Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పటిసమ్భిదామగ్గ-అట్ఠకథా • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    దుక్ఖసచ్చనిద్దేసవణ్ణనా

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā

    ౩౨-౩౩ .

    32-33.

    అరియసచ్చచతుక్కమ్పి తథట్ఠేన సచ్చానం ఏకసమ్బన్ధత్తా ఏకతో ఏవ నిద్దిట్ఠం. తత్థ తత్థాతి తేసు చతూసు అరియసచ్చేసు. కతమన్తి కథేతుకమ్యతాపుచ్ఛా . దుక్ఖం అరియసచ్చన్తి పుచ్ఛితధమ్మనిదస్సనం. తత్థ జాతిపి దుక్ఖాతిఆదీసు జాతిసద్దస్స తావ అనేకే అత్థా పవేదితా. యథాహ –

    Ariyasaccacatukkampi tathaṭṭhena saccānaṃ ekasambandhattā ekato eva niddiṭṭhaṃ. Tattha tatthāti tesu catūsu ariyasaccesu. Katamanti kathetukamyatāpucchā . Dukkhaṃ ariyasaccanti pucchitadhammanidassanaṃ. Tattha jātipi dukkhātiādīsu jātisaddassa tāva aneke atthā paveditā. Yathāha –

    ‘‘భవో కులం నికాయో చ, సీలం పఞ్ఞత్తి లక్ఖణం;

    ‘‘Bhavo kulaṃ nikāyo ca, sīlaṃ paññatti lakkhaṇaṃ;

    పసూతి సన్ధి చేవాతి, జాతిఅత్థా పవేదితా’’.

    Pasūti sandhi cevāti, jātiatthā paveditā’’.

    తథా హిస్స ‘‘ఏకమ్పి జాతిం ద్వేపి జాతియో’’తిఆదీసు (పారా॰ ౧౨) భవో అత్థో. ‘‘అక్ఖిత్తో అనుపక్కుట్ఠో జాతివాదేనా’’తి (దీ॰ ని॰ ౧.౩౩౧) ఏత్థ కులం. ‘‘అత్థి, విసాఖే, నిగణ్ఠా నామ సమణజాతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౩.౭౧) ఏత్థ నికాయో. ‘‘యతోహం, భగిని, అరియాయ జాతియా జాతో నాభిజానామీ’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౩౫౧) ఏత్థ అరియసీలం. ‘‘తిరియా నామ తిణజాతి నాభియా ఉగ్గన్త్వా నభం ఆహచ్చ ఠితా అహోసీ’’తి (అ॰ ని॰ ౫.౧౯౬) ఏత్థ పఞ్ఞత్తి. ‘‘జాతి ద్వీహి ఖన్ధేహి సఙ్గహితా’’తి (ధాతు॰ ౭౧) ఏత్థ సఙ్ఖతలక్ఖణం. ‘‘సమ్పతిజాతో, ఆనన్ద, బోధిసత్తో’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౨౦౭) ఏత్థ పసూతి. ‘‘భవపచ్చయా జాతీ’’తి (విభ॰ ౩౫౪) చ ‘‘జాతిపి దుక్ఖా’’తి (పటి॰ మ॰ ౧.౩౩; విభ॰ ౧౯౦) చ ఏత్థ పరియాయతో పటిసన్ధిఖన్ధా. నిప్పరియాయతో పన తత్థ తత్థ నిబ్బత్తమానానం సత్తానం యే యే ఖన్ధా పాతుభవన్తి, తేసం తేసం పఠమం పాతుభావో.

    Tathā hissa ‘‘ekampi jātiṃ dvepi jātiyo’’tiādīsu (pārā. 12) bhavo attho. ‘‘Akkhitto anupakkuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.331) ettha kulaṃ. ‘‘Atthi, visākhe, nigaṇṭhā nāma samaṇajātī’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāyo. ‘‘Yatohaṃ, bhagini, ariyāya jātiyā jāto nābhijānāmī’’ti (ma. ni. 2.351) ettha ariyasīlaṃ. ‘‘Tiriyā nāma tiṇajāti nābhiyā uggantvā nabhaṃ āhacca ṭhitā ahosī’’ti (a. ni. 5.196) ettha paññatti. ‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇaṃ. ‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (ma. ni. 3.207) ettha pasūti. ‘‘Bhavapaccayā jātī’’ti (vibha. 354) ca ‘‘jātipi dukkhā’’ti (paṭi. ma. 1.33; vibha. 190) ca ettha pariyāyato paṭisandhikhandhā. Nippariyāyato pana tattha tattha nibbattamānānaṃ sattānaṃ ye ye khandhā pātubhavanti, tesaṃ tesaṃ paṭhamaṃ pātubhāvo.

    కస్మా పనేసా జాతి దుక్ఖాతి చే? అనేకేసం దుక్ఖానం వత్థుభావతో. అనేకాని హి దుక్ఖాని. సేయ్యథిదం – దుక్ఖదుక్ఖం, విపరిణామదుక్ఖం, సఙ్ఖారదుక్ఖం, పటిచ్ఛన్నదుక్ఖం, అప్పటిచ్ఛన్నదుక్ఖం , పరియాయదుక్ఖం, నిప్పరియాయదుక్ఖన్తి. ఏత్థ కాయికచేతసికా దుక్ఖా వేదనాసభావతో చ నామతో చ దుక్ఖత్తా దుక్ఖదుక్ఖన్తి వుచ్చతి. సుఖా వేదనా విపరిణామేన దుక్ఖుప్పత్తిహేతుతో విపరిణామదుక్ఖం. ఉపేక్ఖావేదనా చేవ అవసేసా చ తేభూమకసఙ్ఖారా ఉదయబ్బయపటిపీళితత్తా సఙ్ఖారదుక్ఖం. కణ్ణసూలదన్తసూలరాగజపరిళాహదోసజపరిళాహాది కాయికచేతసికో ఆబాధో పుచ్ఛిత్వా జానితబ్బతో ఉపక్కమస్స చ అపాకటభావతో పటిచ్ఛన్నదుక్ఖం. ద్వత్తింసకమ్మకారణాదిసముట్ఠానో ఆబాధో అపుచ్ఛిత్వావ జానితబ్బతో ఉపక్కమస్స చ పాకటభావతో అప్పటిచ్ఛన్నదుక్ఖం. ఠపేత్వా దుక్ఖదుక్ఖం సేసం దుక్ఖసచ్చవిభఙ్గే (విభ॰ ౧౯౦ ఆదయో) ఆగతం జాతిఆది సబ్బమ్పి తస్స తస్స దుక్ఖస్స వత్థుభావతో పరియాయదుక్ఖం. దుక్ఖదుక్ఖం పన నిప్పరియాయదుక్ఖన్తి వుచ్చతి.

    Kasmā panesā jāti dukkhāti ce? Anekesaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvato. Anekāni hi dukkhāni. Seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ, vipariṇāmadukkhaṃ, saṅkhāradukkhaṃ, paṭicchannadukkhaṃ, appaṭicchannadukkhaṃ , pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkhanti. Ettha kāyikacetasikā dukkhā vedanāsabhāvato ca nāmato ca dukkhattā dukkhadukkhanti vuccati. Sukhā vedanā vipariṇāmena dukkhuppattihetuto vipariṇāmadukkhaṃ. Upekkhāvedanā ceva avasesā ca tebhūmakasaṅkhārā udayabbayapaṭipīḷitattā saṅkhāradukkhaṃ. Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādi kāyikacetasiko ābādho pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato paṭicchannadukkhaṃ. Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato appaṭicchannadukkhaṃ. Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesaṃ dukkhasaccavibhaṅge (vibha. 190 ādayo) āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato pariyāyadukkhaṃ. Dukkhadukkhaṃ pana nippariyāyadukkhanti vuccati.

    తత్రాయం జాతి యం తం బాలపణ్డితసుత్తాదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౨౪౬ ఆదయో) భగవతాపి ఉపమావసేన పకాసితం ఆపాయికం దుక్ఖం, యఞ్చ సుగతియమ్పి మనుస్సలోకే గబ్భోక్కన్తిమూలకాదిభేదం దుక్ఖం ఉప్పజ్జతి, తస్స వత్థుభావతో దుక్ఖా. తత్రిదం గబ్భోక్కన్తిమూలకాదిభేదం దుక్ఖం – అయఞ్హి సత్తో మాతుకుచ్ఛిమ్హి నిబ్బత్తమానో న ఉప్పలపదుమపుణ్డరీకాదీసు నిబ్బత్తతి, అథ ఖో హేట్ఠా ఆమాసయస్స ఉపరి పక్కాసయస్స ఉదరపటలపిట్ఠికణ్టకానం వేమజ్ఝే పరమసమ్బాధే తిబ్బన్ధకారే నానాకుణపగన్ధపరిభావితపరమదుగ్గన్ధపవనవిచరితే అధిమత్తజేగుచ్ఛే కుచ్ఛిప్పదేసే పూతిమచ్ఛపూతికుమ్మాసచన్దనికాదీసు కిమి వియ నిబ్బత్తతి. సో తత్థ నిబ్బత్తో దస మాసే మాతుకుచ్ఛిసమ్భవేన ఉస్మనా పుటపాకం వియ పచ్చమానో పిట్ఠపిణ్డి వియ సేదియమానో సమిఞ్జనపసారణాదివిరహితో అధిమత్తం దుక్ఖం పచ్చనుభోతీతి. ఇదం తావ గబ్భోక్కన్తిమూలకం దుక్ఖం.

    Tatrāyaṃ jāti yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃ dukkhaṃ, yañca sugatiyampi manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa vatthubhāvato dukkhā. Tatridaṃ gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ – ayañhi satto mātukucchimhi nibbattamāno na uppalapadumapuṇḍarīkādīsu nibbattati, atha kho heṭṭhā āmāsayassa upari pakkāsayassa udarapaṭalapiṭṭhikaṇṭakānaṃ vemajjhe paramasambādhe tibbandhakāre nānākuṇapagandhaparibhāvitaparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchippadese pūtimacchapūtikummāsacandanikādīsu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasa māse mātukucchisambhavena usmanā puṭapākaṃ viya paccamāno piṭṭhapiṇḍi viya sediyamāno samiñjanapasāraṇādivirahito adhimattaṃ dukkhaṃ paccanubhotīti. Idaṃ tāva gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ.

    యం పన సో మాతు సహసా ఉపక్ఖలనగమననిసీదనఉట్ఠానపరివత్తనాదీసు సురాధుత్తహత్థగతో ఏళకో వియ అహితుణ్డికహత్థగతో సప్పపోతకో వియ చ ఆకడ్ఢనపరికడ్ఢనఓధునననిద్ధుననాదినా ఉపక్కమేన అధిమత్తం దుక్ఖమనుభోతి, యఞ్చ మాతు సీతుదకపానకాలే సీతనరకూపపన్నో వియ ఉణ్హయాగుభత్తాదిఅజ్ఝోహరణకాలే అఙ్గారవుట్ఠిసమ్పరికిణ్ణో వియ లోణమ్బిలాదిఅజ్ఝోహరణకాలే ఖారాపతచ్ఛికాదికమ్మకారణప్పత్తో వియ అధిమత్తం దుక్ఖమనుభోతి. ఇదం గబ్భపరిహరణమూలకం దుక్ఖం.

    Yaṃ pana so mātu sahasā upakkhalanagamananisīdanauṭṭhānaparivattanādīsu surādhuttahatthagato eḷako viya ahituṇḍikahatthagato sappapotako viya ca ākaḍḍhanaparikaḍḍhanaodhunananiddhunanādinā upakkamena adhimattaṃ dukkhamanubhoti, yañca mātu sītudakapānakāle sītanarakūpapanno viya uṇhayāgubhattādiajjhoharaṇakāle aṅgāravuṭṭhisamparikiṇṇo viya loṇambilādiajjhoharaṇakāle khārāpatacchikādikammakāraṇappatto viya adhimattaṃ dukkhamanubhoti. Idaṃ gabbhapariharaṇamūlakaṃ dukkhaṃ.

    యం పనస్స మూళ్హగబ్భాయ మాతుయా మిత్తామచ్చసుహజ్జాదీహిపి అదస్సనారహే దుక్ఖుప్పత్తిట్ఠానే ఛేదనఫాలనాదీహి దుక్ఖమనుభవతి. ఇదం గబ్భవిపత్తిమూలకం దుక్ఖం.

    Yaṃ panassa mūḷhagabbhāya mātuyā mittāmaccasuhajjādīhipi adassanārahe dukkhuppattiṭṭhāne chedanaphālanādīhi dukkhamanubhavati. Idaṃ gabbhavipattimūlakaṃ dukkhaṃ.

    యం విజాయమానాయ మాతుయా కమ్మజేహి వాతేహి పరివత్తేత్వా నరకప్పపాతం వియ అతిభయానకం యోనిమగ్గం పటిపాదియమానస్స పరమసమ్బాధేన చ యోనిముఖేన తాళచ్ఛిగ్గళేన వియ నికడ్ఢియమానస్స మహానాగస్స నరకసత్తస్స వియ చ సఙ్ఘాతపబ్బతేహి విచుణ్ణియమానస్స దుక్ఖముప్పజ్జతి. ఇదం విజాయనమూలకం దుక్ఖం.

    Yaṃ vijāyamānāya mātuyā kammajehi vātehi parivattetvā narakappapātaṃ viya atibhayānakaṃ yonimaggaṃ paṭipādiyamānassa paramasambādhena ca yonimukhena tāḷacchiggaḷena viya nikaḍḍhiyamānassa mahānāgassa narakasattassa viya ca saṅghātapabbatehi vicuṇṇiyamānassa dukkhamuppajjati. Idaṃ vijāyanamūlakaṃ dukkhaṃ.

    యం పన జాతస్స తరుణవణసదిసస్స సుకుమారసరీరస్స హత్థగహణన్హాపనధోవనచోళపరిమజ్జనాదికాలే సూచిముఖఖురధారావిజ్ఝనఫాలనసదిసం దుక్ఖముప్పజ్జతి. ఇదం మాతుకుచ్ఛితో బహి నిక్ఖమనమూలకం దుక్ఖం.

    Yaṃ pana jātassa taruṇavaṇasadisassa sukumārasarīrassa hatthagahaṇanhāpanadhovanacoḷaparimajjanādikāle sūcimukhakhuradhārāvijjhanaphālanasadisaṃ dukkhamuppajjati. Idaṃ mātukucchito bahi nikkhamanamūlakaṃ dukkhaṃ.

    యం తతో పరం పవత్తియం అత్తనావ అత్తానం వధేన్తస్స అచేలకవతాదివసేన ఆతాపనపరితాపనానుయోగమనుయుత్తస్స కోధవసేన అభుఞ్జన్తస్స ఉబ్బన్ధన్తస్స చ దుక్ఖం హోతి. ఇదం అత్తుపక్కమమూలకం దుక్ఖం.

    Yaṃ tato paraṃ pavattiyaṃ attanāva attānaṃ vadhentassa acelakavatādivasena ātāpanaparitāpanānuyogamanuyuttassa kodhavasena abhuñjantassa ubbandhantassa ca dukkhaṃ hoti. Idaṃ attupakkamamūlakaṃ dukkhaṃ.

    యం పన పరతో వధబన్ధనాదీని అనుభవన్తస్స ఉప్పజ్జతి. ఇదం పరూపక్కమమూలకందుక్ఖన్తి. ఇతి ఇమస్స సబ్బస్సాపి దుక్ఖస్స అయం జాతి వత్థుమేవ హోతి. తేనేతం వుచ్చతి –

    Yaṃ pana parato vadhabandhanādīni anubhavantassa uppajjati. Idaṃ parūpakkamamūlakaṃdukkhanti. Iti imassa sabbassāpi dukkhassa ayaṃ jāti vatthumeva hoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘జాయేథ నో చే నరకేసు సత్తో, తత్థగ్గిదాహాదికమప్పసయ్హం;

    ‘‘Jāyetha no ce narakesu satto, tatthaggidāhādikamappasayhaṃ;

    లభేథ దుక్ఖం ను కుహిం పతిట్ఠం, ఇచ్చాహ దుక్ఖాతి మునీధ జాతిం.

    Labhetha dukkhaṃ nu kuhiṃ patiṭṭhaṃ, iccāha dukkhāti munīdha jātiṃ.

    ‘‘దుక్ఖం తిరచ్ఛేసు కసాపతోద-

    ‘‘Dukkhaṃ tiracchesu kasāpatoda-

    దణ్డాభిఘాతాదిభవం అనేకం;

    Daṇḍābhighātādibhavaṃ anekaṃ;

    యం తం కథం తత్థ భవేయ్య జాతిం,

    Yaṃ taṃ kathaṃ tattha bhaveyya jātiṃ,

    వినా తహిం జాతి తతోపి దుక్ఖా.

    Vinā tahiṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘పేతేసు దుక్ఖం పన ఖుప్పిపాసా-

    ‘‘Petesu dukkhaṃ pana khuppipāsā-

    వాతాతపాదిప్పభవం విచిత్తం;

    Vātātapādippabhavaṃ vicittaṃ;

    యస్మా అజాతస్స న తత్థ అత్థి,

    Yasmā ajātassa na tattha atthi,

    తస్మాపి దుక్ఖం ముని జాతిమాహ.

    Tasmāpi dukkhaṃ muni jātimāha.

    ‘‘తిబ్బన్ధకారే చ అసయ్హసీతే,

    ‘‘Tibbandhakāre ca asayhasīte,

    లోకన్తరే యం అసురేసు దుక్ఖం;

    Lokantare yaṃ asuresu dukkhaṃ;

    న తం భవే తత్థ న చస్స జాతి,

    Na taṃ bhave tattha na cassa jāti,

    యతో అయం జాతి తతోపి దుక్ఖా.

    Yato ayaṃ jāti tatopi dukkhā.

    ‘‘యఞ్చాపి గూథనరకే వియ మాతుగబ్భే,

    ‘‘Yañcāpi gūthanarake viya mātugabbhe,

    సత్తో వసం చిరమతో బహి నిక్ఖమఞ్చ;

    Satto vasaṃ ciramato bahi nikkhamañca;

    పప్పోతి దుక్ఖమతిఘోరమిదమ్పి నత్థి,

    Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi,

    జాతిం వినా ఇతిపి జాతి అయఞ్హి దుక్ఖా.

    Jātiṃ vinā itipi jāti ayañhi dukkhā.

    ‘‘కిం భాసితేన బహునా నను యం కుహిఞ్చి,

    ‘‘Kiṃ bhāsitena bahunā nanu yaṃ kuhiñci,

    అత్థీధ కిఞ్చిదపి దుక్ఖమిదం కదాచి;

    Atthīdha kiñcidapi dukkhamidaṃ kadāci;

    నేవత్థి జాతివిరహే యదతో మహేసీ,

    Nevatthi jātivirahe yadato mahesī,

    దుక్ఖాతి సబ్బపఠమం ఇమమాహ జాతి’’న్తి.

    Dukkhāti sabbapaṭhamaṃ imamāha jāti’’nti.

    జరాపి దుక్ఖాతి ఏత్థ దువిధా జరా సఙ్ఖతలక్ఖణఞ్చ, ఖణ్డిచ్చాదిసమ్మతో సన్తతియం ఏకభవపరియాపన్నఖన్ధపురాణభావో చ. సా ఇధ అధిప్పేతా. సా పనేసా దుక్ఖా సఙ్ఖారదుక్ఖభావతో చేవ దుక్ఖవత్థుతో చ. యం హిదం అఙ్గపచ్చఙ్గసిథిలీభావఇన్ద్రియవికారవిరూపతా యోబ్బనవినాసబలూపఘాతసతిమతివిప్పవాసపరపరిభవాదిఅనేకప్పచ్చయం కాయికచేతసికం దుక్ఖముప్పజ్జతి, జరా తస్స వత్థు. తేనేతం వుచ్చతి –

    Jarāpi dukkhāti ettha duvidhā jarā saṅkhatalakkhaṇañca, khaṇḍiccādisammato santatiyaṃ ekabhavapariyāpannakhandhapurāṇabhāvo ca. Sā idha adhippetā. Sā panesā dukkhā saṅkhāradukkhabhāvato ceva dukkhavatthuto ca. Yaṃ hidaṃ aṅgapaccaṅgasithilībhāvaindriyavikāravirūpatā yobbanavināsabalūpaghātasatimativippavāsaparaparibhavādianekappaccayaṃ kāyikacetasikaṃ dukkhamuppajjati, jarā tassa vatthu. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘అఙ్గానం సిథిలీభావా, ఇన్ద్రియానం వికారతో;

    ‘‘Aṅgānaṃ sithilībhāvā, indriyānaṃ vikārato;

    యోబ్బనస్స వినాసేన, బలస్స ఉపఘాతతో.

    Yobbanassa vināsena, balassa upaghātato.

    ‘‘విప్పవాసా సతాదీనం, పుత్తదారేహి అత్తనో;

    ‘‘Vippavāsā satādīnaṃ, puttadārehi attano;

    అప్పసాదనీయతో చేవ, భియ్యో బాలత్తపత్తియా.

    Appasādanīyato ceva, bhiyyo bālattapattiyā.

    ‘‘పప్పోతి దుక్ఖం యం మచ్చో, కాయికం మానసం తథా;

    ‘‘Pappoti dukkhaṃ yaṃ macco, kāyikaṃ mānasaṃ tathā;

    సబ్బమేతం జరాహేతు, యస్మా తస్మా జరా దుఖా’’తి.

    Sabbametaṃ jarāhetu, yasmā tasmā jarā dukhā’’ti.

    జరాదుక్ఖానన్తరం బ్యాధిదుక్ఖే వత్తబ్బేపి కాయికదుక్ఖగహణేనేవ బ్యాధిదుక్ఖం గహితం హోతీతి న వుత్తన్తి వేదితబ్బం.

    Jarādukkhānantaraṃ byādhidukkhe vattabbepi kāyikadukkhagahaṇeneva byādhidukkhaṃ gahitaṃ hotīti na vuttanti veditabbaṃ.

    మరణమ్పి దుక్ఖన్తి ఏత్థాపి దువిధం మరణం – సఙ్ఖతలక్ఖణఞ్చ, యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘జరామరణం ద్వీహి ఖన్ధేహి సఙ్గహిత’’న్తి (ధాతు॰ ౭౧). ఏకభవపరియాపన్నజీవితిన్ద్రియప్పబన్ధవిచ్ఛేదో చ, యం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘నిచ్చం మరణతో భయ’’న్తి (సు॰ ని॰ ౫౮౧). తం ఇధ అధిప్పేతం. జాతిపచ్చయమరణం ఉపక్కమమరణం సరసమరణం ఆయుక్ఖయమరణం పుఞ్ఞక్ఖయమరణన్తిపి తస్సేవ నామం. పున ఖణికమరణం సమ్ముతిమరణం సముచ్ఛేదమరణన్తి అయమ్పేత్థ భేదో వేదితబ్బో. పవత్తే రూపారూపధమ్మానం భేదో ఖణికమరణం నామ. ‘‘తిస్సో మతో, ఫుస్సో మతో’’తి ఇదం పరమత్థతో సత్తస్స అభావా, ‘‘సస్సం మతం, రుక్ఖో మతో’’తి ఇదం జీవితిన్ద్రియస్స అభావా సమ్ముతిమరణం నామ. ఖీణాసవస్స అప్పటిసన్ధికా కాలకిరియా సముచ్ఛేదమరణం నామ. బాహిరకం సమ్ముతిమరణం ఠపేత్వా ఇతరం సమ్ముతిమరణఞ్చ సముచ్ఛేదమరణఞ్చ యథావుత్తపబన్ధవిచ్ఛేదేనేవ సఙ్గహితం. దుక్ఖస్స పన వత్థుభావతో దుక్ఖం. తేనేతం వుచ్చతి –

    Maraṇampi dukkhanti etthāpi duvidhaṃ maraṇaṃ – saṅkhatalakkhaṇañca, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘jarāmaraṇaṃ dvīhi khandhehi saṅgahita’’nti (dhātu. 71). Ekabhavapariyāpannajīvitindriyappabandhavicchedo ca, yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘niccaṃ maraṇato bhaya’’nti (su. ni. 581). Taṃ idha adhippetaṃ. Jātipaccayamaraṇaṃ upakkamamaraṇaṃ sarasamaraṇaṃ āyukkhayamaraṇaṃ puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ. Puna khaṇikamaraṇaṃ sammutimaraṇaṃ samucchedamaraṇanti ayampettha bhedo veditabbo. Pavatte rūpārūpadhammānaṃ bhedo khaṇikamaraṇaṃ nāma. ‘‘Tisso mato, phusso mato’’ti idaṃ paramatthato sattassa abhāvā, ‘‘sassaṃ mataṃ, rukkho mato’’ti idaṃ jīvitindriyassa abhāvā sammutimaraṇaṃ nāma. Khīṇāsavassa appaṭisandhikā kālakiriyā samucchedamaraṇaṃ nāma. Bāhirakaṃ sammutimaraṇaṃ ṭhapetvā itaraṃ sammutimaraṇañca samucchedamaraṇañca yathāvuttapabandhavicchedeneva saṅgahitaṃ. Dukkhassa pana vatthubhāvato dukkhaṃ. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘పాపస్స పాపకమ్మాదినిమిత్తమనుపస్సతో;

    ‘‘Pāpassa pāpakammādinimittamanupassato;

    భద్దస్సాపసహన్తస్స, వియోగం పియవత్థుకం;

    Bhaddassāpasahantassa, viyogaṃ piyavatthukaṃ;

    మీయమానస్స యం దుక్ఖం, మానసం అవిసేసతో.

    Mīyamānassa yaṃ dukkhaṃ, mānasaṃ avisesato.

    ‘‘సబ్బేసఞ్చాపి యం సన్ధిబన్ధనచ్ఛేదనాదికం;

    ‘‘Sabbesañcāpi yaṃ sandhibandhanacchedanādikaṃ;

    వితుజ్జమానమమ్మానం , హోతి దుక్ఖం సరీరజం.

    Vitujjamānamammānaṃ , hoti dukkhaṃ sarīrajaṃ.

    ‘‘అసయ్హమప్పటికారం, దుక్ఖస్సేతస్సిదం యతో;

    ‘‘Asayhamappaṭikāraṃ, dukkhassetassidaṃ yato;

    మరణం వత్థు తేనేతం, దుక్ఖమిచ్చేవ భాసిత’’న్తి.

    Maraṇaṃ vatthu tenetaṃ, dukkhamicceva bhāsita’’nti.

    సోకాదీసు సోకో నామ ఞాతిబ్యసనాదీహి ఫుట్ఠస్స అన్తోనిజ్ఝానలక్ఖణో చిత్తసన్తాపో. దుక్ఖో పన దుక్ఖదుక్ఖతో దుక్ఖవత్థుతో చ. తేనేతం వుచ్చతి –

    Sokādīsu soko nāma ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa antonijjhānalakkhaṇo cittasantāpo. Dukkho pana dukkhadukkhato dukkhavatthuto ca. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘సత్తానం హదయం సోకో, విససల్లంవ తుజ్జతి;

    ‘‘Sattānaṃ hadayaṃ soko, visasallaṃva tujjati;

    అగ్గితత్తోవ నారాచో, భుసంవ దహతే పున.

    Aggitattova nārāco, bhusaṃva dahate puna.

    ‘‘సమావహతి బ్యాధిఞ్చ, జరామరణభేదనం;

    ‘‘Samāvahati byādhiñca, jarāmaraṇabhedanaṃ;

    దుక్ఖమ్పి వివిధం యస్మా, తస్మా దుక్ఖోతి వుచ్చతీ’’తి.

    Dukkhampi vividhaṃ yasmā, tasmā dukkhoti vuccatī’’ti.

    పరిదేవో నామ ఞాతిబ్యసనాదీహి ఫుట్ఠస్స వచీపలాపో. దుక్ఖో పన సఙ్ఖారదుక్ఖభావతో దుక్ఖవత్థుతో చ. తేనేతం వుచ్చతి –

    Paridevo nāma ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa vacīpalāpo. Dukkho pana saṅkhāradukkhabhāvato dukkhavatthuto ca. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘యం సోకసల్లవిహతో పరిదేవమానో, కణ్ఠోట్ఠతాలుతలసోసజమప్పసయ్హం;

    ‘‘Yaṃ sokasallavihato paridevamāno, kaṇṭhoṭṭhatālutalasosajamappasayhaṃ;

    భియ్యోధిమత్తమధిగచ్ఛతియేవ దుక్ఖం, దుక్ఖోతి తేన భగవా పరిదేవమాహా’’తి.

    Bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkhaṃ, dukkhoti tena bhagavā paridevamāhā’’ti.

    దుక్ఖం నామ కాయపీళనలక్ఖణం కాయికదుక్ఖం. దుక్ఖం పన దుక్ఖదుక్ఖతో మానసదుక్ఖావహనతో చ. తేనేతం వుచ్చతి –

    Dukkhaṃ nāma kāyapīḷanalakkhaṇaṃ kāyikadukkhaṃ. Dukkhaṃ pana dukkhadukkhato mānasadukkhāvahanato ca. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘పీళేతి కాయికమిదం, దుక్ఖం దుక్ఖఞ్చ మానసం భియ్యో;

    ‘‘Pīḷeti kāyikamidaṃ, dukkhaṃ dukkhañca mānasaṃ bhiyyo;

    జనయతి యస్మా తస్మా, దుక్ఖన్తి విసేసతో వుత్త’’న్తి.

    Janayati yasmā tasmā, dukkhanti visesato vutta’’nti.

    దోమనస్సం నామ చిత్తపీళనలక్ఖణం మానసం దుక్ఖం. దుక్ఖం పన దుక్ఖదుక్ఖతో కాయికదుక్ఖావహనతో చ. చేతోదుక్ఖసమప్పితా హి కేసే పకిరియ కన్దన్తి, ఉరాని పటిపిసన్తి, ఆవట్టన్తి, వివట్టన్తి, ఉద్ధంపాదం పపతన్తి, సత్థం ఆహరన్తి, విసం ఖాదన్తి, రజ్జుయా ఉబ్బన్ధన్తి, అగ్గిం పవిసన్తీతి నానప్పకారకం దుక్ఖమనుభవన్తి. తేనేతం వుచ్చతి –

    Domanassaṃ nāma cittapīḷanalakkhaṇaṃ mānasaṃ dukkhaṃ. Dukkhaṃ pana dukkhadukkhato kāyikadukkhāvahanato ca. Cetodukkhasamappitā hi kese pakiriya kandanti, urāni paṭipisanti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti, uddhaṃpādaṃ papatanti, satthaṃ āharanti, visaṃ khādanti, rajjuyā ubbandhanti, aggiṃ pavisantīti nānappakārakaṃ dukkhamanubhavanti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘పీళేతి యతో చిత్తం, కాయస్స చ పీళనం సమావహతి;

    ‘‘Pīḷeti yato cittaṃ, kāyassa ca pīḷanaṃ samāvahati;

    దుక్ఖన్తి దోమనస్సం, విదోమనస్సా తతో ఆహూ’’తి.

    Dukkhanti domanassaṃ, vidomanassā tato āhū’’ti.

    ఉపాయాసో నామ ఞాతిబ్యసనాదీహి ఫుట్ఠస్స అధిమత్తచేతోదుక్ఖప్పభావితో దోసోయేవ. ‘‘సఙ్ఖారక్ఖన్ధపరియాపన్నో ఏకో ధమ్మో’’తి ఏకే. దుక్ఖో పన సఙ్ఖారదుక్ఖభావతో చిత్తపరిదహనతో కాయవిసాదనతో చ. తేనేతం వుచ్చతి –

    Upāyāso nāma ñātibyasanādīhi phuṭṭhassa adhimattacetodukkhappabhāvito dosoyeva. ‘‘Saṅkhārakkhandhapariyāpanno eko dhammo’’ti eke. Dukkho pana saṅkhāradukkhabhāvato cittaparidahanato kāyavisādanato ca. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘చిత్తస్స చ పరిదహనా, కాయస్స విసాదనా చ అధిమత్తం;

    ‘‘Cittassa ca paridahanā, kāyassa visādanā ca adhimattaṃ;

    యం దుక్ఖముపాయాసో, జనేతి దుక్ఖో తతో వుత్తో’’తి.

    Yaṃ dukkhamupāyāso, janeti dukkho tato vutto’’ti.

    ఏత్థ చ మన్దగ్గినా అన్తోభాజనే పాకో వియ సోకో, తిక్ఖగ్గినా పచ్చమానస్స భాజనతో బహినిక్ఖమనం వియ పరిదేవో, బహినిక్ఖన్తావసేసస్స నిక్ఖమితుమ్పి అప్పహోన్తస్స అన్తోభాజనేయేవ యావ పరిక్ఖయా పాకో వియ ఉపాయాసో దట్ఠబ్బో.

    Ettha ca mandagginā antobhājane pāko viya soko, tikkhagginā paccamānassa bhājanato bahinikkhamanaṃ viya paridevo, bahinikkhantāvasesassa nikkhamitumpi appahontassa antobhājaneyeva yāva parikkhayā pāko viya upāyāso daṭṭhabbo.

    అప్పియసమ్పయోగో నామ అప్పియేహి సత్తసఙ్ఖారేహి సమోధానం. దుక్ఖో పన దుక్ఖవత్థుతో. తేనేతం వుచ్చతి –

    Appiyasampayogo nāma appiyehi sattasaṅkhārehi samodhānaṃ. Dukkho pana dukkhavatthuto. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘దిస్వావ అప్పియే దుక్ఖం, పఠమం హోతి చేతసి;

    ‘‘Disvāva appiye dukkhaṃ, paṭhamaṃ hoti cetasi;

    తదుపక్కమసమ్భూతమథ కాయే యతో ఇధ.

    Tadupakkamasambhūtamatha kāye yato idha.

    ‘‘తతో దుక్ఖద్వయస్సాపి, వత్థుతో సో మహేసినా;

    ‘‘Tato dukkhadvayassāpi, vatthuto so mahesinā;

    దుక్ఖో వుత్తోతి విఞ్ఞేయ్యో, అప్పియేహి సమాగమో’’తి.

    Dukkho vuttoti viññeyyo, appiyehi samāgamo’’ti.

    పియవిప్పయోగో నామ పియేహి సత్తసఙ్ఖారేహి వినాభావో. దుక్ఖో పన దుక్ఖవత్థుతో. తేనేతం వుచ్చతి –

    Piyavippayogo nāma piyehi sattasaṅkhārehi vinābhāvo. Dukkho pana dukkhavatthuto. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘ఞాతిధనాదివియోగా , సోకసరసమప్పితా వితుజ్జన్తి;

    ‘‘Ñātidhanādiviyogā , sokasarasamappitā vitujjanti;

    బాలా యతో తతోయం, దుక్ఖోతి మతో పియవియోగో’’తి.

    Bālā yato tatoyaṃ, dukkhoti mato piyaviyogo’’ti.

    ఇచ్ఛితాలాభే అలబ్భనేయ్యవత్థూసు ఇచ్ఛావ యమ్పిచ్ఛం న లభతి, తమ్పి దుక్ఖన్తి వుత్తా. యేనపి ధమ్మేన అలబ్భనేయ్యం వత్థుం ఇచ్ఛన్తో న లభతి, తమ్పి అలబ్భనేయ్యవత్థుమ్హి ఇచ్ఛనం దుక్ఖన్తి అత్థో. దుక్ఖం పన దుక్ఖవత్థుతో. తేనేతం వుచ్చతి –

    Icchitālābhe alabbhaneyyavatthūsu icchāva yampicchaṃ na labhati, tampi dukkhanti vuttā. Yenapi dhammena alabbhaneyyaṃ vatthuṃ icchanto na labhati, tampi alabbhaneyyavatthumhi icchanaṃ dukkhanti attho. Dukkhaṃ pana dukkhavatthuto. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘తం తం పత్థయమానానం, తస్స తస్స అలాభతో;

    ‘‘Taṃ taṃ patthayamānānaṃ, tassa tassa alābhato;

    యం విఘాతమయం దుక్ఖం, సత్తానం ఇధ జాయతి.

    Yaṃ vighātamayaṃ dukkhaṃ, sattānaṃ idha jāyati.

    ‘‘అలబ్భనేయ్యవత్థూనం, పత్థనా తస్స కారణం;

    ‘‘Alabbhaneyyavatthūnaṃ, patthanā tassa kāraṇaṃ;

    యస్మా తస్మా జినో దుక్ఖం, ఇచ్ఛితాలాభమబ్రవీ’’తి.

    Yasmā tasmā jino dukkhaṃ, icchitālābhamabravī’’ti.

    సఙ్ఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధాతి ఏత్థ పన సఙ్ఖిత్తేనాతి దేసనం సన్ధాయ వుత్తం. దుక్ఖఞ్హి ఏత్తకాని దుక్ఖసతానీతి వా ఏత్తకాని దుక్ఖసహస్సానీతి వా సఙ్ఖిపితుం న సక్కా, దేసనా పన సక్కా. తస్మా ‘‘దుక్ఖం నామ న అఞ్ఞం కిఞ్చి, సంఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా’’తి దేసనం సఙ్ఖిపన్తో ఏవమాహ. పఞ్చాతి గణనపరిచ్ఛేదో. ఉపాదానక్ఖన్ధాతి ఉపాదానగోచరా ఖన్ధా.

    Saṅkhittena pañcupādānakkhandhāti ettha pana saṅkhittenāti desanaṃ sandhāya vuttaṃ. Dukkhañhi ettakāni dukkhasatānīti vā ettakāni dukkhasahassānīti vā saṅkhipituṃ na sakkā, desanā pana sakkā. Tasmā ‘‘dukkhaṃ nāma na aññaṃ kiñci, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti desanaṃ saṅkhipanto evamāha. Pañcāti gaṇanaparicchedo. Upādānakkhandhāti upādānagocarā khandhā.

    జాతిప్పభుతికం దుక్ఖం, యం వుత్తమిధ తాదినా;

    Jātippabhutikaṃ dukkhaṃ, yaṃ vuttamidha tādinā;

    అవుత్తం యఞ్చ తం సబ్బం, వినా ఏతేన విజ్జతి.

    Avuttaṃ yañca taṃ sabbaṃ, vinā etena vijjati.

    యస్మా తస్మా ఉపాదానక్ఖన్ధా సఙ్ఖేపతో ఇమే;

    Yasmā tasmā upādānakkhandhā saṅkhepato ime;

    దుక్ఖాతి వుత్తా దుక్ఖన్త-దేసకేన మహేసినా.

    Dukkhāti vuttā dukkhanta-desakena mahesinā.

    తథా హి ఇన్ధనమివ పావకో, లక్ఖమివ పహరణాని, గోరూపం వియ డంసమకసాదయో, ఖేత్తమివ లాయకా, గామం వియ గామఘాతకా, ఉపాదానక్ఖన్ధపఞ్చకమేవ జాతిఆదయో నానప్పకారేహి విబాధేన్తా తిణలతాదీని వియ భూమియం, పుప్ఫఫలపల్లవాని వియ రుక్ఖేసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసుయేవ నిబ్బత్తన్తి. ఉపాదానక్ఖన్ధానఞ్చ ఆదిదుక్ఖం జాతి, మజ్ఝేదుక్ఖం జరా, పరియోసానదుక్ఖం మరణం, మారణన్తికదుక్ఖాభిఘాతేన పరిడయ్హనదుక్ఖం సోకో , తదసహనతో లాలప్పనదుక్ఖం పరిదేవో, తతో ధాతుక్ఖోభసఙ్ఖాతఅనిట్ఠఫోట్ఠబ్బసమాయోగతో కాయస్స ఆబాధనదుక్ఖం దుక్ఖం, తేన ఆబాధియమానానం పుథుజ్జనానం తత్థ పటిఘుప్పత్తితో చేతోబాధనదుక్ఖం దోమనస్సం, సోకాదివుద్ధియా జనితవిసాదానం అనుత్థుననదుక్ఖం ఉపాయాసో, మనోరథవిఘాతప్పత్తానం ఇచ్ఛావిఘాతదుక్ఖం ఇచ్ఛితాలాభోతి ఏవం నానప్పకారతో ఉపపరిక్ఖియమానా ఉపాదానక్ఖన్ధావ దుక్ఖాతి యదేతం ఏకమేకం దస్సేత్వా వుచ్చమానం అనేకేహిపి కప్పేహి న సక్కా అనవసేసతో వత్తుం, తం సబ్బమ్పి దుక్ఖం ఏకజలబిన్దుమ్హి సకలసముద్దజలరసం వియ యేసు కేసుచి పఞ్చసు ఉపాదానక్ఖన్ధేసు సఙ్ఖిపిత్వా దస్సేతుం ‘‘సఙ్ఖిత్తేన పఞ్చుపాదానక్ఖన్ధా దుక్ఖా’’తి భగవతా వుత్తమేవ థేరో అవోచాతి.

    Tathā hi indhanamiva pāvako, lakkhamiva paharaṇāni, gorūpaṃ viya ḍaṃsamakasādayo, khettamiva lāyakā, gāmaṃ viya gāmaghātakā, upādānakkhandhapañcakameva jātiādayo nānappakārehi vibādhentā tiṇalatādīni viya bhūmiyaṃ, pupphaphalapallavāni viya rukkhesu upādānakkhandhesuyeva nibbattanti. Upādānakkhandhānañca ādidukkhaṃ jāti, majjhedukkhaṃ jarā, pariyosānadukkhaṃ maraṇaṃ, māraṇantikadukkhābhighātena pariḍayhanadukkhaṃ soko , tadasahanato lālappanadukkhaṃ paridevo, tato dhātukkhobhasaṅkhātaaniṭṭhaphoṭṭhabbasamāyogato kāyassa ābādhanadukkhaṃ dukkhaṃ, tena ābādhiyamānānaṃ puthujjanānaṃ tattha paṭighuppattito cetobādhanadukkhaṃ domanassaṃ, sokādivuddhiyā janitavisādānaṃ anutthunanadukkhaṃ upāyāso, manorathavighātappattānaṃ icchāvighātadukkhaṃ icchitālābhoti evaṃ nānappakārato upaparikkhiyamānā upādānakkhandhāva dukkhāti yadetaṃ ekamekaṃ dassetvā vuccamānaṃ anekehipi kappehi na sakkā anavasesato vattuṃ, taṃ sabbampi dukkhaṃ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaṃ viya yesu kesuci pañcasu upādānakkhandhesu saṅkhipitvā dassetuṃ ‘‘saṅkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti bhagavatā vuttameva thero avocāti.

    తత్థ కతమా జాతీతిఆదీసు పదభాజనీయేసు తత్థాతి దుక్ఖసచ్చనిద్దేసే వుత్తేసు జాతిఆదీసు. యా తేసం తేసం సత్తానన్తి సఙ్ఖేపతో అనేకేసం సత్తానం సాధారణనిద్దేసో. యా దేవదత్తస్స జాతి, యా సోమదత్తస్స జాతీతి ఏవఞ్హి దివసమ్పి కథియమానే నేవ సత్తా పరియాదానం గచ్ఛన్తి, న సబ్బం అపరత్థదీపనం సిజ్ఝతి, ఇమేహి పన ద్వీహి పదేహి న కోచి సత్తో అపరియాదిన్నో హోతి, న కిఞ్చి అపరత్థదీపనం న సిజ్ఝతి. తమ్హి తమ్హీతి అయం గతిజాతివసేన అనేకేసం సత్తనికాయానం సాధారణనిద్దేసో. సత్తనికాయేతి సత్తానం నికాయే, సత్తఘటాయం సత్తసమూహేతి అత్థో. జాతీతి జాయనవసేన. ఇదమేత్థ సభావపచ్చత్తం. సఞ్జాతీతి సఞ్జాయనవసేన. ఉపసగ్గేన పదం వడ్ఢితం. ఓక్కన్తీతి ఓక్కమనవసేన. జాయనట్ఠేన వా జాతి, సా అపరిపుణ్ణాయతనవసేన వుత్తా. సఞ్జాయనట్ఠేన సఞ్జాతి, సా పరిపుణ్ణాయతనవసేన వుత్తా. ఓక్కమనట్ఠేన ఓక్కన్తి, సా అణ్డజజలాబుజవసేన వుత్తా. తే హి అణ్డకోసం వత్థికోసఞ్చ ఓక్కమన్తి, ఓక్కమన్తా పవిసన్తా వియ పటిసన్ధిం గణ్హన్తి. అభినిబ్బత్తనట్ఠేన అభినిబ్బత్తి, సా సంసేదజఓపపాతికవసేన వుత్తా. తే హి పాకటా ఏవ హుత్వా నిబ్బత్తన్తి, అయం తావ సమ్ముతికథా.

    Tattha katamā jātītiādīsu padabhājanīyesu tatthāti dukkhasaccaniddese vuttesu jātiādīsu. Yā tesaṃ tesaṃ sattānanti saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso. Yā devadattassa jāti, yā somadattassa jātīti evañhi divasampi kathiyamāne neva sattā pariyādānaṃ gacchanti, na sabbaṃ aparatthadīpanaṃ sijjhati, imehi pana dvīhi padehi na koci satto apariyādinno hoti, na kiñci aparatthadīpanaṃ na sijjhati. Tamhi tamhīti ayaṃ gatijātivasena anekesaṃ sattanikāyānaṃ sādhāraṇaniddeso. Sattanikāyeti sattānaṃ nikāye, sattaghaṭāyaṃ sattasamūheti attho. Jātīti jāyanavasena. Idamettha sabhāvapaccattaṃ. Sañjātīti sañjāyanavasena. Upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Okkantīti okkamanavasena. Jāyanaṭṭhena vā jāti, sā aparipuṇṇāyatanavasena vuttā. Sañjāyanaṭṭhena sañjāti, sā paripuṇṇāyatanavasena vuttā. Okkamanaṭṭhena okkanti, sā aṇḍajajalābujavasena vuttā. Te hi aṇḍakosaṃ vatthikosañca okkamanti, okkamantā pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti. Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbatti, sā saṃsedajaopapātikavasena vuttā. Te hi pākaṭā eva hutvā nibbattanti, ayaṃ tāva sammutikathā.

    ఇదాని ఖన్ధానం పాతుభావో, ఆయతనానం పటిలాభోతి పరమత్థకథా హోతి. ఖన్ధా ఏవ హి పరమత్థతో పాతుభవన్తి, న సత్తా. ఏత్థ చ ఖన్ధానన్తి ఏకవోకారభవే ఏకస్స, చతువోకారభవే చతున్నం, పఞ్చవోకారభవే పఞ్చన్నమ్పి గహణం వేదితబ్బం. పాతుభావోతి ఉప్పత్తి. ఆయతనానన్తి తత్ర తత్ర ఉప్పజ్జమానాయతనవసేన సఙ్గహో వేదితబ్బో. పటిలాభోతి సన్తతియం పాతుభావోయేవ. పాతుభవన్తానేవ హి తాని పటిలద్ధాని నామ హోన్తి. అయం వుచ్చతి జాతీతి అయం జాతి నామ కథీయతి.

    Idāni khandhānaṃ pātubhāvo, āyatanānaṃ paṭilābhoti paramatthakathā hoti. Khandhā eva hi paramatthato pātubhavanti, na sattā. Ettha ca khandhānanti ekavokārabhave ekassa, catuvokārabhave catunnaṃ, pañcavokārabhave pañcannampi gahaṇaṃ veditabbaṃ. Pātubhāvoti uppatti. Āyatanānanti tatra tatra uppajjamānāyatanavasena saṅgaho veditabbo. Paṭilābhoti santatiyaṃ pātubhāvoyeva. Pātubhavantāneva hi tāni paṭiladdhāni nāma honti. Ayaṃ vuccati jātīti ayaṃ jāti nāma kathīyati.

    జరానిద్దేసే జరాతి సభావపచ్చత్తం. జీరణతాతి ఆకారనిద్దేసో. ఖణ్డిచ్చన్తిఆదయో తయో కాలాతిక్కమే కిచ్చనిద్దేసా, పచ్ఛిమా ద్వే పకతినిద్దేసా. అయఞ్హి జరాతి ఇమినా పదేన సభావతో దీపితా, తేనస్సా ఇదం సభావపచ్చత్తం. జీరణతాతి ఇమినా ఆకారతో, తేనస్సాయం ఆకారనిద్దేసో. ఖణ్డిచ్చన్తి ఇమినా కాలాతిక్కమే దన్తనఖానం ఖణ్డితభావకరణకిచ్చతో. పాలిచ్చన్తి ఇమినా కేసలోమానం పలితభావకరణకిచ్చతో. వలిత్తచతాతి ఇమినా మంసం మిలాపేత్వా తచే వలిభావకరణకిచ్చతో దీపితా. తేనస్సా ఇమే తయో కాలాతిక్కమే కిచ్చనిద్దేసా. తేహి ఇమేసం వికారానం దస్సనవసేన పాకటీభూతా పాకటజరా దస్సితా. యథేవ హి ఉదకస్స వా వాతస్స వా అగ్గినో వా తిణరుక్ఖాదీనం సమ్భగ్గపలిభగ్గతాయ వా ఝామతాయ వా గతమగ్గో పాకటో హోతి, న చ సో గతమగ్గో తానేవ ఉదకాదీని, ఏవమేవ జరాయ దన్తాదీసు ఖణ్డిచ్చాదివసేన గతమగ్గో పాకటో చక్ఖుం ఉమ్మీలేత్వాపి గయ్హతి, న చ ఖణ్డిచ్చాదీనేవ జరా. న హి జరా చక్ఖువిఞ్ఞేయ్యా హోతి.

    Jarāniddese jarāti sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti ākāraniddeso. Khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā, pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi jarāti iminā padena sabhāvato dīpitā, tenassā idaṃ sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti iminā ākārato, tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valibhāvakaraṇakiccato dīpitā. Tenassā ime tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtā pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā vātassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ sambhaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati, na ca khaṇḍiccādīneva jarā. Na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.

    ఆయునో సంహాని ఇన్ద్రియానం పరిపాకోతి ఇమేహి పన పదేహి కాలాతిక్కమేయేవ అభిబ్యత్తాయ ఆయుక్ఖయచక్ఖాదిఇన్ద్రియపరిపాకసఙ్ఖాతాయ పకతియా దీపితా, తేనస్సిమే ద్వే పకతినిద్దేసాతి వేదితబ్బా. తత్థ యస్మా జరం పత్తస్స ఆయు హాయతి, తస్మా జరా ‘‘ఆయునో సంహానీ’’తి ఫలూపచారేన వుత్తా. యస్మా చ దహరకాలే సుప్పసన్నాని సుఖుమమ్పి అత్తనో విసయం సుఖేనేవ గణ్హనసమత్థాని చక్ఖాదీని ఇన్ద్రియాని జరం పత్తస్స పరిపక్కాని ఆలుళితాని అవిసదాని ఓళారికమ్పి అత్తనో విసయం గహేతుం అసమత్థాని హోన్తి, తస్మా ‘‘ఇన్ద్రియానం పరిపాకో’’తి ఫలూపచారేనేవ వుత్తా.

    Āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhayacakkhādiindriyaparipākasaṅkhātāya pakatiyā dīpitā, tenassime dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati, tasmā jarā ‘‘āyuno saṃhānī’’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā ca daharakāle suppasannāni sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘‘indriyānaṃ paripāko’’ti phalūpacāreneva vuttā.

    సా పనేసా ఏవం నిద్దిట్ఠా సబ్బాపి జరా పాకటా పటిచ్ఛన్నాతి దువిధా హోతి. తత్థ దన్తాదీసు ఖణ్డాదిభావదస్సనతో రూపధమ్మేసు జరా పాకటజరా నామ. అరూపధమ్మేసు పన జరా తాదిసస్స వికారస్స అదస్సనతో పటిచ్ఛన్నజరా నామ. తత్ర య్వాయం ఖణ్డాదిభావో దిస్సతి, సో తాదిసానం దన్తాదీనం వణ్ణోయేవ. తం చక్ఖునా దిస్వా మనోద్వారేన చిన్తేత్వా ‘‘ఇమే దన్తా జరాయ పహటా’’తి జరం జానాతి, ఉదకట్ఠానే బద్ధాని గోసిఙ్గాదీని ఓలోకేత్వా హేట్ఠా ఉదకస్స అత్థిభావజాననం వియ. పున అయం జరా సవీచి అవీచీతి ఏవమ్పి దువిధా హోతి. తత్థ మణికనకరజతపవాళచన్దసూరియాదీనం మన్దదసకాదీసు పాణీనం వియ, పుప్ఫఫలపల్లవాదీసు అపాణీనం వియ చ అన్తరన్తరా వణ్ణవిసేసాదీనం దుబ్బిఞ్ఞేయ్యత్తా జరా అవీచిజరా నామ, నిరన్తరజరాతి అత్థో. తతో అఞ్ఞేసు పన యథావుత్తేసు అన్తరన్తరా వణ్ణవిసేసాదీనం సువిఞ్ఞేయ్యత్తా జరా సవీచిజరా నామ.

    Sā panesā evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍādibhāvadassanato rūpadhammesu jarā pākaṭajarā nāma. Arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato paṭicchannajarā nāma. Tatra yvāyaṃ khaṇḍādibhāvo dissati, so tādisānaṃ dantādīnaṃ vaṇṇoyeva. Taṃ cakkhunā disvā manodvārena cintetvā ‘‘ime dantā jarāya pahaṭā’’ti jaraṃ jānāti, udakaṭṭhāne baddhāni gosiṅgādīni oloketvā heṭṭhā udakassa atthibhāvajānanaṃ viya. Puna ayaṃ jarā savīci avīcīti evampi duvidhā hoti. Tattha maṇikanakarajatapavāḷacandasūriyādīnaṃ mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya, pupphaphalapallavādīsu apāṇīnaṃ viya ca antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ dubbiññeyyattā jarā avīcijarā nāma, nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā savīcijarā nāma.

    తత్థ సవీచిజరా ఉపాదిణ్ణకఅనుపాదిణ్ణకవసేన ఏవం వేదితబ్బా – దహరకుమారకానఞ్హి పఠమమేవ ఖీరదన్తా నామ ఉట్ఠహన్తి, న తే థిరా. తేసు పన పతితేసు పున దన్తా ఉట్ఠహన్తి. తే పఠమమేవ సేతా హోన్తి, జరావాతేన పహటకాలే కాళకా హోన్తి. కేసా పఠమమేవ తమ్బా హోన్తి, తతో కాళకా, తతో సేతా. ఛవి పన సలోహితికా హోతి. వడ్ఢన్తానం వడ్ఢన్తానం ఓదాతానం ఓదాతభావో, కాళకానం కాళకభావో పఞ్ఞాయతి. జరావాతేన పన పహటకాలే వలిం గణ్హాతి. సబ్బమ్పి సస్సం వపితకాలే సేతం హోతి, పచ్ఛా నీలం. జరావాతేన పన పహటకాలే పణ్డుకం హోతి. అమ్బఙ్కురేనాపి దీపేతుం వట్టతి.

    Tattha savīcijarā upādiṇṇakaanupādiṇṇakavasena evaṃ veditabbā – daharakumārakānañhi paṭhamameva khīradantā nāma uṭṭhahanti, na te thirā. Tesu pana patitesu puna dantā uṭṭhahanti. Te paṭhamameva setā honti, jarāvātena pahaṭakāle kāḷakā honti. Kesā paṭhamameva tambā honti, tato kāḷakā, tato setā. Chavi pana salohitikā hoti. Vaḍḍhantānaṃ vaḍḍhantānaṃ odātānaṃ odātabhāvo, kāḷakānaṃ kāḷakabhāvo paññāyati. Jarāvātena pana pahaṭakāle valiṃ gaṇhāti. Sabbampi sassaṃ vapitakāle setaṃ hoti, pacchā nīlaṃ. Jarāvātena pana pahaṭakāle paṇḍukaṃ hoti. Ambaṅkurenāpi dīpetuṃ vaṭṭati.

    మరణనిద్దేసే చుతీతి చవనవసేన వుత్తం. ఏకచతుపఞ్చక్ఖన్ధానం సామఞ్ఞవచనమేతం. చవనతాతి భావవచనేన లక్ఖణనిదస్సనం. భేదోతి చుతిఖన్ధానం భఙ్గుప్పత్తిపరిదీపనం. అన్తరధానన్తి ఘటస్స వియ భిన్నస్స భిన్నానం చుతిఖన్ధానం యేన కేనచి పరియాయేన ఠానాభావపరిదీపనం. మచ్చు మరణన్తి మచ్చుసఙ్ఖాతం మరణం, న ఖణికమరణం. కాలో నామ అన్తకో, తస్స కిరియాతి కాలకిరియా. ఏత్తావతా చ సమ్ముతియా మరణం దీపితం.

    Maraṇaniddese cutīti cavanavasena vuttaṃ. Ekacatupañcakkhandhānaṃ sāmaññavacanametaṃ. Cavanatāti bhāvavacanena lakkhaṇanidassanaṃ. Bhedoti cutikhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpanaṃ. Antaradhānanti ghaṭassa viya bhinnassa bhinnānaṃ cutikhandhānaṃ yena kenaci pariyāyena ṭhānābhāvaparidīpanaṃ. Maccu maraṇanti maccusaṅkhātaṃ maraṇaṃ, na khaṇikamaraṇaṃ. Kālo nāma antako, tassa kiriyāti kālakiriyā. Ettāvatā ca sammutiyā maraṇaṃ dīpitaṃ.

    ఇదాని పరమత్థేన దీపేతుం ఖన్ధానం భేదోతిఆదిమాహ. పరమత్థేన హి ఖన్ధాయేవ భిజ్జన్తి, న సత్తో నామ కోచి మరతి. ఖన్ధేసు పన భిజ్జమానేసు సత్తో మరతి, భిన్నేసు మతోతి వోహారో హోతి. ఏత్థ చ చతువోకారపఞ్చవోకారవసేన ఖన్ధానం భేదో, ఏకవోకారవసేన కళేవరస్స నిక్ఖేపో, చతువోకారవసేన వా ఖన్ధానం భేదో, సేసద్వయవసేన కళేవరస్స నిక్ఖేపో వేదితబ్బో. కస్మా? భవద్వయేపి రూపకాయసఙ్ఖాతస్స కళేవరస్స సమ్భవతో. యస్మా వా చాతుమహారాజికాదీసుపి ఖన్ధా భిజ్జన్తేవ, న కిఞ్చి నిక్ఖిపతి, తస్మా తేసం వసేన ఖన్ధానం భేదో, మనుస్సాదీసు కళేవరస్స నిక్ఖేపో. ఏత్థ చ కళేవరస్స నిక్ఖేపకరణతో మరణం ‘‘కళేవరస్స నిక్ఖేపో’’తి వుత్తం.

    Idāni paramatthena dīpetuṃ khandhānaṃ bhedotiādimāha. Paramatthena hi khandhāyeva bhijjanti, na satto nāma koci marati. Khandhesu pana bhijjamānesu satto marati, bhinnesu matoti vohāro hoti. Ettha ca catuvokārapañcavokāravasena khandhānaṃ bhedo, ekavokāravasena kaḷevarassa nikkhepo, catuvokāravasena vā khandhānaṃ bhedo, sesadvayavasena kaḷevarassa nikkhepo veditabbo. Kasmā? Bhavadvayepi rūpakāyasaṅkhātassa kaḷevarassa sambhavato. Yasmā vā cātumahārājikādīsupi khandhā bhijjanteva, na kiñci nikkhipati, tasmā tesaṃ vasena khandhānaṃ bhedo, manussādīsu kaḷevarassa nikkhepo. Ettha ca kaḷevarassa nikkhepakaraṇato maraṇaṃ ‘‘kaḷevarassa nikkhepo’’ti vuttaṃ.

    జీవితిన్ద్రియస్సుపచ్ఛేదోతి ఇమినా ఇన్ద్రియబద్ధస్సేవ మరణం నామ హోతి, అనిన్ద్రియబద్ధస్స మరణం నామ నత్థీతి దస్సేతి. ‘‘సస్సం మతం, రుక్ఖో మతో’’తి ఇదం పన వోహారమత్తమేవ, అత్థతో పన ఏవరూపాని వచనాని సస్సాదీనం ఖయవయభావమేవ దీపేన్తి.

    Jīvitindriyassupacchedoti iminā indriyabaddhasseva maraṇaṃ nāma hoti, anindriyabaddhassa maraṇaṃ nāma natthīti dasseti. ‘‘Sassaṃ mataṃ, rukkho mato’’ti idaṃ pana vohāramattameva, atthato pana evarūpāni vacanāni sassādīnaṃ khayavayabhāvameva dīpenti.

    అపిచ ఇమాని జాతిజరామరణాని నామ ఇమేసం సత్తానం వధకపచ్చామిత్తా వియ ఓతారం గవేసన్తాని విచరన్తి. యథా హి పురిసస్స తీసు పచ్చామిత్తేసు ఓతారాపేక్ఖేసు విచరన్తేసు ఏకో వదేయ్య ‘‘అహం అసుకఅరఞ్ఞస్స నామ వణ్ణం కథేత్వా ఏతం ఆదాయ తత్థ గమిస్సామి, ఏత్థ మయ్హం దుక్కరం నత్థీ’’తి. దుతియో వదేయ్య ‘‘అహం తవ ఏతం గహేత్వా గతకాలే పోథేత్వా దుబ్బలం కరిస్సామి, ఏత్థ మయ్హం దుక్కరం నత్థీ’’తి. తతియో వదేయ్య ‘‘తయా ఏతస్మిం పోథేత్వా దుబ్బలే కతే తిణ్హేన అసినా సీసచ్ఛేదనం నామ మయ్హం భారో హోతూ’’తి తే ఏవం వత్వా తథా కరేయ్యుం. తత్థ పఠమపచ్చామిత్తస్స అరఞ్ఞవణ్ణం కథేత్వా తం ఆదాయ తత్థ గతకాలో వియ సుహజ్జఞాతిమణ్డలతో నిక్కడ్ఢిత్వా యత్థ కత్థచి నిబ్బత్తాపనం నామ జాతియా కిచ్చం, దుతియస్స పోథేత్వా దుబ్బలకరణం వియ నిబ్బత్తక్ఖన్ధేసు నిపతిత్వా పరాధీనమఞ్చపరాయణభావకరణం జరాయ కిచ్చం, తతియస్స తిణ్హేన అసినా సీసచ్ఛేదనం వియ జీవితక్ఖయపాపనం మరణస్స కిచ్చన్తి వేదితబ్బం.

    Apica imāni jātijarāmaraṇāni nāma imesaṃ sattānaṃ vadhakapaccāmittā viya otāraṃ gavesantāni vicaranti. Yathā hi purisassa tīsu paccāmittesu otārāpekkhesu vicarantesu eko vadeyya ‘‘ahaṃ asukaaraññassa nāma vaṇṇaṃ kathetvā etaṃ ādāya tattha gamissāmi, ettha mayhaṃ dukkaraṃ natthī’’ti. Dutiyo vadeyya ‘‘ahaṃ tava etaṃ gahetvā gatakāle pothetvā dubbalaṃ karissāmi, ettha mayhaṃ dukkaraṃ natthī’’ti. Tatiyo vadeyya ‘‘tayā etasmiṃ pothetvā dubbale kate tiṇhena asinā sīsacchedanaṃ nāma mayhaṃ bhāro hotū’’ti te evaṃ vatvā tathā kareyyuṃ. Tattha paṭhamapaccāmittassa araññavaṇṇaṃ kathetvā taṃ ādāya tattha gatakālo viya suhajjañātimaṇḍalato nikkaḍḍhitvā yattha katthaci nibbattāpanaṃ nāma jātiyā kiccaṃ, dutiyassa pothetvā dubbalakaraṇaṃ viya nibbattakkhandhesu nipatitvā parādhīnamañcaparāyaṇabhāvakaraṇaṃ jarāya kiccaṃ, tatiyassa tiṇhena asinā sīsacchedanaṃ viya jīvitakkhayapāpanaṃ maraṇassa kiccanti veditabbaṃ.

    అపిచేత్థ జాతిదుక్ఖం సాదీనవమహాకన్తారప్పవేసో వియ దట్ఠబ్బం, జరాదుక్ఖం తత్థ అన్నపానరహితస్స దుబ్బలం వియ, మరణదుక్ఖం దుబ్బలస్స ఇరియాపథపవత్తనే విహతపరక్కమస్స వాళాదీహి అనయబ్యసనాపాదనం వియ దట్ఠబ్బన్తి.

    Apicettha jātidukkhaṃ sādīnavamahākantārappaveso viya daṭṭhabbaṃ, jarādukkhaṃ tattha annapānarahitassa dubbalaṃ viya, maraṇadukkhaṃ dubbalassa iriyāpathapavattane vihataparakkamassa vāḷādīhi anayabyasanāpādanaṃ viya daṭṭhabbanti.

    సోకనిద్దేసే వియసతీతి బ్యసనం, హితసుఖం ఖిపతి విద్ధంసేతీతి అత్థో. ఞాతీనం బ్యసనం ఞాతిబ్యసనం, చోరరోగభయాదీహి ఞాతిక్ఖయో ఞాతివినాసోతి అత్థో. తేన ఞాతిబ్యసనేన. ఫుట్ఠస్సాతి అజ్ఝోత్థటస్స అభిభూతస్స, సమన్నాగతస్సాతి అత్థో. సేసేసుపి ఏసేవ నయో. అయం పన విసేసో – భోగానం బ్యసనం భోగబ్యసనం, రాజచోరాదివసేన భోగక్ఖయో భోగవినాసోతి అత్థో. రోగోయేవ బ్యసనం రోగబ్యసనం. రోగో హి ఆరోగ్యం వియసతి వినాసేతీతి బ్యసనం. సీలస్స బ్యసనం సీలబ్యసనం. దుస్సీల్యస్సేతం నామం. సమ్మాదిట్ఠిం వినాసయమానా ఉప్పన్నా దిట్ఠి ఏవ బ్యసనం దిట్ఠిబ్యసనం. ఏత్థ చ పురిమాని ద్వే అనిప్ఫన్నాని, పచ్ఛిమాని తీణి నిప్ఫన్నాని తిలక్ఖణబ్భాహతాని. పురిమాని చ తీణి నేవ కుసలాని న అకుసలాని, సీలదిట్ఠిబ్యసనద్వయం అకుసలం.

    Sokaniddese viyasatīti byasanaṃ, hitasukhaṃ khipati viddhaṃsetīti attho. Ñātīnaṃ byasanaṃ ñātibyasanaṃ, corarogabhayādīhi ñātikkhayo ñātivināsoti attho. Tena ñātibyasanena. Phuṭṭhassāti ajjhotthaṭassa abhibhūtassa, samannāgatassāti attho. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – bhogānaṃ byasanaṃ bhogabyasanaṃ, rājacorādivasena bhogakkhayo bhogavināsoti attho. Rogoyeva byasanaṃ rogabyasanaṃ. Rogo hi ārogyaṃ viyasati vināsetīti byasanaṃ. Sīlassa byasanaṃ sīlabyasanaṃ. Dussīlyassetaṃ nāmaṃ. Sammādiṭṭhiṃ vināsayamānā uppannā diṭṭhi eva byasanaṃ diṭṭhibyasanaṃ. Ettha ca purimāni dve anipphannāni, pacchimāni tīṇi nipphannāni tilakkhaṇabbhāhatāni. Purimāni ca tīṇi neva kusalāni na akusalāni, sīladiṭṭhibyasanadvayaṃ akusalaṃ.

    అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేనాతి గహితేసు వా యేన కేనచి అగ్గహితేసు వా మిత్తామచ్చబ్యసనాదీసు యేన కేనచి. సమన్నాగతస్సాతి సమనుబన్ధస్స అపరిముచ్చమానస్స. అఞ్ఞతరఞ్ఞతరేన దుక్ఖధమ్మేనాతి యేన కేనచి సోకదుక్ఖస్స ఉప్పత్తిహేతునా. సోకోతి సోచనకవసేన సోకో. ఇదం తేహి కారణేహి ఉప్పజ్జనకసోకస్స సభావపచ్చత్తం. సోచనాతి సోచనాకారో. సోచితత్తన్తి సోచితభావో. అన్తోసోకోతి అబ్భన్తరసోకో. దుతియపదం ఉపసగ్గేన వడ్ఢితం. సో హి అబ్భన్తరం సుక్ఖాపేన్తో వియ పరిసుక్ఖాపేన్తో వియ ఉప్పజ్జతీతి ‘‘అన్తోసోకో అన్తోపరిసోకో’’తి వుచ్చతి. చేతసో పరిజ్ఝాయనాతి చిత్తస్స పరిజ్ఝాయనాకారో. సోకో హి ఉప్పజ్జమానో అగ్గి వియ చిత్తం ఝాపేతి దహతి, ‘‘చిత్తం మే ఝామం, న మే కిఞ్చి పటిభాతీ’’తి వదాపేతి. దుక్ఖితో మనో దుమ్మనో, తస్స భావో దోమనస్సం. అనుపవిట్ఠట్ఠేన సోకోవ సల్లన్తి సోకసల్లం.

    Aññataraññatarenāti gahitesu vā yena kenaci aggahitesu vā mittāmaccabyasanādīsu yena kenaci. Samannāgatassāti samanubandhassa aparimuccamānassa. Aññataraññatarena dukkhadhammenāti yena kenaci sokadukkhassa uppattihetunā. Sokoti socanakavasena soko. Idaṃ tehi kāraṇehi uppajjanakasokassa sabhāvapaccattaṃ. Socanāti socanākāro. Socitattanti socitabhāvo. Antosokoti abbhantarasoko. Dutiyapadaṃ upasaggena vaḍḍhitaṃ. So hi abbhantaraṃ sukkhāpento viya parisukkhāpento viya uppajjatīti ‘‘antosoko antoparisoko’’ti vuccati. Cetaso parijjhāyanāti cittassa parijjhāyanākāro. Soko hi uppajjamāno aggi viya cittaṃ jhāpeti dahati, ‘‘cittaṃ me jhāmaṃ, na me kiñci paṭibhātī’’ti vadāpeti. Dukkhito mano dummano, tassa bhāvo domanassaṃ. Anupaviṭṭhaṭṭhena sokova sallanti sokasallaṃ.

    పరిదేవనిద్దేసే ‘‘మయ్హం ధీతా, మయ్హం పుత్తో’’తి ఏవం ఆదిస్స ఆదిస్స దేవన్తి రోదన్తి ఏతేనాతి ఆదేవో. తం తం వణ్ణం పరికిత్తేత్వా పరికిత్తేత్వా దేవన్తి ఏతేనాతి పరిదేవో. తతో పరాని ద్వే ద్వే పదాని పురిమద్వయస్సేవ ఆకారభావనిద్దేసవసేన వుత్తాని. వాచాతి వచనం. పలాపోతి తుచ్ఛం నిరత్థకవచనం. ఉపడ్ఢభణితఅఞ్ఞభణితాదివసేన విరూపో పలాపోతి విప్పలాపో. లాలప్పోతి పునప్పునం లపనం. లాలప్పనాకారో లాలప్పనా. లాలప్పితస్స భావో లాలప్పితత్తం.

    Paridevaniddese ‘‘mayhaṃ dhītā, mayhaṃ putto’’ti evaṃ ādissa ādissa devanti rodanti etenāti ādevo. Taṃ taṃ vaṇṇaṃ parikittetvā parikittetvā devanti etenāti paridevo. Tato parāni dve dve padāni purimadvayasseva ākārabhāvaniddesavasena vuttāni. Vācāti vacanaṃ. Palāpoti tucchaṃ niratthakavacanaṃ. Upaḍḍhabhaṇitaaññabhaṇitādivasena virūpo palāpoti vippalāpo. Lālappoti punappunaṃ lapanaṃ. Lālappanākāro lālappanā. Lālappitassa bhāvo lālappitattaṃ.

    దుక్ఖనిద్దేసే కాయనిస్సితత్తా కాయికం. అమధురట్ఠేన అసాతం. కాయికపదేన చేతసికఅసాతం పటిక్ఖిపతి, అసాతపదేన కాయికసాతం. తదేవ దుక్ఖయతీతి దుక్ఖం, యస్సుప్పజ్జతి, తం దుక్ఖితం కరోతీతి అత్థో. దుక్ఖమత్తా వా దుక్ఖం. కాయసమ్ఫస్సజన్తి కాయసమ్ఫస్సే జాతం. అసాతం దుక్ఖం వేదయితన్తి అసాతం వేదయితం న సాతం, దుక్ఖం వేదయితం న సుఖం. పరతో తీణి పదాని ఇత్థిలిఙ్గవసేన వుత్తాని. అసాతా వేదనా న సాతా, దుక్ఖా వేదనా న సుఖాతి అయమేవ పనేత్థ అత్థో. యం కాయికం అసాతం దుక్ఖం వేదయితం, యా కాయసమ్ఫస్సజా అసాతా దుక్ఖా వేదనా, ఇదం వుచ్చతి దుక్ఖన్తి ఏవం యోజనా వేదితబ్బా.

    Dukkhaniddese kāyanissitattā kāyikaṃ. Amadhuraṭṭhena asātaṃ. Kāyikapadena cetasikaasātaṃ paṭikkhipati, asātapadena kāyikasātaṃ. Tadeva dukkhayatīti dukkhaṃ, yassuppajjati, taṃ dukkhitaṃ karotīti attho. Dukkhamattā vā dukkhaṃ. Kāyasamphassajanti kāyasamphasse jātaṃ. Asātaṃ dukkhaṃ vedayitanti asātaṃ vedayitaṃ na sātaṃ, dukkhaṃ vedayitaṃ na sukhaṃ. Parato tīṇi padāni itthiliṅgavasena vuttāni. Asātā vedanā na sātā, dukkhā vedanā na sukhāti ayameva panettha attho. Yaṃ kāyikaṃ asātaṃ dukkhaṃ vedayitaṃ, yā kāyasamphassajā asātā dukkhā vedanā, idaṃ vuccati dukkhanti evaṃ yojanā veditabbā.

    దోమనస్సనిద్దేసే దుట్ఠు మనోతి దుమ్మనో, హీనవేదనత్తా వా కుచ్ఛితం మనోతి దుమ్మనో, దుమ్మనస్స భావో దోమనస్సం. చిత్తనిస్సితత్తా చేతసికం. చేతోసమ్ఫస్సజన్తి చిత్తసమ్ఫస్సే జాతం.

    Domanassaniddese duṭṭhu manoti dummano, hīnavedanattā vā kucchitaṃ manoti dummano, dummanassa bhāvo domanassaṃ. Cittanissitattā cetasikaṃ. Cetosamphassajanti cittasamphasse jātaṃ.

    ఉపాయాసనిద్దేసే ఆయాసనట్ఠేన ఆయాసో. సంసీదనవిసీదనాకారప్పవత్తస్స చిత్తకిలమథస్సేతం నామం. బలవఆయాసో ఉపాయాసో. ఆయాసితభావో ఆయాసితత్తం. ఉపాయాసితభావో ఉపాయాసితత్తం.

    Upāyāsaniddese āyāsanaṭṭhena āyāso. Saṃsīdanavisīdanākārappavattassa cittakilamathassetaṃ nāmaṃ. Balavaāyāso upāyāso. Āyāsitabhāvo āyāsitattaṃ. Upāyāsitabhāvo upāyāsitattaṃ.

    అప్పియసమ్పయోగనిద్దేసే ఇధాతి ఇమస్మిం లోకే. యస్సాతి యే అస్స. అనిట్ఠాతి అపరియేసితా. పరియేసితా వా హోన్తు అపరియేసితా వా, నామమేవేతం అమనాపారమ్మణానం. మనస్మిం న కమన్తి న పవిసన్తీతి అకన్తా. మనస్మిం న అప్పియన్తి, న వా మనం వడ్ఢేన్తీతి అమనాపా. రూపాతిఆది తేసం సభావనిదస్సనం. అనత్థం కామేన్తి ఇచ్ఛన్తీతి అనత్థకామా. అహితం కామేన్తి ఇచ్ఛన్తీతి అహితకామా. అఫాసుం దుక్ఖవిహారం కామేన్తి ఇచ్ఛన్తీతి అఫాసుకామా. చతూహి యోగేహి ఖేమం నిబ్భయం వివట్టం న కామేన్తి, సభయం వట్టమేవ నేసం కామేన్తి ఇచ్ఛన్తీతి అయోగక్ఖేమకామా. అపిచ సద్ధాదీనం వుద్ధిసఙ్ఖాతస్స అత్థస్స అకామనతో, తేసంయేవ హానిసఙ్ఖాతస్స అనత్థస్స చ కామనతో అనత్థకామా. సద్ధాదీనంయేవ ఉపాయభూతస్స హితస్స అకామనతో, సద్ధాహానిఆదీనం ఉపాయభూతస్స అహితస్స చ కామనతో అహితకామా. ఫాసువిహారస్స అకామనతో, అఫాసువిహారస్స చ కామనతో అఫాసుకామా. యస్స కస్సచి నిబ్భయస్స అకామనతో, భయస్స చ కామనతో అయోగక్ఖేమకామాతి ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.

    Appiyasampayoganiddese idhāti imasmiṃ loke. Yassāti ye assa. Aniṭṭhāti apariyesitā. Pariyesitā vā hontu apariyesitā vā, nāmamevetaṃ amanāpārammaṇānaṃ. Manasmiṃ na kamanti na pavisantīti akantā. Manasmiṃ na appiyanti, na vā manaṃ vaḍḍhentīti amanāpā. Rūpātiādi tesaṃ sabhāvanidassanaṃ. Anatthaṃ kāmenti icchantīti anatthakāmā. Ahitaṃ kāmenti icchantīti ahitakāmā. Aphāsuṃ dukkhavihāraṃ kāmenti icchantīti aphāsukāmā. Catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṃ vivaṭṭaṃ na kāmenti, sabhayaṃ vaṭṭameva nesaṃ kāmenti icchantīti ayogakkhemakāmā. Apica saddhādīnaṃ vuddhisaṅkhātassa atthassa akāmanato, tesaṃyeva hānisaṅkhātassa anatthassa ca kāmanato anatthakāmā. Saddhādīnaṃyeva upāyabhūtassa hitassa akāmanato, saddhāhāniādīnaṃ upāyabhūtassa ahitassa ca kāmanato ahitakāmā. Phāsuvihārassa akāmanato, aphāsuvihārassa ca kāmanato aphāsukāmā. Yassa kassaci nibbhayassa akāmanato, bhayassa ca kāmanato ayogakkhemakāmāti evamettha attho daṭṭhabbo.

    సఙ్గతీతి గన్త్వా సంయోగో. సమాగమోతి ఆగతేహి సంయోగో. సమోధానన్తి ఠాననిసజ్జాదీసు సహభావో. మిస్సీభావోతి సబ్బకిచ్చానం సహకరణం. అయం సత్తవసేన యోజనా. సఙ్ఖారవసేన పన యం లబ్భతి, తం గహేతబ్బం. సో పన అప్పియసమ్పయోగో అత్థతో ఏకో ధమ్మో నామ నత్థి, కేవలం అప్పియసమ్పయుత్తానం దువిధస్సాపి దుక్ఖస్స వత్థుభావతో దుక్ఖోతి వుత్తో.

    Saṅgatīti gantvā saṃyogo. Samāgamoti āgatehi saṃyogo. Samodhānanti ṭhānanisajjādīsu sahabhāvo. Missībhāvoti sabbakiccānaṃ sahakaraṇaṃ. Ayaṃ sattavasena yojanā. Saṅkhāravasena pana yaṃ labbhati, taṃ gahetabbaṃ. So pana appiyasampayogo atthato eko dhammo nāma natthi, kevalaṃ appiyasampayuttānaṃ duvidhassāpi dukkhassa vatthubhāvato dukkhoti vutto.

    పియవిప్పయోగనిద్దేసో వుత్తపటిపక్ఖనయేన వేదితబ్బో. మాతా వాతిఆది పనేత్థ అత్థకామే సరూపేన దస్సేతుం వుత్తం. తత్థ మమాయతీతి మాతా, పియాయతీతి పితా. భజతీతి భాతా, తథా భగినీ. మేత్తాయన్తీతి మిత్తా, మినన్తి వా సబ్బగుయ్హేసు అన్తో పక్ఖిపన్తీతి మిత్తా. కిచ్చకరణీయేసు సహభావట్ఠేన అమా హోన్తీతి అమచ్చా. ‘‘అయం అమ్హాకం అజ్ఝత్తికో’’తి ఏవం జానన్తి, ఞాయన్తీతి వా ఞాతీ. లోహితేన సమ్బన్ధాతి సాలోహితా. పితుపక్ఖికా ఞాతీ, మాతుపక్ఖికా సాలోహితా. మాతాపితుపక్ఖికా వా ఞాతీ, సస్సుససురపక్ఖికా సాలోహితా. అయమ్పి పియవిప్పయోగో అత్థతో ఏకో ధమ్మో నామ నత్థి, కేవలం పియవిప్పయుత్తానం దువిధస్సాపి దుక్ఖస్స వత్థుభావతో దుక్ఖోతి వుత్తో. ఇదమేత్థ సబ్బఅట్ఠకథావచనం. సచ్చానం పన తథలక్ఖణత్తా సమ్పయోగవిప్పయోగవచనేహి అప్పియపియవత్థూనియేవ విసేసితానీతి వత్తుం యుజ్జతీతి.

    Piyavippayoganiddeso vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Mātā vātiādi panettha atthakāme sarūpena dassetuṃ vuttaṃ. Tattha mamāyatīti mātā, piyāyatīti pitā. Bhajatīti bhātā, tathā bhaginī. Mettāyantīti mittā, minanti vā sabbaguyhesu anto pakkhipantīti mittā. Kiccakaraṇīyesu sahabhāvaṭṭhena amā hontīti amaccā. ‘‘Ayaṃ amhākaṃ ajjhattiko’’ti evaṃ jānanti, ñāyantīti vā ñātī. Lohitena sambandhāti sālohitā. Pitupakkhikā ñātī, mātupakkhikā sālohitā. Mātāpitupakkhikā vā ñātī, sassusasurapakkhikā sālohitā. Ayampi piyavippayogo atthato eko dhammo nāma natthi, kevalaṃ piyavippayuttānaṃ duvidhassāpi dukkhassa vatthubhāvato dukkhoti vutto. Idamettha sabbaaṭṭhakathāvacanaṃ. Saccānaṃ pana tathalakkhaṇattā sampayogavippayogavacanehi appiyapiyavatthūniyeva visesitānīti vattuṃ yujjatīti.

    ఇచ్ఛితాలాభనిద్దేసే జాతిధమ్మానన్తి జాతిసభావానం జాతిపకతికానం. ఇచ్ఛా ఉప్పజ్జతీతి తణ్హా ఉప్పజ్జతి. అహో వతాతి పత్థనా. అస్సామాతి భవేయ్యామ. న ఖో పనేతం ఇచ్ఛాయ పత్తబ్బన్తి యం ఏతం ‘‘అహో వత మయం న జాతిధమ్మా అస్సామ, న చ వత నో జాతి ఆగచ్ఛేయ్యా’’తి ఏవం పహీనసముదయేసు సాధూసు విజ్జమానం అజాతిధమ్మత్తం పరినిబ్బుతేసు చ విజ్జమానం జాతియా అనాగమనం ఇచ్ఛితం, తం ఇచ్ఛన్తస్సాపి మగ్గభావనాయ వినా అప్పత్తబ్బతో, అనిచ్ఛన్తస్సాపి చ భావనాయ పత్తబ్బతో న ఇచ్ఛాయ పత్తబ్బం నామ హోతి. ఇదమ్పీతి ఏతమ్పి. ఉపరి సేసాని ఉపాదాయ అపిసద్దో.

    Icchitālābhaniddese jātidhammānanti jātisabhāvānaṃ jātipakatikānaṃ. Icchā uppajjatīti taṇhā uppajjati. Aho vatāti patthanā. Assāmāti bhaveyyāma. Na kho panetaṃ icchāya pattabbanti yaṃ etaṃ ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’’ti evaṃ pahīnasamudayesu sādhūsu vijjamānaṃ ajātidhammattaṃ parinibbutesu ca vijjamānaṃ jātiyā anāgamanaṃ icchitaṃ, taṃ icchantassāpi maggabhāvanāya vinā appattabbato, anicchantassāpi ca bhāvanāya pattabbato na icchāya pattabbaṃ nāma hoti. Idampīti etampi. Upari sesāni upādāya apisaddo.

    ఉపాదానక్ఖన్ధనిద్దేసే సేయ్యథిదన్తి నిపాతో, తస్స తే కతమే ఇతి చేతి అత్థో. రూపమేవ ఉపాదానక్ఖన్ధోతి రూపుపాదానక్ఖన్ధో. ఏసేవ నయో సేసేసుపి.

    Upādānakkhandhaniddese seyyathidanti nipāto, tassa te katame iti ceti attho. Rūpameva upādānakkhandhoti rūpupādānakkhandho. Eseva nayo sesesupi.

    దుక్ఖసచ్చనిద్దేసవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / పటిసమ్భిదామగ్గపాళి • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ౧. సుతమయఞాణనిద్దేసో • 1. Sutamayañāṇaniddeso


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact