១. ទុក្ខវិហារសុត្តវណ្ណនា

1. Dukkhavihārasuttavaṇṇanā

២៨. ទុកនិបាតស្ស បឋមេ ទ្វីហីតិ គណនបរិច្ឆេទោ។ ធម្មេហីតិ បរិច្ឆិន្នធម្មនិទស្សនំ។ ទ្វីហិ ធម្មេហីតិ ទ្វីហិ អកុសលធម្មេហិ។ សមន្នាគតោតិ យុត្តោ។ ទិដ្ឋេវ ធម្មេតិ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ។ ទុក្ខំ វិហរតីតិ ចតូសុបិ ឥរិយាបថេសុ កិលេសទុក្ខេន ចេវ កាយិកចេតសិកទុក្ខេន ច ទុក្ខំ វិហរតិ។ សវិឃាតន្តិ ចិត្តូបឃាតេន ចេវ កាយូបឃាតេន ច សវិឃាតំ។ សឧបាយាសន្តិ កិលេសូបាយាសេន ចេវ សរីរខេទេន ច ពលវអាយាសវសេន សឧបាយាសំ។ សបរិឡាហន្តិ កិលេសបរិឡាហេន ចេវ កាយបរិឡាហេន ច សបរិឡាហំ។ កាយស្ស ភេទាតិ ឧបាទិន្នក្ខន្ធបរិច្ចាគា។ បរំ មរណាតិ តទនន្តរំ អភិនិព្ពត្តក្ខន្ធគ្គហណេ។ អថ វា កាយស្ស ភេទាតិ ជីវិតិន្ទ្រិយុបច្ឆេទា។ បរំ មរណាតិ ចុតិតោ ឧទ្ធំ។ ទុគ្គតិ បាដិកង្ខាតិ ទុគ្គតិសង្ខាតានំ ចតុន្នំ អបាយានំ អញ្ញតរា គតិ ឥច្ឆិតព្ពា, អវស្សំភាវិនីតិ អត្ថោ។

28. Dukanipātassa paṭhame dvīhīti gaṇanaparicchedo. Dhammehīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Dvīhi dhammehīti dvīhi akusaladhammehi. Samannāgatoti yutto. Diṭṭheva dhammeti imasmiṃyeva attabhāve. Dukkhaṃ viharatīti catūsupi iriyāpathesu kilesadukkhena ceva kāyikacetasikadukkhena ca dukkhaṃ viharati. Savighātanti cittūpaghātena ceva kāyūpaghātena ca savighātaṃ. Saupāyāsanti kilesūpāyāsena ceva sarīrakhedena ca balavaāyāsavasena saupāyāsaṃ. Sapariḷāhanti kilesapariḷāhena ceva kāyapariḷāhena ca sapariḷāhaṃ. Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhaggahaṇe. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyupacchedā. Paraṃ maraṇāti cutito uddhaṃ. Duggati pāṭikaṅkhāti duggatisaṅkhātānaṃ catunnaṃ apāyānaṃ aññatarā gati icchitabbā, avassaṃbhāvinīti attho.

អគុត្តទ្វារោតិ អបិហិតទ្វារោ។ កត្ថ បន អគុត្តទ្វារោតិ អាហ ‘‘ឥន្ទ្រិយេសូ’’តិ។ តេន មនច្ឆដ្ឋានំ ឥន្ទ្រិយានំ អសំវរមាហ។ បដិគ្គហណបរិភោគវសេន ភោជនេ មត្តំ ន ជានាតីតិ ភោជនេ អមត្តញ្ញូ។ ‘‘ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតាយ ភោជនេ អមត្តញ្ញុតាយា’’តិបិ បឋន្តិ។

Aguttadvāroti apihitadvāro. Kattha pana aguttadvāroti āha ‘‘indriyesū’’ti. Tena manacchaṭṭhānaṃ indriyānaṃ asaṃvaramāha. Paṭiggahaṇaparibhogavasena bhojane mattaṃ na jānātīti bhojane amattaññū. ‘‘Indriyesu aguttadvāratāya bhojane amattaññutāyā’’tipi paṭhanti.

កថំ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតា, កថំ វា គុត្តទ្វារតាតិ? កិញ្ចាបិ ហិ ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរោ វា អសំវរោ វា នត្ថិ។ ន ហិ ចក្ខុបសាទំ និស្សាយ សតិ វា មុដ្ឋស្សច្ចំ វា ឧប្បជ្ជតិ។ អបិច យទា រូបារម្មណំ ចក្ខុស្ស អាបាថំ អាគច្ឆតិ, តទា ភវង្គេ ទ្វិក្ខត្តុំ ឧប្បជ្ជិត្វា និរុទ្ធេ កិរិយាមនោធាតុ អាវជ្ជនកិច្ចំ សាធយមានា ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈតិ, តតោ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទស្សនកិច្ចំ, តតោ វិបាកមនោធាតុ សម្បដិច្ឆនកិច្ចំ, តតោ វិបាកាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ សន្តីរណកិច្ចំ, តតោ កិរិយាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ វោដ្ឋព្ពនកិច្ចំ សាធយមានា ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈតិ, តទនន្តរំ ជវនំ ជវតិ។ តថាបិ នេវ ភវង្គសមយេ, ន អាវជ្ជនាទីនំ អញ្ញតរសមយេ សំវរោ វា អសំវរោ វា អត្ថិ, ជវនក្ខណេ បន សចេ ទុស្សីល្យំ វា មុដ្ឋស្សច្ចំ វា អញ្ញាណំ វា អក្ខន្តិ វា កោសជ្ជំ វា ឧប្បជ្ជតិ, អសំវរោ ហោតិ។ ឯវំ ហោន្តោបិ សោ ‘‘ចក្ខុទ្វារេ អសំវរោ’’តិ វុច្ចតិ។ កស្មា? យស្មា តស្មិំ សតិ ទ្វារម្បិ អគុត្តំ ហោតិ ភវង្គម្បិ អាវជ្ជនាទីនិ វីថិចិត្តានិបិ។ យថា កិំ? យថា នគរេ ចតូសុ ទ្វារេសុ អសំវុតេសុ កិញ្ចាបិ អន្តោឃរទ្វារកោដ្ឋកគព្ភាទយោ សុសំវុតា តថាបិ អន្តោនគរេ សព្ពំ ភណ្ឌំ អរក្ខិតំ អគោបិតមេវ ហោតិ។ នគរទ្វារេហិ បវិសិត្វា ចោរា យទិច្ឆន្តិ, តំ ហរេយ្យុំ។ ឯវមេវ ជវនេ ទុស្សីល្យាទីសុ ឧប្បន្នេសុ តស្មិំ អសំវរេ សតិទ្វារម្បិ អគុត្តំ ហោតិ, ភវង្គម្បិ អាវជ្ជនាទីនិ វីថិចិត្តានិបិ។ តស្មិំ បន អសតិ ជវនេ សីលាទីសុ ឧប្បន្នេសុ ទ្វារម្បិ គុត្តំ ហោតិ ភវង្គម្បិ អាវជ្ជនាទីនិ វីថិចិត្តានិបិ។ យថា កិំ? យថា នគរទ្វារេសុ សំវុតេសុ កិញ្ចាបិ អន្តោឃរទ្វារាទយោ អសំវុតា, តថាបិ អន្តោនគរេ សព្ពំ ភណ្ឌំ សុរក្ខិតំ សុគោបិតមេវ ហោតិ។ នគរទ្វារេសុ ហិ បិហិតេសុ ចោរានំ បវេសោ នត្ថិ។ ឯវមេវ ជវនេ សីលាទីសុ ឧប្បន្នេសុ ទ្វារម្បិ គុត្តំ ហោតិ, ភវង្គម្បិ, អាវជ្ជនាទីនិ វីថិចិត្តានិបិ។ តស្មា ជវនក្ខណេ ឧប្បជ្ជមានោបិ ‘‘ចក្ខុទ្វារេ សំវរោ’’តិ វុច្ចតិ។ សេសទ្វារេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឯវំ ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតា, គុត្តទ្វារតា ច វេទិតព្ពា។

Kathaṃ indriyesu aguttadvāratā, kathaṃ vā guttadvāratāti? Kiñcāpi hi cakkhundriye saṃvaro vā asaṃvaro vā natthi. Na hi cakkhupasādaṃ nissāya sati vā muṭṭhassaccaṃ vā uppajjati. Apica yadā rūpārammaṇaṃ cakkhussa āpāthaṃ āgacchati, tadā bhavaṅge dvikkhattuṃ uppajjitvā niruddhe kiriyāmanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tato cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ, tato vipākamanodhātu sampaṭicchanakiccaṃ, tato vipākāhetukamanoviññāṇadhātu santīraṇakiccaṃ, tato kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati, tadanantaraṃ javanaṃ javati. Tathāpi neva bhavaṅgasamaye, na āvajjanādīnaṃ aññatarasamaye saṃvaro vā asaṃvaro vā atthi, javanakkhaṇe pana sace dussīlyaṃ vā muṭṭhassaccaṃ vā aññāṇaṃ vā akkhanti vā kosajjaṃ vā uppajjati, asaṃvaro hoti. Evaṃ hontopi so ‘‘cakkhudvāre asaṃvaro’’ti vuccati. Kasmā? Yasmā tasmiṃ sati dvārampi aguttaṃ hoti bhavaṅgampi āvajjanādīni vīthicittānipi. Yathā kiṃ? Yathā nagare catūsu dvāresu asaṃvutesu kiñcāpi antogharadvārakoṭṭhakagabbhādayo susaṃvutā tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ arakkhitaṃ agopitameva hoti. Nagaradvārehi pavisitvā corā yadicchanti, taṃ hareyyuṃ. Evameva javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare satidvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi āvajjanādīni vīthicittānipi. Tasmiṃ pana asati javane sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti bhavaṅgampi āvajjanādīni vīthicittānipi. Yathā kiṃ? Yathā nagaradvāresu saṃvutesu kiñcāpi antogharadvārādayo asaṃvutā, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ surakkhitaṃ sugopitameva hoti. Nagaradvāresu hi pihitesu corānaṃ paveso natthi. Evameva javane sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti, bhavaṅgampi, āvajjanādīni vīthicittānipi. Tasmā javanakkhaṇe uppajjamānopi ‘‘cakkhudvāre saṃvaro’’ti vuccati. Sesadvāresupi eseva nayo. Evaṃ indriyesu aguttadvāratā, guttadvāratā ca veditabbā.

កថំ បន ភោជនេ អមត្តញ្ញូ, កថំ វា មត្តញ្ញូតិ ? យោ ហិ បុគ្គលោ មហិច្ឆោ ហុត្វា បដិគ្គហណេ មត្តំ ន ជានាតិ។ មហិច្ឆបុគ្គលោ ហិ យថា នាម កច្ឆបុដវាណិជោ បិឡន្ធនភណ្ឌកំ ហត្ថេន គហេត្វា ឧច្ឆង្គេបិ បក្ខិបិតព្ពយុត្តកំ បក្ខិបិត្វា មហាជនស្ស បស្សន្តស្សេវ ‘‘អសុកំ គណ្ហថ, អសុកំ គណ្ហថា’’តិ មុខេន ឧគ្ឃោសេតិ, ឯវមេវ អប្បមត្តកម្បិ អត្តនោ សីលំ វា គន្ថំ វា ធុតង្គគុណំ វា អន្តមសោ អរញ្ញវាសមត្តកម្បិ មហាជនស្ស ជានន្តស្សេវ សម្ភាវេតិ, សម្ភាវេត្វា ច បន សកដេហិបិ ឧបនីតេ បច្ចយេ ‘‘អល’’ន្តិ អវត្វា បដិគ្គណ្ហាតិ។ តយោ ហិ បូរេតុំ ន សក្កា អគ្គិ ឧបាទានេន, សមុទ្ទោ ឧទកេន, មហិច្ឆោ បច្ចយេហីតិ –

Kathaṃ pana bhojane amattaññū, kathaṃ vā mattaññūti ? Yo hi puggalo mahiccho hutvā paṭiggahaṇe mattaṃ na jānāti. Mahicchapuggalo hi yathā nāma kacchapuṭavāṇijo piḷandhanabhaṇḍakaṃ hatthena gahetvā ucchaṅgepi pakkhipitabbayuttakaṃ pakkhipitvā mahājanassa passantasseva ‘‘asukaṃ gaṇhatha, asukaṃ gaṇhathā’’ti mukhena ugghoseti, evameva appamattakampi attano sīlaṃ vā ganthaṃ vā dhutaṅgaguṇaṃ vā antamaso araññavāsamattakampi mahājanassa jānantasseva sambhāveti, sambhāvetvā ca pana sakaṭehipi upanīte paccaye ‘‘ala’’nti avatvā paṭiggaṇhāti. Tayo hi pūretuṃ na sakkā aggi upādānena, samuddo udakena, mahiccho paccayehīti –

‘‘អគ្គិក្ខន្ធោ សមុទ្ទោ ច, មហិច្ឆោ ចាបិ បុគ្គលោ;

‘‘Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;

ពហុកេ បច្ចយេ ទិន្នេ, តយោបេតេ ន បូរយេតិ’’។

Bahuke paccaye dinne, tayopete na pūrayeti’’.

មហិច្ឆបុគ្គលោ ហិ វិជាតមាតុយាបិ មនំ គណ្ហិតុំ ន សក្កោតិ។ ឯវរូបោ ហិ អនុប្បន្នំ លាភំ ន ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នលាភតោ ច បរិហាយតិ។ ឯវំ តាវ បដិគ្គហណេ អមត្តញ្ញូ ហោតិ។ យោ បន ធម្មេន សមេន លទ្ធម្បិ អាហារំ គធិតោ មុច្ឆិតោ អជ្ឈោបន្នោ អនាទីនវទស្សាវី អនិស្សរណបញ្ញោ អាហរហត្ថកអលំសាដកតត្ថវដ្ដកកាកមាសកភុត្តវមិតកព្រាហ្មណានំ អញ្ញតរោ វិយ អយោនិសោ អនុបាយេន យាវទត្ថំ ឧទរាវទេហកំ បរិភុញ្ជិត្វា សេយ្យសុខំ បស្សសុខំ មិទ្ធសុខំ អនុយុត្តោ វិហរតិ។ អយំ បរិភោគេ អមត្តញ្ញូ នាម។

Mahicchapuggalo hi vijātamātuyāpi manaṃ gaṇhituṃ na sakkoti. Evarūpo hi anuppannaṃ lābhaṃ na uppādeti, uppannalābhato ca parihāyati. Evaṃ tāva paṭiggahaṇe amattaññū hoti. Yo pana dhammena samena laddhampi āhāraṃ gadhito mucchito ajjhopanno anādīnavadassāvī anissaraṇapañño āharahatthakaalaṃsāṭakatatthavaṭṭakakākamāsakabhuttavamitakabrāhmaṇānaṃ aññataro viya ayoniso anupāyena yāvadatthaṃ udarāvadehakaṃ paribhuñjitvā seyyasukhaṃ passasukhaṃ middhasukhaṃ anuyutto viharati. Ayaṃ paribhoge amattaññū nāma.

យោ បន ‘‘យទិបិ ទេយ្យធម្មោ ពហុ ហោតិ, ទាយកោ អប្បំ ទាតុកាមោ, ទាយកស្ស វសេន អប្បំ គណ្ហាតិ។ ទេយ្យធម្មោ អប្បោ, ទាយកោ ពហុំ ទាតុកាមោ, ទេយ្យធម្មស្ស វសេន អប្បំ គណ្ហាតិ។ ទេយ្យធម្មោ ពហុ, ទាយកោបិ ពហុំ ទាតុកាមោ, អត្តនោ ថាមំ ញត្វា បមាណយុត្តមេវ គណ្ហាតី’’តិ ឯវំ វុត្តស្ស បដិគ្គហណេ បមាណជាននស្ស ចេវ, ‘‘បដិសង្ខា យោនិសោ អាហារំ អាហារេតិ, នេវ ទវាយ, ន មទាយា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ១៣៥៥) ‘‘លទ្ធញ្ច បិណ្ឌបាតំ អគធិតោ អមុច្ឆិតោ អនជ្ឈោបន្នោ អាទីនវទស្សាវី និស្សរណបញ្ញោ បរិភុញ្ជតី’’តិ ច អាទិនា នយេន វុត្តស្ស បច្ចវេក្ខិត្វា បដិសង្ខានបញ្ញាយ ជានិត្វា អាហារបរិភុញ្ជនសង្ខាតស្ស បរិភោគេ បមាណជាននស្ស ច វសេន ភោជនេ មត្តញ្ញូ ហោតិ, អយំ ភោជនេ មត្តញ្ញូ នាម។ ឯវំ ភោជនេ អមត្តញ្ញុតា មត្តញ្ញុតា ច ហោតីតិ វេទិតព្ពំ។

Yo pana ‘‘yadipi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appaṃ gaṇhāti. Deyyadhammo appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appaṃ gaṇhāti. Deyyadhammo bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇayuttameva gaṇhātī’’ti evaṃ vuttassa paṭiggahaṇe pamāṇajānanassa ceva, ‘‘paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti, neva davāya, na madāyā’’tiādinā (dha. sa. 1355) ‘‘laddhañca piṇḍapātaṃ agadhito amucchito anajjhopanno ādīnavadassāvī nissaraṇapañño paribhuñjatī’’ti ca ādinā nayena vuttassa paccavekkhitvā paṭisaṅkhānapaññāya jānitvā āhāraparibhuñjanasaṅkhātassa paribhoge pamāṇajānanassa ca vasena bhojane mattaññū hoti, ayaṃ bhojane mattaññū nāma. Evaṃ bhojane amattaññutā mattaññutā ca hotīti veditabbaṃ.

គាថាសុ បន ចក្ខុន្តិអាទីសុ ចក្ខតីតិ ចក្ខុ, រូបំ អស្សាទេតិ, សមវិសមំ អាចិក្ខន្តំ វិយ ហោតីតិ វា អត្ថោ។ សុណាតីតិ សោតំ។ ឃាយតីតិ ឃានំ។ ជីវិតនិមិត្តំ អាហាររសោ ជីវិតំ, តំ អវ្ហាយតីតិ ជិវ្ហា។ កុច្ឆិតានំ អាយោតិ កាយោ។ មនតេ វិជានាតីតិ មនោ។ បោរាណា បនាហុ មុនាតីតិ មនោ, នាឡិយា មិនមានោ វិយ មហាតុលាយ ធារយមានោ វិយ ច អារម្មណំ វិជានាតីតិ អត្ថោ។ ឯវំ តាវេត្ថ បទត្ថោ វេទិតព្ពោ។

Gāthāsu pana cakkhuntiādīsu cakkhatīti cakkhu, rūpaṃ assādeti, samavisamaṃ ācikkhantaṃ viya hotīti vā attho. Suṇātīti sotaṃ. Ghāyatīti ghānaṃ. Jīvitanimittaṃ āhāraraso jīvitaṃ, taṃ avhāyatīti jivhā. Kucchitānaṃ āyoti kāyo. Manate vijānātīti mano. Porāṇā panāhu munātīti mano, nāḷiyā minamāno viya mahātulāya dhārayamāno viya ca ārammaṇaṃ vijānātīti attho. Evaṃ tāvettha padattho veditabbo.

ភាវត្ថតោ បន ទុវិធំ ចក្ខុ – មំសចក្ខុ ច បញ្ញាចក្ខុ ច។ តេសុ ពុទ្ធចក្ខុ, សមន្តចក្ខុ, ញាណចក្ខុ, ទិព្ពចក្ខុ, ធម្មចក្ខូតិ បញ្ចវិធំ បញ្ញាចក្ខុ។ តត្ថ ‘‘អទ្ទសំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ពុទ្ធចក្ខុនា លោកំ វោលោកេន្តោ’’តិ (ម. និ. ១.២៨៣) ឥទំ ពុទ្ធចក្ខុ នាម។ ‘‘សមន្តចក្ខុ វុច្ចតិ សព្ពញ្ញុតញ្ញាណ’’ន្តិ (ចូឡវ. ធោតកមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ៣២) ឥទំ សមន្តចក្ខុ នាម។ ‘‘ចក្ខុំ ឧទបាទី’’តិ (សំ. និ. ៥.១០៨១; មហាវ. ១៥) ឥទំ ញាណចក្ខុ នាម។ ‘‘អទ្ទសំ ខោ អហំ, ភិក្ខវេ, ទិព្ពេន ចក្ខុនា វិសុទ្ធេនា’’តិ (ម. និ. ១.២៨៤) ឥទំ ទិព្ពចក្ខុ នាម។ ‘‘វិរជំ វីតមលំ ធម្មចក្ខុំ ឧទបាទី’’តិ (ម. និ. ២.៣៩៥; មហាវ. ១៦) ឥទំ ហេដ្ឋិមមគ្គត្តយសង្ខាតំ ធម្មចក្ខុ នាម។

Bhāvatthato pana duvidhaṃ cakkhu – maṃsacakkhu ca paññācakkhu ca. Tesu buddhacakkhu, samantacakkhu, ñāṇacakkhu, dibbacakkhu, dhammacakkhūti pañcavidhaṃ paññācakkhu. Tattha ‘‘addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, buddhacakkhunā lokaṃ volokento’’ti (ma. ni. 1.283) idaṃ buddhacakkhu nāma. ‘‘Samantacakkhu vuccati sabbaññutaññāṇa’’nti (cūḷava. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32) idaṃ samantacakkhu nāma. ‘‘Cakkhuṃ udapādī’’ti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 15) idaṃ ñāṇacakkhu nāma. ‘‘Addasaṃ kho ahaṃ, bhikkhave, dibbena cakkhunā visuddhenā’’ti (ma. ni. 1.284) idaṃ dibbacakkhu nāma. ‘‘Virajaṃ vītamalaṃ dhammacakkhuṃ udapādī’’ti (ma. ni. 2.395; mahāva. 16) idaṃ heṭṭhimamaggattayasaṅkhātaṃ dhammacakkhu nāma.

មំសចក្ខុបិ ទុវិធំ – សសម្ភារចក្ខុ, បសាទចក្ខូតិ។ តត្ថ យ្វាយំ អក្ខិកូបកេ បតិដ្ឋិតោ ហេដ្ឋា អក្ខិកូបកដ្ឋិកេន, ឧបរិ ភមុកដ្ឋិកេន , ឧភតោ អក្ខិកូដេហិ, អន្តោ មត្ថលុង្គេន, ពហិទ្ធា អក្ខិលោមេហិ បរិច្ឆិន្នោ មំសបិណ្ឌោ, សង្ខេបតោ ចតស្សោ ធាតុយោ – វណ្ណោ, គន្ធោ, រសោ, ឱជាសម្ភវោ សណ្ឋានំ ជីវិតំ ភាវោ កាយបសាទោ ចក្ខុបសាទោតិ ចុទ្ទស សម្ភារា។ វិត្ថារតោ ចតស្សោ ធាតុយោ តំនិស្សិតា វណ្ណគន្ធរសឱជាសណ្ឋានសម្ភវាតិ ឥមានិ ទស ចតុសមុដ្ឋានិកត្តា ចត្តាលីសំ ហោន្តិ, ជីវិតំ ភាវោ កាយបសាទោ ចក្ខុបសាទោតិ ចត្តារិ ឯកន្តកម្មសមុដ្ឋានេវាតិ ឥមេសំ ចតុចត្តាលីសាយ រូបានំ វសេន ចតុចត្តាលីស សម្ភារា។ យំ លោកេ ‘‘សេតំ វដ្ដំ បុថុលំ វិសដំ វិបុលំ ចក្ខូ’’តិ សញ្ជានន្តោ ន ចក្ខុំ សញ្ជានាតិ, វត្ថុំ ចក្ខុតោ សញ្ជានាតិ, យោ មំសបិណ្ឌោ អក្ខិកូបកេ បតិដ្ឋិតោ ន្ហារុសុត្តកេន មត្ថលុង្គេន អាពទ្ធោ, យត្ថ សេតម្បិ អត្ថិ កណ្ហម្បិ លោហិតកម្បិ បថវីបិ អាបោបិ តេជោបិ វាយោបិ។ យំ សេម្ហុស្សទត្តា សេតំ, បិត្តុស្សទត្តា កណ្ហំ, រុហិរុស្សទត្តា លោហិតកំ, បថវុស្សទត្តា បត្ថទ្ធំ, អាបុស្សទត្តា បគ្ឃរតិ, តេជុស្សទត្តា បរិឌយ្ហតិ, វាយុស្សទត្តា សម្ភមតិ, ឥទំ សសម្ភារចក្ខុ នាម។ យោ បន ឯត្ថ សិតោ ឯត្ថ បដិពទ្ធោ ចតុន្នំ មហាភូតានំ ឧបាទាយ បសាទោ, ឥទំ បសាទចក្ខុ នាម។ ឥទញ្ហិ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ យថារហំ វត្ថុទ្វារភាវេន បវត្តតិ។

Maṃsacakkhupi duvidhaṃ – sasambhāracakkhu, pasādacakkhūti. Tattha yvāyaṃ akkhikūpake patiṭṭhito heṭṭhā akkhikūpakaṭṭhikena, upari bhamukaṭṭhikena , ubhato akkhikūṭehi, anto matthaluṅgena, bahiddhā akkhilomehi paricchinno maṃsapiṇḍo, saṅkhepato catasso dhātuyo – vaṇṇo, gandho, raso, ojāsambhavo saṇṭhānaṃ jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādoti cuddasa sambhārā. Vitthārato catasso dhātuyo taṃnissitā vaṇṇagandharasaojāsaṇṭhānasambhavāti imāni dasa catusamuṭṭhānikattā cattālīsaṃ honti, jīvitaṃ bhāvo kāyapasādo cakkhupasādoti cattāri ekantakammasamuṭṭhānevāti imesaṃ catucattālīsāya rūpānaṃ vasena catucattālīsa sambhārā. Yaṃ loke ‘‘setaṃ vaṭṭaṃ puthulaṃ visaṭaṃ vipulaṃ cakkhū’’ti sañjānanto na cakkhuṃ sañjānāti, vatthuṃ cakkhuto sañjānāti, yo maṃsapiṇḍo akkhikūpake patiṭṭhito nhārusuttakena matthaluṅgena ābaddho, yattha setampi atthi kaṇhampi lohitakampi pathavīpi āpopi tejopi vāyopi. Yaṃ semhussadattā setaṃ, pittussadattā kaṇhaṃ, ruhirussadattā lohitakaṃ, pathavussadattā patthaddhaṃ, āpussadattā paggharati, tejussadattā pariḍayhati, vāyussadattā sambhamati, idaṃ sasambhāracakkhu nāma. Yo pana ettha sito ettha paṭibaddho catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya pasādo, idaṃ pasādacakkhu nāma. Idañhi cakkhuviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvena pavattati.

សោតាទីសុបិ សោតំ ទិព្ពសោតំ, មំសសោតន្តិ ទុវិធំ។ ឯត្ថ ‘‘ទិព្ពាយ សោតធាតុយា វិសុទ្ធាយ អតិក្កន្តមានុសិកាយ ឧភោ សទ្ទេ សុណាតី’’តិ ឥទំ ទិព្ពសោតំ នាម។ មំសសោតំ បន សសម្ភារសោតំ បសាទសោតន្តិ ទុវិធន្តិអាទិ សព្ពំ ចក្ខុម្ហិ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ, តថា ឃានជិវ្ហា។ កាយោ បន ចោបនកាយោ, ករជកាយោ, សមូហកាយោ, បសាទកាយោតិអាទិនា ពហុវិធោ។ តត្ថ –

Sotādīsupi sotaṃ dibbasotaṃ, maṃsasotanti duvidhaṃ. Ettha ‘‘dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇātī’’ti idaṃ dibbasotaṃ nāma. Maṃsasotaṃ pana sasambhārasotaṃ pasādasotanti duvidhantiādi sabbaṃ cakkhumhi vuttanayeneva veditabbaṃ, tathā ghānajivhā. Kāyo pana copanakāyo, karajakāyo, samūhakāyo, pasādakāyotiādinā bahuvidho. Tattha –

‘‘កាយេន សំវុតា ធីរា, អថោ វាចាយ សំវុតា’’តិ។ (ធ. ប. ២៣៤) –

‘‘Kāyena saṃvutā dhīrā, atho vācāya saṃvutā’’ti. (dha. pa. 234) –

អយំ ចោបនកាយោ នាម។ ‘‘ឥមម្ហា កាយា អញ្ញំ កាយំ អភិនិម្មិនាតី’’តិ (ទី. និ. ១.២៣៦; បដិ. ម. ៣.១៤) អយំ ករជកាយោ នាម។ សមូហកាយោ បន វិញ្ញាណាទិសមូហវសេន អនេកវិធោ អាគតោ។ តថា ហិ ‘‘ឆ ឥមេ, អាវុសោ, វិញ្ញាណកាយា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.១០១) វិញ្ញាណសមូហោ វុត្តោ។ ‘‘ឆ ផស្សកាយា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ៣.៣២៣; ម. និ. ១.៩៨) ផស្សាទិសមូហោ ។ តថា ‘‘កាយបស្សទ្ធិ កាយលហុតា’’តិអាទីសុ (ធ. ស. ១១៤) វេទនាក្ខន្ធាទយោ។ ‘‘ឥធេកច្ចោ បថវិកាយំ អនិច្ចតោ អនុបស្សតិ, អាបោកាយំ តេជោកាយំ វាយោកាយំ កេសកាយំ លោមកាយ’’ន្តិអាទីសុ (បដិ. ម. ៣.៣៥) បថវាទិសមូហោ។ ‘‘កាយេន ផោដ្ឋព្ពំ ផុសិត្វា’’តិ (អ. និ. ៣.១៦) អយំ បសាទកាយោ។ ឥធាបិ បសាទកាយោ វេទិតព្ពោ។ សោ ហិ កាយវិញ្ញាណាទីនំ យថារហំ វត្ថុទ្វារភាវេន បវត្តតិ។ មនោតិ បន កិញ្ចាបិ សព្ពំ វិញ្ញាណំ វុច្ចតិ, តថាបិ ទ្វារភាវស្ស ឥធាធិប្បេតត្តា ទ្វារភូតំ សាវជ្ជនំ ភវង្គំ វេទិតព្ពំ។

Ayaṃ copanakāyo nāma. ‘‘Imamhā kāyā aññaṃ kāyaṃ abhinimminātī’’ti (dī. ni. 1.236; paṭi. ma. 3.14) ayaṃ karajakāyo nāma. Samūhakāyo pana viññāṇādisamūhavasena anekavidho āgato. Tathā hi ‘‘cha ime, āvuso, viññāṇakāyā’’tiādīsu (ma. ni. 1.101) viññāṇasamūho vutto. ‘‘Cha phassakāyā’’tiādīsu (dī. ni. 3.323; ma. ni. 1.98) phassādisamūho . Tathā ‘‘kāyapassaddhi kāyalahutā’’tiādīsu (dha. sa. 114) vedanākkhandhādayo. ‘‘Idhekacco pathavikāyaṃ aniccato anupassati, āpokāyaṃ tejokāyaṃ vāyokāyaṃ kesakāyaṃ lomakāya’’ntiādīsu (paṭi. ma. 3.35) pathavādisamūho. ‘‘Kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā’’ti (a. ni. 3.16) ayaṃ pasādakāyo. Idhāpi pasādakāyo veditabbo. So hi kāyaviññāṇādīnaṃ yathārahaṃ vatthudvārabhāvena pavattati. Manoti pana kiñcāpi sabbaṃ viññāṇaṃ vuccati, tathāpi dvārabhāvassa idhādhippetattā dvārabhūtaṃ sāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ veditabbaṃ.

ឯតានិ យស្ស ទ្វារានិ អគុត្តានិ ច ភិក្ខុនោតិ យស្ស ភិក្ខុនោ ឯតានិ មនច្ឆដ្ឋានិ ទ្វារានិ សតិវោស្សគ្គេន បមាទំ អាបន្នត្តា សតិកវាដេន អបិហិតានិ។ ភោជនម្ហិ…បេ.… អធិគច្ឆតីតិ សោ ភិក្ខុ វុត្តនយេន ភោជនេ អមត្តញ្ញូ ឥន្ទ្រិយេសុ ច សំវររហិតោ ទិដ្ឋធម្មិកញ្ច រោគាទិវសេន, សម្បរាយិកញ្ច ទុគ្គតិបរិយាបន្នំ កាយទុក្ខំ រាគាទិកិលេសសន្តាបវសេន, ឥច្ឆាវិឃាតវសេន ច ចេតោទុក្ខន្តិ សព្ពថាបិ ទុក្ខមេវ អធិគច្ឆតិ បាបុណាតិ។ យស្មា ចេតទេវំ, តស្មា ទុវិធេនបិ ទុក្ខគ្គិនា ឥធលោកេ ច បរលោកេ ច ឌយ្ហមានេន កាយេន ឌយ្ហមានេន ចេតសា ទិវា វា យទិ វា រត្តិំ និច្ចកាលមេវ តាទិសោ បុគ្គលោ ទុក្ខមេវ វិហរតិ, ន តស្ស សុខវិហារស្ស សម្ភវោ, វដ្ដទុក្ខានតិក្កមេ បន វត្តព្ពមេវ នត្ថីតិ។

Etāni yassa dvārāni aguttāni ca bhikkhunoti yassa bhikkhuno etāni manacchaṭṭhāni dvārāni sativossaggena pamādaṃ āpannattā satikavāṭena apihitāni. Bhojanamhi…pe… adhigacchatīti so bhikkhu vuttanayena bhojane amattaññū indriyesu ca saṃvararahito diṭṭhadhammikañca rogādivasena, samparāyikañca duggatipariyāpannaṃ kāyadukkhaṃ rāgādikilesasantāpavasena, icchāvighātavasena ca cetodukkhanti sabbathāpi dukkhameva adhigacchati pāpuṇāti. Yasmā cetadevaṃ, tasmā duvidhenapi dukkhagginā idhaloke ca paraloke ca ḍayhamānena kāyena ḍayhamānena cetasā divā vā yadi vā rattiṃ niccakālameva tādiso puggalo dukkhameva viharati, na tassa sukhavihārassa sambhavo, vaṭṭadukkhānatikkame pana vattabbameva natthīti.

បឋមសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.

Next: ២. សុខវិហារសុត្តវណ្ណនា • 2. Sukhavihārasuttavaṇṇanā

Related texts:

តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ១. ទុក្ខវិហារសុត្តំ • 1. Dukkhavihārasuttaṃ

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact