භොගෙහි අභිහට්‌ඨුං පවාරෙය්‍යුං – ‘එහි, භො පුරිස, කිං තෙ ඉමෙ කාසාවා අනුදහන්‌ති, කිං මුණ්‌ඩො කපාලමනුචරසි, එහි හීනායාවත්‌තිත්‌වා භොගෙ ච භුඤ්‌ජස්‌සු, පුඤ්‌ඤානි ච කරොහී’ති. සො වත, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛු එවං චරන්‌තො එවං විහරන්‌තො සික්‌ඛං පච්‌චක්‌ඛාය හීනායාවත්‌තිස්‌සතීති නෙතං ඨානං විජ්‌ජති. තං කිස්‌ස හෙතු? යඤ්‌හි තං, භික්‌ඛවෙ, චිත්‌තං දීඝරත්‌තං විවෙකනින්‌නං විවෙකපොණං විවෙකපබ්‌භාරං, තථා 13 හීනායාවත්‌තිස්‌සතීති නෙතං ඨානං විජ්‌ජතී’’ති. සත්‌තමං.
‘‘Seyyathāpi , bhikkhave, gaṅgā nadī pācīnaninnā pācīnapoṇā pācīnapabbhārā. Atha mahājanakāyo āgaccheyya kuddāla-piṭakaṃ ādāya – ‘mayaṃ imaṃ gaṅgaṃ nadiṃ pacchāninnaṃ karissāma pacchāpoṇaṃ pacchāpabbhāra’nti. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, api nu kho so mahājanakāyo gaṅgaṃ nadiṃ pacchāninnaṃ kareyya pacchāpoṇaṃ pacchāpabbhāra’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Taṃ kissa hetu’’? ‘‘Gaṅgā, bhante, nadī pācīnaninnā pācīnapoṇā pācīnapabbhārā; sā na sukarā pacchāninnā kātuṃ pacchāpoṇā pacchāpabbhārā. Yāvadeva ca pana so mahājanakāyo kilamathassa vighātassa bhāgī assā’’ti. ‘‘Evameva kho, bhikkhave, tañce bhikkhuṃ evaṃ carantaṃ evaṃ viharantaṃ rājāno vā rājamahāmattā vā mittā vā amaccā vā ñātī vā sālohitā vā bhogehi abhihaṭṭhuṃ pavāreyyuṃ – ‘ehi, bho purisa, kiṃ te ime kāsāvā anudahanti, kiṃ muṇḍo kapālamanucarasi, ehi hīnāyāvattitvā bhoge ca bhuñjassu, puññāni ca karohī’ti. So vata, bhikkhave, bhikkhu evaṃ caranto evaṃ viharanto sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Taṃ kissa hetu? Yañhi taṃ, bhikkhave, cittaṃ dīgharattaṃ vivekaninnaṃ vivekapoṇaṃ vivekapabbhāraṃ, tathā 14 hīnāyāvattissatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti. Sattamaṃ.
Footnotes:
Related texts:
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / 7. දුක්‌ඛධම්‌මසුත්‌තවණ්‌ණනා • 7. Dukkhadhammasuttavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / සුත්‌තපිටක (ටීකා) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / 7. දුක්‌ඛධම්‌මසුත්‌තවණ්‌ණනා • 7. Dukkhadhammasuttavaṇṇanā
